*C11 - A Carlos *Age 3;4.23 *No. of utterances 385 *MLU 2.83 *C11-1 C jawi x'e wi mier? %mor jawi x'e wi mier? %eng %spa donde se fue en la ma¤ana? T o'laj tz'il luqab' di, chachaja. %mor o'laj tz'il le: u-q'ab' di, ch-0-a/ch'aj-a. %eng %spa su mano esta muy sucia. T chachaja laqab' a Carlos, chajano. %mor ch-0-a/ch'aj-a le: a-q'ab' a Carlos, *ch-0-*a/ch'aj-a no. %eng %spa lava, lava tus manos. N naj aq e'? %mor naj aq e'? %eng %spa un coche. C jawii x'e wi mier, kamik. %mor jawii x'e wi mier, kamik. %eng %spa donde se fue?, hoy. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que? T da. %mor da. %eng %spa ni¤o. P jawi xatpe mier cha. %mor jawi xatpe mier cha. %eng %spa donde vino diga. C ma k'o paja. %mor ma k'o paja. %eng %spa esta en la casa. T ink'olik kacha. %mor in/k'o:-l-ik k-0/cha'. %eng %spa si estoy diga. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. C ma k'o pa ja, le at? %mor ma /k'o: pa ja, le at? %eng %spa esta en la casa? ud. Ca n, k'olik, a kuwach ale:? = n, k'olik, jas k'uwach ale:. %mor n, /k'o:-l-ik, jas k'u u-wach ale:. %eng %spa esta, que este. C le jun wuj le. %mor le jun wuj le. %eng %spa un libro. Ca no, le le'. = no, le le'. %mor no, le le'. %eng %spa no, ese. C le le'? %mor le le'? %eng %spa el, el. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C le juni'? %mor le juni'? %eng %spa este? Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C le nu camera. %mor le nu camera. %eng %spa mi camera. Ca n. = n. %mor n. %eng %spa m. C a utz we kinwesaj jun Cato? %mor a utz we kinwesaj jun Cato? %eng %spa es bueno voy a sacar. N kesax afoto cha. %mor k-0/esa-x a-foto /cha'. %eng INCOMP-3A/take-PASS1 2E-photo /say. %spa te van a sacar una foto, una foto. Ca utz. = utz. %mor utz. %eng %spa bueno. N utza qaja lentaq awatzyaq. %mor utza *k-0-*qa/qaj-a le: intaq aw-atzyaq. %eng %spa bueno te vamos a cambiar tus ropas. Ca utz. = utz. %mor utz. %eng %spa bueno. *C11-2 P a utz kesax a fota cha? %mor a utz kesax a fota cha? %eng %spa es bueno te van a sacar una foto. Ca tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. P tawen? %mor tawen? %eng %spa esta bien? Ca tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. N ch'aja ku laq'ab' e. %mor *ch-0-*a/ch'aj-a ku le: a-q'ab' e. %eng %spa lava tus manos. T ch'aja ku laq'ab' e. %mor *ch-0-*a/ch'aj-a ku le: a-q'ab' e. %eng %spa lava tus manos. T ch'aja laq'ab' e a Carlos. %mor *ch-0-*a/ch'aj-a le: a-q'ab' e a Carlos. %eng %spa lava tus manos Carlos. Rik ch'ajchatej, chakowij a Carlos le. %mor *ch-0-*a/ch'ajchate-j, ch-0-a/kowi-j a Carlos le. %eng %spa lava bien, apura Carlos. C menester jun chajchoj palaj. %mor menester jun chajchoj palaj. %eng %spa menester tu cara tambien limpia. N chakowix taj e. *** %mor ch-0-a/kowi-xtaj e. %eng DEP-3A-2E/hurry-EMPH that. %spa apura. T chakowij cha da. %mor ch-0-a/kowi-j /cha' da. %eng %spa apura ni¤a. N kimpe ta la. %mor k-in/pet ta la. %eng %spa no vengo. T utz ala n kaya ta kan ale chawe. %mor utz ala n k-0-a/ya' ta kan ale chi-aw-e. %eng %spa es bueno ni¤o no vas a dar. C chachaj aqab'. %mor chachaj aq'ab'. %eng %spa lava tu mano. T da cha. %mor da /cha'. %eng %spa ni¤o. P ch'aja laq'ab' cha. %mor *ch-0-*a/ch'aj-a le: a-q'ab' /cha'. %eng %spa la tus manos. C chachaja laqab'. %mor ch-0-a/ch'aj-a le: a-q'ab'. %eng %spa la tus manos. Ca qana keli'. = qana kelik. %mor /qan-a k-0/el-ik. %eng %spa espera se sale. Ca k'o: tem i'. = k'o: tem i'. %mor /k'o: tem i'. %eng %spa hay silla. C le juni'? %mor le juni'? %eng %spa este? P la tem cha? %mor la tem cha? %eng %spa tu silla. C ah, jun nu tem. %mor ah, jun nu tem. %eng %spa ah, una mi silla. T ch'aja ku laqab' cha', chakowij. %mor *ch-0-*a/ch'aj-a ku le: a-q'ab' /cha', ch-0-a/kowi-j. %eng %spa lava tu mano, apura. T kesax afoto, na'al kach'aj a palaj. %mor k-0/esa-x a-foto, na'al k-0-a/ch'aj a-palaj. %eng INCOMP-3A/take-PASS1 2E-photo %spa lo sacan la foto, bien. T xa saq kakayik e, a Carlos. %mor xa saq k-0/ka'y-ik e, a Carlos. %eng %spa lo lava, mira su cara esta sucia. T kach'aja laq'ab'. %mor k-0-a/ch'aj-a le: a-q'ab'. %eng %spa Carlos lava tus manos. P ch'aja la wach. %mor ch'aja la wach. %eng %spa lava tu cara. *C11-3 T kowij kut cha da. %mor *ch-0-*a/kowi-j ku-t /cha' da. %eng %spa apura pues ni¤o. Ca le k'o: chili'li'. = le k'o: chiri' ri'ri'. %mor le /k'o: chiri' ri'ri'. %eng %spa el que esta aqui. Rik a Carlos. %mor a Carlos. %eng %spa Carlos. P nk'ula we'. %mor nk'ula we'. %eng %spa y el tuyo. C le juni. %mor le juni. %eng %spa este. P calcetin. %mor calcetin. %eng %spa calcetin. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. T kowij b'a da, kach'aj apalaj e. %mor *ch-0-*a/kowi-j b'a da, k-0-a/ch'aj a-palaj e. %eng %spa apura ni¤o, lava tu cara. T jas tajin ku'ano da. %mor jas /tajin k-0-u/b'an-o da. %eng %spa que esta haciendo. P jah? %mor jah? %eng %spa que? T jas tajin ku'anoh? %mor jas /tajin k-0-u/b'an-oh? %eng %spa que esta haciendo. P k'otaj, tajin ku'anoh? %mor k'otaj, tajin ku'anoh? %eng %spa que esta haciendo. T ja kinse dia le ku'ano le. %mor ja kinse dia le k-0-u/b'an-o le. %eng %spa que, 15 dias esta haciendo. P kinsa dia kacha? %mor kinsa dia kacha? %eng %spa 15 dias diga. T je o mas. %mor je o mas. %eng %spa si o mas. P keb' ik'. %mor keb' ik'. %eng %spa 2 meses. T jun ik'. %mor jun ik'. %eng %spa 1 mes. P keb'. %mor keb'. %eng %spa 2. T ay dah. %mor ay dah. %eng %spa si ni¤o. N b'ien taj, b'ien kach'aj chatej le waral i. %mor b'ien ta-j, b'ien k-0-a/ch'aj-chate-j le waral i. %eng %spa no, lo lava bien. N mat k'o ta ya le miyer. %mor mat /k'o: ta ya le miyer. %eng %spa no esta, talves ya. N xatinjal ta la miyer. %mor x-at-in/jal ta la miyer. %eng %spa le he aqui cambiado en la ma¤ana. C k'o la watzyaq pa ja. %mor k'o la watzyaq pa ja. %eng %spa esta tu ropa en la casa. T at chik. %mor at chi-k. %eng %spa ahora ud. *C11-4 N dac ha. %mor da /cha'. %eng %spa ni¤o. P Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. N kesax b'a lenaj apoto cha'. %mor k-0/esa-x b'a le: inaj a-poto /cha'. %eng INCOMP-3A/take-PASS1 the DIM 2E-photo /say. %spa te van a sacar una foto. C ma utz taj jun foto. %mor ma utz taj jun foto. %eng %spa no es bueno la foto. T karesaj yamero ka'ek cha'. %mor k-0-r/esa-j yamero k-0/b'e:-ik /cha'. %eng %spa lo saca yamero se va. N da cha, da cha'. %mor da /cha', da /cha'. %eng %spa ni¤o, ni¤o. T chiwesa la pan ukamiix. %mor ch-0-iw/esa-*j la pan u-kamiix. %eng %spa sacanlo su camina. Ca e k'u le naj jiich'. = e k'u le naj jiich'. %mor e k'u le naj jiich'. %eng %spa y este. N utza kiwilah. %mor utza k-0-iw/il-ah. %eng %spa esta bien lo miran. C utz. %mor utz. %eng %spa bueno. N ay tzij k'ut e. %mor ay tzij k'u-t e. %eng %spa es cierto. U kutzira. %mor kutzira. %eng %spa se va a curar. N peleh qana, qana qaya juxil. %mor peleh *k-0-qa/b'an-a qaya juxil. %eng %spa mira hacemos, hacemos un poquito. C kopa. %mor kopa. %eng %spa esta en el. Ca le. = le. %mor le. %eng %spa el. C ah k'o le naj chay. %mor ah k'o le naj chay. %eng %spa ah esta la Rosaria. P ak'ax. %mor ak'ax. %eng %spa le duele. C ak'ax. %mor ak'ax. %eng %spa duele. Ca k'ax le k'u wach ale le jas kuwach alele. = k'ax le k'u wach ale le jas kuwach alele. %mor k'ax le k'u u-wach ale le jas ku u-wach alele. %eng %spa duele que es ese, duele. C le nu, paraguas, we k'o:le qab'. %mor le nu, paraguas, we k'o:le qab'. %eng %spa mi paraguas, esta la mano. C we k'o: le jab'. %mor we k'o: le jab'. %eng %spa si hay lluvia. U chaya chuwech. %mor chaya chuwech. %eng %spa dame a mi. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. U chaya loq al Cuz. %mor chaya loq al Cuz. %eng %spa dame Cruz. Rik di kinya'o. %mor di k-0-in/ya'-o. %eng %spa Srita. dame. M karab' a Felipe chaweche. *** %mor karab' a Felipe chaweche. %eng %spa dice Felipe. *C11-5 N chaja lawach. %mor *ch-0-*a/ch'aj-a le: a-wach. %eng %spa lava tu cara. U nkuwa le kasischa. %mor nkuwa le kasischa. %eng %spa y nuestro mapache. N ma k'o ta ya'a, le chasirij upatzam. %mor ma /k'o: ta ya'a, le ch-0-a/siri-j u-patzam. %eng %spa no esta, limpia tu nariz. T xa utz karilo le. %mor xa utz k-0-r/il-o le. %eng %spa es bueno lo mira. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. T chasirij atzam. %mor ch-0-a/siri-j a-tzam. %eng %spa limpia tu nariz. N da cha. %mor da /cha'. %eng %spa ni¤o. C kachaj a palaj. %mor kachaj a palaj. %eng %spa lo lava su cara. T ko ta chi le retz'ab'al rumal. %mor /k'o: ta chi le r/etz'an-b'al r-umal. %eng %spa ya no tiene su juguete por. T joq'opitaj rumal. %mor /joq'opi-taj r-umal. %eng /broke-PASS2 3E-cause. %spa eso lo quebro. P jah? %mor jah? %eng %spa que? T xa xu'an chenka lenaj retz'ab'al. %mor xa x-0-u/b'an chenka le: inaj r/etz'an-b'al. %eng %spa se quebro su juguete. P ja. %mor ja. %eng %spa si. T tzij, xuqupij enaja enaja lale. %mor tzij, x-0-u/qupi-j e: inaja enaja lale. %eng %spa cierto, lo quebro el. P a k'o:lik awetz'ab'al a carlos? %mor a /k'o:-l-ik aw/etz'an-b'al a carlos? %eng %spa esta su juguete Carlos. N dacha ka'an u'anik a karo cha. %mor da /cha' k-0-a/b'an u/b'an-PASS1-ik a karo /cha'. %eng %spa ni¤o vas a componer tu carro. Ca kan anik. = ka'an u'anik. %mor k-0-*a/b'an *u/b'an-PASS1-ik. %eng %spa va a componer. P jah? ka'anik. %mor jah? k-0/b'an-PASS1-ik. %eng %spa que?, lo va hacer. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C ka'anik. %mor ka'anik. %eng %spa lo va hacer. P ah. %mor ah. %eng %spa ah. T ch'aja b'a lapalaj e tek'uri. %mor *ch-0-*a/ch'aj-a b'a le: a-palaj e tek'uri. %eng %spa lava tu cara y despues. N k'o: chirij e ku nuyom kanoq. %mor /k'o: chi-r-ij e ku nu/ya'-om kan-oq. %eng %spa esta detras del he dejado. N chalchawa k'ut e. %mor ch-at/ch'aw-a k'u-t e. %eng %spa habla pues. Ca jah? ay k'o: naj, k'o: naj la le' le', le'. = jah? ay k'o: naj, k'o: naj la le' le', le'. %mor jah? ay /k'o: naj, /k'o: naj la le' le', le'. %eng %spa que, hay, hay, el el el. *C11-6 C jawii x'ewi? jawi le. %mor jawii x'ewi? jawi le. %eng %spa donde esta? donde. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa mira. N reloja kacha. %mor reloja k-0/cha'. %eng %spa reloj. C jas uwach le. %mor jas uwach le. %eng %spa que es el. Ca no le naj lale', le', le'. = no le naj lale', le', le'. %mor no le naj lale', le', le'. %eng %spa no el este el, el. C ma we, ma wilon, taj. %mor ma we, ma aw/il-om, ta-j. %eng %spa no es tuyo no ha visto. Ca le', le'. = le', le'. %mor le', le'. %eng %spa el, el. P chak'utu. %mor chak'utu. %eng %spa demostra. C jawii kowih? %mor jawii kowih? %eng %spa donde esta? C le, le. %mor le, le. %eng %spa el, el. C jawii k'o wih? %mor jawii /k'o: wih? %eng %spa donde esta? Ca no le, no le naj a'choja le'. = le naja reloja le. %mor le naja reloja le. %eng %spa no el, el reloj. C jawi k'owi. %mor jawi k'owi. %eng %spa donde esta. Ca no' le'. = no' le'. %mor no' le'. %eng %spa no el. C ah le le naj juni kasutinik le juni. %mor ah le le naj juni kasutinik le juni. %eng %spa ah el, este el queda huella. C ku'an le reloj, ko lu motor chupam. %mor ku'an le reloj, ko lu motor chupam. %eng %spa hace el reloj, tiene motor adentro. C y rumal re kasutinik le juni. %mor y rumal re kasutinik le juni. %eng %spa y por eso da vueltas este. P jawii xat pewi m'iyer a Carlos. %mor jawii xat pewi m'iyer a Carlos. %eng %spa donde vino ud. Carlos. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. P jawii xat pewi miyer? %mor jawii xat pewi miyer? %eng %spa donde vino. Ca no. = no. %mor no. %eng %spa no. P mat k'ota ya'a. %mor mat k'ota ya'a. %eng %spa porque no esta. C k'otaj. %mor k'otaj. %eng %spa no hay. P a utz at ch'analik kesax afoto. %mor a utz at/ch'an-al-ik k-0/esa-x a-foto. %eng QY/N good 2A/nude-ADJ-TIV INCOMP-3A/take-PASS1 2E-photo. %spa es bueno estas desnudo. N a utz at ch'analik chi. %mor a utz at/ch'an-al-ik /chi'. %eng %spa bueno estas desnudo. *C11-7 T xa chenka chik. %mor xa chenka chi-k. %eng %spa ya es bonito. P uy lukara. %mor uy le: u-kara. %eng %spa su carro. Ca tzalob' inaj nulaq. = xetzalob' inaj me la. %mor *x-0/etzalob' inaj nu-laq. %eng %spa se destruyo mi vaso. Ca k'o:lik. = k'o:lik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa esta. C k'olik, jawi? %mor /k'o:-l-ik, jawi? %eng %spa esta donde? Ca k'o: luyanta. = k'o: luyanta. %mor /k'o: le: u-yanta. %eng %spa tiene llanta. T alaj xtzaqataj rumal. %mor alaj x-0/tzaqa-taj r-umal. %eng just COMP-3A/lose-PASS2 3E-cause. %spa ya se perdio. P iya. %mor iya. %eng %spa si. T tzij. %mor tzij. %eng %spa cierto. C ah k'o lu llanta. %mor ah k'o lu llanta. %eng %spa tiene llanta. P ah xk'isik. %mor ah xk'isik. %eng %spa se acabo. N k'o: ta chik e. %mor /k'o: ta chi-k e. %eng %spa ya no hay. C k'o:ta chik. %mor k'o:ta chik. %eng %spa ya no hay. P chaya chiri. %mor ch-0-a/ya' chiri. %eng %spa dame aqui. Ca nukami'x nukami'x pelip. = nukami'x nukami'x a pelip. %mor nu-kami'x nu-kami'x a pelip. %eng %spa mi camisa, mi camisa Felipe. C jawii k'owi ah le jun. %mor jawii k'owi ah le jun. %eng %spa donde esta el otro. C le jun ch'aj a kamix. %mor le jun ch'aj a kamix. %eng %spa el otro lo lavaron mi camisa. Ca kami'x k'o: nuwaxa'. = k'o nub'orxa'. %mor /k'o: nu-b'orxa'. %eng %spa camisa tengo bolsa. C a k'ak' lakamix. %mor a k'ak' le: a-kamix. %eng %spa es nuevo tu camisa. Ca m, o' awoxa 'at. = k'o: ab'orxa 'at. %mor /k'o: a-b'orxa 'at. %eng %spa ud. tiene bolsa. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. Ca lu llanta pelipe. = lu llanta pelipe. %mor lu llanta pelipe. %eng %spa su llanta Felipe. P y le nk'ule nik'aj chik. %mor y le nk'ule nik'aj chik. %eng %spa y el, y los otros. P jawi x'e wi. %mor jawi x-0/b'e: wi. %eng %spa donde se fue. Ca tzaqik. = xtzaqik. %mor *x-0/tzaq-ik. %eng %spa se perdio. *C11-8 P jah? %mor jah? %eng %spa que? Ca tzaqik. = xtzaqik. %mor *x-0/tzaq-ik. %eng %spa se perdio. P tzaqik? %mor tzaqik? %eng %spa se perdio. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P iya jasche xatzaqoh? %mor iya jasche xatzaqoh? %eng %spa si porque se perdio. C minister jun cuchillo. %mor minister jun cuchillo. %eng %spa menester un cuchillo. C k'o:le jun parte chupame'. %mor k'o:le jun parte chupame'. %eng %spa tiene una parte adentro. C le naj kuento. %mor le naj kuento. %eng %spa el cuento. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C kinwesaj, a utz we kinwesaje. %mor kinwesaj, a utz we kinwesaje. %eng %spa voy a sacar, es bueno. C june'? %mor june'? %eng %spa voy a sacar este. Ca utz. = utz. %mor utz. %eng %spa bueno. C nkula pantalon. %mor nkula pantalon. %eng %spa y tu pantalon. N da cha'. %mor da /cha'. %eng %spa ni¤o. Ca pantalon in. = nupantalon in. %mor *nu-pantalon in. %eng %spa mi pantalon. C k'o:lik. %mor k'o:lik. %eng %spa hay son 2 mis carros. Ca papa akile keb' chi inaj nu kala'. = keb' chile naj nu carro. %mor keb' chile naj nu carro. %eng %spa T la k'ut e', samey xa xajoq'opij. %mor la k'u-t e', samey xa x-0-a/joq'opi-j. %eng %spa lo miro, solo se quebro . Ca awesaj naj nupoto. = kawesaj inaj nupoto. %mor *k-0-aw/esa-j inaj nu-poto. %eng %spa saca un mi foto. C ah je, pero jawi? %mor ah je, pero jawi? %eng %spa ah si, donde. N da cha' jawi' cha'. %mor da /cha' jawi' /cha'. %eng %spa ni¤o. C jawi mas utz na. %mor jawi mas utz na. %eng %spa donde es mas bueno. Ca jelale'. = jelale'. %mor jelale'. %eng %spa alli. C jelale', pero nk'ota k'olib'al mas utz. %mor jelale', pero nk'ota k'olib'al mas utz. %eng %spa alli pero no hay lugar, mas bueno. P a utz kaqan u'anik inaj a carro. %mor a utz kaqan u'anik inaj a carro. %eng %spa es bueno vamos a comer. P tekuri kaweka'aj kesax a poto. %mor tekuri kaweka'aj kesax a poto. %eng %spa poner el carro, y despues lo llevo. *C11-9 Ca utz. = utz. %mor utz. %eng %spa bueno. P katkowin at. %mor k-at/kowin at. %eng %spa no puedes. Ca kowin taj. = ma kinkowin taj. %mor *ma *k-*in/kowin ta-j. %eng %spa no puedo. Ca an taj. = ma ka'an taj. %mor *ma *k-0-*a/b'an ta-j. %eng %spa no hagas. Ca k'o: nusi le'. = k'o: nusi le'. %mor /k'o: nu-si' le'. %eng %spa mira tengo le¤a. P n ko ta chi b'a le'. %mor n /k'o: ta chi b'a le'. %eng %spa ya no hay. P n kasilob' ta chi b'a. %mor n k-0/silob' ta chi b'a. %eng %spa ya no se mueve. N kasilob' ta chik, xq'ajik. %mor k-0/silob' ta chi-k, x-0/q'aj-ik. %eng %spa ya no se mueve, se quebro. N k'o la jas le xel chare. %mor /k'o: la jas le x-0/el chare. %eng %spa talvez se ha salido algo. C menester le jun fanta. %mor menester le jun fanta. %eng %spa menester una fanta. C chupame, pero sab'er jawi k'owi. %mor chupame, pero sab'er jawi k'owi. %eng %spa adentro, pero saber donde esta. Ca k'o: taj keb'. = n k'o: ta le keb'. %mor *n /k'o: ta-!j *le keb'. %eng %spa no estan los 2. Ca aya pa loq e'. = chaya mpe loq e. %mor *ch-0-a/ya' mpe la-oq e. %eng %spa damelo. Ca aya pe loq. = chaya mpe loq. %mor *ch-0-a/ya' mpe la-oq. %eng %spa damelo. Ca no le wuj e'. = no le wuj e'. %mor no le wuj e'. %eng %spa no el libro. C le juni. %mor le juni. %eng %spa este. Ca no le, no le', le'. = no le, no le', le'. %mor no le, no le', le'. %eng %spa no el, no el, el. C le le'. %mor le le'. %eng %spa el, el. Ca no no le wuuje'. = no no le wuuje'. %mor no no le wuuje'. %eng %spa no no el libro. P le riri? %mor le riri? %eng %spa este. Ca no no lele'. = no no lele'. %mor no no lele'. %eng %spa no no, el , el. P le ri'? %mor le ri'? %eng %spa este. Ca le wuj lunte', k'o: chi'ij e jun enaj wik' i'. *** = impe le k'o: chirij e jun inaj wich' i. %mor impe *le /k'o: chi-*r-ij e jun inaj wich' i. %eng %spa su libro miralo que esta detras este chiquito. C linaj carret. %mor linaj carret. %eng %spa el carreto. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C y le jun nima. %mor y le jun nima. %eng %spa y el grande. *C11-10 Ca jun nim. = jun nim. %mor jun nim. %eng %spa el grande. C nima camion. %mor nima camion. %eng %spa un camion grande. Ca ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. C jawii' k'o: modo. %mor jawii' k'o: modo. %eng %spa donde hay modo. P jachike le nab'e'? %mor jachike le nab'e'? %eng %spa quien es el primero. C sab'er. %mor sab'er. %eng %spa saber. P ah no. %mor ah no. %eng %spa ah no. C ah kinchomaj. %mor ah k-0-in/choma-j. %eng %spa ah voy a pensar. Ca awesaj k'u le wuj. = chawesaj k'u le wuj. %mor *ch-0-aw/esa-j k'u le wuj. %eng %spa saca pues el libro. C le june nab'e, pero chiri. %mor le june nab'e, pero chiri. %eng %spa el primero, pero aqui. Ca awesaj k'u le wuuj. = chawesaj k'u le wuj. %mor *ch-0-aw/esa-j k'u le wuj. %eng %spa saca pues el lib'ro. Ca le ka'an chale le li'li'. = le ka'an chare le riri. %mor le k-0-a/b'an chare le riri. %eng %spa ud. hace aqui. C le june. %mor le june. %eng %spa el otro. Ca pelipe. = a Pelip. %mor *a Pelip. %eng %spa Felipe. C a Carlos. %mor a Carlos. %eng %spa Carlos. Ca le kan che le li'. = le ka'an chare le ri'. %mor le k-0-*a/b'an chare le ri'. %eng %spa lo que ud. hace aqui. C xaq jun cuchillo, le june'. %mor xaq jun cuchillo, le june'. %eng %spa solo un cuchillo, el otro. Ca kuchi'l. = kuchi'l. %mor kuchi'l. %eng %spa cuchillo. C jun kuchil. %mor jun kuchil. %eng %spa un cuchillo. P makachap taj, kasokonik. %mor makachap taj, kasokonik. %eng %spa no lo agarra, lo corta. P jek'ulale. %mor jek'ulale. %eng %spa asi es. C k'o luware. %mor /k'o: le: u-ware. %eng %spa tiene filo. Ca ak'olo'. = chak'olo'. %mor *ch-0-a/k'ol-o'. %eng %spa guardalo. C ak'o: jun june'. %mor ak'o: jun june'. %eng %spa hay otro. Ca kiik'. = chiich. %mor chiich. %eng %spa cuchillo. C le nu chich'. %mor le nu chich'. %eng %spa mi cuchillo. *C11-11 Ca aya loq mpe le'. = chaya loq impe le'. %mor *ch-0-a/ya' la-oq impe le'. %eng %spa dame mira. Ca imalik e nu kala. = kab'anik e nu-karro. %mor *k-0/b'an-ik e nu-karro. %eng %spa lo hacen mi carro. P pares kaqan u'anik e. %mor pares k-0-q/b'an u/b'an-PASS1-ik e. %eng %spa por eso vamos a componer. Ca ah. = ah. %mor ah. %eng %spa ah. P kaqakoj chi le jun uyanta qana mpe na. %mor k-0-qa/koj chi le jun u-yanta *k-0-qa/b'an-a mpe na. %eng %spa vamos a poner su llanta. Ca awesaj ut. = chawesaj k'ut. %mor *ch-0-aw/esa-j k'u-t. %eng %spa saca pues. C kawesaj taj. %mor kawesaj taj. %eng %spa no lo saca. Ca ah o inaj ulal' pe le'. = k'o: inaj ulale impe le. %mor /k'o: inaj ulale impe le. %eng %spa tiene un cuento. C inaj wich', re le motor chupam. %mor inaj wich', re le motor chupam. %eng %spa este chiquito es su motor mira. C a utz we kinwesaj jun poto? %mor a utz we kinwesaj jun poto? %eng %spa adentro es bueno voy a sacar su foto. Ca utz. = utz. %mor utz. %eng %spa es bueno. C jawi'? %mor jawi'? %eng %spa donde? P jawi kesax wi a Carlos. %mor jawi kesax wi a Carlos. %eng %spa donde lo sacan Carlos. C chuwa le ja'? %mor chuwa le ja'? %eng %spa frente de la casa. Ca li'uh. = ri'u. %mor ri'u. %eng %spa su. C ah minister kinwesaj junu camera. %mor ah minister kinwesaj junu camera. %eng %spa ah es menester voy a sacar mi camara. T chakojo lasapt a Carlos. %mor ch-0-a/koj-o le: a-sapt a Carlos. %eng %spa ponga tus zapatos Carlos. T kakojoh. %mor k-0-a/koj-oh. %eng %spa lo pone. C a kakoj lasapat. %mor a k-0-a/koj le: a-sapat. %eng %spa lo pone sus zapatos. Ca joh. = kinkojoh. %mor *k-0-*in/koj-oh. %eng %spa voy a poner. Ca wach inaj lili'. = jas uwach linaj riri'. %mor jas uwach linaj riri'. %eng %spa que es este. C xaq are lu luq'ab' le kamara. %mor xaq are le: u-q'ab' le kamara. %eng %spa solo su mano, la camara. Ca ana mpe'. = chana mpe'. %mor *ch-0-*a/b'an-a mpe'. %eng %spa hagalo. C kink'ama le camara ruk' le juni. %mor kink'ama le camara ruk' le juni. %eng %spa voy a traer la camara con el. *C11-12 C kink'amo. %mor k-0-in/k'am-o. %eng %spa voy a llevar. Ca kak'am taj. = kak'am taj. %mor k-0-a/k'am ta-j. %eng %spa no vas a llevar. C junam ruk' le june? %mor junam ruk' le june? %eng %spa son iguales. Ca le nusapato. = le nusapato. %mor le nu-sapato. %eng %spa mi zapato. C k'o lasapat. %mor /k'o: le: a-sapat. %eng %spa ud. tiene zapato. Ca awesaj ut. = chawesaj k'ut. %mor *ch-0-aw/esa-j k'u-t. %eng %spa saca pues. T weno a Carlos chakojo k'u lab'otas. %mor weno a Carlos ch-0-a/koj-o k'u le: a-b'otas. %eng %spa bueno Carlos pone tus botas. Ca awesaj ut e jun awe'. = chawesaj k'ut e jun awe. %mor *ch-0-aw/esa-j k'u-t e jun aw-e. %eng %spa saca pues el tuyo. C no xa kinwesaj le juni'. %mor no xa kinwesaj le juni'. %eng %spa no solo voy a sacar el otro. T chak'ojo k'u na lab'otas. %mor ch-0-a/k'oj-o k'u na le: a-b'otas. %eng %spa pone tus botas. N we ta xaxiy inaj uwi a sis. %mor we ta x-0-a/xi'y inaj u-wi a si's. %eng %spa porque no peinaste Francisco. T qana mpe na. %mor /qana mpe na. %eng %spa espera. N alaj tzi jun chikichik e. %mor alaj tzi jun chikichi-k e. %eng %spa tiene el pelo despeinado. C xaq kinkoj le june. %mor xaq kinkoj le june. %eng %spa solo voy a poner. Ca papa, papa, papa. = papa, papa, papa. %mor papa, papa, papa. %eng %spa papa, papa, papa. T katzaq ne le. %mor k-0/tzaq ne le. %eng %spa se cae el. Ca yah. = yah. %mor yah. %eng %spa ya. C ya jawi'? %mor ya jawi'? %eng %spa ya donde. N jawii kesax wi cha'? %mor jawii k-0/esa-x wi /cha'? %eng where INCOMP-3A/take-PASS1 PROLOC /say. %spa daselo sacan. T tasaj jewa utz chilale kacha. %mor /tasaj jewa utz chilale k-0/cha'. %eng %spa venga aqui, es bueno alli. T b'uy jat k'ut e. %mor b'uy /jat k'u-t e. %eng %spa anda pues. Ca ..... = ..... %mor ..... %eng %spa ..... T no jelale. %mor no jelale. %eng %spa no alli. C jelale. %mor jelale. %eng %spa alli. N jikom ka'an che lawaqam. *** %mor /jik-om k-0-a/b'an che le: aw-aqan. %eng %spa ud. se para bien. C ruk' la nan tat. %mor ruk' la nan tat. %eng %spa con tu papa, y tu mama. *C11-13 Ca ay ka aki k'o: jun kej. = ay ka aki k'o: jun kej. %mor ay ka aki /k'o: jun kej. %eng %spa ay, lo usan un cab'allo. Ca papa k'utu impe'. = papa chakutu impe. %mor papa *ch-0-*a/k'ut-u impe. %eng %spa papa demostra pues. Ca papa kutu impe'. = papa chakutu impe. %mor papa *ch-0-*a/k'ut-u impe. %eng %spa papa demuestra pues. C ruk' le kej. %mor ruk' le kej. %eng %spa con el caballo. T a utz. %mor a utz. %eng %spa es bueno. Ca k'o: jun kej e'. = k'o: jun kej e'. %mor /k'o: jun kej e'. %eng %spa hay un caballo. C ah je kinwilo. %mor ah je kinwilo. %eng %spa ah si voy a mirar. C chawesaj k'ut. %mor ch-0-aw/esa-j k'u-t. %eng %spa saca pues. N chaqasaj aq'ab'. %mor ch-0-a/qasa-j a-q'ab'. %eng %spa baja tu mano. T are kawila le are kawil e pelipe. %mor are k-0-aw/il-a le are k-0-aw/il e pelipe. %eng %spa es el que miro, es el que miro. T ma kinawil ta in. %mor ma k-in-aw/il ta in. %eng %spa Felipe no me va mirar. C ah le junaj. %mor ah le junaj. %eng %spa ah el. P kat tzen k'ut cha kal tzanik. %mor kat tzen k'ut cha kal tzanik. %eng %spa vas a reir vas a reir. C kattzen k'ut, kattzenik. %mor k-at/tze'-n k'u-t, k-at/tze'-n-ik. %eng %spa vas a reir, vas a reir. T tzena k'ut cha a Carlos. %mor *k-*at/tze'-n-a k'u-t /cha' a Carlos. %eng INCOMP-2A/laugh-ABS-TDEP then-T /say FAM carlos. %spa crei pues Carlos. C ah katzen k'ut ah utz. %mor ah katzen k'ut ah utz. %eng %spa vas a reir es bueno. C le jun chik? %mor le jun chik? %eng %spa el otro. T chana k'u lak'anal chi. %mor ch-0-a/b'an-a k'u le: a-k'an-al /chi'. %eng %spa esta te enojado. Ca wach? = jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es. C le jun chik, ruk' la nan tat. %mor le jun chik, ruk' la nan tat. %eng %spa el otro con tus padres. N kesax chi jun chik cha'. %mor k-0/esa-x chi jun chi-k /cha'. %eng INCOMP-3A/take-PASS1 more one more-T /say. %spa lo van a sacar otro. P chix k'o la k'u ix cha'. %mor chix /k'o: la k'u ix /cha'. %eng %spa estate uds. T kek'uje inaj taq keb' miya. %mor k-e/k'uje inaj taq keb' miya. %eng %spa es de nosotros los 2 ni¤os. Ca ale nutat. = are lintat. %mor are *le: #in-tat. %eng %spa mi papa. C ah je' juntiro. %mor ah je' juntiro. %eng %spa ah si todos. T tasaj b'a dih. %mor /tasaj b'a dih. %eng %spa venga pues. *C11-14 N kine ta in. %mor k-in/b'e: ta in. %eng %spa yo no voy. C juntiro. %mor juntiro. %eng %spa todo. N no'. %mor no'. %eng %spa no. P te kataq loq. %mor te kataq loq. %eng %spa despues mandamos. T pal reb'es. %mor pal reb'es. %eng %spa al reves. N iya nan. %mor iya nan. %eng %spa no mama. P tzij. %mor tzij. %eng %spa cierto. T chema kaqesaj b'ik di. %mor chema k-0-q/esa-j b'i-k di. %eng %spa no vamos a sacar. T xa kulakij. %mor xa k-0-ul-a/kij. %eng %spa solo nos va decir. N utza ix keb' e ruk' a Carlos. %mor utza ix keb' e r-uk' a Carlos. %eng %spa es bueno son 2, son Carlos. Ca ruk' e nutat. = ruk' e intat. %mor r-uk' e #in-tat. %eng %spa con mi papa. P tasaj at al Lipa. %mor tasaj at al Lipa. %eng %spa venga Felipa. C ah no', lu puwi' nu Camara. %mor ah no', lu puwi' nu Camara. %eng %spa ah no, sobre mi camara. P jama k'u loq da'. %mor j-0-a/k'am-a k'u la-oq da'. %eng %spa anda a traer. T n karaj ta la da. %mor n k-0-r/aj ta la da. %eng %spa no quiere. P iya. %mor iya. %eng %spa no. Ca li'. = ri'. %mor ri'. %eng %spa esto. C xaq kawilo, chawilo, chawilo chupame. %mor xaq kawilo, chawilo, chawilo chupame. %eng %spa solo voy a mirar, miro, voy a mirar a dentro. C kawilo chupami'. %mor kawilo chupami'. %eng %spa voy a mirar adentro. C chawilo chupam. %mor chawilo chupam. %eng %spa mira adentro. P chat kaya impe chupam cha'. %mor chat kaya impe chupam cha'. %eng %spa mira adentro de este. P chawila na'. %mor chawila na'. %eng %spa mira. C chupame jas kawilo. %mor chupame jas kawilo. %eng %spa adentro que mira. P jas uwache kawilo le. %mor jas uwache kawilo le. %eng %spa que es lo que mira. Ca ay k'o: jun sina, le' awila mpe'. = ay k'o: jun sina, lawila mpe. %mor ay /k'o: jun sina, *k-0-ul-aw/il-a mpe. %eng %spa hay un cine, mira pues. *C11-15 P jawi k'uwile. %mor jawi k'uwile. %eng %spa donde esta. P jas uwach ku'an chupam. %mor jas uwach ku'an chupam. %eng %spa que hace adentro. Ca le', luz. = le', luz. %mor le', luz. %eng %spa la luz. P chawilampe q'ana wi. %mor chawilampe q'ana wi. %eng %spa mira pues espera. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa el. C jas kawiloh? %mor jas kawiloh? %eng %spa que mira. Ca wach jun lili'. = jas uwach e jun xir? %mor jas u-wach e jun xir? %eng %spa que es este. P y chawilampe panoqe chawilampe panoq. %mor y chawilampe panoqe chawilampe panoq. %eng %spa mira, mira. C ka'antaj. %mor ka'antaj. %eng %spa pero haga. P chawila mpe panoq. %mor ch-0-aw/il-a mpe pan-oq. %eng %spa mira. Ca wila mpe' at. = chawila mpe at. %mor *ch-0-aw/il-a mpe at. %eng %spa mira ud. P pares chawila mpe ku pa le naj tel i. %mor pares ch-0-aw/il-a mpe ku pa le naj tel i. %eng %spa por eso mira en este. P k'o lawatit kay impe panoq. %mor /k'o: le: aw-atit *k-0/ka'y impe pan-oq. %eng %spa alla esta tu abuela, mira pues. Ca i le le ate'. = i le le ate'. %mor i le le ate'. %eng %spa ud., el, ud. C majatij. %mor majatij. %eng %spa no lo amarra. Ca no, naj lale'. = no, naj lale'. %mor no, naj lale'. %eng %spa no, un cuento. C le june? %mor le june? %eng %spa el otro? Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C menester kinwes, kinsutinik le juni. %mor menester kinwes, kinsutinik le juni. %eng %spa menester voy a sacar, voy a dar vueltas a este. C we k'o:le jun chik foto, foto chupam. %mor we k'o:le jun chik foto, foto chupam. %eng %spa esta otra foto, foto adentro. T a kawesaj k'ut Felip? %mor a k-0-aw/esa-j k'u-t Felip? %eng %spa lo va a sacar Felipe. C ah je'. %mor ah je'. %eng %spa ah si. T xaq uj keb' ruk'. %mor xaq uj keb' ruk'. %eng %spa somos 2 con. C xaq ah la. %mor xaq ah la. %eng %spa solo. T xa k'ut. %mor xa k'ut. %eng %spa solo. C pero menester. %mor pero menester. %eng %spa pero menester. *C11-16 P ta saj kut al Lip. %mor ta saj kut al Lip. %eng %spa venga pues Felipe. T a utz e warali? %mor a utz e warali? %eng %spa es bueno aqui. C ah je' ah, mas utz chuwa le ja. %mor ah je' ah, mas utz chuwa le ja. %eng %spa ah si ah, mas bueno frente. P jasche? %mor jasche? %eng %spa porque? T jawi? le jela? %mor jawi? le jela? %eng %spa donde? alli? C ah je. %mor ah je. %eng %spa ah si. T saj kut al Lip, Carlos, saj chiri ri. %mor /saj ku-t al Lip, Carlos, /saj chiri ri. %eng %spa venga pues Felipe, Carlos. C le ix keb'? a utz? %mor le ix keb'? a utz? %eng %spa uds. 2?, bueno?, venga aqui. T pares, kattzen kut. %mor pares, k-at/tze'-n k'u-t. %eng so, INCOMP-2A/laugh-ABS then-T. %spa por eso, y vas a reir. P je ku qab'ij che al Lip, kattzen kut. %mor je ku qab'ij che al Lip, kattzen kut. %eng %spa asi vas a decir Felipe. P kattzen kut kacha k'ula le'. %mor kattzen kut kacha k'ula le'. %eng %spa vas a reir, vas a reir asi dice. C kattzen kut, kattzen kut, kattzena kut. %mor kattzen kut, kattzen kut, kattzena kut. %eng %spa se rie, va reir. C kattzena kut, kattzena kut. %mor kattzena kut, kattzena kut. %eng %spa va reir, rie. Ca tah? = tah? %mor tah? %eng %spa T kattzen kut. %mor k-at/tze'-n k'u-t. %eng INCOMP-2A/laugh-ABS then-T. %spa rie. C kattzen kut. %mor kattzen kut. %eng %spa rie. N jat b'ah. %mor /jat b'ah. %eng %spa anda. Ca yah? = yah? %mor yah? %eng %spa ya? C ya. %mor ya. %eng %spa ya. T xa k'is xelik. %mor xa /k'is x-0/el-ik. %eng %spa ya se acabo. P xa k'is b'i la chawesaj chi k'o jun. %mor xa k'is b'i la chawesaj chi k'o jun. %eng %spa ya se acabo, saca otro. P at al Lip. %mor at al Lip. %eng %spa ud. Felipa. N ay no, kinwesaj ta in. %mor ay no, k-0-inw/esa-j ta in. %eng %spa ay no, no voy a sacar. P ix keb' ruk', no. %mor ix keb' ruk', no. %eng %spa 2 con, no. N ah no. %mor ah no. %eng %spa ah no. C ix keb'. %mor ix keb'. %eng %spa 2. *C11-17 Ca ix keb'. = ix keb'. %mor ix keb'. %eng %spa uds. 2. Rik chawesaj at e. %mor ch-0-aw/esa-j at e. %eng %spa saca ud. Ixoq .... %mor .... %eng %spa ...... Ca awesaje lal ku'z. = chawesaj re lal ku'z. %mor *ch-0-aw/esa-j *r-e le: al ku'z. %eng %spa saca uno de Cruz. C ah je. %mor ah je. %eng %spa ah si. Ca awesaj? = chawesaj? %mor *ch-0-aw/esa-j? %eng %spa saca? Ca lal, k'o: lal luk'. = lal, k'o: lal luk'. %mor lal, /k'o: le: al luk'. %eng %spa la esta la. C ruk' lal Cuz, ruk' lal Cuz kinwesaj. %mor ruk' lal Cuz, ruk' lal Cuz kinwesaj. %eng %spa con la Cruz, con la Cruz, lo voy a sacar. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. Rik chawesaj kan jun awe a Pedro con todo la Carlos. %mor ch-0-aw/esa-j kan jun aw-e a Pedro con todo le: a Carlos. %eng %spa saca uno de Pedro y Carlos. P jah? a utz a Carlos? %mor jah? a utz a Carlos? %eng %spa que?, es bueno Carlos? N je, qas tzij, a qas tzij kaya kan re. %mor je, qas tzij, a qas tzij k-0-a/ya' kan r-e. %eng %spa si, cierto, es cierto vas a dar a el. Rik jun arecuerda ku la le. %mor jun a-recuerda ku la le. %eng %spa un tu recuerdo. P pero katkoje at. %mor pero k-at/koje at. %eng %spa pero vas estar. N ah no. %mor ah no. %eng %spa ah no. P pues. %mor pues. %eng %spa pues. Rik ruk' al Milia. %mor r-uk' al Milia. %eng %spa con la Emilia. C jat ruk' a nan. %mor jat ruk' a nan. %eng %spa anda con tu mama. Rik ruk' al Milia ay Jesus. %mor r-uk' al Milia ay Jesus. %eng %spa con la Emilia, ay Jesus. C jat ruk' a nan. %mor jat ruk' a nan. %eng %spa anda con tu mama. P jate ko ruk' la nan cha. %mor jate ko ruk' la nan cha. %eng %spa anda estar con tu mama. C jat ruk' anan. %mor jat ruk' anan. %eng %spa anda con tu mama. Rik ay no dih n kawesaj taj. %mor ay no dih n k-0-aw/esa-j ta-j. %eng %spa no, no voy a sacar. T chatqeta pan jela le. %mor ch-at/qet-a pan jela le. %eng %spa arrima un poquito alli. Ca oh ta. = oh ta. %mor oh ta. %eng %spa *C11-18 Rik alaj jun alantar kaminaq tz'i. %mor alaj jun alantar /kam-inaq tz'i. %eng %spa tu delantal, esta muy sucio. C nk'o ta chik, jat ruk' a nan. %mor nk'o ta chik, jat ruk' a nan. %eng %spa no hay, anda con tu mama. T jat ruk' anan cha, tekuri kesax. %mor /jat r-uk' a-nan /cha', tekuri k-0/esa-x. %eng %spa anda con tu mama, y despues lo sacan. N tz'il pues, kinchapanik. *** %mor tz'il pues, k-in/chaku-n-ik. %eng dirty then, INCOMP-1A/work-ABS-TIV. %spa si esta sucio, trabajo. T kawaj jun alen. %mor k-0-aw/aj jun a-len. %eng %spa ud. quiere un centavo. P kawuk'aj kinaj a carro a Carlos le. %mor kawuk'aj kinaj a carro a Carlos le. %eng %spa lo lleva el carro Carlos el. Rik kawukaj inaj akaro cha le kesax apoto cha. %mor k-0-a/wuka-j inaj a-karo cha le k-0/esa-x a-poto /cha'. %eng %spa lo lleva el carro Carlos para que cuando lo sacan tu foto. P le kachapo je ka'ana le. %mor le kachapo je ka'ana le. %eng %spa va agarrar asi va hacer. T je utz b'a la a Carlos. %mor je utz b'a la a Carlos. %eng %spa esta bien Carlos. Rik je jas tzij. %mor je jas tzij. %eng %spa si es cierto. P jeka'ana lele'. %mor jeka'ana lele'. %eng %spa asi va hacer. Rik ewi k'u la kesax wi? %mor ewi k'u la k-0/esa-x wi? %eng %spa donde te van a sacar? P jat jat k'u ruk' anan e'. %mor /jat /jat k'u r-uk' a-nan e'. %eng %spa anda, anda con tu mama. N ay no kesax taj. %mor ay no k-0/esa-x ta-j. %eng ay no INCOMP-3A/take-PASS1 NEG-T. %spa ay no lo sacan. T jat b'a le kel b'i lale. %mor /jat b'a le k-0/el b'i lale. %eng %spa anda pues va a salir. C jat ruk' a nan. %mor jat ruk' a nan. %eng %spa anda con tu mama. N ay no. %mor ay no. %eng %spa ay no. T le xa wich'ab'. %mor le xa wich'-ab'. %eng %spa solo chiquitos. Ca utze chili'. = utze chiri. %mor utze chiri. %eng %spa es bueno aqui. P jat ruk' anan. %mor jat ruk' anan. %eng %spa anda con tu mama. T jat ruk' anan. %mor /jat r-uk' a-nan. %eng %spa anda con tu mama. Rik jat ruk' al Lipa le a Carlos. %mor /jat