*C7 - A Carlos *Age 3;3.18 *No. of utterances 698 *MLU 2.92 *C7-1 Ixoq chaloq'o: chaweh al Cu's. %mor chaloq'o: chaweh al Cu's. %eng %spa compra ud. Cus. C jawi'k chiri? ma utz taj. %mor jawi'k chiri? ma utz taj. %eng %spa donde aqui? no esta bien. C le' chiri'. %mor le' chiri'. %eng %spa aqui. N a Carlos ko:q'ik. %mor a Carlos ko:q'ik. %eng %spa Carlos llora. C ah je'. %mor ah je'. %eng %spa ah si. N koq' k'ut. %mor koq' k'ut. %eng %spa llora pues. Rikan a Carlos chiri k'owpawu b'i' a wuk'. %mor a Carlos chiri k'owpawu b'i' a wuk'. %eng %spa Carlos tengo que pasar con ud. Ix utz kal kub'e pan chilale'. %mor utz kal kub'e pan chilale'. %eng %spa mejor te sientas por alli. Ix maltzaq chuloq are: la palaj. %mor maltzaq chuloq are: la palaj. %eng %spa no te caigas, es que tu cara. C ximpe: wae, si ximpe a viernes. %mor ximpe: wae, si ximpe a viernes. %eng %spa vine el viernes. C makinwiltaj le le a Carlos. %mor makinwiltaj le le a Carlos. %eng %spa no vi a Carlos. C le: jun a Carlos. %mor le: jun a Carlos. %eng %spa ese Carlos. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P ja wii xat pe wih cha'. %mor ja wii xat pe wih cha'. %eng %spa en donde venistes dice. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jawii xatpe: wih? %mor jawii x-at/pet wih? %eng %spa donde vinistes. Ca k'o: taj. = ma k'o: taj. %mor *ma /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. P le chiri'. %mor le chiri'. %eng %spa aqui. C k'o: taj? %mor k'o: taj? %eng %spa no hay. P a tzij xatpe: pa juyub'. %mor a tzij x-at/pet pa juyub'. %eng %spa es cierto que venistes en la monta¤a. Ca k'o: taj. = ma k'o taj. %mor *ma /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. P ma xatpe: taj? %mor ma x-at/pet taj? %eng %spa no venistes. C jawii xate' wih? %mor jawii xate' wih? %eng %spa en donde fuistes. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C xaq cha wo'ch? %mor xaq cha wo'ch? %eng %spa solo en tu casa. Ca uk' al nata. = ruk' al nata. %mor r-uk' al nata. %eng %spa con Nata. Ca m. %mor m. %eng %spa m. *C7-2 P jas xa'ana? %mor jas xa'ana? %eng %spa que hicistes. Ca no'. = no'. %mor no'. %eng %spa no. P jas xa'ana? %mor jas xa'ana? %eng %spa que te paso. Ca k'o taj. = ma k'o taj. %mor *ma /k'o: ta-j. %eng %spa no esta. P iya'. %mor iya'. %eng %spa a si. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jas xu'an apalaj e'. %mor jas x-0-u/b'an a-palaj e'. %eng %spa que te paso en tu cara. Ca inchaqi le. = xinchaqik. %mor *x-in/tzaq-ik. %eng %spa me cai. P jawi'? %mor jawi'? %eng %spa donde. Ca che jun ab'aj. = chuwa jun ab'aj. %mor chi-*u-*wa jun ab'aj. %eng %spa en una piedra. P iya. %mor iya. %eng %spa a si. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P xaa katetz'anik? %mor xaa k-at/etz'an-ik? %eng %spa estabas jugando. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P iya. %mor iya. %eng %spa a si. C nk'otaj la xajab'? taj? %mor nk'otaj la xajab'? taj? %eng %spa no esta tu caite. Ca k'o taj. = ma k'o taj. %mor *ma /k'o: ta-j. %eng %spa no esta. C xoq in k'o junu wuj. %mor xoq in k'o junu wuj. %eng %spa solo tengo un cuaderno. P k'o: jun awuj cha'. %mor k'o: jun awuj cha'. %eng %spa tienes un tu libro. C le: jun b'arco, kawiloh le' nima b'arco. %mor le: jun b'arco, kawiloh le' nima b'arco. %eng %spa el barco, ves al barco grande. Ca inwiloh. = kinwiloh. %mor *k-0-inw/il-oh. %eng %spa lo veo. C k'o sib'ilaj norte, k'o le: nieve. %mor k'o sib'ilaj norte, k'o le: nieve. %eng %spa hay muchos norte, hay nieve. C xaq jun juyub' ruk' nieve. %mor xaq jun juyub' ruk' nieve. %eng %spa solo una monta¤a con nieve. C a kawiloh? %mor a kawiloh? %eng %spa lo ves. Ca inwiloh. = kinwiloh. %mor *k-0-inw/il-oh. %eng %spa lo veo. Ca wileh? = wileh? %mor wileh? %eng %spa donde esta. P k'osaq, k'osaq itew cha'. %mor k'osaq, k'osaq itew cha'. %eng %spa hay blanco, hay nieve dice. C sib'ilaj tew. %mor sib'ilaj tew. %eng %spa mucho frio. Ca tew. = tew. %mor tew. %eng %spa frio. *C7-3 C sib'ilaj tew la le'. %mor sib'ilaj tew la le'. %eng %spa ese es muy frio. P a kach'ob' uwach la le'. %mor a kach'ob' uwach la le'. %eng %spa sabes eso. Ca nch'ob' taj. = ma kinch'ob' taj. %mor *ma *k-0-in/ch'ob' ta-j. %eng %spa no lo se. P ja'. %mor ja'. %eng %spa que. C k'o le: jun karo. %mor /k'o: le: jun karo. %eng %spa hay un carro. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C k'o le jujun kar. %mor /k'o: le jujun kar. %eng %spa hay un pescado. Ca lik. = k'olik. %mor /*k'o:-l-ik. %eng %spa hay. C a kawiloh? sib'ilaj nim le: Car. %mor a kawiloh? sib'ilaj nim le: Car. %eng %spa ves que es muy grande el pescado. Ca nim che'. = nim che'. %mor nim /cha'. %eng %spa grande dice. C le Car ka'e, ah jawii k'owi le Guatemala. %mor le Car ka'e, ah jawii k'owi le Guatemala. %eng %spa el pescado va donde va Guatemala. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C le Guatemala k'ochiri, le car k'o: naj le:. %mor le Guatemala k'ochiri, le car k'o: naj le:. %eng %spa Guatemala esta aqui, el pescado ese. C pa alemania k'o: le: cara ka'e pa. %mor pa alemania k'o: le: cara ka'e pa. %eng %spa en Alemania, hay pescado que va. P le car keb'inpale n'ar cha'. %mor le car keb'inpale n'ar cha'. %eng %spa los pescados caminan en el mar dice. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C lu b'inem pale mar. %mor lu b'inem pale mar. %eng %spa su camino en el mar. P a kach'ob' uwach ate kar. %mor a kach'ob' uwach ate kar. %eng %spa conoces el pescado. Ca m inch'ob' taj. = ma kinch'ob' taj. %mor *ma *k-0-in/ch'ob' ta-j. %eng %spa no lo se. P kach'ob' taj? matijom taj? %mor kach'ob' taj? matijom taj? %eng %spa no lo se, no lo has comido. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C a kawil le: kar chupam le: jun? %mor a kawil le: kar chupam le: jun? %eng %spa ves el pescado adentro de esto. Ca wiloh. = kinwiloh. %mor *k-0-inw/il-oh. %eng %spa lo veo. C le jun Car. %mor le jun Car. %eng %spa el pescado. Ca wiloh. = kinwiloh. %mor *k-0-inw/il-oh. %eng %spa lo veo. C le jun nima kar k'o jun a chih. %mor le jun nima kar k'o jun a chih. %eng %spa el gran pescado, hay un hombre. Ca wiloh. = kinwiloh. %mor *k-0-inw/il-oh. %eng %spa lo veo. C are: kuchap le: Car. %mor are: kuchap le: Car. %eng %spa pega al pescado. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. *C7-4 C are: kuchap kuchap le: kar pa mar. %mor are: kuchap kuchap le: kar pa mar. %eng %spa agarra al pescado en el mar. Ca kach'awik. = kach'awik. %mor k-0/ch'aw-ik. %eng %spa que esta. C ah je'. %mor ah je'. %eng %spa a si. P kuchap le kar le: jun achi cha'. %mor k-0-u/chap le kar le: jun achi /cha'. %eng %spa agarra el pescado un hombre dice. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P kuchap pa jun k'at. %mor kuchap pa jun k'at. %eng %spa lo agarra en una red. C k'ole jun k'at kawiloh? %mor /k'o: le jun k'at k-0-aw/il-oh? %eng %spa esta la red lo ves. Ca wiloh. = xinwiloh. %mor *x-0-inw/il-oh. %eng %spa lo veo. C k'ole: jun parte puwi' le: mar. %mor k'ole: jun parte puwi' le: mar. %eng %spa esta una parte sobre el mar. C y le jun parte chuxe' le: mar. %mor y le jun parte chuxe' le: mar. %eng %spa y otra parte bajo el mar. C y le: kar k'o chupam le: k'at. %mor y le: kar k'o chupam le: k'at. %eng %spa el pescado esta adentro de la red. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C sib'ilaj le: Car, awich, le:. %mor sib'ilaj le: Car, awich, le:. %eng %spa muchas pescado lo ves. C jun kar? %mor jun kar? %eng %spa un pescado. P kawiloh le: jun mama karile'. %mor kawiloh le: jun mama karile'. %eng %spa ves el gran pescado. Ca chi jun eh. = k'o: chi jun eh. %mor /*k'o: chi jun eh. %eng %spa se fue otro. C ah je', le: jun achih. %mor ah je', le: jun achih. %eng %spa asi el hombre. Ca uj keb'e. = uj keb'e. %mor uj keb'e. %eng %spa nosotros 2, 2. C keb'e chich', kab' a chich. %mor keb'e chich', kab' a chich. %eng %spa 2 peque¤os, 2 peque¤os. Ca keb'a achih. = keb' achijab'. %mor keb' achi-*ab'. %eng %spa 2 hombres. C keb' achijah' le: jun nima kar. %mor keb' achijah' le: jun nima kar. %eng %spa 2 hombres, el gran pescado. C ah, sab'er joropah raqan le kar. %mor ah, sab'er joropah raqan le kar. %eng %spa cuanto, son los pescados. C k'o: ub'oq wachi. %mor k'o: ub'oq wachi. %eng %spa tiene ojos. Ca tij ta 'im. = ma kintij ta in. %mor *ma *k-0-*in/tij ta in. %eng %spa yo no lo como. C jun chik. %mor jun chik. %eng %spa otro. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C jun nima achich. %mor jun nima achich. %eng %spa un gran hombre. C jun mismo, tama¤o le: le: raqan. %mor jun mismo, tama¤o le: le: raqan. %eng %spa del mismo tama¤o es su pie. C le aqa, le aqab' le a chii. %mor le aqa, le aqab' le a chii. %eng %spa tu mano, tu boca. *C7-5 C sib'alaj nim. %mor sib'alaj nim. %eng %spa es muy grande. Ca n. = n. %mor n. %eng %spa n. P uxiik'. %mor uxiik'. %eng %spa ala. C uxiik', ma weta'm taj le: jun chik le. %mor uxiik', ma weta'm taj le: jun chik le. %eng %spa su ala, no se el otro. C ah, jun nim, jun nim raqan. %mor ah, jun nim, jun nim raqan. %eng %spa un grande, de un pie grande. C le jun tinimit, y le achijab'. %mor le jun tinimit, y le achijab'. %eng %spa un pueblo, los hombres. C jun achih chik, ah jun wich chikop. %mor jun achih chik, ah jun wich chikop. %eng %spa otro hombre, un animal peque¤o. Ca wich ch'ikop. = jun wich'a chikop. %mor jun wich'a chikop. %eng %spa un peque¤o animal. C chuxe' le mar. %mor chuxe' le mar. %eng %spa debajo del mar. P pa le mar k'owi le jun chikope. %mor pa le mar k'owi le jun chikope. %eng %spa en el mar esta el animal. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P n. %mor n. %eng %spa m. C ah, k'o le jun chik, le achijab'. %mor ah, k'o le jun chik, le achijab'. %eng %spa esta el otro, los hombres. C k'o chuxe' le mar. %mor k'o chuxe' le mar. %eng %spa esta debajo del mar. Ca k'o chuxe'. = k'o: chuxe'. %mor /k'o: chi-u-xe'. %eng %spa esta ab'ajo. Ca ku'z di, k'o jun chikop. = al ku'z tzi k'o: jun chikop. %mor *al ku'z *tzi /k'o: jun chikop. %eng %spa Cus, muchacha, hay un animal. Rik jawile'? = jawii le'. %mor jawii le'. %eng %spa donde. Ca e'. = le'. %mor le'. %eng %spa hasta. Rik jascheh? %mor jascheh? %eng %spa porque? Ca le ku'z e'. = le, al ku'z e'. %mor le, al ku'z e'. %eng %spa la Cus. Rik jawii xk'am wi loq. %mor jawii xk'am wi loq. %eng %spa en donde lo trajistes. Ca le: le'. = le: le'. %mor le: le'. %eng %spa ese. Rik jas ub'i? %mor jas ub'i? %eng %spa como se llama? P cho'm kalcha'. %mor cho'm kalcha'. %eng %spa camaron diga. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que? P cho'm kalcha'. %mor cho'm kalcha'. %eng %spa camaron diga. Ca cho'm, cho'm al ku'z. = cho'm, cho'm al ku'z. %mor cho'm, cho'm al ku'z. %eng %spa camaron, camaron, Cus. Rik jah? %mor jah? %eng %spa que? Ca chom e:le'. = cho'm la le'. %mor cho'm la le'. %eng %spa eso es camaron. *C7-6 Rik jachin xyo'w chaweh? %mor jachin x-0/ya'-ow chi-aw-eh? %eng who COMP-3A/give-FA to-2E-POSS? %spa quien te lo dio. Ca taj. = k'o taj. %mor /*k'o: ta-j. %eng %spa no hay. Rik jachin etaqin kak'utuwik? %mor jachin etaqin k-0/k'ut-uw-ik? %eng who PL INCOMP-3A/show-FA-TIV? %spa quien lo esta ense¤ando? Rik jachin e taqin kak'utuwik? %mor jachin e taqin kak'utuwik? %eng %spa quien lo esta ense¤ando? C jachin? %mor jachin? %eng %spa quien? Ca k'o misa le'. = taqin ka'an misa le. %mor /taqin *k-0-*a/b'an misa le. %eng %spa estan celebrando misa. C le, misa'. %mor le, misa'. %eng %spa la misa. Ca le, le, le mesah. = le, le, le mesah. %mor le, le, le mesah. %eng %spa la mesa. Ca le mesa le:, le'. = le mesa le:, le'. %mor le mesa le:, le'. %eng %spa la mesa. P jaa. %mor jaa. %eng %spa que. C jun jah. %mor jun jah. %eng %spa una casa. P jun nima jah. %mor jun nima jah. %eng %spa una casa grande. Ca jun nima jah. = jun nima jah. %mor jun nima jah. %eng %spa una casa grande. P m. %mor m. %eng %spa m. C jascheh? %mor jascheh? %eng %spa porque? Ca juyub'e:. = jun juyub'e:. %mor jun juyub'e:. %eng %spa una monta¤a. C juyub' taj, sutz' lale. %mor juyub' taj, sutz' lale. %eng %spa no es monta¤a, eso es nubes. P sutz' e jun taq saqi. %mor sutz' e jun taq saqi. %eng %spa son nubes estas blancas. CA m. %mor m. %eng %spa m. P le:, le, le juntaq ch'e' ri', koko. %mor le:, le, le juntaq ch'e' ri', koko. %eng %spa estos arboles, duro. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C k'o pa taq'aj. %mor k'o pa taq'aj. %eng %spa hay en la costa. P taq'aj k'o wi cha. %mor taq'aj k'o wi cha. %eng %spa en la costa hay dice. Ca taq'aj. = taq'aj. %mor taq'aj. %eng %spa has visto la costa. Ca wilom taj. = ma wilom taj. %mor *ma w/il-om ta-j. %eng %spa no lo has visto. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C wilom taj. %mor wilom taj. %eng %spa no le he visto. *C7-7 Chichu malay xqaj nelo le:jab'. %mor malay xqaj nelo le:jab'. %eng %spa vaya creo que se quebro tu mano. C k'o: chiri'. %mor k'o: chiri'. %eng %spa hay aqui. Ch kimpetik i'. %mor k-in/pet-ik i'. %eng %spa vengo. Ca ay, k'o jun chik, jun achih. = ay, k'o jun chik, jun achih. %mor ay, /k'o: jun chi-k, jun achih. %eng %spa hay otro, un hombre. C jun achih chik? %mor jun achih chik? %eng %spa otro hombre. Ch eh. %mor eh. %eng %spa eh. Ca jun che' chik. = jun che' chik. %mor jun che' chik. %eng %spa otro homb're. Ca a katzuq e'. = a katzuq e'. %mor a k-0-a/tzuq e'. %eng %spa das de comer. P no, winaq le' le le kijalomi. %mor no, winaq le' le le kijalomi. %eng %spa personas, sus cabezas. P le kipalaj k'o la pale junaj espejo le'. %mor le kipalaj k'o la pale junaj espejo le'. %eng %spa sus caras estan en el espejo. C a k'o le: kaqi'q chupam le. %mor a k'o le: kaqi'q chupam le. %eng %spa hay aire en. C jun tanke, chirij le achib'. %mor jun tanke, chirij le achib'. %eng %spa el tanque detras del hombre. P chuxe' le mar e k'o wih. %mor chuxe' le mar e k'o wih. %eng %spa debajo del mar estan. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C chuxe' le mar. %mor chuxe' le mar. %eng %spa debajo del mar. Ca k'o: jun chik e:. = k'o: jun chik e:. %mor /k'o: jun chi-k e:. %eng %spa hay otro. C le: mama chih. %mor le: mama chih. %eng %spa la mama dice. Ca le: mam mama chih. = le: mam mama chih. %mor le: mam mama /chi'. %eng %spa la mama dice. C kuchap le kar. %mor kuchap le kar. %eng %spa agarra el pescado. Ca k'o wi. = jawii k'o wih? %mor *jawii /k'o: wih? %eng %spa donde esta. Ca k'o chi keb' e' jun e'. = k'o chi keb' e' jun e'. %mor /k'o: chi keb' e' jun e'. %eng %spa hay otros 2, este uno. Ca k'o chi jun e', jun e'. = k'o chi jun e', jun e'. %mor /k'o: chi jun e', jun e'. %eng %spa hay otro, uno. C ruk' uk'at. %mor ruk' uk'at. %eng %spa con su red. Ca k'at. = k'at. %mor k'at. %eng %spa red. C kuchap le: kar ruk' k'at mas kar. %mor kuchap le: kar ruk' k'at mas kar. %eng %spa agarra el pescado con la red, mas pescado. Ca k'o chik e'. = k'o chik e'. %mor /k'o: chi-k e'. %eng %spa ya hay. C a wiloh le kar? %mor a wiloh le kar? %eng %spa ves el pescado. Ca wiloh. = kinwiloh. %mor *k-0-inw/il-oh. %eng %spa lo veo. P le intaq, ntaq kar k'o pale, k'o pa le jale'. %mor le intaq, ntaq kar k'o pale, k'o pa le jale'. %eng %spa unos pescados estan en el rio. *C7-8 Ca k'o jun, jun achih chik e'. = k'o jun, jun achih chik e'. %mor /k'o: jun, jun achih chi-k e'. %eng %spa esta un hombre. C ah je', reche', kautzaq le kar. %mor ah je', reche', kautzaq le kar. %eng %spa asi, de el agarra los pescados. Ca kujik'ach e jun e'. = kujik'ach e jun e'. %mor k-0-u/jik'ach e jun e'. %eng %spa va a palar otro. C ah, jun finca rech kar. %mor ah, jun finca rech kar. %eng %spa un finca de pescado. P le, le mar ri, chiri' ek'o wile kar. %mor le, le mar ri, chiri' ek'o wile kar. %eng %spa este mar, aqui estan los pescados. P chupam eja k'o wih, n k'o:. %mor chupam eja k'o wih, n k'o:. %eng %spa adentro de la casa estan. P ma wilom pu wach at e: kar? %mor ma aw/il-om pu wach at e: kar? %eng %spa no has visto los pescados? Ca wilom taj. = ma wilom taj. %mor *ma w/il-om ta-j. %eng %spa no lo he visto. P ma wilom taj, n katij pu pa wasq'iij? %mor ma wilom taj, n katij pu pa wasq'iij? %eng %spa no lo he visto, no lo comes en Semana Santa. Ca ki k'o jun chik eh. = a ki k'o: jun chik eh. %mor a ki /k'o: jun chi-k eh. %eng %spa fijate que hay otro. C a katij le: jun pa wasq'iij? katijoh. %mor a katij le: jun pa wasq'iij? katijoh. %eng %spa comes uno en semana santa? lo comes. P a katijoh? %mor a katijoh? %eng %spa lo comes. Ca tijom taj. = ma nutijom taj. %mor *ma *nu/tij-om ta-j. %eng %spa no lo he comido. P e' tijom taj, nkaatiij ta kar? %mor e' tijom taj, nkaatiij ta kar? %eng %spa no lo he comido, y comes pescado. Ca m tijoh. = kintijoh. %mor *k-0-*in/tij-oh. %eng %spa lo como. C nk'o: le: jun chikop chik, kawiloh. %mor nk'o: le: jun chikop chik, kawiloh. %eng %spa esta el otro pescado lo ves? Ca k'o: le b'eke. = k'o le keb' e. %mor /k'o: le keb' e. %eng %spa esta. C are: wa'. %mor are: wa'. %eng %spa eso sera. P a utz kawiloh? %mor a utz kawiloh? %eng %spa te parece bien? Ca utz. = utz. %mor utz. %eng %spa bien. R jun rat. %mor jun rat. %eng %spa un rato. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jun rat. %mor jun rat. %eng %spa un rato. Ca ah noh. = ah noh. %mor ah noh. %eng %spa ah no. P sipax chaweh. %mor sipax chaweh. %eng %spa te lo regalaron. Ca at ku ne' cha'. = awe at k'u ne' cha'. %mor *aw-*e at k'u ne' /cha'. %eng %spa es tuyo dice. P jah? %mor jah? %eng %spa que. Ca at k'u ne' cha'. = awe at k'u ne' cha'. %mor *aw-*e at k'u ne' /cha'. %eng %spa es tuyo dice. P we in taj, awe at. %mor we in taj, awe at. %eng %spa no es mio, es tuyo. *C7-9 C awe at. %mor awe at. %eng %spa es tuyo. Ca at k'u ne cha'. = awe at k'u ne' cha'. %mor *aw-*e at k'u ne' /cha'. %eng %spa es tuyo dice. P n k'u la tun. %mor n k'u la tun. %eng %spa y Antonio. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. P n k'u la Tun. %mor n k'u la Tun. %eng %spa y Antonio. Ca taj. = n k'o taj. %mor *n /*k'o: ta-j. %eng %spa no hay. P jawii xe' wih. %mor jawii xe' wih. %eng %spa donde se fue. Ca no, ana awonah. = xukojo: awonoh. %mor *x-0-*u/koj-o: awonoh. %eng %spa fue a poner abono. P jawii? %mor jawii? %eng %spa donde? Ca m, pa juyub'. = m, pa juyub'. %mor m, pa juyub'. %eng %spa en la monta¤a. P iya', jachin rach'i'il? %mor iya', jachin rach'i'il? %eng %spa a si, con quien? Ca k'o: taj. = k'o: taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. P jah, rachi'l, atat, no'? %mor jah, rachi'l, atat, no'? %eng %spa que? con tu papa, no? Ca ch'il taj, ch'i'le: wa ti't. = ma rach'il taj, rach'ile wati't. %mor ma rach'il taj, rach'ile wati't. %eng %spa no esta con el, con tu abuelita. P ch'i'l awati't. %mor ch'i'l awati't. %eng %spa con tu abuelita. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P iya', nk'ula tat, jawii xe' wi'? %mor iya', nk'ula tat, jawii xe' wi'? %eng %spa asi, y tu papa, donde se fue? Ca taj. = n k'o: taj. %mor *n /*k'o: ta-j. %eng %spa no esta. P nk'o:taj? %mor nk'o:taj? %eng %spa no esta. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P iya'. %mor iya'. %eng %spa a si. Ca ankane le: wuj cha'. = awe at k'u ne le wuj cha'. %mor *aw-*e *at k'u ne le: wuj /cha'. %eng %spa en que es tuyo, el libro dice. P ja? %mor ja? %eng %spa que? Ca at k'u ne le wu wuj. = awe at k'u ne le wuj. %mor *aw-*e at k'u ne le: wuj. %eng %spa en que es tuyo, el libro. P we intaj, kata k'ut awech cha. %mor we intaj, kata k'ut awech cha. %eng %spa no es mio, pide el tuyo dice. P awech kasipax ka'an mal le. %mor awech kasipax ka'an mal le. %eng %spa es tuyo te lo regalan. P mal le Pelipe cha'. %mor mal le Pelipe cha'. %eng %spa por Felipe dice. Ca ah noh. = ah noh. %mor ah noh. %eng %spa no. P tzij. %mor tzij. %eng %spa de veras. *C7-10 C tzij. %mor tzij. %eng %spa de veras. Ca ah no. = ah no. %mor ah no. %eng %spa ah no. P tzij ma kak'am puch? %mor tzij ma kak'am puch? %eng %spa de veras, lo quieres? Ca no, wehtaj. = ma wehtaj. %mor ma wehtaj. %eng %spa no es tuyo. P jah? %mor jah? %eng %spa que? Ca we taj. = ma weh taj. %mor ma w-eh ta-j. %eng %spa no es tuyo. P jascheh? %mor jascheh? %eng %spa porque? Ca xa kam ku ne le: at cha'. = kak'am k'u ne le at cha'. %mor *k-0-a/k'am k'u ne le: at /cha'. %eng %spa P no', kink'am ta in. %mor no', kink'am ta in. %eng %spa yo no lo quiero. Ca kam ku ne'. = kak'am k'u ne'. %mor *k-0-*a/k'am k'u ne'. %eng %spa en que lo quieren. Ca le', jun achih chike'. = jun achih chike'. %mor jun achih chike'. %eng %spa otro hombre. P jun achih chik. %mor jun achih chik. %eng %spa otro hombre. C kawil le jun, le jun wuj? %mor kawil le jun, le jun wuj? %eng %spa ves al uno, un libro. Ca wilolh. = kinwiloh. %mor *k-0-inw/il-oh. %eng %spa lo veo. C kub'ij jawii k'o:wi le jun nima kaq'iq'? %mor kub'ij jawii k'o:wi le jun nima kaq'iq'? %eng %spa dice, en donde esta el gran aire. Ca k'o chi keb' i? = k'o chi keb' i? %mor /k'o: chi keb' i? %eng %spa hay otros 2. Ca june', keb'e'. = june', keb'e'. %mor june', keb'e'. %eng %spa unos 2. P no makina le: ri'. %mor no makina le: ri'. %eng %spa esto es maquina. Ca june', june'. = june', june'. %mor june', june'. %eng %spa este uno. C a kawil le jun isla? k'ojun mapa. %mor a kawil le jun isla? k'ojun mapa. %eng %spa ves esa isla? hay un mapa. Ca jun chik jun achih le. = k'o chi le jun achih le'. %mor /*k'o: chi-!k le jun achih le'. %eng %spa ya esta el otro hombre. P achi taj, xa unano'ch. %mor achi taj, xa unano'ch. %eng %spa no es hombre, es su sombra. C xaq xe:wih. %mor xaq xe:wih. %eng %spa solo. Ca we at k'u ne' cha'. = awe at k'u ne cha. %mor aw-e at k'u ne /cha'. %eng %spa en que es tuyo. P we intaj, a utz. %mor we intaj, a utz. %eng %spa no es mio, te parece. Ca q'aq. = q'aq. %mor q'aq. %eng %spa fuego. C xinxe'j wiib'. %mor xinxe'j wiib'. %eng %spa me asuste. Ca kaxej awib'. = kaxej awib'. %mor k-0-a/xe'j aw-ib'. %eng %spa se asusto. P xaxe'j ta wib' at? %mor x-0-a/xe'j ta aw-ib' at? %eng %spa no te asustastes tu? *C7-11 Ca axej wib'. = xinxe'j wib'. %mor *x-0-#in/xe'j w-ib'. %eng %spa me asuste. P xaxe'j awib'. %mor x-0-a/xe'j aw-ib'. %eng %spa te asustastes. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. P jawii k'u x'e wi la nan. %mor jawii k'u x'e wi la nan. %eng %spa y donde se fue tu mama. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. P jawi xe' wi la nan. %mor jawi x-0/be:' wi la nan. %eng %spa en donde se fue tu mama. Ca enaq pa mis. = enaq pa mis. %mor /b'e:-inaq pa mis. %eng %spa se fue a misa. P pa mis. %mor pa mis. %eng %spa en misa. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C ah, k'o: pa misa chanim. %mor ah, k'o: pa misa chanim. %eng %spa esta en misa ahorita. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C ah, k'o: pa misa chanim. %mor ah, k'o: pa misa chanim. %eng %spa esta en misa ahorita. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jas areh. %mor jas areh. %eng %spa de que es. Ca xion. = ixim. %mor ixim. %eng %spa maiz. P ixim. %mor ixim. %eng %spa maiz. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P iya, jas upatam eriri', le riri. %mor iya, jas upatam eriri', le riri. %eng %spa para que sirve esto, esto. Ca chupam, pena. = chachapa mpe na'. %mor *ch-0-*a/chap-a mpe na'. %eng %spa agarra. Ca al ku'z, upatan e: li chai'. = al ku'z, jas upatan e ri cha'. %mor al ku'z, *jas u-patan e ri /cha'. %eng %spa para que sirve esto, Cus. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. Rik m. %mor m. %eng %spa m. Ca le li'. = le riri'. %mor le riri'. %eng %spa esto. Rik m. %mor m. %eng %spa m. P no le ntaq laweh. %mor no le ntaq laweh. %eng %spa los llave. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P len taq lawech. %mor len taq lawech. %eng %spa los llave. Ca m, jun ab'aj. = m, jun ab'aj. %mor m, jun ab'aj. %eng %spa una piedra. C ah le ab'aj. %mor ah le ab'aj. %eng %spa a las piedras. P k'ula k'ut. %mor k'ula k'ut. %eng %spa sientate pues. *C7-12 Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P ku'la k'ut, jachin chaq'eh le ak'e. %mor ku'la k'ut, jachin chaq'eh le ak'e. %eng %spa de quien es eso. Ca re lal talin. = re lal talin. %mor r-e le: al talin. %eng %spa es de Catarina. P iya'. %mor iya'. %eng %spa asi. Ca inaj wik' chike. = inaj wich' chik. %mor inaj wich' chik. %eng %spa los peque¤as. P ja ak'o a weh at? %mor ja ak'o a weh at? %eng %spa tienes tuyo. Ca k'o: taj. = ma k'o taj. %mor *ma /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. P jascheh. %mor jascheh. %eng %spa porque. C k'o: taj. %mor k'o: taj. %eng %spa no hay. Ca kowin ta chare'. = ma kinkowin ta chareh. %mor *ma *k-*in/kowin ta chi-r-eh. %eng %spa ya no puedo con el. C jas tajin ka'anoh? %mor jas tajin ka'anoh? %eng %spa que estas haciendo. Ca no', oxib' ajewi'. = k'o: oxib' puwi'. %mor /*k'o: oxib' pa-u-wi'. %eng %spa hay 3. P jah. %mor jah. %eng %spa que. Ca puwi'. = puwi'. %mor pa-u-wi'. %eng %spa sobre. P wileh? %mor wileh? %eng %spa donde esta. C puwi'. %mor puwi'. %eng %spa sobre. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa ese. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. P ay. %mor ay. %eng %spa ay. Ca ay k'o le: kalawux. = ay k'o le: kalawux. %mor ay /k'o: le: kalawux. %eng %spa y los clavos. C jas uwach. %mor jas uwach. %eng %spa que es. Ca kalawux. = kalawux. %mor kalawux. %eng %spa clavos. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. P nk'ule june'. %mor nk'ule june'. %eng %spa y este uno. Ca xiyab'. = xiyab'. %mor xiyab'. %eng %spa peine. P jachin chaq'eh. %mor jachin chaq'eh. %eng %spa de quien es. Ca re lal lipa. = re lal lipa. %mor re lal lipa. %eng %spa es de Felipa. P ja re lal tipa ya. %mor ja re lal tipa ya. %eng %spa es de Felipa. Ca re lal lipa. = re lal lipa. %mor re lal lipa. %eng %spa es de Felipa. *C7-13 Ca k'o ta chik e: keye le jun kalawux. = n k'o ta chik le kayan le:, jun kalawux. %mor *n /k'o: ta chi-k le kayan le:, jun kalawux. %eng %spa ya no hay quien de los clavos. P jachin al Lipa? %mor jachin al Lipa? %eng %spa quien es Felipa. Ca niko chik, n k'o ta chik e nukalawux. = niko chik, n k'o ta chik e nukalawux. %mor niko chik, n /k'o: ta chi-k e nu-kalawux. %eng %spa saber, saber ya no tengo clavo. P a k'iya puch'. %mor a k'iya puch'. %eng %spa y son muchas. Ca iya taj, tzaqik. = ma kiya taj, xtzaqik. %mor ma kiya ta-j, *x-0/tzaq-ik. %eng %spa no son muchos se perdieron. P jascheh? %mor jascheh? %eng %spa porque. Ca ak la wuch kuk' e tem. = ak la wuch kuk' e tem. %mor ak la wuch k-uk' e tem. %eng %spa clavos estan con las sillas. P jah. %mor jah. %eng %spa que. Ca ak'ula ut. = chatku'la k'ut. %mor *ch-#at/ku'l-a k'u-t. %eng %spa sientate pues. P kinkub'e'ik. %mor kinkub'e'ik. %eng %spa me siento. Ca mik' le'. = nik' le'. %mor nik' le'. %eng %spa saber. P xokoq. %mor x-0/ok-oq. %eng %spa entren. Ix k'o chiri' chi'. %mor k'o chiri' chi'. %eng %spa esta aqui, dice. P jah? k'olik. %mor jah? k'olik. %eng %spa que hay. Ca lik, lik. = k'olik, k'olik. %mor /*k'o:-l-ik, /*k'o:-l-ik. %eng %spa estan, estan. Ix jas etajin ki'anoh. %mor jas e/tajin k-0-i/b'an-oh. %eng %spa que estan haciendo. Ca pe chi jun. = xpe chi jun. %mor *x-0/pet chi jun. %eng %spa ya viene otro. C n k'o ta modo. %mor n /k'o: ta modo. %eng %spa no se puede. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. P nkaraj ta chapik. %mor nkaraj ta chapik. %eng %spa no puede agarrar. C karaj taj, katzapik, jun ak'. %mor karaj taj, katzapik, jun ak'. %eng %spa no se puede agarrar un gallo. P ri k'ula wuj? %mor ri k'ula wuj? %eng %spa aqui esta y tu cuaderno. Ca at k'u ne' cha'. = awe at k'u ne' cha. %mor *aw-*e at k'u ne' /cha'. %eng %spa es tuyo dice. P no, we in taj awe at. %mor no, we in taj awe at. %eng %spa no es mio, es tuyo. C we at. %mor we at. %eng %spa es tuyo. P nka k'am puch, o kasipaj wa chuwein. %mor nka k'am puch, o kasipaj wa chuwein. %eng %spa lo quieres, me lo vas a regalar a mi. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. P akas, okasipaj wa' chuwe in. %mor akas, okasipaj wa' chuwe in. %eng %spa me lo vas a regalar a mi. Ca ah noh. = ah noh. %mor ah noh. %eng %spa ah no. *C7-14 P jascheh? %mor jascheh? %eng %spa porque. Ca al ku'z, al ku'z. = al ku'z, al ku'z. %mor al ku'z, al ku'z. %eng %spa Cus, cus. Ca aya chuwe le jun wuj cha'. = kaya chuwe le jun wuj. %mor *k-0-a/ya' chi-w-e le jun wuj /cha'. %eng %spa me vas a dar a mi el libro. Rik le jun wuj. %mor le jun wuj. %eng %spa el libro. P ri ri' k'ut. %mor ri ri' k'ut. %eng %spa aqui esta pues. Ca ah noh. = ah noh. %mor ah noh. %eng %spa ah no. P jascheh? %mor jascheh? %eng %spa porque. C awe at. %mor awe at. %eng %spa es tuyo. Ca i. = i. %mor i. %eng %spa no. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. Ca a k'o jun chik. = a k'o jun chik. %mor a /k'o: jun chi-k. %eng %spa hay otro. Ca le: jun le'. = le: jun le'. %mor le: jun le'. %eng %spa es uno. P a kach'ob'oh jas uwache riri'. %mor a kach'ob'oh jas uwache riri'. %eng %spa sabes que es eso. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. P kachob'oh jas uwach? %mor kachob'oh jas uwach? %eng %spa sabes que es. Ca inch'ob' ta in. = ma kinchob' ta in. %mor *ma *k-0-in/ch'ob' ta in. %eng %spa yo no lo se. P ama wilom puch? %mor ama wilom puch? %eng %spa acaso no lo has visto. Ca ay k'o: luz e'. = ay k'o: luz e'. %mor ay /k'o: luz e'. %eng %spa ay, hay luz. C k'o: luz, che le at. %mor k'o: luz, che le at. %eng %spa ud. tiene luz. Ca ko k'u la le: chab'al. = ko k'u la le: chab'al. %mor /k'o: k'u la le: /ch'aw-b'al. %eng %spa y tu palabra. P jah? %mor jah? %eng %spa que. Ca kenchup k'u la le chab'al kamik. *** = kenchup k'u la le chab'al kamik. %mor k-0-e-in/chup k'u la le /ch'aw-b'al kamik. %eng %spa yo voy a tomar tu palabra ahora. P pa. %mor pa. %eng %spa a si. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P ko'a, kuk'am pu le chab'al? %mor ko'a, kuk'am pu le chab'al? %eng %spa acaso recibe tu palabra. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P n. %mor n. %eng %spa m. Ca chup taj luz i'. = ma xchup ta le: luz e. %mor *ma *x-0/chup ta-!j le: luz e. %eng %spa no se apago la luz. P ma xate' tab'a at pa juyub'? %mor ma xate' tab'a at pa juyub'? %eng %spa no te fuistes al monte. *C7-15 Ca ximb'e taj. = ma ximb'e: taj. %mor *ma x-in/b'e: ta-j. %eng %spa no me fui. P jascheh? %mor jascheh? %eng %spa porque. Ca ay, k'o: jun chik. = ay, k'o: jun chik. %mor ay, /k'o: jun chi-k. %eng %spa esta otro. Ca laj najel taj. = ma ronojel taj. %mor *ma *r-onojel ta-j. %eng %spa no es todo. Ca k'o jun chik ele'. = k'o jun chik ele'. %mor /k'o: jun chi-k ele'. %eng %spa hay otro. C xaq xe le: jun? %mor xaq xe le: jun? %eng %spa solo el uno. Ca xe wi jun. = xe wi le jun. %mor xe wi le jun. %eng %spa solo el uno. C ah je'. %mor ah je'. %eng %spa ah si. P n kach'ob' puch jas uwach? %mor n kach'ob' puch jas uwach? %eng %spa acaso sabes que es. Ca inch'ob' taj. = ma kinch'ob' taj. %mor *ma *k-0-in/ch'ob' ta-j. %eng %spa no lo se. P ama wilom puch? %mor ama aw/il-om pu-ch? %eng %spa acaso no lo has visto. Ca wilom taj. = ma wilom taj. %mor *ma w/il-om ta-j. %eng %spa no lo he visto. C ah, wilom k'ut. %mor ah, wilom k'ut. %eng %spa lo he visto pues. P ama k'o: linaq chi'pa wuk' le riri'. %mor ama k'o: linaq chi'pa wuk' le riri'. %eng %spa acaso no tienes tu peque¤o corte esto. Ca ah noh. = ah noh. %mor ah noh. %eng %spa no. C le jun gravador. %mor le jun gravador. %eng %spa la gravadora. Rik pareso. %mor pareso. %eng %spa por eso. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C le jun nu gravador. %mor le jun nu gravador. %eng %spa mi gravadora. Ca uh, ay, ay, uh tik. = xpetik. %mor *x-0/pet-ik. %eng %spa viene. Ca e tike tupala'. = xpetik upalaj. %mor *x-0/pet-ik u-palaj. %eng %spa viene su cara. Ca e chupe taj e, chapik. = ma xchup taj e xchipik e'. %mor *ma *x-0/chup ta-j e *x-0/chap-ik *e'. %eng %spa no se apago, se apago. C ni le aq. %mor ni le aq. %eng %spa ni el coche. Ca ay le k'o: chik e, le le'. = ay le k'o: chik e, le le'. %mor ay le /k'o: chi-k e, le le'. %eng %spa esta. Ca le' jun me's, jun ame's a Pe'l. = le' jun me's, jun ame's a Pe'l. %mor le' jun me's, jun a-me's a Pe'l. %eng %spa el gato (un gato Felipe). Ca Pe'l, Pe'l. = Pe'l, Pe'l. %mor Pe'l, Pe'l. %eng %spa Felipe, Felipe. C ah, kelik. %mor ah, kelik. %eng %spa sale. Ca ay, k'o:lik. = ay, k'o:lik. %mor ay, /k'o:-l-ik. %eng %spa hay. P jah? %mor jah? %eng %spa que? *C7-16 Ca ak'. = ak'. %mor ak'. %eng %spa gallina. C jawi? %mor jawi? %eng %spa donde. Ca keb'e:, jewa li'. = jawari'. %mor jawari'. %eng %spa por aqui. Ca luk' e kolal le:. = ruk' e koral, le:. %mor r-uk' e koral, le:. %eng %spa con el coral. C le akape:. %mor le akape:. %eng %spa tu cafe. Ca kaj ta chapik. = ma kakaj ta kechapik. %mor *ma *k-0-k/aj ta *k-*e/chap-PASS1-ik. %eng %spa no quieren agarrar. P k'oa, k'o: b'a b'e jela' a Carlos? %mor k'oa, k'o: b'a b'e jela' a Carlos? %eng %spa esta por alli Carlos? Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P k'o b'e jela'. %mor k'o b'e jela'. %eng %spa esta por alli. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P m. %mor m. %eng %spa m. Ca k'o:, k'o: uk' intaq q'ayes. = k'o ruk' intaq q'ayes. %mor /k'o: *r-uk' intaq q'ayes. %eng %spa estan con las hierb'as. Ca kej taj chapik. = ma kakaj taj kechapik. %mor *ma *k-0-k/aj ta-j *k-*e/chap-PASS1-ik. %eng %spa no quieren agarrar. P nk'o, nk'o tiwe le ak'. %mor nk'o, nk'o tiwe le ak'. %eng %spa hay, no tienen ud. gallina? Ca taj. = n k'o taj. %mor *n /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. P jascheh? %mor jascheh? %eng %spa porque. Ca qame's, k'o 'e le weti't e me's. = qame's, k'o re le watit e me's. %mor qa-me's, /k'o: *r-e le w-atit e me's. %eng %spa mi abuela, tiene gato. P me's. %mor me's. %eng %spa gato. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P ah, a nim? %mor ah, a nim? %eng %spa grande. Ca ah, k'o jun kak' le'. = k'o jun ak' le. %mor /k'o: jun !k-ak' le. %eng %spa hay una gallina. P a nime. %mor a nime. %eng %spa si es grande. Ca we, we. = we, we. %mor we, we. %eng %spa es mio, es mio. P a nim ime's? %mor a nim ime's? %eng %spa es grande, tu gato. Ca nik', nim taj. = ma nim taj. %mor ma nim ta-j. %eng %spa no es grande. P nim taj? %mor nim taj? %eng %spa no es grande. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P m. %mor m. %eng %spa m. C m, xa wich'. %mor m, xa wich'. %eng %spa es solo peque¤o. *C7-17 Ca xa wich. = xa wich. %mor xa wich. %eng %spa es peque¤o. P a kawil chi jun chik e wuj? %mor a kawil chi jun chik e wuj? %eng %spa quieres ver otro libro. Ca wiloh. = kinwiloh. %mor *k-0-inw/il-oh. %eng %spa lo veo. P kawiloh. %mor kawiloh. %eng %spa lo veo. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C a utz? %mor a utz? %eng %spa te parece? Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C k'o: le jun chik. %mor k'o: le jun chik. %eng %spa esta el otro. P mas utz nah. %mor mas utz nah. %eng %spa es mejor. C mas utz naj. %mor mas utz naj. %eng %spa es mejor. P k'o laj chikop chuwach. %mor k'o laj chikop chuwach. %eng %spa estan muchos animales en eso. Ca i'. = i'. %mor i'. %eng %spa asi. C jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es. Ca a ki keb'e:, jun chike: le'. = a ki keb'e:, jun chike: le'. %mor a ki keb'e:, jun chike: le'. %eng %spa fijate que son, otro. Ca june', taq'e:, jun wich' ak'ale'. = jun wich' ak'al e'. %mor jun wich' ak'al e'. %eng %spa uno un ni¤o peque¤o. C jas uwach le: chikope'? %mor jas uwach le: chikope'? %eng %spa que clase de animal. Ca june'. = june'. %mor june'. %eng %spa uno. P akachob' jas uwach e juni'? %mor akachob' jas uwach e juni'? %eng %spa sabes que es este uNO. Ca ah, k'o jun powi' in. = k'o jun nupowii' in. %mor /k'o: jun *nu-powii' in. %eng %spa yo tengo un sombrero. P junaj xinu'l. %mor junaj xinu'l. %eng %spa una ladina. Ca xinu'l, k'o wich' ak'al e. = xinu'l, k'o wich' ak'al e. %mor xinu'l, /k'o: wich' ak'al e. %eng %spa ladina, hay un ni¤o peque¤o. P kachob'oh jas uwach e juni'. %mor kachob'oh jas uwach e juni'. %eng %spa sabes que es este uno. Ca taj. = ma kinchob' taj. %mor *ma *k-0-*in/ch'ob' ta-j. %eng %spa no lo se. C jun patax. %mor jun patax. %eng %spa un pato. Ca tax, jun patax. = tax, jun patax. %mor tax, jun patax. %eng %spa un pato. Ca tzaq e we in e patax. = xtzaq le we in e patax. %mor *x-0/tzaq le w-e in e patax. %eng %spa se cayo mi pato. C y le le'. %mor y le le'. %eng %spa y ese. P jah? k'o pa weh le patax? %mor jah? k'o pa weh le patax? %eng %spa que? acaso no tiene ud. pato? Ca tzaqik. = xtzaqik. %mor *x-0/tzaq-ik. %eng %spa perdio. *C7-18 P k'olik. %mor k'olik. %eng %spa hay. Ca tzaqik. = xtzaqik. %mor *x-0/tzaq-ik. %eng %spa se cayo. P iya'. %mor iya'. %eng %spa a si. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P meri, mero patax? %mor meri, mero patax? %eng %spa es mero pato. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P o xe etz'ab'a'l. %mor o xe etz'ab'a'l. %eng %spa juguete. Ca tzaqik. = xtzaqik. %mor *x-0/tzaq-ik. %eng %spa se perdio. P iya'. %mor iya'. %eng %spa a si. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jawii xak'am wi? %mor jawii xak'am wi? %eng %spa donde lo trajistes. Ca e k'o puch ak e tz'i' awuk'. = e k'o puch ak e tz'i' awuk'. %mor e /k'o: pu-ch ak e tz'i' aw-uk'. %eng %spa acaso esta el perro con ud. P ah, le tz'i'? %mor ah, le tz'i'? %eng %spa el perro? Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P k'ola? %mor k'ola? %eng %spa hay. Ca wilej? = wilej? %mor wilej? %eng %spa donde esta. P ja? %mor ja? %eng %spa que. Ca wileh? = wileh? %mor wileh? %eng %spa donde. P k'o: kam pa jah? %mor k'o: kam pa jah? %eng %spa esta en la casa. Ca k'o ta uch. = n k'o ta k'ut. %mor *n /k'o: ta k'u-t. %eng %spa ya no hay. P k'o ya'a, ama xawil puch? %mor /k'o: ya'a, ama x-0-aw/il pu-ch? %eng %spa esta, acaso no lo vistes? Ca wiloh, aqalu, aq'aluj ya' iwi le. *** = wiloh, aqalu, aq'aluj ya' iwi le. %mor *k-0-inw/il-oh, *k-*in-a/q'aluj ya' iwi le. %eng %spa lo vi, lo abrazastes ayer. Ca e, a awe at. = lawe at. %mor le: aw-e at. %eng %spa el tuyo. P m, kawaj jun awe? %mor m, kawaj jun awe? %eng %spa quieres un tuyo. Ca kawaj. = kawaj. %mor k-0-aw/aj. %eng %spa quiero. P kawaj? %mor kawaj? %eng %spa quieres. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P a utz kawiloh? %mor a utz kawiloh? %eng %spa te parece bien. Ca utz, ay, k'o: jun ch'e. = utz, ay, k'o: jun ch'e. %mor utz, ay, /k'o: jun ch'e. %eng %spa hay un arbol. *C7-19 C le jun pepeh papeh. %mor le jun pepeh papeh. %eng %spa la mariposa mariposa. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jun papeh. %mor jun papeh. %eng %spa una mariposa. C jun papeh. %mor jun papeh. %eng %spa una mariposa. Ca papeh. = papeh. %mor papeh. %eng %spa mariposa. P enaj juni, jas uwach enaj cuentari. %mor enaj juni, jas uwach enaj cuentari. %eng %spa este uno, que es esta cosa. P le ruk'am inaj xinu'l la. %mor le ruk'am inaj xinu'l la. %eng %spa lo que tiene esta ladina. P enaj ririri. %mor enaj ririri. %eng %spa esta cosa. Ca k'o: jun chik e'. = k'o: jun chik e'. %mor /k'o: jun chi-k e'. %eng %spa hay otro. P jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es. Ca k'o wuk', ay tukel. = k'o: ruk' ukel. %mor /k'o: #r-uk' ukel. %eng %spa solo. Ca wich' june'. = linaj wich' june'. %mor linaj wich' june'. %eng %spa esta peque¤o esto. C le jun ch'o k'o lu xajab'. %mor le jun ch'o k'o lu xajab'. %eng %spa el raton, y tu caite. Ca u xajab'. = u xajab'. %mor u xajab'. %eng %spa su caite. C u pantalon. %mor u pantalon. %eng %spa su pantalon. Ca patalon. = patalon. %mor patalon. %eng %spa pantalon. C lu cami'x. %mor lu cami'x. %eng %spa su camisa. Ca cami'x. = cami'x. %mor cami'x. %eng %spa camisa. C y le jun chupam, ay k'ole'. %mor y le jun chupam, ay k'ole'. %eng %spa el uno adentro, ay hay. Ca ah noh. = ah noh. %mor ah noh. %eng %spa ah no. C jas uwach le jun? %mor jas uwach le jun? %eng %spa que es este uno. Ca kej. = kej. %mor kej. %eng %spa caballo. C ah, kej k'ut, le juni'? %mor ah, kej k'ut, le juni'? %eng %spa es caballo pues este uno? P kach'ob'oh jas uwach le juni'? %mor kach'ob'oh jas uwach le juni'? %eng %spa sabes como es este? Ca inch'ob' taj. = ma kinch'ob' taj. %mor *ma *k-0-in/ch'ob' ta-j. %eng %spa no lo se. P m, inaj muye'k. %mor m, inaj muye'k. %eng %spa el mu¤equito. Ca jun muye'k. = jun muye'k. %mor jun muye'k. %eng %spa un mu¤eco. C ah je', k'o jun elefante. %mor ah je', k'o jun elefante. %eng %spa a si, hay un elefante. Ca june', k'o: jun chik e jun achih. = k'o: chi jun e jun achih. %mor /k'o: chi jun e jun achih. %eng %spa ay otro hombre. *C7-20 C ah, le: jun k'o le nima xikin. %mor ah, le: jun k'o le nima xikin. %eng %spa el uno tiene su oreja grande. Ca ah. = ah. %mor ah. %eng %spa ah. P uxikine' riri' enaj taq keb'e. %mor uxikine' riri' enaj taq keb'e. %eng %spa su oreja esta, estos 2. P u xikin. %mor u xikin. %eng %spa su oreja. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C nim uxikin. %mor nim uxikin. %eng %spa de oreja grande. P a kachob'oh jas uwach? elefante ub'i? %mor a kachob'oh jas uwach? elefante ub'i? %eng %spa sabes como es? se llama elefante. Ca elepante. = elepante. %mor elepante. %eng %spa elefante. P m. %mor m. %eng %spa m. C ah je'. %mor ah je'. %eng %spa ah si. Ca jun chike'. = jun chike'. %mor jun chike'. %eng %spa otro. P kawiloh k'o inaj rale. %mor kawiloh k'o inaj rale. %eng %spa ves que tiene su hijo. C lenaj ral k'o lu nima xikin. %mor lenaj ral k'o lu nima xikin. %eng %spa su hijo tiene oreja grande. Ca kel ku loq e kelik e. = kel ku loq e kelik e. %mor k-0/el ku la-oq e k-0/el-ik e. %eng %spa y sale, sale. P m. %mor m. %eng %spa m. C ah je', yamero kelik. %mor ah je', yamero kelik. %eng %spa a si, yamero sale. Ca melo kelik. = yamero kelik. %mor yamero k-0/el-ik. %eng %spa yamero sale. Ca lik jun e'. = k'o jun e'. %mor /*k'o:-!l-!ik jun e'. %eng %spa hay uno. Ca le, keb'e. = le, keb'e. %mor le, keb'e. %eng %spa los 2. C y le jun anillo che le elefante. %mor y le jun anillo che le elefante. %eng %spa el elefante tiene un anillo. Ca ay k'o chi jun powi'. = k'o jun upuwii'. %mor /k'o: jun *u-puwii'. %eng %spa tiene un sombrero. C ah yle, le jun nane'. %mor ah yle, le jun nane'. %eng %spa ese grande. Ca m intzukuj chi jun. = kintzukuj chi jun. %mor *k-0-in/tzuku-j chi jun. %eng %spa busco otro. C ah, chi jun. %mor ah, chi jun. %eng %spa ah, otro. Ca jun chik kik. = jun chik xcha'akik. %mor jun chi-k *x-0/cha'k'a-n-ik. %eng one more-T COMP-3A/win-ABS-TIV. %spa otro gano. Ca ay, k'o jun e', keb'. = ay, k'o jun e', keb'. %mor ay, /k'o: jun e', keb'. %eng %spa hay uno, 2. C le jun nima q'aq'. %mor le jun nima q'aq'. %eng %spa un gran fuego. Ca ay, k'o chi keb' e:. = ay, k'o chi keb' e:. %mor ay, /k'o: chi keb' e:. %eng %spa ya hay 2. Ca qeq' june' kej. = q'eq le jun kej. %mor q'eq le jun kej. %eng %spa 2 al caballo. *C7-21 Ca jun e' kej e', k'olik e:. = jun e' kej e', k'olik e:. %mor jun e' kej e', /k'o:-l-ik e:. %eng %spa un caballo, hay. C ah je', y le le? %mor ah je', y le le? %eng %spa a si, y ese. Ca k'o: chi jun e kej e. = k'o: chi jun e kej e. %mor /k'o: chi jun e kej e. %eng %spa hay otro elefante. C no, kej taj. %mor no, kej taj. %eng %spa no, es caballo. P kej taj, kach'ob'oh jas uwach? %mor kej taj, kach'ob'oh jas uwach? %eng %spa no es caballo, sabes que es? P le: le naj taq wich' a b'ii? %mor le: le naj taq wich' a b'ii? %eng %spa estos peque¤os. Ca ay, k'o: intaq wik' e:. = k'o: lenaj taq wich'ab' ii. %mor /k'o: *le: inaj taq wich'-*ab' ii. %eng %spa hay peque¤os. P imul. %mor imul. %eng %spa conejo. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que? P imul. %mor imul. %eng %spa conejo. Ca imul. = imul. %mor imul. %eng %spa conejo. C y kuk. %mor y kuk. %eng %spa ardilla. Ca june'. = le june'. %mor le june'. %eng %spa el uno. Ca taq tz'ikin e'. = ntaq tz'ikin e'. %mor ntaq tz'ikin e'. %eng %spa unos pajaros. C ah je'. %mor ah je'. %eng %spa ah, si. Ca ay a june' tzi' chike. = jun tz'ikin chike. %mor jun tz'ikin chike. %eng %spa otro pajaro. Ca chikaj ii. = k'o: chikaj ii. %mor /*k'o: chi-kaj ii. %eng %spa esta en el cielo. P jas uwach e riri, le: jun taq ririri. %mor jas uwach e riri, le: jun taq ririri. %eng %spa que es esto, estas cosas. P e ri. %mor e ri. %eng %spa esto. Ca q'ayes. = q'ayes. %mor q'ayes. %eng %spa hierba. P q'ayes. %mor q'ayes. %eng %spa hierba. C le jun chik? %mor le jun chik? %eng %spa el otro. P nk'u le june', a kach'ob'oh jas. %mor nk'u le june', a kach'ob'oh jas. %eng %spa y esto, sabes que. P uwach eriri? %mor uwach eriri? %eng %spa es esto. Ca kej. = kej. %mor kej. %eng %spa caballo. P no masat. %mor no masat. %eng %spa no, venado. Ca sat. = masat. %mor masat. %eng %spa venado. P masat. %mor masat. %eng %spa venado. Ca sat. = masat. %mor masat. %eng %spa venado. *C7-22 Ca ay, uwache'. = ay, uwache'. %mor ay, uwache'. %eng %spa su cara. P m, kawile' ruk'ale'. %mor m, kawile' ruk'ale'. %eng %spa su cuerno. Ca wacha le'. = jas uwach aje'. %mor jas uwach aje'. %eng %spa que es esto. Ca kej a jun i'. = kej a jun i'. %mor kej a jun i'. %eng %spa esto es caballo. P kej, kej taj. %mor kej, kej taj. %eng %spa caballo, no es caballo. Ca wach ut. = jas k'uwach? %mor *jas k'u *u-wach? %eng %spa que es pues. P masat. %mor masat. %eng %spa venado. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P kawile kej'a xapu k'o: ruk'a le kej. %mor kawile kej'a xapu k'o: ruk'a le kej. %eng %spa ves al caballo acaso cuerno el caballo. P kawiloh k'o: ruk'a le'. %mor kawiloh k'o: ruk'a le'. %eng %spa lo ves tiene cuerno. C k'o: le jun chik. %mor k'o: le jun chik. %eng %spa esta el otro. Ca k'o: jun ch'a'k che nuxikin. = k'o: jun ch'a'k che nuxikin. %mor /k'o: jun ch'a'k che nu-xikin. %eng %spa tiene una llaga en su oreja. P jawile'. %mor jawile'. %eng %spa donde esta. Ca le:'. = le:'. %mor le:'. %eng %spa ese. P ay jasche. %mor ay jasche. %eng %spa porque. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa ese. P k'ax? %mor k'ax? %eng %spa duele? Ca kax. = k'aax. %mor k'aax. %eng %spa duele. C jun k'ax. %mor jun k'ax. %eng %spa un dolor. P a k'ax k'u la palaj? %mor a k'ax k'u la palaj? %eng %spa y te duele tu cara? Ca k'ax. = k'aax. %mor k'aax. %eng %spa duele. P k'ax? %mor k'ax? %eng %spa duele? Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P aya'. %mor aya'. %eng %spa asi. Ca kile jun wuj taqa le:. = aki le jun wuj k'o: jetaqa le:. %mor aki le jun wuj /k'o: jetaqa le:. %eng %spa mira el libro esta por alli. P n k'o pa xajab' at? %mor n /k'o: pa a-xajab' at? %eng %spa acaso tienes cortes. Ca taj. = k'o: taj. %mor /*k'o: ta-j. %eng %spa no tengo. P k'otaj? %mor k'otaj? %eng %spa no tengo. Ca k'o pa jaa. = k'o pa jaa. %mor /k'o: pa jaa. %eng %spa hay en casa. *C7-23 P jah? %mor jah? %eng %spa que? C k'o: paja? %mor k'o: paja? %eng %spa hay en casa? Ca k'o: pa ja le:'. = k'o: pa ja le:'. %mor /k'o: pa ja le:'. %eng %spa hay en la casa. P jascheh ma kakojo. %mor jascheh ma kakojo. %eng %spa porque no lo usas? Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que? P jascheh ma kakojoh? %mor jascheh ma k-0-a/koj-oh? %eng %spa porque no lo usas. Ca no, inkama' pe loq. = kink'amaa pe loq. %mor *k-0-in/k'am-aa pe la-oq. %eng %spa yo lo voy a traer. P ay xacha mpe, insokotaj ta lawaqan. %mor ay xacha mpe, in/soko-taj ta le: aw-aqan. %eng %spa ay, es para que tu pie no se lastime. Ca sokotaj. = sokotaj. %mor /soko-taj. %eng %spa no se lastimo. Ca k'o le: keb' e. = k'o le: keb' e. %mor /k'o: le: keb' e. %eng %spa estan los 2. P y le jun chik.. %mor y le jun chik.. %eng %spa el otro. C le jun chik? %mor le jun chik? %eng %spa el otro. Ca le, kuj le: wil puch. = ama kawil puch? %mor *ama *k-0-aw/il pu-ch? %eng %spa acaso no lo ves. C jachin uwach? %mor jachin uwach? %eng %spa quien es. Ca al kalam yajan. *** = ma kalyajan taj. %mor *ma k-at/yaja-n *ta-*j. %eng NEG INCOMP-2A/scold-ABS NEG-T. %spa no rega¤es. Ca k'o lanam walal. = k'o: lanan waral. %mor /k'o: le: a-nan waral. %eng %spa esta tu mama aqui. Ca kalam at. *** = kalam at. %mor k-0-a/b'an at. %eng %spa te hacen. C nu xajab' wicha. %mor nu xajab' wicha. %eng %spa mi caite, peque¤a botas. C le mismo ruk' raq yamero raqan. %mor le mismo ruk' raq yamero raqan. %eng %spa el mismo pie yamero su pie. P yamero kel b'e le parte. %mor yamero kel b'e le parte. %eng %spa yamero sale su parte. Ca ika mpe' le'. = lawilampe' le'. %mor *ch-0-*ul-*aw/il-a mpe' le'. %eng %spa venga a ver. Ca ak' e k'o:lik chik. = le ak' e k'o chik. %mor le ak' e /k'o:-!l-!ik chi-k. %eng %spa la gallina ya esta. Ca xopanika, xopar. *** = keb'e'. %mor x-0/opan-ik a, x-0/opan keb' e'. %eng %spa llego, llegaron los 2. P saj k'ut a Carlos. %mor saj k'ut a Carlos. %eng %spa venga pues Carlos. Ca ay, awila le ak? = lawila le ak'? %mor *ch-0-*ul-aw/il-a le ak'? %eng %spa venga a ver a la gallina. P ja? %mor ja? %eng %spa que. Ca awila le ak', wilo lawila le ak'. = awila le ak', wilo lawila le ak'. %mor *ch-0-*ul-aw/il-a le ak'. %eng %spa venga a ver la gallina. P jah? %mor jah? %eng %spa que? *C7-24 Ca awiloh tij b'a le'. = lawila le, kutij b'a le. %mor *ch-0-*ul-aw/il-#a *le, *k-0-*u/tij b'a le. %eng %spa venga a ver, entonces va a comer eso. Ca le', tijoh. = kutijoh. %mor *k-0-*u/tij-oh. %eng %spa lo come. Ca ay keh lal talin. = ay keh lal talin. %mor ay keh le: al talin. %eng %spa es de Catarina. Ix ja. %mor ja. %eng %spa que. Ca kah lal talin. = kah lal talin. %mor kah le: al talin. %eng %spa es de la Catarina. Ca k'o: jun chik e' le: ye'l. = k'o: jun chik e' le we'l. %mor /k'o: jun chi-k e' le: we'l. %eng %spa Manuel. Ca ko ne' chik e. = ko ne' chik e. %mor /k'o: ne' chi-k e. %eng %spa en que ya esta. P jachin ku la' le'. %mor jachin ku la' le'. %eng %spa y quien es ese. Ca ye'l. = we'l. %mor we'l. %eng %spa Manule. P ye'l. %mor ye'l. %eng %spa Manuel. Ca m ke'l xul lal kauch. = al kantel xul lal kancha. %mor al kantel x-0/ul le: al kancha. %eng %spa en Cante vino la cancha. Ix eh xulik utz b'ari'. %mor eh xulik utz b'ari'. %eng %spa llego esta bien. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. Ix a Dios. %mor a Dios. %eng %spa a Dios. Ca k'o: pa le wantana. = k'o: pa le wantana. %mor /k'o: pa le wantana. %eng %spa esta en la ventana. Ix ena a lu'. %mor ena a lu'. %eng %spa a dios Pedro. P b'ay. %mor b'ay. %eng %spa vaya. Ca le ku'z. = le ku'z. %mor le ku'z. %eng %spa la Cus. Ix panu k'ux xaa jawi xal pewih. %mor panu k'ux xaa jawi xal pewih. %eng %spa yo crei que saber donde venistes. Ca no'. = no'. %mor no'. %eng %spa no. Ix e wi k'uwi la b'aj le xsipax kan. %mor e wi k'uwi la b'aj le xsipax kan. %eng %spa donde la piedra que te lo dejaron. Ix chaweh. %mor chaweh. %eng %spa regalado. Ix paja, k'opajaa. %mor paja, k'opajaa. %eng %spa en tu casa, esta en tu casa. Ca al ku'z. = al ku'z. %mor al ku'z. %eng %spa Cus. Rik al talin, a k'olik. %mor al talin, a k'olik. %eng %spa Catarina, hay. Ca karaj taj. = ma karaj taj. %mor *ma k-0-r/aj ta-j. %eng %spa no quiere. Rik le jun chik. %mor le jun chik. %eng %spa otro. Ca kalaj. = karaj. %mor k-0/r-aj. %eng %spa quiere. P ay tone: k'o: a meriyax. %mor ay tone: k'o: a meriyax. %eng %spa entonces tienes medias. *C7-25 Ca no' nukalsetina. = no' nukalsetina. %mor no' nu-kalsetina. %eng %spa calcetines. P iya'. %mor iya'. %eng %spa a si. Ca june:. = june:. %mor june:. %eng %spa este uno. C jun chik. %mor jun chik. %eng %spa otro. P b'ay chakojo: k'ut. %mor b'ay chakojo: k'ut. %eng %spa usalo. Ca wile:, la keb' e taqe nupat. = a keb' e:n taq nusapat. %mor a keb' e:n taq nu-sapat. %eng %spa son 2 mis zapatos. P jah? pares chakejo: la meriyax. %mor jah? pares chakejo: la meriyax. %eng %spa por eso usa las medias. P la calcetina nab'eh le. %mor la calcetina nab'eh le. %eng %spa los calcetines primero. Ca le. = le. %mor le. %eng %spa ese. P chakojo. %mor chakojo. %eng %spa usalo. Rik chab'ij panche lal talin. %mor chab'ij panche lal talin. %eng %spa digaselo a Catarina. Rik kaltzaq la la'. %mor kaltzaq la la'. %eng %spa te vas a caer. C chakojo'. %mor chakojo'. %eng %spa usalo. P chakojo: k'ut, jawila waqane. %mor chakojo: k'ut, jawila waqane. %eng %spa usalo pues, donde esta tu pie. Ca ah noh. = ah noh. %mor ah noh. %eng %spa no. P chaya ku la waqan chupam. %mor chaya ku la waqan chupam. %eng %spa ponga tu pie adentro. Rik chakojo: k'ut cha'. %mor chakojo: k'ut cha'. %eng %spa usalo pues dice. P je k'ula. %mor je k'ula. %eng %spa a si pues. C ma utz taj la xajab'. %mor ma utz taj la xajab'. %eng %spa no esta bien tu caite. C wena kakoj taj. %mor wena kakoj taj. %eng %spa si no lo usas. P jawii xiloq' wih? %mor jawii xiloq' wih? %eng %spa donde lo comprastes. Ca no' pa ch'ich'. = no' pa ch'ich'. %mor no' pa ch'ich'. %eng %spa en la camioneta. P pa chich' xiloq' wih? %mor pa chich' xiloq' wih? %eng %spa en la camioneta lo compre. Ca xelaju. = xelaju. %mor xelaju. %eng %spa Xela. P ah. %mor ah. %eng %spa ah. Ca xelaju'. = xelaju'. %mor xelaju'. %eng %spa Xela. C ah xela, pale jun k'ayib'al. %mor ah xela, pale jun k'ayib'al. %eng %spa en un mercado. *C7-26 Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P joropa xiya'oh. %mor joropa xiya'oh. %eng %spa cuanto dieron. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P joropa xiya'oh la zapat. %mor joropa xiya'oh la zapat. %eng %spa cuanto les costo el zapato. Ca ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. P chakojo chi k'ule jun chik. %mor chakojo chi k'ule jun chik. %eng %spa pongate el otro. Ca wile'. = wile'. %mor wile'. %eng %spa donde esta. P chakojo: k'ula xajab'. %mor chakojo: k'ula xajab'. %eng %spa ponga tus zapatos. Ca a utz intak'alik? = a utz intak'alik? %mor a utz in/tak'-al-ik? %eng %spa mejor me estoy parado. P utz al' tak'aloq. %mor utz at/tak'-al-oq. %eng %spa mejor que esta parado. Ca le', ay, ay k'o jun che'. = le', ay, ay k'o jun che'. %mor le', ay, ay /k'o: jun che'. %eng %spa hay un arb'ol. Ca k'am e ye'l. = ruk'am e we'l. %mor *r-*u/k'am e we'l. %eng %spa lo tiene manuel. Wel tat. %mor tat. %eng %spa papa. P nan, chakojo: chik'ule jun awaqan. %mor nan, chakojo: chik'ule jun awaqan. %eng %spa mama, ponga tu otro pie. Ca laj taj e jun. = ma karaj taj e jun. %mor *ma *k-0-r/aj ta-j e jun. %eng %spa no quiero no. Ca laj taj e keb'. = ma karaj taj e keb'. %mor *ma *k-0-r/aj ta-j e keb'. %eng %spa no quiere 2. P koh kaqasaj b'i la waqan. %mor koh kaqasaj b'i la waqan. %eng %spa lo metes duro tu pie. C ak'ax a xajab'? %mor ak'ax a xajab'? %eng %spa te duele tu zapato. Ca kokik. = kokik. %mor k-0/ok-ik. %eng %spa hay. P xokik. %mor x-0/ok-ik. %eng %spa hay. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P chakojo: chi k'ule jun chik. %mor chakojo: chi k'ule jun chik. %eng %spa pongate el otro. Wel junam pe tat. %mor junam pe tat. %eng %spa nos vemos se¤or. P b'ay. %mor b'ay. %eng %spa vaya. Ca ay k'o: le ye'l. = k'o: le we'l. %mor /k'o: le we'l. %eng %spa esta manuel. Ca jun taq wik' e:. = jun taq wich' e:. %mor jun taq wich' e:. %eng %spa unos peque¤os. C jun wik'. %mor jun wik'. %eng %spa un chile. P junam a xajab' ruk'e june'. %mor junam a xajab' ruk'e june'. %eng %spa es igual tu zapato con el uno. Ca junam. = junam. %mor junam. %eng %spa igual. *C7-27 C junam. %mor junam. %eng %spa igual. Ca usetine jun e:. = k'o: a kalsetine le jun e:. %mor /*k'o: *a-kalsetine *le: jun e:. %eng %spa tiene calcetine ese uno. C k'o: le nutel. %mor k'o: le nutel. %eng %spa tiene su agujero. P jampa kaper lal Cante'l. %mor jampa kaper lal Cante'l. %eng %spa cuando viene ud. Candelaria. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. P jampa kape lal Cante'l. %mor jampa kape lal Cante'l. %eng %spa cuando viene en Candelaria. Ca al kante'l e e uk' e tun. = lal kante'l x'e' ruk' o a tun. %mor *le: al kante'l *x-0/b'e: *r-uk' o *a tun. %eng %spa Candelaria se fue con Antonio. P iya'. %mor iya'. %eng %spa a si. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P x'e: lal kante'l ruk' a tun. %mor x-0/b'e: le: al kante'l r-uk' a tun. %eng %spa se fue Candelaria con Antonio. Ca k'o:lik. = x'ek. %mor *x-0/b'e:-ik. %eng %spa se fue. P atziij al ku'z. %mor atziij al ku'z. %eng %spa es cierto Cruz. Rik jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es. P a tzij x'e lal Cante'l ruk' atun. %mor a tzij x'e lal Cante'l ruk' atun. %eng %spa es cierto que se fue Candelaria con Antonio. Rik jachin al Cante'l. %mor jachin al Cante'l. %eng %spa quien Candelaria. P lu mi'al a kaq. %mor lu mi'al a kaq. %eng %spa hija de Kuq. Rik iya la, x'e qante'l chike'. %mor iya la, x'e qante'l chike'. %eng %spa asi, se en Cantel otra vez. P kachaya la Carlos le. %mor kachaya la Carlos le. %eng %spa asi dice Carlos. Rik iya, xaq jereh la'. %mor iya, xaq jereh la'. %eng %spa asi, nada mas dice. Ca a utz intak'al chik. = a utz kintake' chik. %mor a utz *k-in/take' chi-k. %eng %spa esta bien si me paro. Rik a awe lal milia cho'qa chareh a Carlos. %mor a awe lal milia cho'qa chareh a Carlos. %eng %spa es tuyo la Emilia digale Carlos. Ca ah noh. = ah noh. %mor ah noh. %eng %spa m. P kab'ij taj a Carlos. %mor kab'ij taj a Carlos. %eng %spa no le digas Carlos. Ca n k'o ta chik e' le je'. = n k'o ta chik e' le je'. %mor n /k'o: ta chi-k e' le je'. %eng %spa ya no esta ve. P ja. %mor ja. %eng %spa que. Ca a ki k'o ta chi kej. = aki ma k'o ta chi le kej. %mor aki *ma /k'o: ta chi *le: kej. %eng %spa fijate que ya no esta el caballo. P jascheh. %mor jascheh. %eng %spa porque. Ca le k'o jun. = le k'o jun. %mor le /k'o: jun. %eng %spa esta el uno. P xaa xawesaj. %mor xaa xawesaj. %eng %spa es que lo quitastes. *C7-28 Ca m. %mor m. %eng %spa m. P jascheh. %mor jascheh. %eng %spa porque. Ca le taq wate ni'a. = le jetaq b'ateria. %mor le jetaq b'ateria. %eng %spa las baterias. P ja. %mor ja. %eng %spa que. Ca le kej, keb' chik. = le kej, keb' chik. %mor le kej, keb' chik. %eng %spa el caballo, ya son 2. P iya'. %mor iya'. %eng %spa a si. Ca k'o ta chik e' le ij, le in chi. = k'o ta chik e' le rij, le in chiri'. %mor /k'o: ta chi-k e' le *r-ij, le in chiri'. %eng %spa lo detras, yo aqui. Ca chij e nusapat. = chirij e nusapat. %mor chi-*r-ij e nu-sapat. %eng %spa sobre mi zapato. C xawesaj, a xawesaj? %mor xawesaj, a xawesaj? %eng %spa lo quitastes, lo quitastes. Ca m, no' chiri. = no chiri'. %mor no chiri'. %eng %spa no aqui. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. Ca utz pe'l le ku wi le, le le jun. = utz a pe'l, jawi k'o wi le jun. %mor utz *a pe'l, *jawi /k'o: wi le jun. %eng %spa mejor Felipe donde esta el uno. Ca tzi' le wich le k'u wi le wich tzi'. = tzi' le wich le k'u wi le wich tzi'. %mor tzi' le wich le k'u wi le wich tzi'. %eng %spa el perro peque¤o, donde esta el perro. Ca jun ka'an a tzi'. = jun kana tzi'. %mor jun kana tzi'. %eng %spa un perro b'ravo. Ca naj pe'l kajoh. = le naj a pe'l kukojo. %mor *le naj *a pe'l *k-0-*u/koj-o. %eng %spa Felipe lo cre:. Rik nik, le: k'oya chilale'. %mor nik, le: k'oya chilale'. %eng %spa saber esta por alli. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. Rik ay kaq'oq'aj ta le: jaron. %mor ay kaq'oq'aj ta le: jaron. %eng %spa no metas el agua. P jas ka'anoh le. %mor jas ka'anoh le. %eng %spa que haces. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jas ka'anoh? %mor jas ka'anoh? %eng %spa que haces. Ca tzij nah. = kinq'osij nah. %mor *k-0-in/q'osi-j nah. %eng %spa tengo que aporrear. Ca pa ja. = pa ja. %mor pa ja. %eng %spa en la casa. P jas ka'an chareh? %mor jas ka'an chareh? %eng %spa que le vas hacer. Ca kin'an jelale'. = je kin'an ale. %mor je k-0-in/b'an ale. %eng %spa asi le hago. Ca kowin puch e' at. = ama katkowin pu at. %mor *ama *k-*at/kowin pu-!ch at. %eng %spa acaso no puede ud. P jah? %mor jah? %eng %spa que. Ca a kowin puch e' at. = ama katkowin pu at. %mor *ama *k-*at/kowin pu-!ch at. %eng %spa acaso no puede ud. P kinkowin taj. %mor kinkowin taj. %eng %spa no puedo. *C7-29 Ca je 'an jelale'. = je ka'ana lele. %mor je *k-0-*a/b'an-*a lele. %eng %spa a si lo haces. Ca le che:'. = le che:'. %mor le che:'. %eng %spa el palo. P n k'o n k'o ta nujal in. %mor n /k'o: n /k'o: ta nu-jal in. %eng %spa yo no tengo maiz. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. P n k'o ta nujal. %mor n /k'o: ta nu-jal. %eng %spa no tengo mazorca. Ca we le le konik. = le we le k'olik. %mor *le w-e le /k'o:-l-ik. %eng %spa es mio lo que hay. P a kasipaj b'i la le' chuweh le'. %mor a k-0-a/sipa-j b'i la le' chi-w-eh le'. %eng %spa me vas a regalar eso. Ca kisip kinsipaj. *** = kinsipaj. %mor k-0-in/sipa-j. %eng %spa lo regalo. P chaya k'a loq e. %mor ch-0-a/ya' k'a la-oq e. %eng %spa damelo pues. Ca no, kukayij al li'p. *** = no kik'ayij al li'p. %mor no k-0-u/k'ayi-j al li'p. %eng %spa lo vende, Felipe. P kuk'ayij. %mor kuk'ayij. %eng %spa lo vende. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P iya', xokok. %mor iya', xokok. %eng %spa a si. Chichu eh, tzi chak k'o: le june, chiche'. %mor eh, tzi chak k'o: le june, chiche'. %eng %spa este esta muy ocupado. Rik tzichak k'ute tajin kuq'osiij. %mor tzichak k'ute tajin kuq'osiij. %eng %spa ocupado, esta agarrando. Rik ay nan, mpe le, jat k'ut. %mor ay nan, mpe le, jat k'ut. %eng %spa ay mama, mira, anda pues. Rik jawilampe'le a Pelip, jas e xu'anoh. %mor jawilampe'le a Pelip, jas e xu'anoh. %eng %spa anda a ver Felipe, que hizo. Rik le, jawilampe luwach. %mor le, jawilampe luwach. %eng %spa anda a ver su cara. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. Rik jas xa'an, Pelipe, choq'a charech. %mor jas xa'an, Pelipe, choq'a charech. %eng %spa que hicistes Felipe, digale. C sa'j jela. %mor sa'j jela. %eng %spa venga por aca. Ca ha noh. = ha noh. %mor ha noh. %eng %spa ah no. P sa'j k'ut cha, lawilaa, k'o le:. %mor sa'j k'ut cha, lawilaa, k'o le:. %eng %spa venga pues dice, venga ver esta. P jun awuj. %mor jun awuj. %eng %spa un libro. C k'omas, k'omas chikop. %mor k'omas, k'omas chikop. %eng %spa hay mas hay mas animal. Ca ah no', ana jal. = kin'an le jal. %mor *k-0-*in/b'an-!a *le: jal. %eng %spa hago la mazorca. P jah? %mor jah? %eng %spa que? Ca ano jal. = kin'an le jal. %mor *k-0-*in/b'an-!o *le: jal. %eng %spa hago la mazorca. P kin'an e jal, ya. %mor k-0-in/b'an e jal, ya. %eng %spa hago la mazorca dice. *C7-30 Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C a ka'anaa jal? %mor a ka'anaa jal? %eng %spa hagamos mazorca? Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jawii, jawii kayaa wi le ixim? %mor jawii, jawii kayaa wi le ixim? %eng %spa en donde ponen el maiz. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. P jawii kaya wi ixim? %mor jawii k-0-a/ya' wi ixim? %eng %spa donde ponen el maiz. Ca ya chikach. = kinyaa pa le chikach. %mor *k-0-*in/ya' *pa *le: chikach. %eng %spa lo pongo en la canasta. P iya'. %mor iya'. %eng %spa a si. Ca pe le nuqab' e? = mpe le nuq'ab' e'. %mor mpe le nu-q'ab' e'. %eng %spa mira mi mano. *xk'is le nabe uwach le cinta C-7. *C7-31 P jas lub'i la tat, a Carlos? %mor jas lub'i la tat, a Carlos? %eng %spa como se llama tu papa Carlos? Rik Carlos cha', chab'ij ka panoq e'. %mor Carlos /cha', ch-0-a/b'i:-j ka pan-oq e'. %eng %spa Carlos dice, digaselo. Ch q'asunik, qas ku'ano? %mor q'asunik, qas k-0-u/b'an-o? %eng %spa que hace? P koh, ka'anoh. %mor koh, ka'anoh. %eng %spa tienes que hacer. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. P kohka'anoh. %mor kohka'anoh. %eng %spa tienes que hacer. Ch kile. %mor kile. %eng %spa donde esta. P b'ay, le xime:. %mor b'ay, le xime:. %eng %spa vaya, el maiz. Rik siriyem chuqok. %mor siriyem chuqok. %eng %spa ya lo esta esperando. C k'ole jun ixim. %mor k'ole jun ixim. %eng %spa esta el maiz. Ca b'ay. = b'ay. %mor b'ay. %eng %spa vaya. Rik a Carlos. %mor a Carlos. %eng %spa Carlos. Ch da cha'. %mor da /cha'. %eng %spa muchacho dice. Ca kinsik'aa loq. = kinsik'aa loq. %mor k-0-in/sik'a-*j la-oq. %eng %spa lo voy a recoger. P jah? %mor jah? %eng %spa que. Rik Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. Ca sik'aa loq. = kinsik'a loq. %mor *k-0-*in/sik'a-*j la-oq. %eng %spa lo voy a recoger. Rik a Carlos. %mor a Carlos. %eng %spa Carlos. P Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. Ca m, kak'am aweh lexim? = m, kak'am aweh lexim? %mor m, k-0-a/k'am aw-eh le: ixim? %eng %spa que cre: ud. maiz? C ah. %mor ah. %eng %spa ah. Ch jun pach cha'. %mor jun pach cha'. %eng %spa un pache dice. C no. %mor no. %eng %spa no. Rik kaqak'ayij cho'qa chare. %mor kaqak'ayij cho'qa chare. %eng %spa lo vendemos diga. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. C kink'am taj. %mor kink'am taj. %eng %spa no lo quiero. Rik kaqak'ayij ixim, kak'ama aweh choqa chareh. %mor k-0-qa/k'ayi-j ixim, k-0-a/k'am-a aw-eh /choq-a chi-r-eh. %eng %spa vendes maiz, tu quieres digale. Ca kak'amaa aweh. = kak'amaa aweh. %mor k-0-a/k'am-a aw-eh. %eng %spa quiere ud. C kek'an awe, we in. %mor kek'an awe, we in. %eng %spa quiere ud. mio. *C7-32 Ca ixim. = ixim. %mor ixim. %eng %spa maiz. C le xim? %mor le xim? %eng %spa el maiz. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P a xaa kak'ayij. %mor a xaa kak'ayij. %eng %spa lo vendes? Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P xakak'ayij? %mor xakak'ayij? %eng %spa si lo vendes? Ca no'. = no'. %mor no'. %eng %spa no. C xaa kak'ayij? %mor xaa kak'ayij? %eng %spa si lo vendes? Ca no k'ayij al lip. = kuk'ayij al lip. %mor no *k-0-*u/k'ayi-j al lip. %eng %spa lo vende Felipa. P jachin pu lal Lip. %mor jachin pu lal Lip. %eng %spa y quien es Felipa. Ca ame lape li' pa ja. = yamero kape ri' pa ja. %mor yamero *k-0/pet ri' pa ja. %eng %spa yamero viene en la casa. P jachinoq? %mor jachinoq? %eng %spa quien. Rik xa al lip' kub'ij che lu nan. %mor xa al lip' kub'ij che lu nan. %eng %spa Felipe le dice. P Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jachin pu la nan. %mor jachin pu la nan. %eng %spa quien es su mama. Ch m, chab'ij chareh. %mor m, chab'ij chareh. %eng %spa digale. Ca b'ij jun ixim e' jela'. = xinb'iq jun ixim, jela. %mor *x-0-*in/b'iq jun ixim, jela. %eng %spa trage un maiz, por alli. P b'ay. %mor b'ay. %eng %spa vaya. Ca kab'ek, i xkiloh, le jun xim. = i xkiloh, le jun ixim. %mor i x-0-k/il-oh, le jun ixim. %eng %spa el maiz. C no. %mor no. %eng %spa no. Ca a k'o jun. = a k'o jun. %mor a /k'o: jun. %eng %spa hay otro. Rik k'o jun chila lele. %mor k'o jun chila lele. %eng %spa hay uno por alli. Ch la walola'. %mor la walola'. %eng %spa es muy malo. *C7-33 Rik la walohle'. %mor la walohle'. %eng %spa es malo. Ch a lah cha', chach'awok cha. %mor a lah cha', chach'awok cha. %eng %spa muchacho dice, habla. Ca ay, chupix. = ay, xchupik. %mor ay, *x-0/chup-ik. %eng %spa ay, se apago. Ch chaltzijona k'ut. %mor ch-at/tzijo-n-a k'u-t. %eng DEP-2A/talk-ABS-TDEP EMPH-T. %spa habla pues. Ca iy. = iy. %mor iy. %eng %spa iy. Ix k'o chiri. %mor k'o chiri. %eng %spa esta aqui. P tasaj k'ut. %mor tasaj k'ut. %eng %spa venga pues. Rik chatak'ulok. %mor chatak'ulok. %eng %spa oigalo. Ix xa kuch'ab'ej chi jun cha'. %mor xa kuch'ab'ej chi jun cha'. %eng %spa es que habla a otro dice. Rik ay, le jun. %mor ay, le jun. %eng %spa ay, el uno. Ch tiox, jecha'. %mor tiox, jecha'. %eng %spa Santo, a si dice. P Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. Ca al te'l. = al te'l. %mor al te'l. %eng %spa Candelaria. P sa'j k'ut. %mor sa'j k'ut. %eng %spa venga pues. Ca nan, jah. = nan, jah. %mor nan, jah. %eng %spa mama, que. P lab'ij k'u le xim. %mor lab'ij k'u le xim. %eng %spa venga a decir el maiz. Ch .... %mor .... %eng %spa ..... Ca k'am aweh lexim. = a kak'am aweh lexim. %mor a *k-0-*a/k'am aw-eh le ixim. %eng %spa quiere ud. maiz. C a k'ax, le jal. %mor a k'ax, le jal. %eng %spa cuesta, la mazorca. Rik a katij wahat Pelipe, choqa chareh. %mor a katij wahat Pelipe, choqa chareh. %eng %spa come ud. tortilla Felipe diga. P a katij wah cho'qa chareh. %mor a katij wah cho'qa chareh. %eng %spa come ud tortilla digale. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. P a katij wah kacha. %mor a katij wah kacha. %eng %spa comes tortilla digale. Ca ah noh. = ah noh. %mor ah noh. %eng %spa ah no. Rik katij ku'wa Pelipa, cho'qa che le: Pelipa le. %mor katij ku'wa Pelipa, cho'qa che le: Pelipa le. %eng %spa y ud. Felipe come tortilla. Ca noh. = noh. %mor noh. %eng %spa no. *C7-34 C cho'qa chareh. %mor cho'qa chareh. %eng %spa digale. Rik ri kub'ij jala. %mor ri kub'ij jala. %eng %spa C a katij wah at, a Carlos? %mor a katij wah at, a Carlos? %eng %spa come ud. tortilla, Carlos. P Carlos cha'. %mor Carlos cha'. %eng %spa Carlos dice. Ch .... %mor .... %eng %spa ..... Rik tira na chu'anik. %mor tira na chu'anik. %eng %spa es muy de altiva. C a katij wahat? %mor a katij wahat? %eng %spa come ud. tortilla. Ca ki le: nutzam e'. = ki le: nutzam e'. %mor ki le: nu-tzam e'. %eng %spa mira mi nariz. P b'ay, jas xu'anoh? %mor b'ay, jas x-0-u/b'an-oh? %eng %spa vaya, que hizo. Ca intzaqik. = xintzaqik. %mor *x-in/tzaq-ik. %eng %spa me cai. P jascheh. %mor jascheh. %eng %spa porque. Ca noh. = noh. %mor noh. %eng %spa no. P la k'uten kawil ta lab'eh? %mor la k'uten kawil ta lab'eh? %eng %spa ya ves que no ves eso. Ch xinq'ab'arik kacha'. %mor x-in/q'ab'ar-ik k-0/cha'. %eng %spa me emtolo diga. Ca intzaq che jun ab'aj. = xintzaq chuwa jun ab'aj. %mor *x-in/tzaq chi-*u-*wa jun ab'aj. %eng %spa me cai de una piedra. P a tzij xa at q'ab'arel. %mor a tzij xa at q'ab'arel. %eng %spa es cierto que ud. es bolo. Ca no, qab'alel taj. = ma inq'ab'arel taj. %mor *ma *in/q'ab'ar-el ta-j. %eng %spa no estoy bolo. P at q'ab'arel kune' cha'. %mor at q'ab'arel kune' cha'. %eng %spa en que estabas bolo. Rik xa q'ab'arel. %mor xa q'ab'arel. %eng %spa esta bolo. C b'ij taj. %mor b'ij taj. %eng %spa diga pues. Ch q'ab'arel. %mor q'ab'arel. %eng %spa esta lolo. Ca pelel ku le' la Pelipa cha'. = q'ab'arel k'u ne' la Pelipa cha'. %mor /q'ab'ar-el k'u ne' le: a Pelipa /cha'. %eng %spa P jah? %mor jah? %eng %spa que. Ca qab'akalel k'u le la Pe:. = q'ab'arel k'u ne la Pelipa cha'. %mor /q'ab'ar-el k'u ne le: a Pelipa /*cha'. %eng %spa esta bolo Felipe dice. P jah? %mor jah? %eng %spa que. Ca q'ab'akalel k'u le la Pe:. = q'ab'arel k'u ne la Pelipa cha'. %mor /q'ab'ar-el k'u ne le: a Pelipa /*cha'. %eng %spa Ca la Pelipa cha'. = la Pelipa cha'. %mor le: a Pelipa /cha'. %eng %spa Felipe. P iya'. %mor iya'. %eng %spa a si. *C7-35 Ch q'ab'arel la Pelipe cha'. %mor q'ab'arel la Pelipe cha'. %eng %spa esta bolo Felipe dice. Rik q'ab'arel la Pelipe cha'. %mor q'ab'arel la Pelipe cha'. %eng %spa esta lolo Felipe dice. Ch xaq kub'ij. %mor xaq kub'ij. %eng %spa nada mas dice. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa ese. Ch q'ab'arel n k'u la, jas koq' che lupalaj. %mor /q'ab'ar-el n k'u la, jas k-0/oq' che le: u-palaj. %eng %spa si pues esta lolo, porque llora en su cara. Ch xa ne xtzaqik e. %mor xa ne x-0/tzaq-ik e. %eng %spa nada mas se cayo. Rik a Carlos, jatch'ab'ej k'u le: Pelipe. %mor a Carlos, jatch'ab'ej k'u le: Pelipe. %eng %spa Carlos anda a hablar a Felipe. Rik yamero ke'ek cha. %mor yamero ke'ek cha. %eng %spa yamero se va. Ch kayaa k'u kan lawetz'ab'a'l cha'. %mor kayaa k'u kan lawetz'ab'a'l cha'. %eng %spa entonces te va a dejar tu juguete dice. Rik ja b'i la' cha' chayaa b'a kan chuwe. %mor ja b'i la' cha' chayaa b'a kan chuwe. %eng %spa anda a decirlo, dejamelo a mi. Rik le etz'ab'al tek'uri' kinch'aw awuk'. %mor le etz'ab'al tek'uri' kinch'aw awuk'. %eng %spa tu juguete entonces voy a hablar. Rik cho'qa chareh. %mor cho'qa chareh. %eng %spa contigo digale. P sa'j k'ut a Carlos. %mor sa'j k'ut a Carlos. %eng %spa venga pues Carlos. Ch xyaa keb' retz'ab'a'l mier. %mor xyaa keb' retz'ab'a'l mier. %eng %spa le dieron 2 juguetes de hoy. Ca pe nuq'ab'. = impe le nuq'ab' e. %mor impe *le: nu-q'ab' *e. %eng %spa mira mi mano. Rik jata la' ka'an inaj achiij chareh. %mor j-0-a/ta' la' k-0-a/b'an inaj a-chiij chi-r-eh. %eng %spa anda a preguntarle si le van hacer a Candelaria. Rik kayaa inaj nuchij inaj nim. %mor k-0-a/ya' inaj nu-chij inaj nim. %eng %spa me vas a dar un corderito, grandecito. Rik cho'qa chareh a Carlos. %mor cho'qa chareh a Carlos. %eng %spa digale, Carlos. Ca b'ij. = kinb'iij. %mor *k-0-*in/b'i:-j. %eng %spa lo digo. Rik kaya inaj nu carro xa x'an. %mor kaya inaj nu carro xa x'an. %eng %spa me vas a dar un carrito, es que le. Rik chi luqab' cha. %mor chi luqab' cha. %eng %spa hicieron su manga. Ca le nuqab' e. = le nuqab' e. %mor le nu-qab' e. %eng %spa mi mano. Rik jas xu'an aq'ab'? %mor jas x-0-u/b'an a-q'ab'? %eng %spa que le paso su mano. P Carlos cha. %mor Carlos cha. %eng %spa Carlos dice. Ca che. = che. %mor che. %eng %spa arbol. Rik ay, k'ixib'al, k'ula katoq' chuwa la Pelip. %mor ay, k'ixib'al, k'ula katoq' chuwa la Pelip. %eng %spa es verguenza que llores ante Felipe. *C7-36 P Carlos xpe lal lipa le. %mor Carlos xpe lal lipa le. %eng %spa Carlos alli viene la lipa. P ruka'm ankane'y katij aweat. %mor ruka'm ankane'y katij aweat. %eng %spa trae guineos, quiere ud. C k'ax uq'ab' a kax aq'ab'. %mor k'ax uq'ab' a kax aq'ab'. %eng %spa le dale la mano, te duele la mano. Ca chuxe' che:'. = chuxe' che:'. %mor chi-u-xe' che:'. %eng %spa debajo de arbol. Ch ma tzij ta chi karaj. %mor ma tzij ta chi karaj. %eng %spa ya no quiere hablar. Rik ay no' xaa xk'anarik. %mor ay no' xaa x-0/k'an-ar-ik. %eng %spa es que se enojo. Ca nan, chapisa. = nan, chapisa. %mor nan, ch-0-a/pis-a. %eng %spa mama envuelvelo. Rik qana. %mor qana. %eng %spa espera. Ch ay k'o chi naj alale chaya keb'. %mor ay k'o chi naj alale chaya keb'. %eng %spa tienes esto daselo 2 a mi. C k'ax uqab' rumal le che. %mor k'ax uqab' rumal le che. %eng %spa le duele la mano por el palo. Rik jun che' le' pelipe. %mor jun che' le' pelipe. %eng %spa un palo Felipe. P sa'aj k'ut a Carlos. %mor sa'aj k'ut a Carlos. %eng %spa venga pues Carlos. Rik jak'utu' chuwach wene. %mor jak'utu' chuwach wene. %eng %spa se lo vas a mostrar, talvez. Rik k'o inxi'l akunub'al, kuya kanoq. %mor k'o inxi'l akunub'al, kuya kanoq. %eng %spa tienes un tu remedio, que te deja. P sa'j, k'ut. %mor sa'j, k'ut. %eng %spa venga pues. Rik ... %mor ... %eng %spa .... Ch maje: tala wene k'o ukunu b'al. %mor maje: tala wene k'o ukunu b'al. %eng %spa talves tienes un remedio. P Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. C Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. Ca ay le. = ay le. %mor ay le. %eng %spa ay el. C jawii'. %mor jawii'. %eng %spa donde. Ca le:. = le:. %mor le:. %eng %spa ese. C le:. %mor le:. %eng %spa ese. Ca alah. = alah. %mor alah. %eng %spa muchacho. C a utz awach. %mor a utz awach. %eng %spa estas bien. Ca xoqa chi jun. = xoq' chi jun. %mor x-0/oq' chi jun. %eng %spa lloro otro. *C7-37 P jachin chikeh? %mor jachin chikeh? %eng %spa cual. Ca q'aq. = q'aq. %mor q'aq. %eng %spa fuego. P q'aq. %mor q'aq. %eng %spa fuego. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C a le: k'o chi jun. %mor a le: k'o chi jun. %eng %spa hay otro. Ca pa misa. = pa misa. %mor pa misa. %eng %spa en la misa. P misa. %mor misa. %eng %spa misa. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C misa. %mor misa. %eng %spa misa. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P qasa reh le misa. %mor qasa reh le misa. %eng %spa de que es la misa. Ch tzi ma ku taa tachik. %mor tzi ma ku taa tachik. %eng %spa ya no oye. C chawil. %mor chawil. %eng %spa lo ves. P chawilaa k'u le: jun wuje cha'. %mor chawilaa k'u le: jun wuje cha'. %eng %spa mira un libro dice. C k'o le: jun wuj. %mor k'o le: jun wuj. %eng %spa esta el libro. P maja ne kak'is rili'k. %mor maja ne kak'is rili'k. %eng %spa todavia no termina en ver. C ah kiyaa le: chikop chupam. %mor ah kiyaa le: chikop chupam. %eng %spa hay muchos animales adentro. P chat ku'la warali. %mor chat ku'la warali. %eng %spa sientate aqui. C ku'lik. %mor ku'lik. %eng %spa sentado. Ca k'ax inpaxij eli'. = are k'ax kimpaxij le wari'. %mor *are k'ax *k-0-in/paxi-j le wari'. %eng %spa peor si quebro esto. P kapaxij ta la'. %mor k-0-a/paxi-j ta la'. %eng %spa creo que no lo vas a romper. C ah je', xaq sutinik kawiloh. %mor ah je', xaq sutinik kawiloh. %eng %spa ah si, solo da vuelta lo ves. Ca k'o ta chik e jun kane'y. = k'o ta chik e jun ankane'y. %mor /k'o: ta chi-k e jun ankane'y. %eng %spa un guineo. C a le: jun ankane'y at. %mor a le: jun ankane'y at. %eng %spa a si tu guineo. Ca k'o: ta chik e jun ankane'y, le. = k'o: ta chik e jun ankane'y, le. %mor /k'o: ta chik e jun ankane'y, le. %eng %spa ya no hay un guineo. P ya n k'o ta chik. %mor ya n /k'o: ta chi-k. %eng %spa ya no hay. *C7-38 C xresaj le ankane'y. %mor xresaj le ankane'y. %eng %spa saco el guineo. P chawila k'ut alele'. %mor chawila k'ut alele'. %eng %spa mira eso. C aki'a le: tz'i. %mor aki'a le: tz'i. %eng %spa anda a morder el perro. P le:. %mor le:. %eng %spa ese. Ca ti'a le: tz'i'. = ti'a le: tz'i'. %mor ti'a le: tz'i'. %eng %spa muerda al perro. P kawil le naj taq wich' tz'i'le'. %mor kawil le naj taq wich' tz'i'le'. %eng %spa ves los perros peque¤os. Ca k'o chik e jun taq tz'i' le. = e k'o chik e jun taq tz'i' le'. %mor e /k'o: chi-k e jun taq tz'i' le'. %eng %spa P junam ruk'e naj june' le xawiloh. %mor junam ruk'e naj june' le xawiloh. %eng %spa igual que el uno que vistes. Ca junam. = junam. %mor junam. %eng %spa igual. P junam ruk'e naj juni' le'. %mor junam ruk'e naj juni' le'. %eng %spa igual que este uno. Ca junam. = junam. %mor junam. %eng %spa igual. P a junam. %mor a junam. %eng %spa a igual. Ca taq jij, tij chikop e. = tajin kutij chikop e. %mor /tajin *k-0-*u/tij chikop e. %eng %spa esta comiendo animal. C unan utat. %mor unan utat. %eng %spa sus padres. Ca jun e' tij chikop i'. = le' jun e' kutij chikop i. %mor *le' jun e' *k-0-*u/tij chikop i. %eng %spa el uno come animal. Ca le jun tij chikop i'. = le jun tij chikop i'. %mor le jun *k-0-*u/tij chikop i'. %eng %spa el uno come animal. Ca wit' o. = le wich' ch'oh. %mor *le wich' ch'oh. %eng %spa el peque¤o raton . C le tz'i. %mor le tz'i. %eng %spa el perro. Ca a ki al ku'z, a ki k'o jun chikop. = a ki al ku'z, a ki k'o jun chikop. %mor a ki al ku'z, a ki /k'o: jun chikop. %eng %spa fijate Cruz, fijate hay un animal. Ca utij chi'i. = kutij le tz'i'. %mor *k-0-u/tij *le tz'i'. %eng %spa come el perro. Rik jawii k'owih. %mor jawii k'owih. %eng %spa donde esta. Ca no, un tij tz'i' le. = le jun kutij le tz'i le'. %mor *le jun *k-0-*u/tij *le tz'i le'. %eng %spa el uno come al perro. Ca o jun len wuk'. = k'o jun la le' wuk'. %mor /k'o: jun la le' w-uk'. %eng %spa hay uno de eso conmigo. Rik alaj jun upatzam. %mor alaj jun upatzam. %eng %spa como esta tu moco. C a kawiloh le: me's. %mor a kawiloh le: me's. %eng %spa ves al gato. Ca kinwiloh. = kinwiloh. %mor k-0-inw/il-oh. %eng %spa lo veo. *C7-39 P kawil lenaj, jun me'se. %mor kawil lenaj, jun me'se. %eng %spa ves al, un gato. C le jun me's. %mor le jun me's. %eng %spa el gato. Ca wiloh. = kinwiloh. %mor *k-0-inw/il-oh. %eng %spa lo veo. P junam ruk'e re la watite. %mor junam ruk'e re la watite. %eng %spa igual como el de tu abuela. Ca junam. = junam. %mor junam. %eng %spa igual. P jas ukolor ere la wati't. %mor jas ukolor ere la wati't. %eng %spa de que color el de tu abuela. Ca qan. = q'an. %mor q'an. %eng %spa amarillo. Rik junam a tza'm ruk'. %mor junam a tza'm ruk'. %eng %spa igual tu nariz con ella. P a Carlos. %mor a Carlos. %eng %spa Carlos. Ca ki k'o nuwoton in. = a ki k'o nuwoten in. %mor a ki /k'o: nu-woten in. %eng %spa fijate, que yo tengo boton. Ca k'iya'. = k'iya'. %mor k'iya'. %eng %spa muchas. P inchike? %mor inchike? %eng %spa cual. Ca le jun, jun b'o'. = le jun nub'oton. %mor le jun *nu-b'oton. %eng %spa mi boton. Ca jun chike'. = le jun chike'. %mor le jun chike'. %eng %spa el otro. C le jun chik. %mor le jun chik. %eng %spa el otro. C le jun chik. %mor le jun chik. %eng %spa el otro. Ca ki k'o jun sied nupantalon. = a ki k'o jun usierra li nupantalon. %mor a ki /k'o: jun *u-sierra *le: nu-pantalon. %eng %spa fijate que mi pantalon tiene sierra pantalon. P jamipe: xaya wi la cincha le? %mor jamipe: xaya wi la cincha le? %eng %spa cuanto te costo tu cincho. C sib'ilaj lu b'oton. %mor sib'ilaj lu b'oton. %eng %spa muchos son sus botones. Ca a ki jun chike'. = ak'i le jun chike. %mor ak'i le jun chike. %eng %spa fijate el otro. P jas uwach k'o chuwach? %mor jas uwach k'o chuwach? %eng %spa que es lo que tiene adelante. Ca a kile jun chik. = a kile jun chik. %mor a kile jun chik. %eng %spa fijate el otro. C ah le: jun chik, jun chik b'oton. %mor ah le: jun chik, jun chik b'oton. %eng %spa a el otro, otro boton. P k'iya. %mor k'iya. %eng %spa muchos. C kiya' la b'oton. %mor kiya' la b'oton. %eng %spa muchos son tus botones. Ca k'iya b'ay k'iya b'a la waton. = k'iya b'ay k'iya b'a la waton. %mor k'iya b'ay k'iya b'a la waton. %eng %spa muchos, vaya tenes muchos botones. Rik jas ku'an le a Carlos. %mor jas ku'an le a Carlos. %eng %spa que hace eso Carlos. *C7-40 P k'iya'. %mor k'iya'. %eng %spa muchos. Rik jun awion. %mor jun awion. %eng %spa un avion. Ca jun awiyon. = jun awiyon. %mor jun awiyon. %eng %spa un avion. C kat. %mor kat. %eng %spa prep. P akate ruk'e pelipe cha'. %mor akate ruk'e pelipe cha'. %eng %spa te vas con Felipe dice. C jah. %mor jah. %eng %spa que. P kate ruk'. %mor kate ruk'. %eng %spa te vas con el. Ca ja k'o wih le achoch? = jawii k'o wi le: rachoch? %mor jawii /k'o: wi le: *r-achoch? %eng %spa donde esta su casa. P k'o, k'o pe stados unidos. %mor k'o, k'o pe stados unidos. %eng %spa en Estados Unidos. P kix'e: pa vion, jas le jun jun. %mor kix'e: pa vion, jas le jun jun. %eng %spa se van en avion, como el uno. P xq'atanik kix'e: chupam cha'. %mor xq'atanik kix'e: chupam cha'. %eng %spa que paso, se van adentro dice. Ca ule awiyom. = ruk' a awiyon. %mor *r-uk' a awiyon. %eng %spa con el avion. C a kate' wuk'. %mor a kate' wuk'. %eng %spa te vas conmigo. Ca we pa le: sut' e. = kin'e pa le sutz' e. %mor *k-in/b'e: pa le sutz' e. %eng %spa me voy en las nub'es. Ca kine' pa le sutz'. = kine' pa le sutz'. %mor k-in/b'e: pa le sutz'. %eng %spa me voy en las nubes. C pa le sutz'. %mor pa le sutz'. %eng %spa en las nubes. P a kat'ek cha'? %mor a k-at/b'e:-ik /cha'? %eng %spa te vas dice. Ca ek taj. = ma kin'e taj. %mor *ma *k-*in/b'e:-!ik ta-j. %eng %spa no me voy. P jascheh? %mor jascheh? %eng %spa porque. C kine' taj, jascheh. %mor kine' taj, jascheh. %eng %spa no me voy, porque. Ca al ku'z. = al ku'z. %mor al ku'z. %eng %spa Cruz. Rik jasach? %mor jasach? %eng %spa que? Ca in'e uk' e pelita u. = kin'e: ruk' e pelip e. %mor *k-in/b'e: *r-uk' e pelip e. %eng %spa me voy con Felipe. Ca in'e uk a pelip a. = kin'e: ruk' a pelip e. %mor *k-in/b'e: *r-uk' a pelip e. %eng %spa me voy con Felipe. Ca uk awiyon cha'. = kin'e: ruk' pa awiyon cha'. %mor *k-*in/b'e: *r-uk' *pa awiyon /cha'. %eng %spa me voy con el en avion dice. Rik kinxe'j wib' a cho'qa chareh. %mor k-0-in/xe'j w-ib' a /cho'q-a chi-r-eh. %eng %spa tengo miedo digale. *C7-41 Ca inxe'j wib' a. = kinxe'j wib' a. %mor *k-0-in/xe'j w-ib' a. %eng %spa tengo miedo. C axe'j awib', ma xe'j taj? %mor axe'j awib', ma xe'j taj? %eng %spa te asustas, no te asustes? C a xe'jawib'. %mor a xe'jawib'. %eng %spa te asustas. Rik veinte ocho junab'. %mor veinte ocho junab'. %eng %spa 28 a¤os. C sib'alaj a, a anaj. %mor sib'alaj a, a anaj. %eng %spa esta muy lejos. Rik a Carlos. %mor a Carlos. %eng %spa Carlos. Ca aq e june'. = aq le: june'. %mor aq le: june'. %eng %spa cerdo es este. C ak', y le juni'. %mor ak', y le juni'. %eng %spa este es gallo. Ca tzi' u'anoh. = le: tz'i', jas ku'anoh? %mor *le: tz'i', *jas *k-0-u/b'an-oh? %eng %spa el perro que hace. C ah, jun tz'i. %mor ah, jun tz'i. %eng %spa un perro. P kach'ob'oh jas uwach eriri? %mor kach'ob'oh jas uwach eriri? %eng %spa sabes como es esto. Ca tz'ikin. = tz'ikin. %mor tz'ikin. %eng %spa pajaro. P no, ak'. %mor no, ak'. %eng %spa no, gallo. Ca ak'. = ak'. %mor ak'. %eng %spa gallo. P m, kawii, kawii lujolome? %mor m, kawii, kawii lujolome? %eng %spa donde, donde va, su cabeza. P kawil le jun upare'x? %mor kawil le jun upare'x? %eng %spa ves el uno, copete. Ca tiju le'. = kutijoh le. %mor *k-0-*u/tij-oh le. %eng %spa lo come. P jas uwach eriri'. %mor jas uwach eriri'. %eng %spa que es esto. Ca ay, tikilik e. = tak'alik e. %mor /tak'-al-ik e. %eng %spa parado. C ay. %mor ay. %eng %spa ay. Ca ah, akik'o, kik'o jun xik e'. = ah, akik'o, kik'o jun xik e'. %mor ah, a ki /k'o: jun chi-k e'. %eng %spa fijate, que hay otro. P je k'ute, jas uwach junaj. %mor je k'ute, jas uwach junaj. %eng %spa a si pues, que es esta. P cuenta ruk'ame'. %mor cuenta ruk'ame'. %eng %spa cosa que lleva? Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P linaj cuentari? %mor linaj cuentari? %eng %spa esta cosa. Ca la le'? = la le'? %mor la le'? %eng %spa ese? *C7-42 P je. %mor je. %eng %spa si. Ca q'ojom. = q'ojom. %mor q'ojom. %eng %spa musica. P jas uwach q'ojom. %mor jas uwach q'ojom. %eng %spa que musica. Ca nik. = nik. %mor nik. %eng %spa saber. P are: k'o mesa le'. %mor are: k'o mesa le'. %eng %spa es que hay mesa. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P are k'o mesa le. %mor are k'o mesa le. %eng %spa es que hay mesa. Ca wiloh. = jawi le:? %mor jawi le:? %eng %spa donde esta. Ca le'e, le: wati't. = le'e, le: wati't. %mor le'e, le: wati't. %eng %spa tu abuelita. C le me's. %mor le me's. %eng %spa el gato. P le:. %mor le:. %eng %spa ese. C are:. %mor are:. %eng %spa es. Ca kink'ama loq kej. = kink'amaa loq, a kiwaj? %mor k-0-in/k'am-a la-oq, *a k-0-*iw/aj? %eng %spa lo voy a traer si quieren. C a kel b'ik le, le me's. %mor a kel b'ik le, le me's. %eng %spa ah va salir el gato. Ca puta, miix, mi'x, mix. = puta, miix, mi'x, mix. %mor puta, miix, mi'x, mix. %eng %spa puta, mix, mix (llama al gato). C ma ka'an taj, wix. %mor ma ka'an taj, wix. %eng %spa no lo hagas. Ca k'ama taj e' xek b'ik. = ma kinkama taj, xok b'iik. %mor *ma *k-0-*in/k'am-a ta-j, x-0/ok b'i:-k. %eng %spa no lo van ir a traer, entro. C xelb'ik. %mor xelb'ik. %eng %spa salio. P chapampe, chaq'aluj k'uloq. %mor chapampe, chaq'aluj k'uloq. %eng %spa agarralo, abrasalo pues. Ca ay laj me'se. = ay, linaj me'se. %mor ay, linaj me'se. %eng %spa ay, el gato. C ay le: jun nima me's. %mor ay le: jun nima me's. %eng %spa ay, el gato grande. Ca wich me's, le wich' me's. = wich me's, le wich' me's. %mor wich me's, le wich' me's. %eng %spa peque¤o gato, el peque¤o gato. C jun nim me's. %mor jun nim me's. %eng %spa un gato grande. P k'o chirije riri, k'o waral le, le'. %mor k'o chirije riri, k'o waral le, le'. %eng %spa esta sobre esto, esta aqui. P le, junam ruk'e. %mor le, junam ruk'e. %eng %spa igual que. Ca jun u'k e'. = junam ruk' e. %mor junam *r-uk' e. %eng %spa igual con el. *C7-43 C junam ruk' ame's. %mor junam ruk' ame's. %eng %spa igual como tu gato. Ca junam uk' e watit. = junam ruk' e re le watit e. %mor junam *r-uk' e *r-e le: w-atit e. %eng %spa igual como el de mi ab'uelita. Ca uk' e xikin. = ruk' uxikin e. %mor *r-uk' *u-xikin e. %eng %spa con su oreja. Ca jat, jate, jate. = jat, jate, jate. %mor /jat. %eng %spa vete, vete. Ca ek, ay, k'o chi. = xe'ek, ay, k'o chi. %mor *x-e/b'e:-ik, ay, /k'o: chi. %eng %spa se fueron. Ca k'o: chik, keb', keb' achih le'. = ek'o chi keb' achijab' e? %mor *e/k'o: chi-!k keb' achi-*ab' e? %eng %spa ya hay otros 2 hombres. C ah, o'xib'. %mor ah, o'xib'. %eng %spa ah, 3. Ca k'o upatalon le jun e'. = k'o pantalon le jun e. %mor /k'o: pantalon le: jun e. %eng %spa este tiene un su pantalon. C ah je'. %mor ah je'. %eng %spa ah si. Ca patalon e jun e'. = lupantalon le jun e. %mor *le: *u-pantalon le jun e. %eng %spa el pantalon de ese uno. C upantalon. %mor upantalon. %eng %spa su pantalon. Ca etijolon, upatalone. = lupantalon. %mor *le: u-pantalon. %eng %spa su pantalon. Ca jun achi le'. = le jun achi le'. %mor le jun achi le'. %eng %spa ese hombre. C le jun chake't. %mor le jun chake't. %eng %spa el saco. P jas uwach ejun juni? %mor jas uwach ejun juni? %eng %spa que es este uno. Ca kej. = kej. %mor kej. %eng %spa caballo. P no, tz'i'. %mor no, tz'i'. %eng %spa no, perro. Ca tz'i. = tz'i. %mor tz'i. %eng %spa perro. P n kawiloh? kawiloh junam ruk'. %mor n kawiloh? kawiloh junam ruk'. %eng %spa lo ves, lo ves que igual. P enaj jun k'o inaj cuenta kaq. %mor enaj jun k'o inaj cuenta kaq. %eng %spa que este uno, tiene una casa roja. P chuqul, a xawil puch? %mor chuqul, a xawil puch? %eng %spa en su cuello, lo vistes pues. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P le xink'ut chawach. %mor le xink'ut chawach. %eng %spa te lo mostre. Ca k'o ntaq tz'i' le'. = k'o ntaq tz'i' le'. %mor /k'o: ntaq tz'i' le'. %eng %spa hay unos perros. P m. %mor m. %eng %spa m. C ah, k'iya. %mor ah, k'iya. %eng %spa ah muchos. *C7-44 Ca k'iya. = k'iya. %mor k'iya. %eng %spa muchas. C lutz'ii ah. %mor lutz'ii ah. %eng %spa su perro, ah. Ca m, n chik i'. = le jun chik e'. %mor le jun chi-k e'. %eng %spa el otro. Ca chepa kib' e. = kikichap kib' e. %mor *k-0-*ki/chap k-ib' e. %eng %spa se agarran. C le jun chik achih. %mor le jun chik achih. %eng %spa el otro hombre. C ahje'. %mor ahje'. %eng %spa a si. Ca k'o usapat e. = k'o usapat e. %mor /k'o: u-sapat e. %eng %spa tiene zapato. P la k'ut, junam ruk' la weh le'. %mor la k'ut, junam ruk' la weh le'. %eng %spa ya ves igual que el tuyo. Ca no, junam awe' awuk'. = junam ere awuk'. %mor junam ere aw-uk'. %eng %spa igual de el con el tuyo. P junam taj. %mor junam taj. %eng %spa no es igual. Ca junam, awela. = junam ere awuk'. %mor junam ere awuk'. %eng %spa igual de el con el tuyo. P junam taj. %mor junam taj. %eng %spa no es igual. Ca junam, awela. = junam ewehle'. %mor junam ewehle'. %eng %spa es igual el mio. Ca juname nu nu sapa't. = junam e nu sapa't. %mor junam e nu sapa't. %eng %spa igual mi zapato. Ca uk' a Pelipa le'. = ruk' ere la Pelipa le'. %mor ruk' ere la Pelipa le'. %eng %spa con Felipe. P ah, juname. %mor ah, juname. %eng %spa ah, igual. C junam e. %mor junam e. %eng %spa igual. Ca junam. = junam. %mor junam. %eng %spa igual. C junam qasapa't. %mor junam qasapa't. %eng %spa igual nuestro zapato. Ca wich' e nu sapa't. = wich' e nu sapa't. %mor wich' e nu sapa't. %eng %spa es peque¤o mi zapato. C jachike le mas wich'? le at? %mor jachike le mas wich'? le at? %eng %spa cual es el mas peque¤o?, ud.? Ca ou ayanta 'at e'. = k'o ayanta at e'. %mor /k'o: ayanta at e'. %eng %spa tiene llanta(igual a caite). P k'o k'ut. %mor k'o k'ut. %eng %spa hay pues. Ca k'o uyanta tun. = k'o uyanta la tun. %mor /k'o: u-yanta *le: *a tun. %eng %spa Antonio tiene llanta. P iya'. %mor iya'. %eng %spa a si. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C la k'ute, luq'ab'. %mor la k'ute, luq'ab'. %eng %spa ya ves, su mano. *C7-45 P a k'ore la tat? %mor a k'ore la tat? %eng %spa tiene tu papa. Ca m? k'o taj usapa't. = n k'o taj xa lusapa't. %mor *n /k'o: ta-j xa *le: u-sapa't. %eng %spa no tiene solo zapato. P sapa't kukoj are? %mor sapa't kukoj are? %eng %spa el usa zapato. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P iya'. %mor iya'. %eng %spa asi. Ca ay jun chik e' an upuchi' le'. = le jun chik, xu'an upuchi' le'. %mor le jun chi-k, *x-0-*u/b'an u-puchi' le'. %eng %spa el otro asi hizo la b'oca. Ca ki, k'o jujun k'ik e. = a ki k'o jun ch'ich' e. %mor a ki /k'o: jun ch'ich' e. %eng %spa fijate que hay otro. P kawiloh k'o jun ukuchi'l lare' le'. %mor kawiloh k'o jun ukuchi'l lare' le'. %eng %spa lo ves que el tiene un cuchillo. Ca jun ch'il le'. = jun ukuchille'. %mor jun ukuchille'. %eng %spa un su cuchillo. P ay juni. %mor ay juni. %eng %spa este uno. Ca e jun kike'. = le jun ch'ich'e. %mor le jun ch'ich'e. %eng %spa el otro. P la k'ute, kecho. %mor la k'ute, kecho. %eng %spa ya ves. C ah, k'o le: lu q'ab'. %mor ah, k'o le: lu q'ab'. %eng %spa tiene su mano. P kech'o' janike. %mor kech'o' janike. %eng %spa pelean. Ca kech'o'janik e. = kech'o'janik e. %mor k-e/ch'o'j-an-ik e. %eng INCOMP-6A/fight-ABS-TIV that. %spa se pelean. P kawil le jun uq'ab', xa jun ch'oke. %mor kawil le jun uq'ab', xa jun ch'oke. %eng %spa ves su mano, es un sanate. Ca le le ki, ki k'o: jun nima tza'm e'. = aki k'o: jun nim utza'm e. %mor aki /k'o: jun nim *utza'm e. %eng %spa hay uno con una trompa grande. C le. %mor le. %eng %spa ese. Ca ay, ke chik e me's e'. = xe' chik e me's e. %mor *x-0/b'e: chi-k e me's e. %eng %spa se fue otra vez el gato. Ca qil le wuj, u uk' e. = karil le wuj, wuk' e. %mor *k-0-#r/il le wuj, w-uk' e. %eng %spa ves el libro, conmigo. P b'ay, kuk'amaa la lati'le'. %mor b'ay, kuk'amaa la lati'le'. %eng %spa vaya, va a llevar tu carne. Rik ni k'awa na awuk'. %mor ni k'awa na awuk'. %eng P b'ay. %mor b'ay. %eng %spa vaya. Ca al ku'z, siki la le me's. *** = al ku'z, siki la le me's. %mor al ku'z, *k-0-*a/siki-*j la le me's. %eng %spa vaya cruz es que tu gato. Ca kinxib'ij. = kinxib'ij. %mor k-0-in/xib'i-j. %eng %spa lo asusto. Ch laj ab'usivo. %mor laj ab'usivo. %eng %spa es muy abusiva. *C7-46 Rik je' solo je ku'an chareh. %mor je' solo je ku'an chareh. %eng %spa solo asi le hace. Rik je' solo kuripipij e me's. %mor je' solo kuripipij e me's. %eng %spa solo estira al gato. Ch solo je' ku'an chareh. %mor solo je' ku'an chareh. %eng %spa solo asi le hace. Ca ay o, a sapa't e. = k'o u sapat e. %mor /k'o: *u-sapat e. %eng %spa tiene zapato. C le jun chik? %mor le jun chik? %eng %spa el otro. Ca kapeh. = kapeh. %mor kapeh. %eng %spa cafe. C jun sapa'te, le raxa calcitines. %mor jun sapa'te, le raxa calcitines. %eng %spa un zapato, el calcetines verde. Ca rass che', a satin. = rax cha', lu kasitines. %mor rax /cha', *le: *u-kalsetines. %eng %spa verde, dice, sus calcetines. C ah je'. %mor ah je'. %eng %spa ah si. Ca koj che jun sapat e' le'. = kakoj chi jun sapa't e, le'. %mor *k-0-*a/koj chi jun sapa't e, le'. %eng %spa vas a poner otro zapato. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa eso. C k'olik. %mor k'olik. %eng %spa hay. P kawiloh q'eq lare lejune'. %mor kawiloh q'eq lare lejune'. %eng %spa ves que de ese uno es negro. P junam ruk' aweh le'. %mor junam ruk' aweh le'. %eng %spa igual que el tuyo. Ch ...... %mor ...... %eng %spa ....... P junam ruk' awe ate, le le q'eqe. %mor junam ruk' awe ate, le le q'eqe. %eng %spa igual que el hizo. Rik xewih, kinb'a'm ale'. %mor xewih, kinb'a'm ale'. %eng %spa solo hago esto. Rik ii k'o jun ak'al. %mor ii k'o jun ak'al. %eng %spa hay un ni¤o. Ch paresa, qas tzij. %mor paresa, qas tzij. %eng %spa por esto, por eso. Ca 'ij, q'ij. = 'ij, q'ij. %mor 'ij, q'ij. %eng %spa sol, sol. C jun rey. %mor jun rey. %eng %spa un rey. Ca jun wach kech. = xa jun u wach chikech. %mor xa jun u wach chikech. %eng %spa solo un. Ca ay, ay, keb' achile'. = keb' achijab' le'. %mor keb' achijab' le'. %eng %spa esta aqui ve. P jas uwach e riri', le jun q'eqe? %mor jas uwach e riri', le jun q'eqe? %eng %spa que es este negro. C kachob' jas uwach? %mor kachob' jas uwach? %eng %spa sabes que es? Ca jun ixoq. = jun ixoq. %mor jun ixoq. %eng %spa es mejor. *C7-47 P risma chi', kawiloh le'. %mor risma chi', kawiloh le'. %eng %spa bigote, lo ves. Ca ay, ay taq uq'ab' ka'ano'. = lintaq kiq'ab' kiki'anoh. %mor *le: intaq #ki-q'ab' *k-0-#ki/b'an-oh. %eng %spa sus manos, los estan haciendo. Ca uchapa kiib' e. = kikichap kib' e. %mor *k-0-#ki/chap-!a k-ib' e. %eng %spa se agarran. Ca ki k'o wich' a le'. = aki k'a wich' wa le'. %mor aki k'a wich' wa le'. %eng %spa fijate que es peque¤o. Ch jas k'u wa' le: hora chike. %mor jas k'u wa' le: hora chike. %eng %spa que hora seran. Rik le hora chik? %mor le hora chik? %eng %spa la hora. Ch je'. %mor je'. %eng %spa a si. C k'o le jun chik. %mor k'o le jun chik. %eng %spa hay otro. Ca jun achih chikkoje, june'. = le jun achi chik k'o jelale', le june. %mor le jun achi chi-k /k'o: jelale', le june. %eng %spa el, otro homb're esta por alli, el uno. Ca mu's, ki'a ki'ii. = mu's, ki'a ki'ii. %mor mu's, ki'a ki'ii. %eng %spa ladino es que. P kiwil linaj chikope. %mor kiwil linaj chikope. %eng %spa ven al animalito. Ca jun taq chikop keb'e'. = le jun taq chikop ekeb'e:. %mor le jun taq chikop ekeb'e:. %eng %spa fijense que los animales son 2. C oxib', le chikope. %mor oxib', le chikope. %eng %spa 3 son los animales. C kachob' uwach le june? %mor kachob' uwach le june? %eng %spa sabes esto. Ca sepelik e', jun k'o ta aqan e'. = sepelik e', le jun, n k'o ta raqan e. %mor /sep-el-ik e', le jun, *n /k'o: ta *r-aqan e. %eng %spa el uno no tiene pie. C le jun imul. %mor le jun imul. %eng %spa el conejo. Ca jun imul. = jun imul. %mor jun imul. %eng %spa un conejo. P nk'o la le', le k'o chikaje. %mor nk'o la le', le k'o chikaje. %eng %spa esta eso, esta arriba. Ca ay, a ki k'o upowi' le'. = aki k'o upowi' le'. %mor aki /k'o: u-powi' le'. %eng %spa fijate que esta encima. P le k'o chikaje, kawil le le. %mor le k'o chikaje, kawil le le. %eng %spa esta arriba, ves eso. C a k'o le jun pa le juyub' chiri? %mor a k'o le jun pa le juyub' chiri? %eng %spa el uno esta en la monta¤a aqui. Ca ay, kile'. = akile. %mor akile. %eng %spa fijate eso. P jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es. C jun chipmonk pa Ingles. %mor jun chipmonk pa Ingles. %eng %spa un chipmonk en ingles. Ca q'ojom. = q'ojom. %mor q'ojom. %eng %spa musica. Ch ruk' al ku'z kin'ewik chiya'a. %mor ruk' al ku'z kin'ewik chiya'a. %eng %spa con Cruz me voy, denlo. *C7-48 C kawilo? %mor kawilo? %eng %spa lo ves. Ca m b'eh. = m b'eh. %mor m b'eh. %eng %spa e. C ma wil taj. %mor ma wil taj. %eng %spa no lo miras. P ma kach'ob' taj. %mor ma kach'ob' taj. %eng %spa no lo sabes. Ca wilom taj. = ma wilom taj. %mor *ma w/il-om ta-j. %eng %spa no lo has visto. C xaa casi junam ruk' le kuk. %mor xaa casi junam ruk' le kuk. %eng %spa casi es igual que la ardilla. Ca kik'o nuxa' in chi'. = aki k'o: nub'orxa, in chiri. %mor aki /k'o: nu/b'orxa, in chiri. %eng %spa fijate que tengo bolsa aqui. C pero k'o lutel pu ulew. %mor pero k'o lutel pu ulew. %eng %spa pero tiene agujero en el 3 suelo. Ca ki k'o nuwoxa' in chi'. = aki k'o: nub'orxaa in chiri'. %mor aki /k'o: nu-b'orxaa in chiri'. %eng %spa fijate que tengo bolsa aqui. P ah, leb'ah. %mor ah, leb'ah. %eng %spa mira. C ah je'. %mor ah je'. %eng %spa a si. P letusa. %mor letusa. %eng %spa la tusa. C le tos. %mor le tos. %eng %spa la tos. P le tusa. %mor le tusa. %eng %spa la tusa. C le tusa. %mor le tusa. %eng %spa la tusa. P ah je'. %mor ah je'. %eng %spa ah si. C wene'. %mor wene'. %eng %spa tal ves. Ca ki k'o: nuoxa' in chi' akik'o:. = ki k'o: nuoxa' in chi' akik'o:. %mor