r-uk' al Lipa le a Carlos. %eng %spa anda con la Felipa Carlos. V utz a tukel. %mor utz a tukel. %eng %spa es bueno solo. N ay dios. %mor ay dios. %eng %spa ay Dios. Rik ay katinaq k'u la lale. %mor ay /k'at-inaq k'u la lale. %eng %spa ay esta enojado nada mas. Rik tzi tajin kinreqeqej upanuchi in. %mor tzi /tajin k-0-in/req-eqe-j u-panuchi in. %eng %spa estoy hablando. *C11-19 Rik k'atinaq. %mor /k'at-inaq. %eng %spa esta enojado. P no'. %mor no'. %eng %spa no. Rik k'atinaq. %mor /k'at-inaq. %eng %spa esta enojado. P k'atinaq taj. %mor /k'at-inaq ta-j. %eng %spa no esta enojado. N utz kinsol b'a wa le nub'atz. %mor utz k-0-in/sol b'a wa le nu-b'atz. %eng %spa es bueno voy a enroyar mi hilo. P la k'ut jate xqib'a jelale le. %mor la k'ut jate xqib'a jelale le. %eng %spa miro anda arrimando alli. C ixkeb'. %mor ixkeb'. %eng %spa los 2. T tet chawuk'aj k'u la at da. %mor tet ch-0-a/wuk'a-j k'u la at da. %eng %spa lleva pues ni¤o. Rik la k'ut k'an. %mor la k'ut k'an. %eng %spa lo miro esta enojado. T wuk'aj k'ut, la k'ute la k'ute cha. %mor *ch-0-*a/wuk'a-j k'u-t, la k'u-t e la k'u-t e /cha'. %eng %spa lleva pues, lo miro, lo miro. Rat ay n k'o jutz'it qe. %mor ay n /k'o: jutz'it q-e. %eng %spa poquito de nosotros. N sa'aj cha a Carlos. %mor /sa'aj /cha' a Carlos. %eng %spa venga Carlos. T weno, weno. %mor weno, weno. %eng %spa bueno, bueno. Rat chaxiyila la wi sa'aj tat. %mor chaxiyila la wi sa'aj tat. %eng %spa peina venga papa. P jat k'ut a Carlos. %mor jat k'ut a Carlos. %eng %spa anda pues Carlos. N da cha'. %mor da /cha'. %eng %spa ni¤o. Rik chaltakala b'a ruk' al Lipa. %mor ch-at/tak'-al-a b'a r-uk' al Lipa. %eng %spa le para con la Felipa la. N xa pa laj jun uwi le q'e le. %mor xa pa laj jun u-wi le q'e le. %eng %spa no lo mira tu pelo. Rik xt solo jun ak'al chiri. %mor xt solo jun ak'al chiri. %eng %spa solo un ni¤o aqui. P chayuqej b'a at a Cis jixetakaloq. %mor ch-0-a/yuqe-j b'a at a Cis /jix e/tak'-al-oq. %eng %spa dale la mano a Chico, andan a parar. T karaj taj da. %mor k-0-r/aj ta-j da. %eng %spa no quiere. Rik jawi le kach'ab'e taj wi. %mor jawi le k-0/ch'aw-b'e-taj wi. %eng where the INCOMP-3A/talk-INSTR-PASS2 PROLOC. %spa no obedece. P ja. %mor ja. %eng %spa que. T karaj taj. %mor k-0-r/aj ta-j. %eng %spa no quiere. P kuq'aluj. %mor k-0-u/q'alu-j. %eng %spa va a abrazar. N kaqaloq' jun len akaramelo cha. %mor k-0-qa/loq' jun len a-karamelo /cha'. %eng %spa vamos a comprar un centavo de caramelo. *C11-20 T la k'ut chakama b'i linaj akaro cha. %mor la k'u-t ch-0-a/k'am-a b'i le: inaj a-karo /cha'. %eng %spa mira pues llevalo tu carro. N ay karil k'u la la pelipe. %mor ay k-0-r/il k'u la le: a pelipe. %eng %spa uy y lo va a mirar Felipe. N ka'ana k'anal. %mor k-0-a/b'an-a k'an-al. %eng %spa esta enojado. C a karaj jun kawa jun caramelo. %mor a karaj jun kawa jun caramelo. %eng %spa quiere un ud. quiere un caramelo. P akawaj jun a caramelo cha. %mor akawaj jun a caramelo cha. %eng %spa ud. quiere un caramelo. Rik a kuwaj jun akaramelo cha. %mor a k-0-aw/aj jun a-karamelo /cha'. %eng %spa ud. quiere un caramelo. Rik k'o ruk' in pelipe cha. %mor /k'o: r-uk' in pelipe /cha'. %eng %spa esta con Felipe. N da cha. %mor da /cha'. %eng %spa ud. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. C karaj jun caramelo. %mor karaj jun caramelo. %eng %spa quiere un caramelo. Rik la kute xa uqul, xa uqul. %mor la kute xa u-qul, xa u-qul. %eng %spa lo miro solo quiere solo quiere. Ca wileh? = wileh? %mor wileh? %eng %spa donde. P piri kat kuje b'a ruk' anane. %mor piri kat kuje b'a ruk' anane. %eng %spa pero vas estar con tu mama. C pero we kate ruk' anan. %mor pero we kate ruk' anan. %eng %spa pero si vas estar con tu mama. P katek . %mor katek . %eng %spa te vas. C a katek. %mor a k-at/b'e:-ik. %eng %spa vas ir. Ca ek. = kinek. %mor *k-*in/b'e:-ik. %eng %spa voy. C katek. %mor k-at/b'e:-ik. %eng %spa te vas. P chakam b'i la karo. %mor ch-0-a/k'am b'i le: a-karo. %eng %spa lleva tu carro. Ca tat kala. = tat le nukaro. %mor tat *le *nu-karo. %eng %spa papa y mi carro. C la carro. %mor la carro. %eng %spa tu carro. Rik ka'ek cha xa le ri cha. %mor k-0/b'e:-ik cha xa le ri /cha'. %eng %spa se va dice solo esto. Ca keb'. = keb'. %mor keb'. %eng %spa 2. C jat ruk' are. %mor jat ruk' are. %eng %spa anda con el. P kate ka, kate kaya chile jun cha. %mor kate ka, kate kaya chile jun cha. %eng %spa va a dar, despues va a dar el otro. *C11-21 P chiri kat antaj loq. %mor chiri kat antaj loq. %eng %spa aqui vas estar. Rik jat k'ut chaya b'i lukaro puq'ab'. %mor /jat k'u-t ch-0-a/ya' b'i le: u-karo pa u-q'ab'. %eng %spa anda deja su carro en su mano. P chak'ana kub'i la carro. %mor chak'ana kub'i la carro. %eng %spa lleva tu carro. T ri da ri. %mor ri da ri. %eng %spa aqui esta. P chat k'ola qaj at a Cis chila le. %mor chat k'ola qaj at a Cis chila le. %eng %spa estate ud. Francisco alli. T no. %mor no. %eng %spa no. Rik uy jun a Cis. %mor uy jun a Cis. %eng %spa uy el Francisco. T no chatqetuloq, chatqetuloq. %mor no ch-at/qet la-oq, ch-at/qet la-oq. %eng %spa arrima un poquito, arrima. Rik waral kattak'e wi ri a Carlos. %mor waral k-at/tak'e wi ri a Carlos. %eng %spa aqui va parar Carlos. Rik chiri riri'. %mor chiri riri'. %eng %spa aqui es. C no. %mor no. %eng %spa no. T ah chila kaltak'e wi. %mor ah chila k-al/tak'e wi. %eng %spa eh alli va parar. Rik chiri ri. %mor chiri ri. %eng %spa aqui. N ay no. %mor ay no. %eng %spa ay no. P chila le. %mor chila le. %eng %spa alli es. Rik aja panoq pelipe. %mor aja pan-oq pelipe. %eng %spa rega¤alo Felipe. Rat ma je ta ka'an e che lu pachi. %mor ma je ta k-0-a/b'an e che lu pachi. %eng %spa no lo haga asi con tu boca. Rat mat mem taj. %mor ma at mem taj. %eng %spa ud. no es mudo. Rik nawila pelipe kacha. %mor *ch-in-aw/il-a pelipe k-0/cha'. %eng %spa mirame Felipe diga. T ya xesataj ne le qech uj. %mor ya x/esa-taj ne le q-e-ch uj. %eng now COMP/take-PASS2 EMPH the 4E-POSS-T 4A. %spa ya nos sacaron de nosotros. ixoq xane mas xu'an loqe. %mor xane mas xu'an loqe. %eng %spa lo hizo mas. ixoq xpe jun oj chare. %mor xpe jun oj chare. %eng %spa vino una tos a el. Rik chawesaj chi na jun pelipe le. %mor ch-0-aw/esa-j chi na jun pelipe le. %eng %spa saca otro Felipe. Rik xa ma utz taj. %mor xa ma utz ta-j. %eng %spa no es bueno. T kiya xesatajik. %mor kiya x-0/esa-taj-ik. %eng many COMP-3A/take-PASS2-TIV. %spa muchos los que sacaron. Ca awesaj chi jun. = chawesaj chi jun. %mor *ch-0-aw/esa-j chi jun. %eng %spa saca otro. *C11-22 C kinwesaj. %mor k-0-inw/esa-j. %eng %spa voy a sacar. T ya x'e kijeb' ne lo. %mor ya x-0/b'e: kijeb' ne lo. %eng %spa ya son 4. Rik iya nan alaj jun kiya wa. %mor iya nan alaj jun kiya wa. %eng %spa oh, ya son muchos. Rik xawesaj impe lawe at. %mor x-0-aw/esa-j impe le: aw-e at. %eng %spa saca uno de ud. C no. %mor no. %eng %spa no. Rik chawesaj k'u lawe a pedro le. %mor ch-0-aw/esa-j k'u le: aw-e a pedro le. %eng %spa saca la de ud. Pedro. Ca laj apetik. = sib'ilaj kapetik. %mor sib'ilaj *k-0/pet-ik. %eng %spa siempre viene. P saj b'a a Carlos. %mor saj b'a a Carlos. %eng %spa venga pues Carlos. Ca ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. Rik chasaj chi k'u ruk' a pedro le a Carlos. %mor cha/saj chi k'u r-uk' a pedro le a Carlos. %eng %spa venga con Pedro Carlos. N chawesaj ku lawe a Pedro. %mor ch-0-aw/esa-j ku le: aw-e a Pedro. %eng %spa saca pues la ud. Pedro. P jah? %mor jah? %eng %spa que. C jas uwach jun lib'ro le que es ese lib'ro. %mor jas uwach jun lib'ro le que es ese lib'ro. %eng P xin k'ut chiwach muyer. %mor xin k'ut chiwach muyer. %eng %spa lo ense¤e a el en la ma¤ana. Rik utza chila le'. %mor utza chila le'. %eng %spa es bueno alli. P saj jewa' a Carlos, Carlos. %mor saj jewa' a Carlos, Carlos. %eng %spa venga aqui Carlos, Carlos. C Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. Ixoq ya xpe upanu tzam incha'. %mor ya xpe upanu tzam incha'. %eng %spa vino mi moco yo. N saj k'ut cha, ah xa at yawab' i. %mor /saj k'u-t /cha', ah xa at/yawab' i. %eng %spa venga pues, ud. es enfermo. C le jun chik. %mor le jun chik. %eng %spa el otro. Rik chaqaluj qun chuwa le jun awaqan e. %mor ch-0-a/q'alu-j qun chi-u-wa le jun aw-aqan e. %eng %spa agarra con tu otra pierna. P jachike, ama utz waral i'. %mor jachike, ama utz waral i'. %eng %spa cual, es bueno aqui. N utz. %mor utz. %eng %spa bueno. Rik chaqaluj, o utz. %mor ch-0-a/q'alu-j, o utz. %eng %spa abrazalo o es bueno. N warali. %mor warali. %eng %spa aqui. *C11-23 P chaqib'isaj jub'iq, waral. %mor chaqib'isaj jub'iq, waral. %eng %spa arrima un poquito, aqui. Rik no chuwi le jun tz'alam. %mor no chi-u-wi le jun tz'alam. %eng %spa no sobre la tabla. T le chaqetisaj jub'iqa. %mor le ch-0-a/qet-isa-j jub'iqa. %eng %spa arrima un poquito. C jas uwach. %mor jas uwach. %eng %spa que es. P k'otaj. %mor k'otaj. %eng %spa nada. Ixoq ay le jun ak'al tzi laj lawalo wa. %mor ay le jun ak'al tzi laj lawalo wa. %eng %spa ay el ni¤o es muy abusivo. Rik ay xesataj ne le. %mor ay x-0/esa-taj ne le. %eng ay COMP-3A/take-PASS2 then that. %spa ya lo sacaron. Ixoq xel chi ne le omaja wa. %mor x-0/el chi ne le omaja wa. %eng %spa salio, o todavia no. Ixoq maja karil loqe. %mor maja karil loqe. %eng %spa todavia no ha mirado. C ketzenik. %mor ketzenik. %eng %spa se rien. T kixtzenik. %mor k-ix/tze'-n-ik. %eng INCOMP-5A/laugh-ABS-TIV. %spa van a reir. C ketzenik, ketzenik. %mor ketzenik, ketzenik. %eng %spa se rien, se rien. T xel b'i la luq'eb'al e wel le. %mor x-0/el b'i la le: u/q'e-b'al e wel le. %eng %spa salio la tinaja de Manuel. Rik xpe chi jun roj tzi che la pedro. %mor x-0/pet chi jun roj tzi che le: a pedro. %eng %spa vino otra, te va Pedro. C chawilampe. %mor chawilampe. %eng %spa mira. T da cha chawila m pan-oq e pelipe cha. %mor da /cha' ch-0-aw/il-a m pan-oq e pelipe /cha'. %eng %spa ud. mira a Felipe. C utz nan, a utz, b'ay. %mor utz nan, a utz, b'ay. %eng %spa bien mama, bueno, bueno. Rik xpe chi jun roj tzi che la pedro. %mor x-0/pet chi jun roj tzi che le: a pedro. %eng %spa vino otra tos a Pedro. T a kel chi jun se mama? %mor a k-0/el chi jun se mama? %eng %spa va a salir en una semana? P m, sab'er. %mor m, sab'er. %eng %spa m, no lo se. C ah mas. %mor ah mas. %eng %spa ah mas. T mas? %mor mas? %eng %spa mas? C ah je', menester kintak le pelicula. %mor ah je', menester kintak le pelicula. %eng %spa ah si, es menester voy. C pa los Estados a mandarla. %mor pa los Estados a mandarla. %eng %spa pelicula en los E:UU. T ah si. %mor ah si. %eng %spa ah si. C nk'ota modo ku'an revellar chiri. %mor nk'ota modo ku'an revellar chiri. %eng %spa no hay modo que revela aqui. *C11-24 T n k'o ta modo? %mor n /k'o: ta modo? %eng %spa no hay modo. C k'otaj. %mor k'otaj. %eng %spa no hay. P k'otaj, como colores. %mor k'otaj, como colores. %eng %spa no hay, como es a colores. T eso. %mor eso. %eng %spa eso. Ca Pelip. = Pelip. %mor Pelip. %eng %spa Felipe. Ixoq pares. %mor pares. %eng %spa por eso. T oy da. %mor oy da. %eng %spa oy du. C k'o la lib'ria. %mor k'o la lib'ria. %eng %spa tiene libro. P chenka kel rumal le'. %mor chenka kel rumal le'. %eng %spa es muy bonito el que lo saca. T chenka? %mor chenka? %eng %spa bonito? Ca aya, aya unkeb'. = chaya le keb'. %mor *ch-0-a/ya' le keb'. %eng %spa si, dale 2. Ca aya ut le keb'. = chaya kut le keb'. %mor *ch-0-a/ya' ku-t le keb'. %eng %spa dale pues los 2. P chawesaj jun awe ix keb' da le. %mor chawesaj jun awe ix keb' da le. %eng %spa sacan uno uds. los 2. T jawi? %mor jawi? %eng %spa donde? P ruk' al Lipa le. %mor ruk' al Lipa le. %eng %spa con la Felipa. T ma kuy we ma tam kel loq e. %mor ma kuy we ma tam k-0/el la-oq e. %eng %spa si no va salir rapido. P kel loq pues xa ma kutaq loq. %mor kel loq pues xa ma kutaq loq. %eng %spa si va salir solo va mandar. Ca keb' e caramel. = keb' e caramel. %mor keb' e caramel. %eng %spa 2 caramelos. T b'ay, yamero kel loq. %mor b'ay, yamero k-0/el la-oq. %eng %spa si, yamero va salir. C le keb' caramela. %mor le keb' caramela. %eng %spa los 2 caramelos. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P ja? %mor ja? %eng %spa que? T yamero kel loq. %mor yamero k-0/el la-oq. %eng %spa yamero va salir. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. P pur turna. %mor pur turna. %eng %spa por turno. T pur turna. %mor pur turna. %eng %spa por turno. *C11-25 C pero cha, chatijo le. %mor pero cha, chatijo le. %eng %spa pero, lo comio el. P chatak'ali lo chi lalele. %mor chatak'ali lo chi lalele. %eng %spa esta parado alli. C xpe le jab'. %mor xpe le jab'. %eng %spa vino la lluvia. T xpe le jab', ah, chixok ub'i pa ja. %mor x-0/pet le jab', ah, ch-ix/ok b'i pa ja. %eng %spa vino la lluvia ah entren en la casa. C a utz, a utz koj pa ja? %mor a utz, a utz koj pa ja? %eng %spa esta bueno, bueno entramos en la casa. N xpe le jab' chi le si'. %mor x-0/pet le jab' chi le si'. %eng %spa vino la lluvia sobre la le¤a. Rat amaleuy. %mor amaleuy. %eng %spa ah. N amalay le Pelip. %mor amalay le Pelip. %eng %spa ah mira Felipe. Rat amalay le Pelip chixkul chiri ah. %mor amalay le Pelip chixkul chiri ah. %eng %spa Felipe sientiense aqui. Rat Pelipa. %mor Pelipa. %eng %spa Felipe. C jawi? xaq chiri? %mor jawi? xaq chiri? %eng %spa donde? solo aqui. Rat ah je chat kul loq. %mor ah je chat kul loq. %eng %spa ah si sientase. C ah, maltiox. %mor ah, maltiox. %eng %spa ah gracias. Ixoq e malay nan tzi k'o chi jun teme. %mor e malay nan tzi k'o chi jun teme. %eng %spa ah mama hay otra silla. Ixoq jun teme, jun teme chi. %mor jun teme, jun teme chi. %eng %spa una silla, otra silla. T paraguas. %mor paraguas. %eng %spa paraguas. Ca jab'e', pe jab', Pelipa. = xpe jab', Pelipa. %mor *x-0/pet jab', Pelipa. %eng %spa lluvia, vino lluvia, Felipe. Ca pe jab'. = xpe jab'. %mor *x-0/pet jab'. %eng %spa vino la lluvia. C pa le, ya xpetik, k'o: le naj. %mor pa le, ya xpetik, k'o: le naj. %eng %spa en el ya vino esta. C carra. %mor carra. %eng %spa el carrito. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que? C k'o: chupam le. %mor k'o: chupam le. %eng %spa esta adentro del. Ixoq kankane q'aq' xe le tz'i nan. %mor kankane q'aq' xe le tz'i nan. %eng %spa en el fuego se fue el mama. C chupam. %mor chupam. %eng %spa adentro. N kel la le kinaq pa le grab'adora. %mor k-0/el la le kinaq pa le grab'adora. %eng %spa van a salir los otros en la grabadora. N jun al Maria xkam i pa le tew. %mor jun al Maria x-0/kam i pa le tew. %eng %spa la Emilia talvez ha muerto en el frio. *C11-26 T jawi pu enaq wi? %mor jawi pu /b'e:-inaq wi? %eng %spa donde se fue? N enaq pa le juyab'. %mor /b'e:-inaq pa le juyub'. %eng %spa se fue en el monte. C jas ka'an ruk' la paragua? %mor jas ka'an ruk' la paragua? %eng %spa ud. que hace con tu paragua? P chakojompe a Carlos le. %mor chakojompe a Carlos le. %eng %spa ponelo Carlos. C k'o le naj carro. %mor k'o le naj carro. %eng %spa esta el carro. P chawetz'ab'ej pa le carro le. %mor chawetz'ab'ej pa le carro le. %eng %spa jugaron el carro. C utz kawilo? %mor utz kawilo? %eng %spa ud. lo mira bonito. Ca e taqa le le' epaqe kan pa jah. = jetaqa le kepaqe kan pa jah. %mor jetaqa le *k-e/paqe kan pa jah. %eng %spa alli suben en tu casa. C le kinkoj paja we k'o le jah. %mor le kinkoj paja we k'o le jah. %eng %spa voy a usar en la casa si esta alli. C xaq k'o le paragua. %mor xaq k'o le paragua. %eng %spa solo esta el paragua. P a utz? %mor a utz? %eng %spa es bueno? C a utz? %mor a utz? %eng %spa es bueno? Ak'al chatzijona kut a Carlos. %mor chatzijona kut a Carlos. %eng %spa habla pues Carlos. Ca utz. = utz. %mor utz. %eng %spa bueno. C pero xaq we k'o, we kape le jah'. %mor pero xaq we k'o, we kape le jah'. %eng %spa pero solo esta, se pare. C ma kape ta le jab'. %mor ma kape ta le jab'. %eng %spa a cafe la lluvia, no es cafe la lluvia. Rik ay, xtana b'i ya le. %mor ay, x-0/tana b'i ya le. %eng %spa ay, ya se termino. T xa pu ku'an ta se'ira. %mor xa pu k-0-u/b'an ta /se'ira. %eng %spa no va seguir. N umak re la Pelip xuya ke jun nuparagwa chikaj. %mor u-mak r-e le: a Pelip x-0-u/ya' ke jun nu-paragwa chi-kaj. %eng %spa por el Felipe lo dejo una paragua arriba. Ca Pelip. = a Pelip. %mor a Pelip. %eng %spa Felipe. C a Carlos. %mor a Carlos. %eng %spa Carlos. T Carlos cha jat ku ruk' a pelip. %mor Carlos /cha' /jat ku r-uk' a pelip. %eng %spa Carlos anda con Felipe. Rik jatetzijona ku ruk' impe Pelip le. %mor j-at/tzijo-n-a ku r-uk' impe Pelip le. %eng go-2A/talk-ABS-TDEP then 3E-with EMPH pelip that. %spa anda hablar con Felipe. P cha, chawetz'ab'ej ku la carro le. %mor cha, chawetz'ab'ej ku la carro le. %eng %spa para que vas a jugar tu carro. N ma kuya ta b'a le naj afoto le xesaxik. %mor ma k-0-u/ya' ta b'a le naj a-foto le x-0/esa-x-ik. %eng NEG INCOMP-3A-3E/give NEG then the DIM 2E-photo that COMP-3A/take-PASS1-TIV. %spa no lo va dar tu foto que lo sacaron. *C11-27 Rik chila kuk'am b'i la lakaro ma kawaj taj. %mor chila k-0-u/k'am b'i la le: a-karo ma k-0-aw/aj ta-j. %eng %spa lo va llevar tu carro. Rik kattzijonik. %mor k-at/tzijo-n-ik. %eng INCOMP-2A/talk-ABS-TIV. %spa como no quiere hablar. Ca Pelip. = a Pelip. %mor a Pelip. %eng %spa Felipe. T k'o: chi jun chare. %mor /k'o: chi jun chare. %eng %spa hay otro. N Pelip. %mor Pelip. %eng %spa Felipe. T le, le. %mor le, le. %eng %spa el, el. N malay, Santa. %mor malay, Santa. %eng %spa oh, Santa. P b'ay, entonc k'o cha b'i warali? %mor b'ay, entonc k'o cha b'i warali? %eng %spa si, ya tiene nombre aqui. T k'o chi kut ke kab' chik. %mor /k'o: chi k'u-t k-e q'ab' chi-k. %eng %spa tienen mano. Ca m calame'y. = carame'la. %mor carame'la. %eng %spa caramelo. P iya, xaq e jun we. %mor iya, xaq e jun we. %eng %spa no, solo un mio. Ca ntij chik. = kintij chik. %mor *k-0-in/tij chi-k. %eng %spa voy a comer. T lari xa kula k'om, xa junaj chiqe le ri. %mor lari xa kula q'o'-om, xa junaj chiqe le ri. %eng %spa solo esto ha pintado solo este. C ah, xa jun. %mor ah, xa jun. %eng %spa ah, solo uno. Ca tzaqik. = xtzaqik. %mor *x-0/tzaq-ik. %eng %spa se perdio. C ak'o: a joron? %mor ak'o: a joron? %eng %spa tiene agua? Rik jun taq chiste chine le le jun. %mor jun taq chiste chine le le jun. %eng %spa son unos chiste los otros. C tzaqik. %mor tzaqik. %eng %spa se perdio. Ca keb'. = keb'. %mor keb'. %eng %spa 2. C le keb'? %mor le keb'? %eng %spa los 2? Ca le keb'. = le keb'. %mor le keb'. %eng %spa los 2. C le jun, pero cha, chachoj paja. %mor le jun, pero cha, chachoj paja. %eng %spa el otro, pero esta en. C pa jaron. %mor pa jaron. %eng %spa la casa el agua. Ak'al chaya loq, chana chi june. %mor chaya loq, chana chi june. %eng %spa damelo, dame otro. P chaja pa jaron cha. %mor chaja pa jaron cha. %eng %spa dale en el agua. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que? *C11-28 C chaja pa ron, chaja pa joron. %mor chaja pa ron, chaja pa joron. %eng %spa lava en el agua, lava en el agua. Rat utz xel lawe. %mor utz xel lawe. %eng %spa es bonito salio el de ud. T Carlos, pa saqmol. %mor Carlos, pa saqmol. %eng %spa Carlos en el huevo. Ak'al pa taq juyub' x'e wi. %mor pa taq juyub' x-0/b'e: wi. %eng %spa en la monta¤a se fue. Ca no nuchalalej che le jalom. = kumuchararej che le jaron. %mor *k-in-u/charare-j che le jaron. %eng %spa me jala en el agua. Ra aj wera xpele jab'. %mor aj wera xpele jab'. %eng %spa y vino el agua. Rat petawi xatulike wal. %mor petawi xatulike wal. %eng %spa que venga ud. ya llego hijo. Rat pe le xatpe wi xatulik e. %mor pe le x-at/pet wi x-at/ul-ik e. %eng %spa ud. donde vino ya llego. Ca inkajoh, pelipe inkajoh. = kinchajoh a pelipe kinch'ajoh. %mor *k-0-in/ch'aj-oh *a pelipe *k-0-in/ch'aj-oh. %eng %spa voy a lavar Felipe voy a lavar. C achaja achaja, pa jaxon. %mor achaja achaja, pa jaxon. %eng %spa anda a lavar, anda a lavar en el agua. T kachap taj ale dah in kachap taj. %mor k-0-a/chap ta-j ale dah in k-0-a/chap ta-j. %eng %spa no agarro ese no agarra. T kayajan e pelipe. %mor k-0/yaja-n e pelipe. %eng INCOMP-3A/mock-ABS the pelipe. %spa rega¤a el Felipe. P xe kuji kulale. %mor xe kuji kulale. %eng %spa se estuvieron. C jun chik. %mor jun chik. %eng %spa el otro. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa el. T ko kachapa, mawetzalob'aj taj. %mor ko k-0-a/chap-a, m-0-aw/etzalob'a-j ta-j. %eng %spa duro va agarrar, no va destruir. Rik ay nan n k'o ta wa lutzij jun a Carlos le. %mor ay nan n /k'o: ta wa le: u-tzij jun a Carlos le. %eng %spa ay mama no tiene palabras el Carlos vea. C k'o le ixim. %mor k'o le ixim. %eng %spa esta el maiz. T eso. %mor eso. %eng %spa eso. Rik kach'aw tiya'a. %mor k-0/ch'aw ta iya'a. %eng %spa no habla. Ra kach'awik. %mor k-0/ch'aw-ik. %eng %spa habla. Rik chach'ab'ej impe at al Marey. %mor ch-0-a/ch'aw-b'e-j impe at al Marey. %eng %spa habla con el Maria. Ra pares ntaq xik'ay k'ute. %mor pares ntaq xik'ay k'ute. %eng %spa por eso no hay. C Carlos a katkowin katchawik. %mor Carlos a k-at/kowin k-at/ch'aw-ik. %eng %spa Carlos ud. puede hablar. N al chay cha. %mor al chay /cha'. %eng %spa Rosaria. *C11-29 Ra pure atun. %mor pure atun. %eng %spa como hace Antonio. T da cha. %mor da /cha'. %eng %spa ud. P Carlos chah. %mor Carlos chah. %eng %spa Carlos. Ra Carlos xa kutz'ib'an. %mor Carlos xa kutz'ib'an. %eng %spa Carlos va escribir. Ra alaje re ixoq, alaj jun je riri. %mor alaje re ixoq, alaj jun je riri. %eng %spa es de mujer, es como este. Ixoq jun b'a le wan. %mor jun b'a le wan. %eng %spa esta tambien el Juan. C katkowin, jach jachike kimb'i, in. %mor k-at/kowin, jach jachike k-0-in/b'i:-j, in. %eng %spa ud. puede que voy a decir. Ca alaj jun te', le jun tem. = alaj le jun tem. %mor alaj le jun tem. %eng %spa oh la silla. T da cha da cha a Carlos. %mor da /cha' da /cha' a Carlos. %eng %spa ni¤o, ni¤o Carlos. Ixoq a kuqi k'ule b'e le wan. %mor a kuqi k'ule b'e le wan. %eng %spa puede caminar el Juan. Ra kar taj xaq xewila le. %mor kar taj xaq xewila le. %eng %spa no cuesta solo. Ra jun uwa juyub'. %mor jun uwa juyub'. %eng %spa sobre la monta¤a. T katch'aw ruk' e pelipe jas le kub'i. %mor k-at/ch'aw r-uk' e pelipe jas le ku u-b'i. %eng %spa va hablar con Felipe que es lo que dice. Ca jun keje'. = jun keje'. %mor jun keje'. %eng %spa un caballo. C k'o: jun keje', le juni? %mor k'o: jun keje', le juni? %eng %spa hay un caballo, el otro? Ra le liana jeri kujel chik'a chelaj. %mor le liana jeri kujel chik'a chelaj. %eng %spa asi es esto que estuvo a orillas de bosque. Ixoq akuqi k'ule re le wari. %mor akuqi k'ule re le wari. %eng %spa aguanta en de Juan. C jas uwach le jun? %mor jas uwach le jun? %eng %spa que es este. Ra ja? %mor ja? %eng %spa que? Ixoq a xreqaj k'u le re le wan. %mor a x-0-r/eqa-j k'u le r-e le wan. %eng %spa ay lo saco el de Juan. Ca a k'o: jun kiri'. = a k'o jun chiri'. %mor a /k'o: jun chiri'. %eng %spa hay otro aqui. Ra k'o taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. Ixoq ma xreqaj taj. %mor ma xreqaj taj. %eng %spa no lo cargo. Ra m. %mor m. %eng %spa m. C le naj carro. %mor le naj carro. %eng %spa el carro. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa el. *C11-30 C le le ah je. %mor le le ah je. %eng %spa vea ah si. Ca otin uyanta. = kasutin uyanta. %mor *k-0/suti-n u-yanta. %eng INCOMP-3A/turn-ABS 3E-tire. %spa llanta. T uy are ne lo wa k'o chupam. %mor uy are ne lo wa /k'o: chi-u-pam. %eng %spa uy es el que esta adentro. P jah? %mor jah? %eng %spa si. T ruk' e kaq'osix ale kayub'ulajik. %mor r-uk' e k-0/q'osi-x ale k-0/yub'ulaj-ik. %eng 3E-with the INCOMP-3A/shell-PASS1 there %spa con el que lo pegan suena. Rat jasampe'? %mor jasampe'? %eng %spa que es. T ruk' e kuq'osij ale kuyub'ulaj e. %mor r-uk' e k-0-u/q'osi-j ale k-0-u/yub'ula-j e. %eng %spa con el que lo pegan suena. T jun luz. %mor jun luz. %eng %spa una luz. Rat uy tatitala. %mor uy tatitala. %eng %spa uy m. Rik uy komil wa chi. %mor uy komil wa chi. %eng %spa uy por ser mudo. Ixoq malay ali tzijelik. %mor malay ali tzijelik. %eng %spa oh es muy bueno. Ca jun tuna, jun tuno. = jun tuna, jun tuno. %mor jun tuna, jun tuno. %eng %spa un tunel, un tunel. C jun tuno, jun tuno wi. %mor jun tuno, jun tuno wi. %eng %spa un tunel, un tunel. Rat kuna'o pere la wix. %mor kuna'o pere la wix. %eng %spa lo va hacer el de. Rat jeke lale iwir. %mor jeke lale iwir. %eng %spa asi sale el de ayer. Ixoq le la lalile. %mor le la lalile. %eng %spa alli la ni¤a. Rat mi xpe iwir. %mor mi xpe iwir. %eng %spa m, vino ayer. Ixoq achila k'ute xpewile. %mor achila k'ute xpewile. %eng %spa alli es donde vino. Rat chi marsalin cha. %mor chi marsalin cha. %eng %spa en Chimarsalin. Ixoq echi marsalin, aje k'u. %mor echi marsalin, aje k'u. %eng %spa Chimarsalin, asi es. C jun tuno. %mor jun tuno. %eng %spa un tunnel. Ixoq upimal lale. %mor upimal lale. %eng %spa asi es el grueso. Rat jelola alii. %mor jelola alii. %eng %spa talves es asi. Ca q'upinaq chik. = q'upinaq chik. %mor /q'upij-inaq chi-k. %eng %spa ya, esta quebrado. C k'o taj, k'o taj. %mor /k'o: ta-j, /k'o: ta-j. %eng %spa no hay, nada. Ca pelipe, q'upinaq e jun wuuj. = pelipe, q'upinaq e jun wuuj. %mor pelipe, /q'upij-inaq e jun wuuj. %eng %spa Felipe, ya esta quebrado un libro. *C11-31 P qupijinaq e'. %mor /qupij-inaq e'. %eng %spa esta quebrado. Ca li'. = ri'. %mor ri'. %eng %spa aqui esta. C jawiik'owi a car. %mor jawiik'owi a car. %eng %spa donde esta el pez. Rik a k'o chi k'u mas jun ik'l. %mor a /k'o: chi k'u mas jun ik'l. %eng %spa esta todavia un mes. Rik chike katchakun nik' e pelipe. %mor chike k-at/chaku-n nik' e pelipe. %eng then INCOMP-2A/work-ABS maybe the pelip. %spa estas trabajando con Felipe. C Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. Ca jun tuno. = jun tuno. %mor jun tuno. %eng %spa un turno. C jawi k'awila ch'ich'. %mor jawi k'awila ch'ich'. %eng %spa donde va a ver carro. Ca le' le'. = le' le'. %mor le' le'. %eng %spa el, el. P yamero oxib'. %mor yamero oxib'. %eng %spa yamero 3. Rik iyanan. %mor iyanan. %eng %spa si. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa el. Rik al tzi n kab'ij ta pa rutzil. %mor al tzi n k-0-a/b'i:-j ta pa r-utzil. %eng %spa ud. no dice la verdad. P tzij. %mor tzij. %eng %spa cierto. Rik n yamero ta ya'a a xu'an jun ik' a san. %mor n yamero ta ya'a a x-0-u/b'an jun ik' a san. %eng %spa todavia no lo hizo un mes el Santos. P xa jun ik' ola. %mor xa jun ik' ola. %eng %spa solo un mes. Rik n k'u la la milio. %mor n k'u la le: a milio. %eng %spa y el Emilio. C jun tunel. %mor jun tunel. %eng %spa un tunel. P sab'er. %mor sab'er. %eng %spa saber no lo se. Rik mak'u mak'u chirile. %mor mak'u mak'u chirile. %eng %spa en que el. Rat a x'antaj junik la we. %mor a x'antaj junik la we. %eng %spa ud. ya lo hizo un mes. P yamero kinkis oxib'. %mor yamero kinkis oxib'. %eng %spa yamero acabo 3 meses. Ra yamero kuk'is oxib' chal. %mor yamero kuk'is oxib' chal. %eng %spa yamero lo acaba 3 meses. Rik eh. %mor eh. %eng %spa si. Ra le ri xa ki kin na'o. %mor le ri xa ki k-0-in/na'-o. %eng %spa esto yo voy hacer. *C11-32 Ca muya taj. = ma kuya taj. %mor ma *k-0-u/ya' ta-j. %eng %spa no lo da. T joropa k'at tojom. %mor joropa k'a at /toj-om. %eng %spa cuanto te pagan. P jah? %mor jah? %eng %spa que. T joropa k'u tojom awik'il a. %mor joropa k'u /toj-om aw-ik'-il a. %eng %spa cuanto lo pagan un mes. P xa. %mor xa. %eng %spa solo. Ca ak'o'o le lip. = chaqo'o le a pelipe. %mor *ch-0-a/qo'-o le *a pelipe. %eng %spa porque esta el Felipe. P xa trenticinco. %mor xa trenticinco. %eng %spa solo Q35.00. T waq'anik e. %mor /waq'a-n-ik e. %eng /lie-ABS-TIV that. %spa es mentira. P m. %mor m. %eng %spa m. C pale jun tub'o le. %mor pale jun tub'o le. %eng %spa en ese tubo. T a xa xa k'ax kuriqo. %mor a xa xa k'ax k-0-u/riq-o. %eng %spa no sufre nada. Ixoq uuu. %mor uuu. %eng Rat e'u. %mor e'u. %eng Ixoq nan. %mor nan. %eng %spa mama. Rat are chi k'ula manatal ta chuwe. %mor are chi k'ula manatal ta chuwe. %eng %spa si eso ya no me acuerdo. P jas k'u wach ale a Carlos le. %mor jas k'u wach ale a Carlos le. %eng %spa que es ese Carlos. C k'o le jun tunel chiri. %mor k'o le jun tunel chiri. %eng %spa esta un tunel aqui. Rat eh k'a q'ab'arel le nal tal. %mor eh k'a q'ab'arel le nal tal. %eng %spa todavia esta sola la Magdalena. T pares. %mor pares. %eng %spa si. Ra nal tal. %mor nal tal. %eng %spa la Magdalena. Rat jachin impe. %mor jachin impe. %eng %spa quien es? Ca nuwe taj. = mawe taj. %mor ma aw-e ta-j. %eng %spa no es tuyo. Rat americana chuwi tikon. %mor americana chuwi tikon. %eng %spa Americana que vive en. Rat k'a qab'arel na le huitikon. %mor k'a qab'arel na le huitikon. %eng %spa tambien esta solo. Ra q'ab'arel americana. %mor q'ab'arel americana. %eng %spa esta solo el Americana. Rat ey. %mor ey. %eng %spa si. *C11-33 Ca ja: xil aweh. = chatija juxil aweh. %mor *ch-0-*a/tij-a juxil aw-eh. %eng %spa come un poquito tuyo. C ah k'ota kin'ano. %mor ah k'ota kin'ano. %eng %spa ah no tengo que hacer. C k'o:ta pa le june. %mor k'o:ta pa le june. %eng %spa no hay en ese. Ca ja: xil awe', ja: xil awe'. = chatija juxil awe? %mor *ch-0-*a/tij-a juxil aw-e? %eng %spa come un poquito tuyo. T chatija b'i at awe k'u la. %mor ch-0-a/tij-a b'i at aw-e k'u la. %eng %spa comelo ud., como es tuyo. T xuya'o. %mor x-0-u/ya'-o. %eng %spa lo regalo. Rik ay kuya juxil re le pelipe. %mor ay k-0-u/ya' juxil r-e le pelipe. %eng %spa ay lo regalo un poquito de Felipe. C awe at. %mor awe at. %eng %spa es tuyo. T awe at cha. %mor aw-e at /cha'. %eng %spa si es tuyo. C awe le kab'. %mor awe le kab'. %eng %spa es tuyo el caramelo. T su'u laq'ab' da. %mor *ch-0-*a/su'-u le: a-q'ab' da. %eng %spa limpiate tu mano. Rik tija inxil awe kacha b'i ri. %mor *ch-0-*a/tij-a inxil aw-e k-0/cha' b'i ri. %eng %spa come un poquito tuyo que dice. Ixoq are lu caramelo kuya'o. %mor are lu caramelo kuya'o. %eng %spa su caramelo lo da. T ma la laq'ab' kaqasu'u. %mor *ch-0-*a/k'am-a la le: a-q'ab' k-0-qa/su'-u. %eng %spa dame tu mano voy a limpiar. T na da laq'ab' kaqasu'u. *** %mor *ch-0-*a/k'am-a da le: a-q'ab' k-0-qa/su'-u. %eng %spa dame tu mano voy a limpiar. Rat ak'o chi na jun ik'. %mor ak'o chi na jun ik'. %eng %spa hay otro. Rat kak'uje le pelipe. %mor kak'uje le pelipe. %eng %spa va estar el Felipe. P ja? %mor ja? %eng %spa que? Rat ak'o china jun ik' keb' ik'. %mor ak'o china jun ik' keb' ik'. %eng %spa hay otro todavia. C keb' ik'. %mor keb' ik'. %eng %spa 2 meses. Rat eh keb' ik'. %mor eh keb' ik'. %eng %spa ya se fue 2 meses. P octub're ka'ek. %mor octub're ka'ek. %eng %spa octubre se va. Rat jasche katek? %mor jasche katek? %eng %spa porque vas? C le k'isb'al rech octub're. %mor le k'isb'al rech octub're. %eng %spa el ultimo de octubre. T ah, le k'isb'al re octub're. %mor ah, le /k'is-b'al r-e octub're. %eng %spa ah el ultimo de octubre. Rat jasche katek pelipe, makat k'uje na chiri. %mor jasche katek pelipe, makat k'uje na chiri. %eng %spa porque se va Felipe, porque no se. *C11-34 C ah xk'is nu puwaq. %mor ah xk'is nu puwaq. %eng %spa ya se acabo mi dinero. Rat xk'is upuwaq. %mor xk'is upuwaq. %eng %spa se acabo mi dinero. C ya xk'isik. %mor ya xk'isik. %eng %spa se acabo. Rik katjalan na wuk' in. %mor k-at/jal-an na w-uk' in. %eng INCOMP-2A/lend-ABS then 1E-with 1A. %spa va a prestar conmigo. Rat katjalan wuk' pelipe. %mor k-at/jal-an w-uk' pelipe. %eng INCOMP-2A/lend-ABS 1E-with pelip. %spa va a prestar conmigo Felipe. C utz b'ah. %mor utz b'ah. %eng %spa esta bien. Rik xk'is urajil cha'. %mor x-0/k'is u-rajil /cha'. %eng %spa se acabo su dinero. Ixoq kape china wa. %mor kape china wa. %eng %spa va venir otra vez. Rat makape ta chila. %mor makape ta chila. %eng %spa no va venir. T a xaq k'uje ku'ana lale dah. %mor a xaq k'uje k-0-u/b'an-a lale dah. %eng %spa asi solo hace ud. T o k'o: uchak. %mor o /k'o: u/chak. %eng %spa o tiene trabajo. P jawi'? %mor jawi'? %eng %spa donde? T pares le pa kimento. %mor pares le pa kimento. %eng %spa por eso en su alimento. P no, xaq jelala le'. %mor no, xaq jelala le'. %eng %spa no, solo alli. Ca papa intij taj. = papa ma kintij taj. %mor papa *ma *k-0-in/tij ta-j. %eng %spa papa no lo como. T m. %mor m. %eng %spa m. Rat jas k'ule ku'sacho ala, nk'otaj. %mor jas k'ule ku'sacho ala, nk'otaj. %eng %spa que es lo que gasta ud. nada. Rik etataley, jas k'ule sacho. %mor etataley, jas k'ule sacho. %eng %spa no, que es lo que gasta. T karaj jun qij uchak cha. %mor k-0-r/aj jun qij u/chak /cha'. %eng %spa quiere un dia de trabajo. T kata k'ut alaj stenticinco tojom a pedro cha. %mor k-0-a/ta' k'u-t alaj stenticinco /toj-om a pedro /cha'. %eng %spa o no lo escucha son 75 lo pagan Pedro. Rat stanticinco. %mor stanticinco. %eng %spa 75. N stenticinco kesal ta. %mor stenticinco kesal ta. %eng %spa 75 quetzales. Rat jecha. %mor jecha. %eng %spa si. Rik xane xqasax nik'aj nowenta le nab'e cha. %mor xane x-0-qa/sax nik'aj nowenta le nab'e /cha'. %eng %spa lo gastamos 90 en primero, lo gastamos 90. Ca kesik' pap. = xk'isik papa. %mor *x-0/k'is-ik papa. %eng %spa se termino papa. *C11-35 Rik xaq chuwa cha le kariq k'ax. %mor xaq chi-u-wa cha le k-0-a/riq k'ax. %eng %spa solo en el ud. sufre dolores. Rik xa kuya uqoril che le pelipe chal. %mor xa k-0-u/ya' u/qor-il che le pelipe chal. %eng %spa se pone haragan con Felipe. Rik xaq waram karaj pa qij cha. %mor xaq /war-am k-0-r/aj pa q'ij /cha'. %eng %spa solo sue¤o quiere en el dia. C le juni'. %mor le juni'. %eng %spa este. Ca keti'. = keti'. %mor keti'. %eng %spa T jasa hora katopan ruk' da. %mor jasa hora k-at/opan r-uk' da. %eng %spa a que horas llega ud. con el. T alas ocho. %mor alas ocho. %eng %spa a las 8. P las ocho. %mor las ocho. %eng %spa 8. T las ocho. %mor las ocho. %eng %spa 8. Rat ama katq'itajik otzi k'owa. %mor ama k-at/q'i-taj-ik otzi /k'o: wa. %eng QY/N INCOMP-2A/endure-PASS2-TIV %spa no se cansa o hay. Rat le kipatanij che le jun q'ij. %mor le ki-patanij che le jun q'ij. %eng %spa mucho trabajo en un dia. Rik iya nan sib'ilaj karayii che laj taq tze. *** %mor iya nan sib'ilaj karayii che laj taq /tze'. %eng %spa ah madre, siempre quiere reir. P kujtz'ib'anik. %mor k-uj/tz'ib'a-n-ik. %eng INCOMP-4A/write-ABS-TIV. %spa vamos a escribir. Ca jun chik, pap. = jun chik, pap. %mor jun chik, pap. %eng %spa otro papa. Rik a k'iya chi k'u wa lutzij. %mor a k'iya chi k'u wa le: u-tzij. %eng %spa ya son muchos las palabras. Rik a Carlos le tzi n kach'aw taj. %mor a Carlos le tzi n k-0/ch'aw ta-j. %eng %spa de Carlos no habla. C le jun chik jawi'? %mor le jun chik jawi'? %eng %spa el otro donde? P diez, once la ruk'eriri? %mor diez, once la ruk'eriri? %eng %spa 10, 11 con esto. T once ta. %mor once ta. %eng %spa son 11. P once, once. %mor once, once. %eng %spa 11, 11. Rik chalch'awa k'ut yamero kak'isik e. %mor ch-at/ch'aw-a k'u-t yamero k-0/k'is-ik e. %eng %spa habla yamero se termina. Rik a Carlos yamero kak'isik. %mor a Carlos yamero k-0/k'is-ik. %eng %spa Carlos, yamero se termina. Rik chalch'awoq. %mor ch-at/ch'aw-oq. %eng %spa habla. C yamero xk'isik. %mor yamero x-0/k'is-ik. %eng %spa yamero se termina. Ca k'isik. = xk'isik. %mor *x-0/k'is-ik. %eng %spa se termino. *C11-36 C ah xk'isik. %mor ah xk'isik. %eng %spa ya se termino. Ca kisik. = xk'isik. %mor *x-0/k'is-ik. %eng %spa se termino. T la k'ut e' n kawetz'alob'aj ta chik. %mor la k'u-t e' n k-0-aw/etz'alob'a-j ta chi-k. %eng %spa ya vi o no ve descompones. T tajiri ku'ana pelipe le. %mor tajiri k-0-u/b'an-a pelipe le. %eng %spa ya no esta haciendo nada Felipe. Rat ay Dios xa jun rato la k'ujoqopila. %mor ay Dios xa jun rato la k-0-u/joqopila. %eng %spa ay Dios solo un rato lo va a quebrar. T le n ka'an ta chi k'ut. %mor le n k-0-a/b'an ta chi k'u-t. %eng %spa ya no va hacer que hace. T chu'ana na le pelipe xaq chawila na. %mor ch-0-u/b'an-a na le pelipe xaq ch-0-aw/il-a na. %eng %spa solo va ver el Felipe. Rik jasche kate, pa kinimit. %mor jasche k-at/b'e: pa tinimit. %eng %spa porque vas ir en tu pueblo. Rik choqa chare a Carlos. %mor /cho'q-a chare a Carlos. %eng %spa diga a el Carlos. Ca wach ale'. = jas uwach ale? %mor jas uwach ale? %eng %spa que es ese. C le jun wuj. %mor le jun wuj. %eng %spa el libro. Ca wila', le'. = chawila, le. %mor *ch-0-aw/il-a, le. %eng %spa mira. Ca wach e k'o: chupam. = jas uwach e k'o chupam. %mor *jas *u-wach e /k'o: chi-u-pam. %eng %spa que es lo que esta adentro. C k'o: le tap frases chupam. %mor k'o: le tap frases chupam. %eng %spa estan las frases adentro. Rik le, kawiyej na la le. %mor le, k-0-aw/iye'-j na la le. %eng %spa el, voy a esperar a el. Ca tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. C we katkowin kab'ij. %mor we katkowin kab'ij. %eng %spa y puedes. T le jas kab'ij are cha kab'ij awe at cha da. %mor le jas k-0-a/b'i:-j are cha k-0-a/b'i:-j aw-e at /cha' da. %eng %spa que dice es el que dice de el tambien ud. ni¤o. C a kab'ij at? %mor a kab'ij at? %eng %spa no va decir? T chawila kut uy. %mor ch-0-aw/il-a ku-t uy. %eng %spa mira pues. Ca nwilo le'. = kinwilo le'. %mor *k-0-inw/il-o le'. %eng %spa estoy mirando. C we, we kab'ij le jun frase, kinya. %mor we, we kab'ij le jun frase, kinya. %eng %spa mio, si va decir una frase. C le jun jun kab' chik chawech. %mor le jun jun kab' chik chawech. %eng %spa voy a dar el otro caramelo a ud. T la kut cha Carlos. %mor la ku-t /cha' Carlos. %eng %spa y escucho Carlos. Ixoq pares ka'ek nan. %mor pares ka'ek nan. %eng %spa por eso se va mama. T ka'e le b'ak chawech cha, xatoh. %mor k-0/b'e: le b'ak chi-aw-e-ch /cha', x-0-a/ta'-oh. %eng %spa se va el rojo a ti, escucho? *C11-37 T da cha'. %mor da /cha'. %eng %spa ud. Ca inkowin ta in. = ma kinkowin ta in. %mor *ma *k-in/kowin ta in. %eng %spa yo no puedo. C le juni, le juni'. %mor le juni, le juni'. %eng %spa este, este. T xa chaya mpe ka laxikin. %mor xa ch-0-a/ya' mpe ka le: a-xikin. %eng %spa escucha lleva a tu oido. T chata we koq'ik. %mor ch-0-a/ta' we k-0/oq'-ik. %eng %spa si suena. C chata chupam. %mor chata chupam. %eng %spa escucha adentro. T jas ku'ano cha? %mor jas k-0-u/b'an-o /cha'? %eng %spa que hizo? Ca chutinik. = kasutinik. %mor *k-0/suti-n-ik. %eng INCOMP-3A/turn-ABS-TIV. %spa da vuelta. T le, kasutinik e'. %mor le, k-0/suti-n-ik e'. %eng there, INCOMP-3A/turn-ABS-TIV that. %spa ese da vuelta. N xa are la le jun ache at. %mor xa are la le jun ache at. %eng %spa es el otro es tu palo. N le kab'e pa awi. %mor le qa-b'e pa awi. %eng %spa nuestro camino. Rat jas ku patan le q'aq? %mor jas ku patan le q'aq? %eng %spa para que sirve el fuego? T utza ma'ano'. %mor utza m-0-a/b'an-o'. %eng %spa bueno no va hacer. Rik xa ma kata taj lutzij le jun ak'al le'. %mor xa ma k-0-a/ta' ta-j le: u-tzij le jun ak'al le'. %eng %spa se escucha las palabras de ese ni¤o. Ra katampe la kamik kach'awik. %mor katampe la kamik kach'awik. %eng %spa va a escuchar ahora va hablar. Rat xel ne le nima ton. %mor xel ne le nima ton. %eng %spa salio la Antonia. Rik xaya chuwa la Pelipa la. %mor x-0-a/ya' chi-u-wa le: a Pelipa la. %eng %spa deja a Felipe. C no', k'o:le jun chik. %mor no', k'o:le jun chik. %eng %spa no, hay otro. Rik xaq jun rat ali, ekeb' ruk' a Pedro le. %mor xaq jun rat ali, ekeb' r-uk' a Pedro le. %eng %spa solo un rato, los 2 con Pedro. P peor al Cu'z e mas kach'aw na. %mor peor al Cu'z e mas kach'aw na. %eng %spa y la Cruz habla mas. P chupam. %mor chupam. %eng %spa en el. C ah je, le juni. %mor ah je, le juni. %eng %spa ah si, este. Rik sale taq Pelip, sale taq Pedro. %mor sale taq Pelip, sale taq Pedro. %eng %spa solo el Felipe, solo el Pedro. P xaq xe wi lare mas kach'aw chupam. %mor xaq xe wi lare mas kach'aw chupam. %eng %spa solo ella mas habla. Rik in no, xatane, xatane kinch'awik. %mor in no, xatane, xatane k-in/ch'aw-ik. %eng %spa yo no, yo no, yo no hablo en el. Ca jas le juni'. = jas uwach le juni? %mor jas uwach le juni? %eng %spa que es este? *C11-38 P iya, ronojel. %mor iya, ronojel. %eng %spa no, todo. C ya xuti, xutinisej. %mor ya xuti, xutinisej. %eng %spa ya lo quemo. Rik ma xewi le at ma jas ta utz e. %mor ma xewi le at ma jas ta utz e. %eng %spa no solo la de ud. no es bueno. Ra alaj le jab' xulanoq nan. %mor alaj le jab' x-0/ul-inoq nan. %eng %spa mira la lluvia viene bajando. Ca ata pe pl le xikin. *** = chata mpe pa laxikin. %mor *ch-0-a/ta' mpe pa le: *a-xikin. %eng %spa escucha en tu oido. C jas kata chupam? %mor jas kata chupam? %eng %spa que escucha? T jas kato chupam cha? %mor jas k-0-a/ta'-o chi-u-pam /cha'? %eng %spa que escucha adentro dice? P jas e ku'anoh? %mor jas e ku'anoh? %eng %spa que hace? C jas kub'ij nu reloj. %mor jas kub'ij nu reloj. %eng %spa que dice mi reloj. N jun achi k'o: le chupam da cha. %mor jun achi /k'o: le chi-u-pam da /cha'. %eng %spa un hombre esta adentro ni¤o. Ca asa ola chik? = jasa hora chik? %mor jasa hora chik? %eng %spa que hora son? C ah, yamero las tres. %mor ah, yamero las tres. %eng %spa ah, yamero son las 3. Ca no', le le lo'. = no' le reloj. %mor no' le reloj. %eng %spa no el reloj. T ka kut yamero las tres cha. %mor ka k'u-t yamero las tres /cha'. %eng %spa ya vio yamero las 3. C le reloj kub'ij yamero las tres. %mor le reloj kub'ij yamero las tres. %eng %spa el reloj dice yamero las 3. T joropa ya'om choqo chare. *** %mor joropa /ya'-om /cho'q-a chare. %eng %spa cuanto le costo diga a el. Ca pa ay'om. = joropa ya'om. %mor joropa /ya'-om. %eng %spa cuanto te costo. C jun quinze? %mor jun quinze? %eng %spa 15. Ca quinz. = quinz. %mor quinz. %eng %spa quince. T xa ma quinze da? %mor xa ma quinze da? %eng %spa es 15? P xa le jela. %mor xa le jela. %eng %spa solo alli. Ca intijo pe chirij. = chintija mpe chirij. %mor *ch-0-in/tij-#a mpe chi-r-ij. %eng %spa voy a comer atras. T le waral. %mor le waral. %eng %spa aqui. C wene mas wich aq'ab'. %mor wene mas wich aq'ab'. %eng %spa es mas chiquito su mano. Rik chin awach xuya kan le jun len nu ke. %mor chin a-wach x-0-u/ya' kan le jun len nu ke. %eng %spa lo mire cuando le regalaron su centavo. *C11-39 T yamero chi. %mor yamero /chi'. %eng %spa yamero. P entonc en vez de nunayla xink'am loq. %mor entonc en vez de nu-nayla x-0-in/k'am la-oq. %eng %spa entonces en vez de mi nylon de traje. C nk'o ta modo. %mor nk'o ta modo. %eng %spa no hay modo. Rik chasipaj kan chuwe choqa chare a Carlos. %mor ch-0-a/sipa-j kan chi-w-e /cho'q-a chare a Carlos. %eng %spa regala diga el, Carlos. Ca asipaj an chuweh. = chasipaj kan chuwech. %mor *ch-0-a/sipa-j kan chi-w-e-*ch. %eng %spa regala a mi. C nk'o: ta modo. %mor nk'o: ta modo. %eng %spa no se puede. P la kute. %mor la kute. %eng %spa la vio. T na k'o ta jas kuto. %mor na /k'o: ta jas k-0-u/ta'-o. %eng %spa no lo pide nada. C menester kinwil jampa kape las ocho. %mor menester kinwil jampa kape las ocho. %eng %spa menester tengo que ver si viene a las ocho. T eso. %mor eso. %eng %spa eso. C rumal kape le jun achih. %mor rumal kape le jun achih. %eng %spa y por eso viene el hombre. Rik amalay kape jun oja. %mor amalay k-0/pet jun oja. %eng %spa va a venir una tos. C pa wo cho'ch. %mor pa wo cho'ch. %eng %spa en tu casa. Rik ma wetam ta wa qe, ma wetam ta wa. %mor ma w/etam ta wa qe, ma w/etam ta wa. %eng %spa no saber, no lo sabe. Rik ..... %mor ..... %eng %spa sabe. T ko k'achapo matzaqo. %mor ko k-0-a/chap-o m-at/tzaq-o. %eng %spa no lo agarro si se cae. Rik la'a. %mor la'a. %eng %spa ni¤o. *xk'is le nab'e uwach le cinta C-11. *C11-40 Rat k'ax karetzalob'aj, k'ax karetzalob'aj. %mor k'ax karetzalob'aj, k'ax karetzalob'aj. %eng %spa si lo va a descomponer, si lo va a descomponer. T no karetzalob'aj taj. %mor no k-0-r/etzalob'a-j ta-j. %eng %spa no lo va a descomponer. Rat chaya pan chek pelipe. %mor chaya pan chek pelipe. %eng %spa deja con Felipe. T ri pelipe kacha'. %mor ri pelipe k-0/cha'. %eng %spa aqui esta Felipe diga. Ca lip. = pelipe. %mor pelipe. %eng %spa Felipe. P chak'olo. %mor chak'olo. %eng %spa guardalo. T chakojo che laq'ab' choqoq'. %mor ch-0-a/koj-o che le: a-q'ab' /cho'q-oq. %eng %spa ponga en su mano ponga. Ca kojo che laq'ab'. = chakojo che laq'ab'. %mor *ch-0-*a/koj-o che le: a-q'ab'. %eng %spa ponga en su mano. Rik k'o kalch'awik n kawilo. %mor ko k-at/ch'aw-ik n k-0-aw/il-o. %eng %spa recio vas hablar no lo mira. Rik n kalch'aw ta k'u la chila le. %mor n k-at/ch'aw ta k'u la chila le. %eng %spa y no va hablar en ese. Ra katampela kal ch'awik. %mor katampela kal ch'awik. %eng %spa va escuchar va hablar. Rik chakojo che laq'ab' choqu ka chare le. %mor ch-0-a/koj-o che le: a-q'ab' /cho'q-a ka chare le. %eng %spa ponga en su mano diga a el. T le wa chawila mpe. %mor le wa ch-0-aw/il-a mpe. %eng %spa la tortilla mira. C xkisik. %mor x-0/k'is-ik. %eng %spa se termino. Ca kisik. = xk'isik. %mor *x-0/k'is-ik. %eng %spa se termino. C a xkisik. %mor a xkisik. %eng %spa se termino. Ca kisik. = xk'isik. %mor *x-0/k'is-ik. %eng %spa se termino. C xk'isik. %mor xk'isik. %eng %spa termino. T la k'ut k'o na. %mor la k'u-t /k'o: na. %eng %spa mira hay todavia. C maja. %mor maja. %eng %spa falla. Ra a Carlos. %mor a Carlos. %eng %spa Carlos. C we k'o lenaj luz ma xk'is taj. %mor we /k'o: le: inaj luz ma x-0/k'is ta-j. %eng %spa si esta la luz no se ha terminado. Ca o:lik, o: ta chik. = k'o:lik, n k'o: ta chik. %mor /k'o:-l-ik, *n /k'o: ta chi-k. %eng %spa esta, ya no esta. C ya xk'is, chab'inisaj le naj carro. %mor ya xk'is, chab'inisaj le naj carro. %eng %spa ya se termino, juga con tu carro. *C11-41 P chab'inisaj lakaro a Carlos. %mor ch-0-a/b'in-isa-j le: a-karo a Carlos. %eng %spa juga con tu carro Carlos. Ca kisik, kisik. = xk'isik. %mor *x-0/k'is-ik. %eng %spa se acabo. C xk'isik. %mor x-0/k'is-ik. %eng %spa se acabo. Ca k'o:lik. = k'o:lik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa hay. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. P je ek'olik. %mor je e/k'o:-l-ik. %eng %spa se estan. Ca kisik. = xk'isik. %mor *x-0/k'is-ik. %eng %spa se acabo. C no kolik, k'olik, kolik. %mor no kolik, k'olik, kolik. %eng %spa no hay, hay, hay. C k'o chupam i a kawilo. %mor /k'o: chi-u-pam i a k-0-aw/il-o. %eng %spa esta adentro esta mirando. Ca lik. = k'o:lik. %mor /*k'o:-l-ik. %eng %spa esta. C kawilo? a k'o:lik? %mor k-0-aw/il-o? a /k'o:-l-ik? %eng %spa esta mirando hoy. Ca k'o:lik. = k'o:lik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa hay. Ra uu chi, a Carlos jas uwacheri. %mor uu chi, a Carlos jas uwacheri. %eng %spa Carlos que es este. Ca jah. = jah. %mor jah. %eng %spa que. Rik chaltzijona ku jub'iq. %mor ch-at/tzijo-n-a ku jub'iq. %eng DEP-2A/talk-ABS-TDEP EMPH little. %spa habla un poquito. T toqa chana la le. %mor toqa ch-0-a/b'an-a la le. %eng then DEP-3A-2E/do-TDEP EMPH that. %spa despues va hacer ese. T latzijonik ruk' e pelipe a xato. *** %mor k-0/tzijo-n-ik r-uk' e pelipe a x-0-a/ta'-o. %eng INCOMP-3A/talk-ABS-TIV %spa va hablar con Felipe la escucho,. T chab'ij awe jas le kub'ij cha. %mor ch-0-a/b'i:-j aw-e jas le k-0-u/b'i:-j /cha'. %eng %spa ud. va con Felipe la escucho. T chab'ij awe jas le kub'ij cha. %mor ch-0-a/b'i:-j aw-e jas le k-0-u/b'i:-j /cha'. %eng %spa ud. va decir como dice. T chab'ij awe chasik'ij k'u luwach e wuj ka chare. %mor ch-0-a/b'i:-j aw-e ch-0-a/sik'i-j k'u le: u-wach e wuj ka chare. %eng %spa digaselo el libro ud. T da chakij k'ut Carlos cha. *** %mor da ch-0-a/b'i:-j k'u-t Carlos /cha'. %eng %spa diga pues Carlos hay mucho. T laj sib', kesax chi b'a jun afoto. %mor laj sib', k-0/esa-x chi b'a jun a-foto. %eng much smoke, INCOMP-3A/take-PASS1 again then a 2E-photo. %spa bueno, te van a sacar otra foto. Rik kesax chi keb'a lafoto. %mor k-0/esa-x chi keb'a le: a-foto. %eng INCOMP-3A/take-PASS1 again two the 2E-photo. %spa te van a sacar otras 2 fotos. Ca tet. = tet. %mor tet. %eng %spa si. T cha chab'ij chare. %mor cha ch-0-a/b'i:-j chare. %eng %spa diga a el, le:lo el. T chasik'ij impe uwach ale kinb'ij we in kacha chare. %mor ch-0-a/sik'i-j impe u-wach ale k-0-in/b'i:-j w-e in k-0/cha' chare. %eng %spa libro despues voy a decir el mio diga. Ra le kaya chi kan nik'aj awetz'ab'al. %mor le kaya chi kan nik'aj awetz'ab'al. %eng %spa y me va dar otros mis juguetes. *C11-42 Ra chal ch'awoq le. %mor chal ch'awoq le. %eng %spa habla. C ah je'. %mor ah je'. %eng %spa ah si. Rik le chab'ij. %mor le ch-0-a/b'i:-j. %eng %spa diga. C we chab'ij we kat kowin kab'ij. %mor we chab'ij we kat kowin kab'ij. %eng %spa diga si puedes decir. C le jun frase kinya le jun. %mor le jun frase kinya le jun. %eng %spa la frase le voy a. C caramelo a utz? %mor caramelo a utz? %eng %spa dar un caramelo esta bien. Ca utz. = utz. %mor utz. %eng %spa bueno. C utz? %mor utz? %eng %spa bueno. T jawi pu le k'u wi kacha. %mor jawi pu le /k'u wi k-0/cha'. %eng %spa donde esta diga. P kakanlij b'ah. %mor k-0-q/anli-j b'ah. %eng %spa vamos a recoger. Ca ya loq e nakalamelo. = chaya loq e nukaramelo. %mor *ch-0-*a/ya' la-oq e nu-karamelo. %eng %spa dame mi caramelo. C we, we, we kat kowin kab'ij. %mor we, we, we kat kowin kab'ij. %eng %spa si, si puedes decir. C le jun frase. %mor le jun frase. %eng %spa la frase. Ca kisik, k'isik. = kisik, k'isik. %mor *x-0/k'is-ik. %eng %spa se acabo, se acabo. C xk'is taj. %mor xk'is taj. %eng %spa no se acabo. Rik k'o: kal chawik, tek'uri la. %mor ko k-at/ch'aw-ik, tek'uri la. %eng %spa vas hablar duro, y despues. Ca k'isike', kisik, kisik. = xk'isik. %mor *x-0/k'is-ik. %eng %spa se acabo. C kab'ij, kab'ij le. %mor k-0-a/b'i:-j, k-0-a/b'i:-j le. %eng %spa va decir. Ca kisik, pelipe'. = xk'isik a pelipe. %mor *x-0/k'is-ik *a pelipe. %eng %spa se acabo Felipe. C k'istaj. %mor k'istaj. %eng %spa no se acabo. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa el. C kasutinik, a kawilo le luz. %mor kasutinik, a kawilo le luz. %eng %spa da vuelta, esta mirando la luz. Rik kawil puch e kak'isik e. %mor k-0-aw/il pu-ch e k-0/k'is-ik e. %eng %spa esta mirando se acabo. C we kawil wek'akowin le wil ala. %mor we kawil wek'akowin le wil ala. %eng %spa si lo mira si puede mirar. C we kat, kat kowin kawil le jun luz. %mor we kat, kat kowin kawil le jun luz. %eng %spa zi puede, puede mirar. C maj kasut. %mor maj k-0/suti-n-ik. %eng %spa la luz no da vuelta. *C11-43 Ca kisik. = xk'isik. %mor *x-0/k'is-ik. %eng %spa se acabo. C ma k'ax kis taj. %mor ma k'ax kis taj. %eng %spa no se termino. Ca wile' qila, qil qila. = wile' qila, qil qila. %mor wile' *k-0-q/il-a. %eng %spa donde esta veamos, veamos. C ah je, kimb'ij le jun frase. %mor ah je, kimb'ij le jun frase. %eng %spa ah si voy a decir la frase. Ra da. %mor da. %eng %spa ni¤o. Ca no', no' aqaj le le che'. *** = no' kaqana le chare. %mor no' *k-0-qa/b'an-a le chare. %eng %spa no vamos hacer a el. Ca aqan chi jutij. = kaqan chi jutij. %mor *k-0-qa/b'an chi jutij. %eng %spa vamos hacer otra vez. C kimb'ij kimb'ij le jun frase. %mor kimb'ij kimb'ij le jun frase. %eng %spa voy decir, voy a decir la frase. C chab'ij chawe. %mor chab'ij chawe. %eng %spa digame a mi. P Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. C xink'ut. %mor xink'ut. %eng %spa lo ense¤e. P le le jas le kub'ij are. %mor le le jas le kub'ij are. %eng %spa el, que dice el. P kaka mulij e kuya jun a caramelo. %mor kaka mulij e kuya jun a caramelo. %eng %spa vamos a recoger me van a recoger. P a utz? %mor a utz? %eng %spa a dar un caramelo es bueno. C a utz. %mor a utz. %eng %spa es bueno. P kab'ij k'ut. %mor k-0-a/b'i:-j k'u-t. %eng %spa y va a decir. Ca kisik. = xk'isik. %mor *x-0/k'is-ik. %eng %spa se acabo. Rik ko ne ri la Carlos jetaq tzij kib'ij. %mor /k'o: ne ri le: a Carlos jetaq tzij k-0-i/b'i:-j. %eng %spa esta el Carlos las palabras. Rik jawii xaya wi lakej. %mor jawii x-0-a/ya' wi le: a-kej. %eng %spa que dice, donde lo dejo mi caramelo. C kawaj le jun karamelo. %mor k-0-aw/aj le jun karamelo. %eng %spa quiero un caramelo. Ca waj. = kawaj. %mor *k-0-aw/aj. %eng %spa quiero. P kawaj cha pares chab'ij b'a. %mor kawaj cha pares chab'ij b'a. %eng %spa quiero por eso diga. C chab'ij wa. %mor chab'ij wa. %eng %spa diga pues. P Carlos chab'ij kut, ka kab'ij. %mor Carlos chab'ij kut, ka kab'ij. %eng %spa Carlos diga pues, va. P k'a we cha jas le kub'ij. %mor k'a we cha jas le kub'ij. %eng %spa a decir tuyo lo que dice. T da cha. %mor da /cha'. %eng %spa ni¤o. *C11-44 C chab'ij. %mor chab'ij. %eng %spa diga. P e kaya jun a caramelo cha. %mor e kaya jun a caramelo cha. %eng %spa te van a dar un tu caramelo. P a kawaj na le caramelo. %mor a kawaj na le caramelo. %eng %spa ud. quiere todavia un caramelo. Ca noh. = noh. %mor noh. %eng %spa no. P kawaj? %mor kawaj? %eng %spa quiero? Ca noh. = noh. %mor noh. %eng %spa no. P jasche? %mor jasche? %eng %spa porque? Ra ya ta chi b'a la carro, Pelip kaya le nu. %mor ya ta chi b'a la carro, Pelip kaya le nu. %eng %spa ya no te van a dar tu carro. Ra carro kinch'awik kalcha'. %mor carro kinch'awik kalcha'. %eng %spa Felipe dame mi carro voy hablar diga. Ca a chek k'o: walal i'. = jas uwach e k'o: waral i'? %mor jas *u-wach e /k'o: waral i'? %eng %spa que es lo que esta aqui. Ca wach e k'o: walal. = jas uwach e k'o: waral? %mor *jas *u-wach e /k'o: waral? %eng %spa que esta aqui? P chawilampe. %mor chawilampe. %eng %spa mirame. C k'o: le naj cuenta chupam. %mor k'o: le naj cuenta chupam. %eng %spa esta un cuento adentro. Ra jas ku wach e ri', b'ay. %mor jas ku wach e ri', b'ay. %eng %spa que es este, baya. Ca an taj, chaq taj. = ma ka'an taj, ma kachap taj. %mor *ma *k-0-*a/b'an ta-j, *ma *k-0-*a/chap ta-j. %eng %spa no lo hagas, no lo agarras. C a kach'ob' jas uwach le june. %mor a kach'ob' jas uwach le june. %eng %spa ud. sabe que es este? C le naj cuenta le. %mor le naj cuenta le. %eng %spa el cuento. P kach'ob' jas uwach ale', cha. %mor kach'ob' jas uwach ale', cha. %eng %spa ud. sabe que es ese, dice. Ca q'aq'. = q'aq'. %mor q'aq'. %eng %spa fuego. C le jun nima kuchil. %mor le jun nima kuchil. %eng %spa el grande cuchillo. Ca nima kuchi'l. = nima kuchi'l. %mor nima kuchi'l. %eng %spa esta en el carro. Ca pa k'iik. = pa chiich'. %mor pa chiich'. %eng %spa en el carro. C k'o pa, pa le chich'. %mor /k'o: pa, pa le chich'. %eng %spa esta en el, el carro. Ca k'o:lik. = k'o:lik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa hay. C y k'o: le naj, le naj ala'. %mor y /k'o: le naj, le naj ala'. %eng %spa y esta el, el ni¤o. *C11-45 Ca lik, naq unan pa juyub'. = k'o:lik, enaq unan pa juyub'. %mor /*k'o:-l-ik, /b'e:-inaq u-nan pa juyub'. %eng %spa hay se fue su mama en el monte. C ruk' le ratz. %mor ruk' le ratz. %eng %spa con su hermana. Ra ..... %mor ..... %eng C nim le jun ratz. %mor nim le jun ratz. %eng %spa es el grande su hermano. Rik ko kalch'awik. %mor ko k-at/ch'aw-ik. %eng %spa habla duro. C k'o pa juyub'. %mor k'o pa juyub'. %eng %spa esta en el monte. Ra pe le jun utza'm. %mor pe le jun utza'm. %eng %spa vino su moco. Rat le jun payasa. %mor le jun payasa. %eng %spa un payaso. C kikitzukuj le chikop pa juyub'. %mor k-0-ki/tzuku-j le chikop pa juyub'. %eng %spa busean a los animales en el bosque. Ca kitzukuj. = kiktzukuj. %mor *k-0-ki/tzuku-j. %eng %spa lo buscan. C k'o: le taq flechas. %mor /k'o: le taq flechas. %eng %spa hay flechas. Ca k'o:lik. = k'o:lik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa esta. Rik a Carlos ko kalch'awik. %mor a Carlos ko k-at/ch'aw-ik. %eng %spa Carlos duro va hablar. Rik cha kel b'i lach'ab'al pa le grab'ador. %mor cha k-0/el b'i le: a/ch'aw-b'al pa le grab'ador. %eng %spa tu voz en la grabadora. C k'o:le jun oja chik, k'ole keb' ojas chik. %mor k'o:le jun oja chik, k'ole keb' ojas chik. %eng %spa hay otra hoja, hay 2 hojas. C k'o le naj, le naj ala pale. %mor /k'o: le naj, le naj ala pale. %eng %spa esta el, el ni¤o en el. Ca k'o:lik. = k'o:lik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa esta. Ra le jun che' le. %mor le jun che' le. %eng %spa un palo el. C chuwi, chuwi le jun che' le. %mor chuwi, chuwi le jun che' le. %eng %spa sobre, sobre el palo. Ca achup taj. = ma kachup taj. %mor *ma *k-0-a/chup ta-j. %eng %spa no lo borra. C pero xtzaq le ala. %mor pero xtzaq le ala. %eng %spa se cayo el ni¤o. Rik ku'an e chiste chare. %mor k-0-u/b'an e chiste chare. %eng %spa lo hace chiste, en el. Ca o: ta chik, kisik. = ma k'o: ta chik, xk'isik. %mor ma /k'o: ta chi-k, *x-0/k'is-ik. %eng %spa ya no lo hay, se acabo. Rik wi le a Carlos? %mor wi le a Carlos? %eng %spa donde esta Carlos? Rik k'owinaq chi ne las nueve pa ja. %mor /k'ow-inaq chi ne las nueve pa ja. %eng %spa ya se ha pasado a las 9. Ca k'o: chi jun. = k'o: chi jun. %mor /k'o: chi jun. %eng %spa hay otro. *C11-46 C ah le misma, le naj. %mor ah le misma, le naj. %eng %spa ah el mismo. P jachin le riri da ri', kach'ob'oh jachinoq. %mor jachin le riri da ri', k-0-a/ch'ob'-oh jachinoq. %eng %spa quien es este, lo sabe quien es. Ca naj ak'al enaq pa juyub'. = inaj ak'al enaq pa juyub'. %mor inaj ak'al /b'e:-inaq pa juyub'. %eng %spa un ni¤o. P inaj Carlos cha. %mor inaj Carlos cha. %eng %spa el Carlos. C le naj Carlos. %mor le naj Carlos. %eng %spa el Carlos. Ra i kuyik iya lu jalom. %mor i kuyik iya lu jalom. %eng %spa lo mueve su cabeza. C le jun cuenta rech lenaj Carlos. %mor le jun cuenta rech lenaj Carlos. %eng %spa el cuento es de Carlos. Ra payasa kacha'. %mor payasa k-0/cha'. %eng %spa baya ya dijo. Ca payas. = payas. %mor payas. %eng %spa payaso. C jawi k'o wi le payas? %mor jawi /k'o: wi le payas? %eng %spa donde esta el payaso. Ca as upe chikop pa juyub'. = jas impe le chikop k'o: pa juyub'? %mor jas impe le chikop /*k'o: pa juyub'? %eng %spa que es el animal que esta en el monte? C ah je' pero ma wilom taj. %mor ah je' pero ma wilom taj. %eng %spa ah si pero no lo he visto. C xaq wilom le jun. %mor xaq wilom le jun. %eng %spa solo he visto el otro. Ra ko katch'awik a Carlos. %mor ko katch'awik a Carlos. %eng %spa va hablar duro Carlos. C le jun aj q'ij. %mor le jun aj q'ij. %eng %spa un brujo. Ra aj q'ij chi'. %mor aj q'ij chi'. %eng %spa brujo. Rik yamero ku kak'isik cha. %mor yamero ku k-0/k'is-ik /cha'. %eng %spa yamero se termina. Ra k'isike:. = xk'isike. %mor xk'isike. %eng %spa se termino, se termino. Ra katampe la katch'aw kamik. %mor katampe la katch'aw kamik. %eng %spa vas escuchar vas hablar. C kuwi, kuwich achi le wuj y kuya. %mor kuwi, kuwich achi le wuj y kuya. %eng %spa donde esta, el hombre peque¤o. C chupam le b'olsa, y lare ku'an. %mor chupam le b'olsa, y lare ku'an. %eng %spa el libro lo deja en su bolsa, y el. C le jun nieve. %mor le jun nieve. %eng %spa hace una nieve. Rik ix keb' ruk' a Carlos. %mor ix keb' r-uk' a Carlos. %eng %spa los 2 son Carlos. C ku'an le graniya. %mor ku'an le graniya. %eng %spa hace granillo. P je kule at e chiri xatpetik. %mor je kule at e chiri xatpetik. %eng %spa y ud. tambien vino. Rik peor lare a Pedra xa jun chisaq. %mor peor lare a Pedra xa jun chisaq. %eng %spa y tambien Pedro es un. *C11-47 Rik xa xpinik, taqin ku'ano le. %mor xa x-in/pet-ik, /tajin k-0-u/b'an-o le. %eng %spa solo vino, esta haciendo. P je ya xa'ano' le xatelb'ichile riri ri. %mor je ya xa'ano' le xatelb'ichile riri ri. %eng %spa asi hizo cuando salio aqui. Rik e xinta chi ku. %mor e x-0-in/ta' chi ku. %eng %spa y escuche. C y lare chuquje kuchaj lulaq. %mor y lare chuquje k-0-u/ch'aj le: u-laq. %eng %spa y el tambien lo lava su mano. Ca utz ku lu laq. = utz ku lu laq. %mor utz ku lu laq. %eng %spa es bueno su mano. C a kawiloh? %mor a k-0-aw/il-oh? %eng %spa lo mira. Ca inwiloh. = kinwiloh. %mor *k-0-inw/il-oh. %eng %spa lo miro. C kuchaj le laq. %mor k-0-u/ch'aj le laq. %eng %spa lo lava su mano. Ca chaj e laq e'. = kuchaj e laq e'. %mor *k-0-*u/ch'aj e laq e'. %eng %spa lo lava los trastos. Rat xa tres pes xinya wu loq. %mor xa tres pes xinya wu loq. %eng %spa solo Q3.00 me costo. C ma k'o: ta le luq'ab'. %mor ma /k'o: ta le le: u-q'ab'. %eng %spa no tengo mi mano. Ca o: chik luq'ab'. = k'o: chi luqab'. %mor /k'o: chi-!k le: u-q'ab'. %eng %spa ya tiene mano. C xaq kichaj kib' lu laq, ki laq. %mor xaq kichaj kib' lu laq, ki laq. %eng %spa solo lavo 2 trastos, sus trastos. P jas uwach ale la'?, Carlos le. %mor jas uwach ale la'?, Carlos le. %eng %spa que es ese? Carlos. Ca chikop, chikop. = chikop, chikop. %mor chikop, chikop. %eng %spa animal, animal. C le naj ukar. %mor le naj ukar. %eng %spa su pez. P jas uwach chikop. %mor jas uwach chikop. %eng %spa que es animal. Ca kal. = kar. %mor kar. %eng %spa pez. P jachinchike le kar? %mor jachinchike le kar? %eng %spa cual es el pez. Ca tel kal la le'. = al Tel, kar lale'. %mor al Tel, kar lale'. %eng %spa la Candelaria pez vea. Ra are le riri kalcha. %mor are le riri kalcha. %eng %spa es este diga. P kar taj. %mor kar taj. %eng %spa no es pez. Ra are le ri. %mor are le ri. %eng %spa es este. C ah je'. %mor ah je'. %eng %spa ah si. Rat chab'ej impe che la Pelip are le riri kacha. %mor chab'ej impe che la Pelip are le riri kacha. %eng %spa diga a Felipe es este diga a Felipe. C yamero kutijo lenaj kar. %mor yamero kutijo lenaj kar. %eng %spa yamero va comer el pez. *C11-48 P le jun ayin. %mor le jun ayin. %eng %spa un lagarto. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa vea. T alaj uware kalcha Carlos. %mor alaj u-ware k-at/cha' Carlos. %eng %spa oh sus colmillos diga Carlos. Ca k'o: ta chik. = k'o: ta chik. %mor /k'o: ta chi-k. %eng %spa ya no hay. Rik xkis le jun chik e. %mor x-0/k'is le jun chi-k e. %eng %spa ya se termino el otro. C xk'is le jun chike. %mor xk'is le jun chike. %eng %spa ya se termino el otro. C xk'is le jun kuento awinaq. %mor xk'is le jun kuento awinaq. %eng %spa se termino el cuento rapido. Ra ay xchap ujalome. %mor ay xchap ujalome. %eng %spa ay le agarraron su cabeza. C le jun rey le Carlos are le rey. %mor le jun rey le Carlos are le rey. %eng %spa el rey el Carlos es el. C rech uwach ulew. %mor rech uwach ulew. %eng %spa rey due¤o de toda la tierra. P atzij at rey a Carlos. %mor atzij at rey a Carlos. %eng %spa es cierto ud. es rey Carlos. N chalchawa k'ut. %mor ch-at/ch'aw-a k'u-t. %eng %spa habla pues. Ca jah. = jah. %mor jah. %eng %spa que. P atzij at rey. %mor atzij at rey. %eng %spa es cierto ud. es rey. Ca ah noh. = ah noh. %mor ah noh. %eng %spa ah no. C jasche ntzij taj. %mor jasche ntzij taj. %eng %spa porque no es cierto. P at rey ke'eja cha. %mor at rey ke'eja cha. %eng %spa ud. es rey de judios. T at k'u ri ri. %mor at k'u ri ri. %eng %spa ud. es. Rik are le at choqa chare a Carlos. %mor are le at /cho'q-a chare a Carlos. %eng %spa es ud. diga el Carlos. C k'o le naj etz'anem pa lo kej. %mor k'o le naj etz'anem pa lo kej. %eng %spa esta el juego en el caballo. C k'o: le jun achi chupam le chich'. %mor k'o: le jun achi chupam le chich'. %eng %spa esta un hombre en el carro. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. T jas k'uwach ale le. %mor jas k'u u-wach ale le. %eng %spa que es ese. Ca lotah. = pelota. %mor pelota. %eng %spa pelota. T no kej. %mor no kej. %eng %spa no caballo. Ca kej. = kej. %mor kej. %eng %spa caballo. T k'o kalch'awik da. %mor ko k-at/ch'aw-ik da. %eng %spa habla ni¤o. *C11-49 Ra ay inaj tz'ikine. %mor ay inaj tz'ikine. %eng %spa un pajarito. C le jun wich' tz'ikin. %mor le jun wich' tz'ikin. %eng %spa un pajaro chiquito. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que? T ko kalch'awik. %mor ko k-at/ch'aw-ik. %eng %spa duro va hablar. Ca ah noh. = ah noh. %mor ah noh. %eng %spa ah no. Rik le choqa che le pelipe. %mor le /cho'q-a che le pelipe. %eng %spa diga Felipe para. Rik cha kuto xa sor e pelipe cha. %mor cha k-0-u/ta'-o xa sor e pelipe /cha'. %eng %spa que oye es sordo el Felipe. Rik n kuta taj, ko k'ab'ij impe. %mor n k-0-u/ta' ta-j, ko k-0-a/b'i:-j impe. %eng %spa no oye, duro va decir. C le jun wich' kar. %mor le jun wich' kar. %eng %spa el peque¤o pez. C jun chik jas uwach le naj. %mor jun chik jas uwach le naj. %eng %spa otro que es ese. C tz'ikine'? %mor tz'ikine'? %eng %spa pajaro. P Carlos cha'. %mor Carlos cha'. %eng %spa Carlos. C le june'. %mor le june'. %eng %spa el otro. Ra kaya ta b'a kan la chaweh. %mor kaya ta b'a kan la chaweh. %eng %spa no lo van a regalar a ud. Ra pelipe kaya kan chuwe kalcha'. %mor pelipe kaya kan chuwe kalcha'. %eng %spa Felipe dame a mi diga. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P chab'ij k'ut. %mor chab'ij k'ut. %eng %spa diga pues. Ra ruk' a pelipa. %mor ruk' a pelipa. %eng %spa a Felipe. C makawaj taj. %mor makawaj taj. %eng %spa no quiere. P a ka k'amo cha' le. %mor a ka k'amo cha' le. %eng %spa ud. quiere dice. Ra xa k'a'n. %mor xa k'a'n. %eng %spa esta enojado. C no mak'an taj, xaq xk'isik. %mor no mak'an taj, xaq xk'isik. %eng %spa no esta enojado solo se acabo. T xama xelik e chuwach. %mor xama x-0/el-ik e chi-u-wach. %eng %spa salio. Rik ma kawetzalob'aj chi lajalom kamik. %mor ma k-0-aw/etzalob'a-j chi le: a-jalom kamik. %eng %spa no van a descomponer su cabeza. C a utz le kar? %mor a utz le kar? %eng %spa es bueno el pez. Ca utz. = utz. %mor utz. %eng %spa bueno. *C11-50 Ra jasche kacha wari. %mor jasche kacha wari. %eng %spa porque dice aqui. C jas upatam lenaj carro le'. %mor jas upatam lenaj carro le'. %eng %spa para que sirve el carro. P Carlos cha, jas upatan inaj. %mor Carlos cha, jas upatan inaj. %eng %spa Carlos para que sirve. P carro cha'. %mor carro /cha'. %eng %spa el carro. T da cha. %mor da /cha'. %eng %spa ni¤o. Ra n kach'aw taj e'. %mor n k-0/ch'aw ta-j e'. %eng %spa no habla. T dah jawii kat'e wi dah. %mor dah jawii k-at/b'e: wi dah. %eng %spa ni¤o, donde va. C k'o:le naj kuento ri. %mor k'o:le naj kuento ri. %eng %spa esta este cuando. C chaya chupam. %mor chaya chupam. %eng %spa deja adentro. Rik chaya kinaj reqan a Carlos. %mor ch-0-a/ya' ku inaj r/eqa-n a Carlos. %eng DEP-3A-2E/give then DIM 3E/carry-ABS FAM carlos. %spa deja una su carga. Rik n k'o: ta inaj reqan chaya che le naj akaro. %mor n /k'o: ta inaj r/eqa-n ch-0-a/ya' che le naj a-karo. %eng %spa no tiene carga deja en el carro. C le chiri chirij utz. %mor le chiri chirij utz. %eng %spa aqui atras es bueno. Ca a ku loq e'eqan. = chaya ku loq e reqan. %mor *ch-0-*a/ya' ku la-oq e *r/eqa-n. %eng DEP-3A-2E/give then here-T the 3E/carry-ABS. %spa damelo su carga. Ca we k'o: naj eqam. *** = we k'o: inaj reqan. %mor we /k'o: inaj *r/eqa-n. %eng if /exist DIM 3E/carry-ABS. %spa si tiene carga. C k'o: inaj reqan. %mor k'o: inaj reqan. %eng %spa tiene carga. P jawii le reqane'? %mor jawii le reqane'? %eng %spa donde esta su carga. T da cha. %mor da /cha'. %eng %spa ni¤o. P a utz ale? %mor a utz ale? %eng %spa es bueno ese. Rik chana chi k'ut a pel. %mor ch-0-a/b'an-a chi k'u-t a pel. %eng %spa hagalo otra vez Felipe. C m. %mor m. %eng %spa m. Rik chajowjotej ucamion cha. %mor ch-0-a/jowjote-j u-kamion /cha'. %eng DEP-3A-2E/pound 3E-truck /say. %spa tira su camion. P Carlos cha', jajowjotej. %mor Carlos cha', j-0-a/jowjote-j. %eng %spa Carlos, tira. P pu jalom al Cuz cha. %mor pu jalom al Cuz cha. %eng %spa en la cabeza de la Cruz. P je ka'ana chare ko ko ka'ano. %mor je ka'ana chare ko ko ka'ano. %eng %spa casi va hacer duro va hacer. Rik je ka'ana lo chare. %mor je k-0-a/b'an-a lo chare. %eng %spa asi va hacer. *C11-51 Rik chajowjotej pujalom a pedro a Carlos dal. %mor ch-0-a/jowjote-j pa u-jalom a pedro a Carlos da. %eng %spa pega en su cabeza Pedro a Carlos. Ra Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. C le jun wuj. %mor le jun wuj. %eng %spa este libro. T ka'an ta na. %mor k-0-a/b'an ta na. %eng %spa no lo haga. P eh ka'n, eh ka'n. %mor eh ka'n, eh ka'n. %eng %spa esta enojado, estan enojado. Rik Carlos, kaqaya ku mikaj awetzab'al laj chenka. *** %mor Carlos, k-0-qa/ya' ku nikaj aw/etz'an-b'al laj chenka. %eng %spa Carlos vamos a dar unos tus juguetes son bonitos. Ra makuya ta chi kanla. %mor makuya ta chi kanla. %eng %spa ya no lo deja. Ra jun k'ulare le. %mor jun k'ulare le. %eng %spa y tambien el. P Carlos jawii xaya wi le. %mor Carlos jawii xaya wi le. %eng %spa Carlos donde lo dejo. P mas inaj taq kuenta le. %mor mas inaj taq kuenta le. %eng %spa son unos cuentos. Ca tzaqik. = xtzaqik. %mor *x-0/tzaq-ik. %eng %spa se perdio. P iya. %mor iya. %eng %spa si. T relaq'aj jun ak'al kalcha'. %mor *x-0-r/elaq'a-j jun ak'al k-at/cha'. %eng %spa lo robo un ni¤o diga. C ah tzaqik, k'o: ta chik ma. %mor ah /tzaq-ik, /k'o: ta chi-k ma. %eng %spa se perdio, ya no hay. Ca inaj eqan. = inaj reqan. %mor inaj r/eqa-n. %eng DIM 3E/carry-ABS. %spa su pie. Ra n ku luyanta da. %mor n ku le: u-yanta da. %eng %spa y tu llanta. Ca tzaqik. = xtzaqik. %mor *x-0/tzaq-ik. %eng %spa se perdio. Ra jawii xaya wih? %mor jawii xaya wih? %eng %spa donde lo dejo. Rik k'isb'al ko na xtzaq e jun. %mor /k'is-b'al ko na x-0/tzaq e jun. %eng %spa el ultimo se perdio. Ca tzaqik. = xtzaqik. %mor *x-0/tzaq-ik. %eng %spa se perdio. T a xtzaq puch a Carlos da jasche. %mor a x-0/tzaq pu-ch a Carlos da jasche. %eng %spa se perdio Carlos porque. P a xa june we kinkojo le. %mor a xa june we kinkojo le. %eng %spa solo un mio voy a poner. *C11-52 Rik xa xub'ij qan pa ja le. %mor xa x-0-u/b'i:-j qan pa ja le. %eng %spa lo va decir en la casa. P uy nkawilo laj q'an uchi. %mor uy nkawilo laj q'an uchi. %eng %spa no lo ve esta. P qe le. %mor qe le. %eng %spa muy enojado su boca. C ah je. %mor ah je. %eng %spa ah si. Rik kajunumataj ta ruk' e we le kacha. %mor k-0/junuma-taj ta r-uk' e w-e le k-0/cha'. %eng INCOMP-3A/compare-PASS2 NEG 3E-with the 1E-POSS that INCOMP-3A/say. %spa se parece al mio dice. P eh b'ay. %mor eh b'ay. %eng %spa baya. Rik tzija da. %mor tzija da. %eng %spa talvez es cierto. P xa rach'aqijinaq chile. %mor xa rach'aqijinaq chile. %eng %spa ya esta roto. P nu pantalon qe rile. %mor nu pantalon qe rile. %eng %spa mi pantalon. Rik xa xixk'isik ki'an pa nimaqij ruk' al Milia. %mor xa x-ix/k'is-ik k-0-i/b'an pa nimaq'ij r-uk' al Milia. %eng %spa ya se acabaron lo que hacen en la fiesta con Emilia. P tzij wi ri xa kine:. %mor tzij wi ri xa kine:. %eng %spa si es cierto solo 15. Rik xa xa oj pal venticinco chik. %mor xa xa oj pal venticinco chik. %eng %spa en el 25. Rik jachin wa le xepetik kincha la le in. %mor jachin wa le x-e/pet-ik k-in/cha' la le in. %eng %spa quienes son los que vinieron voy a decir. C ah we kinya. %mor ah we kinya. %eng %spa ah, si voy a dar. P saj k'ut a Carlos. %mor saj k'ut a Carlos. %eng %spa venga pues Carlos. C a Carlos we kinya le naj caramelo. %mor a Carlos we kinya le naj caramelo. %eng %spa Carlos si voy a dar el. C akab'ij le jun frase caramelo. %mor akab'ij le jun frase caramelo. %eng %spa si va a decir la frase. Ra b'ay akak'am b'i kamik. %mor b'ay akak'am b'i kamik. %eng %spa si lo lleva hoy. P Carlos cha akatije caramelo. %mor Carlos cha akatije caramelo. %eng %spa Carlos para que coma el caramelo. C katij le caramelo. %mor katij le caramelo. %eng %spa va a comer el caramelo. Rik chaya loq choqa che le pelipe. %mor ch-0-a/ya' la-oq /cho'q-a che le pelipe. %eng %spa dame diga a Felipe. C akatij le caramelo b'ay. %mor akatij le caramelo b'ay. %eng %spa ud. come el caramelo. P chab'ij k'ut cha. %mor chab'ij k'ut cha. %eng %spa diga pues. C chub'ij k'ut. %mor chub'ij k'ut. %eng %spa diga pues. *C11-53 T kab'ij awe jas le kub'ij. %mor k-0-a/b'i:-j aw-e jas le k-0-u/b'i:-j. %eng %spa diga de ud. como que dice. C xink'ut le tzi chawech. %mor xink'ut le tzi chawech. %eng %spa lo ense¤e el perro a ti. T chab'ij k'ut e, xink'ut e tzi choqoq. %mor ch-0-a/b'i:-j k'u-t e, x-0-in/k'ut e tzi /cho'q-oq. %eng %spa diga, lo ensene el perro diga. Rik weno. %mor weno. %eng %spa bueno. T ay dios jun ak'al. %mor ay dios jun ak'al. %eng %spa Dios un ni¤o. C chab'ij, chab'ij at. %mor chab'ij, chab'ij at. %eng %spa diga, diga ud. P chab'ij k'ut. %mor chab'ij k'ut. %eng %spa diga pues. Rik ri k'o jun aposkra kinya'o. %mor ri /k'o: jun aposkra k-0-in/ya'-o. %eng %spa aqui tienes una tu fosforo voy a dar. T chaya ku loq pelipe choqa chare'. %mor ch-0-a/ya' ku la-oq pelipe /cho'q-a chare'. %eng %spa damelo Felipe diga a el. Ca kalamelo k'o: che wuuj. = karamelo ko chupam le wuj. %mor karamelo /k'o: chi-*u-*pam *le wuj. %eng %spa caramelo esta en el papel. C ko le mas caramelo pa q'ab'. %mor ko le mas caramelo pa q'ab'. %eng %spa esta mas caramelo en tu mano. P aki'? %mor aki'? %eng %spa es dulce. Rik ki are jas ku'ano. %mor ki are jas k-0-u/b'an-o. %eng %spa es dulce que hace. Rik chab'a'a lawe choqa che le pelipe. %mor ch-0-a/b'a'-a le: aw-e /cho'q-a che le pelipe. %eng %spa chupa el tuyo diga a Felipe. Ca b'a jun weh. = chab'a'a jun awech. %mor *ch-0-*a/b'a'-a jun aw-e-*ch. %eng %spa chupa el tuyo. P chaya b'a loq ay. %mor ch-0-a/ya' b'a la-oq ay. %eng %spa damelo. C xtzaqik. %mor xtzaqik. %eng %spa se cayo. Ca ub'a jun aweh. *** = chab'a'a jun aweh. %mor *ch-0-a/b'a'-a jun aw-eh. %eng %spa chupa o mastica el tuyo. P we in b'awa le. %mor we in b'awa le. %eng %spa es mio este. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C k'o taj ya xk'is le karamelo. %mor /k'o: ta-j ya x-0/k'is le karamelo. %eng %spa no hay se acabo el caramelo. N ma loq a pedro. %mor *ch-0-*a/k'am-a la-oq a pedro. %eng %spa dame Pedro. C chab'ij le jun frase. %mor chab'ij le jun frase. %eng %spa diga la frase. T da cha. %mor da /cha'. %eng %spa ni¤o. P chab'ij k'ut cha. %mor chab'ij k'ut cha. %eng %spa diga pues. *C11-54 C chab'ij k'ut. %mor chab'ij k'ut. %eng %spa diga pues. T chana mpe le choqa chare. %mor ch-0-a/b'an-a mpe le /cho'q-a chare. %eng %spa hagalo diga a el. C xink'ut le tz'i chawech. %mor xink'ut le tz'i chawech. %eng %spa lo ense¤e el perro a ti. T chab'ij k'awe cha. %mor ch-0-a/b'i:-j k'a aw-e /cha'. %eng %spa diga de ud. C chab'ij. %mor chab'ij. %eng %spa diga. P chab'ij k'ut. %mor chab'ij k'ut. %eng %spa diga pues. Rik kinya k'u le jun aposkra ri. %mor k-0-in/ya' k'u le jun a-poskra ri. %eng %spa y te voy a regalar una tu fosforo. Rik chab'ij k'u lawe ka'an akuetra charech. %mor ch-0-a/b'i:-j k'u le: aw-e k-0-a/b'an a-kuetra chi-r-e-ch. %eng %spa diga la de ud. y va hacer cohete a el. C chab'ij at. %mor chab'ij at. %eng %spa diga ud. T da cha. %mor da /cha'. %eng %spa ni¤o. P Carlos, chab'ij k'ut cha. %mor Carlos, chab'ij k'ut cha. %eng %spa Carlos, diga pues. Ra utz b'ala kape ta chi. %mor utz b'ala kape ta chi. %eng %spa esta bien no va venir. Ra k'ula le pelipe a wuk'. %mor k'ula le pelipe a wuk'. %eng %spa el Felipe con ud. Rik ri kate taj pelip e choqoq. %mor ri k-at/b'e: ta-j pelip e /cho'q-oq. %eng %spa no vas ir Felipe diga. P kata k'ut yamero ka'ek cha. %mor kata k'ut yamero ka'ek cha. %eng %spa no lo oye yamero se va. P in kapet, n kape ta chila. %mor in k-0/pet, n k-0/pet ta chila. %eng %spa no va venir, ya no va venir. Rik yamero ne ka'ek cha. %mor yamero ne k-0/b'e:-ik /cha'. %eng %spa yamero se va. C jas uwach, a ki le caramelo. %mor jas uwach, a ki le caramelo. %eng %spa que es, es dulce el caramelo. Rik are la san kecha k'u la le nik'aj ala. %mor are le: a san k-e/cha' k'u la le nik'aj ala. %eng %spa es el Santos lo van a decir los jovenes. P al cuz. %mor al cuz. %eng %spa la Cruz. Ra ch'aja le. %mor ch'aja le. %eng %spa lava. Ca ah ki'. = ah ki'. %mor ah ki'. %eng %spa es dulce. C ki'. %mor ki'. %eng %spa dulce. T chawa k'ut cha. %mor *ch-*at/ch'aw-a k'u-t /cha'. %eng %spa habla pues. T chawa k'ut yamero ka'ek e. %mor *ch-*at/ch'aw-a k'u-t yamero k-0/b'e:-ik e. %eng %spa habla pues yamero se va. *C11-55 T ch'awa k'ut chaqana. %mor *ch-*at/ch'aw-a k'u-t ch-0-a/qana. %eng %spa habla pues, espera. T kuya la pelipe le jun. %mor k-0-u/ya' le: a pelipe le jun. %eng %spa va a dar Felipe el otro. Ca ah no. = ah no. %mor ah no. %eng %spa ah no. T tak'ala b'a le. %mor *ch-*at/tak'-al-a b'a le. %eng %spa para. C jas k'o chupam a carro. %mor jas k'o chupam a carro. %eng %spa que esta en tu carro. Rik ..... %mor ..... %eng %spa ....... Ca yah. = yah. %mor yah. %eng %spa ya. T pelipe. %mor pelipe. %eng %spa Felipe. P kach'ob' uwach uji xewilo. %mor kach'ob' uwach uji xewilo. %eng %spa ud. sabe donde. P tala re. %mor tala re. %eng %spa se fue. Achi uu amak'ota pach. %mor uu amak'ota pach. %eng %spa no esta. Achi ruk' ri chichu. %mor ruk' ri chichu. %eng %spa con la se¤ora. T ko taj, ko taj. %mor /k'o: ta-j, /k'o: ta-j. %eng %spa no hay, no hay. Achi k'o taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. T chuweq ka'anik. %mor chuweq k-0/b'an-PASS1-ik. %eng tomorrow INCOMP-3A/do-PASS1-TIV. %spa ma¤ana lo van hacer. Ra le jun wol katinya b'i chare we ma katch'aw i ruk' e pelipe. %mor le jun wol k-at-in/ya' b'i chare we ma k-at/ch'aw i r-uk' e pelipe. %eng %spa el de Nahuala se ba¤a por eso si no va hablar felipe. Ra katinya b'ik pele. %mor k-at-in/ya' b'i-k pele. %eng %spa te voy a dar Felipe. C jachin le achi. %mor jachin le achi. %eng %spa quien es el hombre. P jachin ale cha a Carlos. %mor jachin ale cha a Carlos. %eng %spa quien es ese Carlos. C akach'ob'oh. %mor akach'ob'oh. %eng %spa lo sabe. T da katij b'a la le sincha kamik we ma katchawik. %mor da k-0-a/tij b'a la le sincha kamik we ma k-at/ch'aw-ik. %eng %spa te van a pegar con el cincho ahora si no va hablar. T a xato, chawa k'ut. %mor a x-0-a/ta'-o, *ch-*at/ch'aw-a k'u-t. %eng %spa lo oyo, habla. P akach'ob'o jachine keb' achijab'. %mor akach'ob'o jachine keb' achijab'. %eng %spa ud. quienes son estos 2 hombres. T da qana mpe na. %mor da /qana mpe na. %eng %spa ud. espera. *C11-56 Ra iy ma kach'aw taj. %mor iy ma k-0/ch'aw ta-j. %eng %spa no esta hablando. T b'ay kak'am b'ik cha. %mor b'ay k-0-a/k'am b'i-k /cha'. %eng %spa lo van a llevar. C k'ole naj tel chupam. %mor k'ole naj tel chupam. %eng %spa esta el ollota adentro. T jawile choqa chare. %mor jawile /cho'q-a chare. %eng %spa donde diga a el. P Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. T da cha'. %mor da /cha'. %eng %spa ud. P jasche nkat ch'aw taj. %mor jasche nkat ch'aw taj. %eng %spa porque no habla, porque. P jasche kesax chijam a foto cha. %mor jasche kesax chijam a foto cha. %eng %spa te van a sacar otra tu foto. P Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. T chalch'awa ku ruk' a pelipe cha. %mor ch-at/ch'aw-a ku r-uk' a pelipe /cha'. %eng %spa habla con Felipe. T chawa k'ut, chalch'awa k'ut cha. %mor *ch-*at/ch'aw-a k'u-t, ch-at/ch'aw-a k'u-t /cha'. %eng %spa habla pues, habla. T dah. %mor dah. %eng %spa pues ni¤o. C jas xa'ano'. %mor jas xa'ano'. %eng %spa ud. que hizo. T jasche da, kesax chi jun afoto cha. %mor jasche da, k-0/esa-x chi jun a-foto /cha'. %eng why dear, INCOMP-3A/take-PASS1 again a 2E-photo /say. %spa porque te van a sacar otra foto. Ra kaya junlen alale cha. %mor kaya junlen alale cha. %eng %spa te van a regalar un tu centavo. Ra ri k'o: jun aleni chal ch'awoq da. %mor ri k'o: jun aleni chal ch'awoq da. %eng %spa aqui tiene un tu cents. habla pues. N utza kak'am b'i lawetzab'al wema kalch'awik. %mor utza k-0-a/k'am b'i le: aw/etz'an-b'al wema k-at/ch'aw-ik. %eng %spa esta bien lo van a llevar tuys juguetes sino no habla. Ra xuk'am b'i le pelipe le. %mor xuk'am b'i le pelipe le. %eng %spa lo lleve el Felipe. T utza kik'am b'ik a pedro. %mor utza k-0-i/k'am b'i-k a pedro. %eng %spa es bueno lo van a llevar Pedro. P utza la'. %mor utza la'. %eng %spa esta bien. T jasche ma kach'aw taj. %mor jasche ma k-0/ch'aw ta-j. %eng %spa porque no habla. C utz. %mor utz. %eng %spa bien. P a kaqak'am b'ik cha a Carlos. %mor a k-0-qa/k'am b'i-k /cha' a Carlos. %eng %spa lo van a llevar Carlos. Ca k'ama'. = chak'ama'. %mor *ch-0-*a/k'am-a'. %eng %spa lo lleven. P jah? %mor jah? %eng %spa que? *C11-57 Ca kama'. = chak'ama. %mor *ch-0-*a/k'am-a. %eng %spa lo lleve. P ma utz ta kawiloh. %mor ma utz ta kawiloh. %eng %spa no es bonito. T da cha. %mor da /cha'. %eng %spa ni¤o. Ra a kawaj jun alen, cha. %mor a kawaj jun alen, cha. %eng %spa ud. quiere un centavo. Ra kacha le pelipe. %mor kacha le pelipe. %eng %spa dice Felipe. C a xk'isik. %mor a xk'isik. %eng %spa se acabo. T xkisik cha, jat jawila. %mor x-0/k'is-ik /cha', /jat j-0-aw/il-a. %eng %spa ya se acabo, anda a mirar. T xk'isik cha. %mor x-0/k'is-ik /cha'. %eng %spa ya se acabo. Ra kalch'aw k'ut ruk'. %mor kalch'aw k'ut ruk'. %eng %spa habla con el. P chal ch'awa k'ut yamero. %mor chal ch'awa k'ut yamero. %eng %spa habla pues yamero. P kak'isike xa juxil chike. %mor kak'isike xa juxil chike. %eng %spa se termina ya solo un poquito. T da cha, jawi le choqa chare. %mor da /cha', jawi le /cho'q-a chare. %eng %spa ni¤o, donde esta diga. T jat jawila. %mor /jat j-0-aw/il-a. %eng %spa a el, anda a mirar. P yamero kak'isike. %mor yamero kak'isike. %eng %spa yamero se termina. Ra kisik. %mor kisik. %eng %spa termino. P kape uwarame. %mor kape uwarame. %eng %spa quiere dormir. C kape awaram. %mor kape awaram. %eng %spa quiere dormir. T da cha'. %mor da /cha'. %eng %spa ud. C ka ach'ich kape a ch'ich. %mor ka ach'ich kape a ch'ich. %eng %spa tiene carro, viene tu carro. Rik kinya keb' akwento. %mor k-0-in/ya' keb' a-kwento. %eng %spa te voy a dar 2 cuentos. Rik tek'uri kalch'aw ruk e pelipe kawaj. %mor tek'uri k-at/ch'aw r-uk' e pelipe k-0-aw/aj. %eng %spa y despues va hablar con Felipe quiere. T da cha. %mor da /cha'. %eng %spa ni¤o. Rik da. %mor da. %eng %spa ni¤o. T saj b'a b'ay n kape ta chik. %mor /saj b'a b'ay n k-0/pet ta chi-k. %eng %spa venga ya no va a venir. *C11-58 N xane kotol chi qajoq. %mor xane /kotol chi qaj-oq. %eng %spa ya esta acostado en la casa. P pares. %mor pares. %eng %spa si. T chatwalijoq katupach' la. %mor ch-at/walij-oq k-at-u/pach' la. %eng %spa levanta, va a parar sobre ud. T qana chi k'ut a pelipe choqoq. %mor *k-0-qa/b'an-a chi k'u-t a pelipe /cho'q-oq. %eng %spa hagamos otra vez Felipe diga. Ca ma chi ut. *** = qana chi k'ut. %mor *k-0-*qa/b'an-a chi k'u-t. %eng %spa hagamos otra vez. C kape le chich', ya xek, xek. %mor kape le chich', ya xek, xek. %eng %spa va venir el carro, carro. C ya xtzaqik. %mor ya xtzaqik. %eng %spa y se fue, se fueron, se cayo. T b'ay x'ek. %mor b'ay x-0/b'e:-ik. %eng %spa se fueron. C xtzaqik nk'ota chik. %mor xtzaqik nk'ota chik. %eng %spa lo perdio ya no hay. C xa k'o: le naj kuento. %mor xa /k'o: le naj kuento. %eng %spa solo esta el cuento. Ca ko:lile, k'o:like:. = k'o:lik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa hay, hay. C nk'o:taj. %mor nk'o:taj. %eng %spa no hay. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa el. C nk'o:taj. %mor nk'o:taj. %eng %spa no hay. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa el. C jawi'. %mor jawi'. %eng %spa donde. Ca ale'. = ale'. %mor ale'. %eng %spa mira. C jawi'? %mor jawi'? %eng %spa donde. Ca le' lu. = le' lu. %mor le' lu. %eng %spa su. C jawi', chuwach. %mor jawi', chuwach. %eng %spa donde, en frente. Ca le: lo'. = le: lo'. %mor le: lo'. %eng %spa el. C jawi', ah. %mor jawi', ah. %eng %spa donde, ah. Ca pak'e pelipe, pak'e pelipe cha'. = xpachi pelipe cha. %mor *x-0/paqe pelipe /cha'. %eng %spa subio el Felipe. C ay ay. %mor ay ay. %eng %spa ay ay. Ca pak'e pelipe cha, pake pelipe cha'. = xpach'e pelipe cha. %mor *x-0/paqe pelipe /cha'. %eng %spa sub'io el Felipe dicen. Ca pake wela cha'. = xpach'e we ri cha'. %mor *x-0/paqe we ri /cha'. %eng %spa subio si ud. *C11-59 Ca awela cha'. = le wori cha. %mor le wori /cha'. %eng %spa aqui esta el mio. C uy jun k'ane carro. %mor uy jun k'ane carro. %eng %spa un carro loco. Ca le jun kik' cha'. = le jun chich cha. %mor le jun chich /cha'. %eng %spa un carro. Ca pake pelipe cha'. = xpach i pelipe cha. %mor *x-0/pach-PASS1 i pelipe cha. %eng %spa lo atropellaron a Felipe. Ca pak e pelipe cha'. = xpach e pelipe cha. %mor *x-0/pach-PASS1 e pelipe /cha'. %eng %spa la atropellaron a Felipe. C ay, ay. %mor ay, ay. %eng %spa ay, ay. Ca pak e nutat. = xpach e ntat. %mor *x-0/pach-PASS1 e #in-tat. %eng %spa lo atropellaron a mi papa. Rik xa utukel le jinaj san pedro cha. %mor xa u-tukel le jinaj san pedro /cha'. %eng %spa solito el de San Pedro. Rik ki chi kuto inaj san Pedro. %mor ki chi k-0-u/ta'-o inaj san Pedro. %eng %spa el de San Pedro. Ca pake, pelipe cha'. = xpach' e pelipe cha. %mor x-0/pach'-PASS1 e pelipe /cha'. %eng %spa lo atropellaron a Felipe. P santo pues. %mor santo pues. %eng %spa Santo si es. Ca aya ut e' waqan. = chaya k'ut awaqan. %mor *ch-0-a/ya' k'u-t aw-aqan. %eng %spa dame tu pie. C k'o le naj kuento chiri. %mor /k'o: le naj kuento chiri. %eng %spa esta el cuento aqui. Rik are k'u la san pues kub'ij e. %mor are k'u la san pues k-0-u/b'i:-j e. %eng %spa es el Santos que dice. C awe le naj chiche. %mor awe le naj chiche. %eng %spa es tuyo este carro. P Carlos, Carlos. %mor Carlos, Carlos. %eng %spa Carlos, Carlos. Ca pak' waqan. = xpach' awaqan. %mor *x-0/pach'-PASS1 aw-aqan. %eng %spa para sobre mi pie. C ay ka'e pa le b'e'. %mor ay ka'e pa le b'e'. %eng %spa ay se va en el camino. C le jun b'e' le. %mor le jun b'e' le. %eng %spa ese camino. Ca a nuwaqan xel b'ik'. = x'a ne waqan xel kik. %mor x'a ne #w-aqan x-0/el kik. %eng %spa en mi pie se salio sangre. C paqik, xpaqik pale jun. %mor paqik, xpaqik pale jun. %eng %spa choque, lo choque en el. C b'e le ah je ya kapetik. %mor b'e le ah je ya kapetik. %eng %spa camino ah si ya va venir. C kapetik, xtzaqik, xtzaq b'i lu. %mor kapetik, xtzaqik, xtzaq b'i lu. %eng %spa va venir se cayo, seguro. Ca mas. = mas. %mor mas. %eng %spa mas. Ra mo's chi. %mor mo's chi. %eng %spa mar. C jasche ka. %mor jasche ka. %eng %spa porque. *C11-60 Rik jawi k'u x'e wi le nunan di. %mor jawi k'u x-0/b'e: wi le nu-nan di. %eng %spa donde se fue mi mama. C ka'antaj. %mor ka'antaj. %eng %spa no esta enojado. N xa uti' xutojoj kanoq cha. %mor xa u-ti' x-0-u/tojo-j kan-oq /cha'. %eng %spa solo fue a pagar su carne. Ra ay inaj rachoch cha. %mor ay inaj rachoch cha. %eng %spa su casita. C le naj rachoch. %mor le naj rachoch. %eng %spa su casa. P k'o inaj rachoche a Carlos le. %mor k'o inaj rachoche a Carlos le. %eng %spa esta la cara de Carlos. C le naj rachoch. %mor le naj rachoch. %eng %spa su casa. P ah xtukinik. %mor ah x-0/tuki-n-ik. %eng %spa se rego. T n ka'an ta k'ut Carlos. %mor n k-0-a/b'an ta k'u-t Carlos. %eng %spa no lo haga Carlos. C le ma, makin anta chik. %mor le ma, makin anta chik. %eng %spa el, ya no voy hacer. T b'ay la k'ute. %mor b'ay la k'ute. %eng %spa ya lo vio. C xa k'o: le naj jun e'. %mor xa /k'o: le naj jun e'. %eng %spa solo esta el otro. Ca pe jun kik'. = xpe jun chich. %mor *x-0/pet jun chich. %eng %spa vino un carro. Ca chile ki le luz. = aki le luz. %mor aki le luz. %eng %spa mira su luz. C le jun chich. %mor le jun chich. %eng %spa un carro. Ca ro ta chi le luz. *** = n k'o: ta chi le luz. %mor n /k'o: ta chi le luz. %eng %spa ya no tiene luz. Ca paka le'e xik. = xpach'a le xik. %mor x-0/pach'-PASS1-a le xik. %eng %spa yua lo quebraron. C k'o: taj, k'o taj. %mor /k'o: taj, /k'o: ta-j. %eng %spa ya no hay, no hay. Ca n k'o: taj e'. = n k'o: taj e'. %mor n /k'o: ta-j e'. %eng %spa mira no hay. C jawii k'o:wi le luz. %mor jawii k'o:wi le luz. %eng %spa donde esta la luz. Ca ko: taj, pakik. = n k'o: taj, xpach'ik. %mor n /k'o: ta-j, x-0/pach'-PASS1-ik. %eng %spa no hay, no lo atropellaron. C ya xpkixik. %mor ya xpkixik. %eng %spa se acabo. P kape chu waram are le. %mor kape chu waram are le. %eng %spa ya quiere dormir el. C ya kole naj carro ri. %mor ya kole naj carro ri. %eng %spa ya tiene el carro. C utz b'a ya x'ek, x'ek, x'ek, xek. %mor utz b'a ya x'ek, x'ek, x'ek, xek. %eng %spa esta bien ya se fue, se fue, se fue. C k'o: ta chik, ko: taj, ya x'ek. %mor /k'o: ta chi-k, /ko: ta-j, ya x-0/b'e:-ik. %eng %spa ya no hay nada, ya se fue. *C11-61 Ca ya x'ek. = ya x'ek. %mor ya x-0/b'e:-ik. %eng %spa ya se fue. N k'o taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. C xek, xe pa juyub'. %mor xek, xe pa juyub'. %eng %spa se fue, se fue en el monte. P le'. %mor le'. %eng %spa el. C xe pa si, ya xe pale juyub'. %mor xe pa si, ya xe pale juyub'. %eng %spa se fue a buscar le¤a, ya se fue en el. C pa si. %mor pa si. %eng %spa monte a buscar le¤a. Ca e wi tal xe wih. = jawii x'e wi al tel jawii x'e wi. %mor jawii *x-0/b'e: wi *al tel jawii x-0/b'e: wi. %eng %spa donde se fue, donde se fue. Ra k'o pu qab'e pelipe. %mor k'o pu qab'e pelipe. %eng %spa esta en la mano de Felipe. Ca wile', k'o: taj. = wile', k'o: taj. %mor wile', /k'o: ta-j. %eng %spa donde no hay. C k'o taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. Ra k'o:lik. %mor k'o:lik. %eng %spa hay. P ri are le k'o: warali, ri. %mor ri are le k'o: warali, ri. %eng %spa es este el que esta aqui, aqui. T le k'o: puq'ab' a pedro. %mor le /k'o: pa u-q'ab' a pedro. %eng %spa esta en la mano de Pedro. Ca wo taj. *** = ma k'o taj. %mor *ma /k'o: ta-j. %eng %spa no esta. Ca wile, k'o: taj. = wile, k'o: taj. %mor wile, /k'o: ta-j. %eng %spa donde no hay. C xaq nu reloj. %mor xaq nu reloj. %eng %spa solo mi reloj. P Carlos ri'. %mor Carlos ri'. %eng %spa aqui esta Carlos. C k'ole nu qab'. %mor k'ole nu qab'. %eng %spa tengo en mi mano. Ca wileh. = jawile. %mor jawile. %eng %spa en donde. C a pedro ah. %mor a pedro ah. %eng %spa Pedro. Ca wileh? = jawile? %mor jawile? %eng %spa donde? C k'o pu. %mor /k'o: pu. %eng %spa esta en su. Ca taj. = k'o: taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. C k'o pa lu puwi. %mor k'o pa lu puwi. %eng %spa esta en su sombrero. T k'o pa lupuwi cha. %mor /k'o pa le: u-puwi /cha'. %eng %spa esta en su sombrero. C k'o pa lu puwi. %mor k'o pa lu puwi. %eng %spa esta en su sombrero. *C11-62 T k'o pujalom a pedro cha. %mor /k'o pa u-jalom a pedro /cha'. %eng %spa esta en la cabeza de Pedro. T chawila da le. %mor ch-0-aw/il-a da le. %eng %spa mira. Ra da cha. %mor da cha. %eng %spa ni¤o. T jawi x'e wi choqa che le pelipe. %mor jawi x-0/b'e: wi /cho'q-a che le pelipe. %eng %spa donde se fue diga a Felipe. Ca le:. = le:. %mor le:. %eng %spa el. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. Ca ala. = ala. %mor ala. %eng %spa ni¤o. C ya xariqo. %mor ya x-0-a/riq-o. %eng %spa ya lo encontro. Ca chakan le jun chile'. = chak'ama le jun chiri le. %mor ch-0-a/k'am-*a le jun chiri le. %eng %spa lleva esto aqui. C le june, le jun chik. %mor le june, le jun chik. %eng %spa el otro, no el otro. C jas uwach le mas nim? %mor jas uwach le mas nim? %eng %spa que es el mas grande? Ca mas nim e jun tepate lon. = mas nim e jun pantelon. %mor mas nim e jun pantelon. %eng %spa es mas grande mi pantalon. C jas wach le mas nim. %mor jas wach le mas nim. %eng %spa que es el mas grande. C jachike ch'ich' le nim? %mor jachike ch'ich' le nim? %eng %spa cual de los carros es el mas grande? P jachike le mas utz a Carlos? %mor jachike le mas utz a Carlos? %eng %spa cual es el mas bueno Carlos. P are le juni o are le juni? %mor are le juni o are le juni? %eng %spa es este o este? Ca luj i'. = le wuj i. %mor *le wuj i. %eng %spa esto libro. P janchike? %mor janchike? %eng %spa cual es? Ra la ji chi, b'ay, da. %mor la ji chi, b'ay, da. %eng %spa su boca baya. T kawesaj taj. %mor k-0-aw/esa-j ta-j. %eng %spa no lo saca. C ah, xana jun chik, le jun chik karo. %mor ah, x-0-a/b'an-a jun chi-k, le jun chi-k karo. %eng %spa ah, haga otro el otro carro. Ca aya' oq, li a loq. = chaya loq. %mor *ch-0-a/ya' *la-oq. %eng %spa dame. Ca aya loq aya loq. = chaya loq. %mor *ch-0-a/ya' la-oq. %eng %spa dame. P b'ay xel lu llave. %mor b'ay xel lu llave. %eng %spa se subio su llave. C xel luyave, ah. %mor x-0/el le: u-yave, ah. %eng %spa salio su llave, ah. Ca aya loq, aya loq. = chaya loq. %mor *ch-0-a/ya' la-oq. %eng %spa damelo. *C11-63 Ixoq impele kukaq b'ej rib'. %mor impele kukaq b'ej rib'. %eng %spa mira se tira. T pares. %mor pares. %eng %spa si. C xkisik juntiro. %mor xkisik juntiro. %eng %spa se acabo, todo. P nkul linaj kaxon, jawi k'owi? %mor nkul linaj kaxon, jawi k'owi? %eng %spa es sentado la caja, donde esta? Ca k'oh. = k'oh. %mor k'oh. %eng %spa esta. P nkul le yab'al re a Carlos? %mor nkul le yab'al re a Carlos? %eng %spa esta sentado donde lo dejan a Carlos. P Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. Ca e chi le jun. = x'e chi le jun. %mor *x-0/b'e: chi le jun. %eng %spa y se fue el otro. Ca e:ch. = x'ek cha'. %mor *x-0/b'e:-*ik /cha'. %eng %spa se fueron dice. T jatapacha le raqan e Pelip. %mor j-at/pach-a le r-aqan e Pelip. %eng %spa anda a pasar sobre los pies de Felipe. T jat, jatpacha. %mor /jat, j-at/pach-a. %eng %spa anda, anda pasar sobre los pies. C jas uwach le juni? %mor jas uwach le juni? %eng %spa que es este? Ca laj kaxon cha'. = linaj kaxon cha. %mor linaj kaxon /cha'. %eng %spa mira caja. C laj kaxon, jawi kaya wi le. %mor laj kaxon, jawi kaya wi le. %eng %spa caja. C donde lo dejas al. %mor donde lo dejas al. %eng %spa Ca ah jun kelawi'. = le jun kelawux. %mor le jun kelawux. %eng %spa un clavo. Ca xa jun xim. = xa jun ixim. %mor xa jun ixim. %eng %spa solo maiz. C ma utz taj la caramelas. %mor ma utz taj la caramelas. %eng %spa no son buenos los caramelos. C ma kitaj. %mor ma kitaj. %eng %spa no son dulces. Rik laj a b'a katek. %mor laj a b'a k-at/b'e:-ik. %eng %spa ya te vas. Ca o:lik anik. = k'o:lik, xa'anik. %mor /k'o:-l-ik, *x-0/b'an-ik. %eng %spa hay, se sub'io. Ca ute'. = la k'ute. %mor la k'ute. %eng %spa la vio. C k'otaj. %mor k'otaj. %eng %spa no hay. Ca ute luz. = la k'ute luze. %mor la k'ute luze. %eng %spa la vio la luz. C k'o: taj, k'o: taj le luz. %mor /k'o: taj, /k'o: taj le luz. %eng %spa no hay7, no hay la luz. Ca kisik e'. = xk'isik e'. %mor *x-0/k'is-ik e'. %eng %spa se acabo. C k'o: taj, k'o: taj ya xk'isik. %mor /k'o: ta-j, /k'o: ta-j ya x-0/k'is-ik. %eng %spa no hay, no hay ya se acabo. *C11-64 Ca no' at chik, aya chili'. = no, awe at chik, chaya chiri. %mor no, *aw-e at chi-k, *ch-0-a/ya' chiri. %eng %spa no ya es tuyo deja aqui. C jawi? %mor jawi? %eng %spa donde? Ca a'an jelale le'. = je ka'ana lele. %mor je *k-0-a/b'an-a lele. %eng %spa asi lo va hacer. Ca a'an jelale le'. = a'an jelale le'. %mor je *k-0-a/b'an jelale le'. %eng %spa asi lo va hacer. C k'o taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. Ca a'an b'ik. = ka'an b'ik. %mor *k-0-a/b'an b'i-k. %eng %spa lo va hacer. C k'o:taj. %mor k'o:taj. %eng %spa nada. Ra dah kisik e'. %mor dah *x-0/k'is-ik e'. %eng %spa ni¤o, se acabo. Ca kisik. = xk'isik. %mor *x-0/k'is-ik. %eng %spa se acabo. Ra k'o:lik e. %mor /k'o:-l-ik e. %eng %spa hay. T a maja ku k'isik a Carlos? %mor a maja ku *x-0/k'is-ik a Carlos? %eng %spa todavia no ha leido el Carlos? P a yamero Carlos o maja'. %mor a yamero Carlos o maja'. %eng %spa yamero Carlos o todavia no. C yamero'. %mor yamero'. %eng %spa yamero. Ca maja', awila mpe'. = chawila mpe. %mor *ch-0-aw/il-a mpe. %eng %spa todavia no, mira. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa el. P chawila qajoq e'. %mor ch-0-aw/il-a qaj-oq e'. %eng %spa mira abajo. Ca maja le'. = maja le'. %mor maja le'. %eng %spa todavia no. P karaj na'. %mor k-0-r/aj na'. %eng %spa falta? Ca nka'aj na. = karaj na'. %mor k-0-r/aj na'. %eng %spa falta. C karaj. %mor karaj. %eng %spa falta. Ca ya xel uyanta. = ya xel uyanta. %mor ya x-0/el u-yanta. %eng %spa ya salio su llanta. Ca ya xel naj uyant. = ya xel naj uyant. %mor ya x-0/el naj u-yant. %eng %spa ya se salio su llanta. C xpe le jun chik. %mor xpe le jun chik. %eng %spa ya vino el otro. Rik maja kepatik e? %mor maja k-e/pet-ik e? %eng %spa todavia no han venido. C ya xpetik. %mor ya xpetik. %eng %spa ya vino. Rik chiri b'a wa xpetik e. %mor chiri b'a wa x-0/pet-ik e. %eng %spa y por eso ya vino. *C11-65 C pa le jun juyub', jawii k'o: wi le jun chik? %mor pa le jun juyub', jawii /k'o: wi le jun chi-k? %eng %spa en el monte, donde esta el otro? Ca o: winaq chili paqe b'ik. = k'o: winaq chiri', xpaqe b'ik. %mor /k'o: winaq chiri', x-0/paqe b'i-k. %eng %spa hay personas aqui, se subio. C le paqe, le winaq chile. %mor le paqe, le winaq chile. %eng %spa se subio, la persona. C y le june, jas uwach? %mor y le june, jas uwach? %eng %spa y ese, que es. Ra pe la Carlos le. %mor pe la Carlos le. %eng %spa mira Carlos. Ca wileh? = wileh? %mor wileh? %eng %spa donde esta? Ra naj cuenta le. %mor naj cuenta le. %eng %spa un cuento. T ya ma xretamaj ta la. %mor ya ma x-0-r/etama-j ta la. %eng %spa no lo aprendio. T jas u-wach ale' chaqa che la Pelip. %mor jas u-wach ale' /cho'q-a che le: a Pelip. %eng %spa que es ese diga a Felipe. Ra da cha'. %mor da cha'. %eng %spa ni¤o. T jas uwach ale', choqa chare. %mor jas u-wach ale', /cho'q-a chare. %eng %spa que es ese?, diga a el. Ca asuwach ale'? = jas uwach ale. %mor jas uwach ale. %eng %spa que es ese. C m. %mor m. %eng %spa que? Ca a su wach'. = jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es ese. P le n kach'ob' puwach'.; %mor le n k-0-a/ch'ob' pu u-wach'.; %eng %spa el no lo sabe? Ca potah. = potah. %mor potah. %eng %spa foto. P ja? %mor ja? %eng %spa que. Ca potah. = potah. %mor potah. %eng %spa foto. P pota. %mor pota. %eng %spa foto. Ca laqi le luz. *** = kaqil e luz. %mor *k-0-q/il e luz. %eng %spa vamos a mirar la luz. Ca chupuk. = xchupik. %mor *x-0/chup-ik. %eng %spa se apago. C le luz, jawi k'o wi? %mor le luz, jawi /k'o: wi? %eng %spa la luz, donde esta? Ca ka'an chi juxil. = ka'an chi juxil. %mor k-0-a/b'an chi juxil. %eng %spa va hacer un poquito. Ca le', awila pe naj uyant. = le, lawila mpe le naj uyanta. %mor le, *ch-0-ul-aw/il-a mpe le naj u-yanta. %eng %spa el, venga a ver su llanta la. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa el. C ah, k'o:lu b'aj pa le. %mor ah, k'o:lu b'aj pa le. %eng %spa ah, hay piedras en el. *C11-66 Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa el. T k'o: ta kan chawe le ri. %mor /k'o: ta kan chi-aw-e le ri. %eng %spa si lo tuvieron esto. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa este. C k'o le b'aj pa le lamet. %mor k'o le b'aj pa le lamet. %eng %spa hay piedras en la botella. T xa jun b'iaj kinkojo. %mor xa jun b'iaj k-0-in/koj-o. %eng %spa solo un viaje lo voy a usar. P ciento cinquenta cha. %mor ciento cinquenta cha. %eng %spa 150 dice. C ah, k'o le, k'ole june. %mor ah, k'o le, k'ole june. %eng %spa ah, esta el, este el. T arajil jun keb' jewa? %mor arajil jun keb' jewa? %eng %spa tu dinero 2 aqui? P ja? %mor ja? %eng %spa que? T arajil jun keb' jewa? %mor a-rajil jun keb' jewa? %eng %spa tu dinero 2 aqui? P mas a da. %mor mas a da. %eng %spa mas talvez. Ca eh kisik, k'isik. = xk'isik. %mor *x-0/k'is-ik. %eng %spa se acabo. C paqi pale, pale. %mor paqi pale, pale. %eng %spa no en el, en el no. C ma xkis. %mor ma x-0/k'is. %eng %spa se acabo. Ca kisik luz. = xk'is le luz. %mor *x-0/k'is-!ik le luz. %eng %spa se acabo la luz. C xkis taj. %mor x-0/k'is ta-j. %eng %spa no se acabo. Ca kisik. = xk'isik. %mor *x-0/k'is-ik. %eng %spa se acabo. C xkis taj. %mor x-0/k'is ta-j. %eng %spa no se acabo. Ca k'isik. = k'isik. %mor *x-0/k'is-ik. %eng %spa se acabo. C xk'is taj. %mor x-0/k'is ta-j. %eng %spa no se acabo. Ca kisik taj. = ma xk'is taj. %mor *ma *x-0/k'is-!ik ta-j. %eng %spa no se acab'o. Ca kisik. = xk'isik. %mor *x-0/k'is-ik. %eng %spa no se acabo. C no, no, no k'olik, uy ah k'o choqe. %mor no, no, no /k'o:-l-ik, uy ah /k'o: choqe. %eng %spa no, no esta duro el choque. Ca an choqe le:. = xu'an choqe:. %mor *x-0-*u/b'an choqe:. %eng %spa hizo choque. C jun choqe le. %mor jun choqe le. %eng %spa un choque. C jun choque le. %mor jun choque le. %eng %spa un choque. P b'aya, xtzaq b'ik. %mor b'aya, xtzaq b'ik. %eng %spa si se cayo. *C11-68 C maka'antaj. %mor maka'antaj. %eng %spa no es bravo. P le:. %mor le:. %eng %spa el. C le', chaya ixim chuwach le. %mor le', chaya ixim chuwach le. %eng %spa el, dale maiz a el. P chaya ixim chupam le le naj kaxon i. %mor ch-0-a/ya' ixim chi-u-pam le le naj kaxon i. %eng %spa meta el maiz adentro de este cajon. Ca naj kaxon. = le naj kaxon. %mor le naj kaxon. %eng %spa el cajon. C kole jun chik chiri. %mor kole jun chik chiri. %eng %spa esta el otro aqui. Rik kaqarow nuware. %mor k-0/qarow nu-ware. %eng %spa me duele mis dientes. P ja. %mor ja. %eng %spa que. Rik jachinoq, ay yamer kakisik. %mor jachinoq, ay yamer k-0/k'is-ik. %eng %spa quien es ay yamero se termina. Ca ay lakop jun. = ay pick up le jun. %mor ay pick up le jun. %eng %spa ay es un pick-up el otro. Rik kop. %mor kop. %eng %spa pick-up. P m. %mor m. %eng %spa m. Rik a yamero kak'isik. %mor a yamero k-0/k'is-ik. %eng %spa yamero se termina. C yamero. %mor yamero. %eng %spa yamero. P yamero xewile ri. %mor yamero xewile ri. %eng %spa yamero solo esto. C jun diez minuto. %mor jun diez minuto. %eng %spa solo 10 minutos. Rik jas e kikib'ij e mu's. %mor jas e k-0-ki/b'i:-j e mu's. %eng %spa que dicen los ladinos. Ca la mpe'. = chawila mpe. %mor *ch-0-*aw/il-a mpe. %eng %spa mira. P chaya ku qaj chupam. %mor chaya ku qaj chupam. %eng %spa deja adentro. C chaya chupam. %mor chaya chupam. %eng %spa deja adentro. Rik matane uj k'as chi chuweq eh. %mor matane uj k'as chi chuweq eh. %eng %spa si no vamos a estar vivos. Rik ki kinna kape chirij. %mor ki k-0-in/na' kape chi-r-ij. %eng %spa ma¤ana, voy a beber cafe. P katij q'aja:n chuwij m. %mor k-0-a/tij q'ajo:m chi-w-ij m. %eng %spa vas a bailar. Ixoq ki kuna lal Cuz chawij. %mor ki kuna lal Cuz chawij. %eng %spa si va bailar la Cruz. Rik laj ki kinna qajom chawij. %mor laj ki k-0-in/na' qajom chi-aw-ij. %eng %spa quiero bailar. Rik xaq we tzelal kinkub'e puwi lakaxa. %mor xaq we tzelal k-in/kub'e pa u-wi le: a-kaxa. %eng %spa solo voy a estar sobre tu caja. *C11-69 Rik cha kajaqin chawij. %mor cha k-0/jaqi-n chi-aw-ij. %eng just INCOMP-3A/force-ABS at-2E-back. %spa para que se quiebra. Ixoq ay. %mor ay. %eng %spa ay. P a xnojik? %mor a xnojik? %eng %spa se lleno. Ca maja'. = maja'. %mor maja'. %eng %spa falta. Rik utza le xa kixkamik. *** %mor utza le xa k-ix/kam-ik. %eng %spa es bueno voy a morir. Rik xane wich uchuq'ab'a le rixoqil. %mor xane wich u-chuq'ab'a le r-ixoq-il. %eng %spa su mujer tiene mucha fuerza. Rik xe kape la chuwij. %mor xe k-0/pet la chi-w-ij. %eng %spa va venir tras de mi. Ca nojik. = xnojik. %mor *x-0/noj-ik. %eng %spa se lleno. Ixoq maluya. %mor maluya. %eng %spa si. Rik jela jas ka'an cha ke le pa taq sina. %mor jela jas k-0-a/b'an cha k-e le pa taq sina. %eng %spa asi nos va hacer como los que hacen en cine. Ixoq maluy dios. %mor maluy dios. %eng %spa ay dios. C chak'ana le jun ixim pale. %mor chak'ana le jun ixim pale. %eng %spa lleva el maiz en ese. C chelu tat. %mor chelu tat. %eng %spa a tu papa. P k'o chu chuq'ab' cha. %mor k'o chu chuq'ab' cha. %eng %spa ya tiene fuerza. Ca le jun tuna. = le jun tunel. %mor le jun tunel. %eng %spa el tunel. P xama, xewi le chiqawacha le. %mor xama, xewi le chiqawacha le. %eng %spa solo a nosotros. Ca ak' kale'le'. = ak' kale'le'. %mor ak' kale'le'. %eng %spa coche es ese. Ixoq xeme yamero kakamik. %mor xeme yamero k-0/kam-ik. %eng %spa yamero va morir. P karaj kat pajan oxib' kintal. %mor karaj kat pajan oxib' kintal. %eng %spa talvez ud. sesa 3. Rik waqib' kintal. %mor waqib' kintal. %eng %spa 6. Ixoq malay jesucristo. %mor malay jesucristo. %eng %spa Jesucristo. Rik prora le at katpajan diez kintal. %mor prora le at k-at/paj-an diez kintal. %eng then the 2A INCOMP-2A/weigh-ABS ten kintal. %spa y ud. talvez pesa 10. P jun diez lib'ra. %mor jun diez lib'ra. %eng %spa unas 10 libras. P n kanojisaj ta b'a. %mor n k-0-a/noj-isa-j ta b'a. %eng %spa porque no lo lleva. Ca oxib'. = oxib'. %mor oxib'. %eng %spa 3. *C11-70 Rik chapach-a ka le raqan le pelipe. %mor ch-0-a/pach-a ka le r-aqan le pelipe. %eng %spa para sobre los pies de Felipe. Rik komo k'o chi reqan e jun achi che'. %mor komo /k'o: chi r/eqa-n e jun achi che'. %eng %spa como ya tiene carga el hombre. P kasutij kuli naj uwach kapetik. %mor kasutij kuli naj uwach kapetik. %eng %spa ud. lo va manejar. C jawi ka'e wi la ixim. %mor jawi ka'e wi la ixim. %eng %spa donde va el maiz. C lawixim, awe le al ta tacon wutin. %mor le: aw-ixim, aw-e le al ta tacon wutin. %eng %spa tu maiz, es tuyo el alta tacon. Ca ka'e kuk' jun chim. = ka'e ruk' jun chim. (ka'e kuk' ixim.) %mor k-0/b'e: r-uk' jun chim. (ka'e kuk' ixim.) %eng %spa se va en el morral, el maiz. C pale xim. %mor pale xim. %eng %spa en el maiz. Ca pa lixim. = pa lixim. %mor pa le: ixim. %eng %spa en el maiz. C k'o: le jun puwi are lixim. %mor /k'o: le jun puwi are lixim. %eng %spa alli esta un sombrero de maiz. C aretaq nojik le chaya le. %mor aretaq nojik le chaya le. %eng %spa mando va llenar lo. C june chupame, ah je'. %mor june chupame, ah je'. %eng %spa deja adentro del, ah si. Ra le'. %mor le'. %eng %spa el. C y chaya le ixim chupame'. %mor y chaya le ixim chupame'. %eng %spa deja el maiz adentro. Ra Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. T chaya qaj chiri le kok b'i chiri le. %mor ch-0-a/ya' qaj chiri le k-0/ok b'i chiri le. %eng %spa deja aqui, va entrar aqui. Ca inya pa jalom, kinya pa jalom. *** = inya pa jalom, kinya pa jalom. %mor *k-0-in/ya' pa jalom. %eng %spa te voy a dar en tu cabeza. C jas uwach pa jaron. %mor jas uwach pa jaron. %eng %spa porque en el agua. T n ka'an taj dah. %mor n k-0-a/b'an ta-j dah. %eng %spa no lo haga. T xa katzeme rixoqil. *** %mor xa k-0/tze'-n e r-ixoq-il. %eng only INCOMP-3A/laugh-ABS the 3E-woman-POSS. %spa su mujer no se rie. Rik are chaxet'a le re la pedro. %mor are ch-0-a/xet'-a le r-e le: a pedro. %eng %spa reyisca al pedro. Rik mas nimaqe. %mor mas nimaqe. %eng %spa son mas grandes. Ca pana ja: cha'. = xopan pa ja cha. %mor *x-0/opan *pa ja /cha'. %eng %spa ya llego en la casa. Ixoq ma kak'ulax ta wa le jun keb' ma al taj. %mor ma k-0/k'ula-x ta wa le jun keb' ma al ta-j. %eng %spa no lo van a entrar los 2 no pesan. Ca aya pa jalom. = chaya pa jalom. %mor *ch-0-a/ya' pa a-jalom. %eng %spa deja en tu cabeza. C no nu wuj. %mor no nu wuj. %eng %spa no mi papel. Ca yah. = yah. %mor yah. %eng %spa ya. C ya enojik. %mor ya e/noj-ik. %eng %spa ya se lleno. *C11-71 Ca nojik. = nojik. %mor /noj-ik. %eng %spa se lleno. C nojik. %mor /noj-ik. %eng %spa se lleno. P jasche kiqasaj ikem. %mor jasche k-0-i/qasa-j i-kem. %eng %spa porque lo bajan sus masas. T ka xa kak'iy chuloq e. %mor ka xa k-0/k'iy chi la-oq e. %eng just only INCOMP-3A/grow again here-T that. %spa porque va crecer. P ah. %mor ah. %eng %spa ah. Ca ah no. = ah no. %mor ah no. %eng %spa ah no. *xk'is le cinta C-11.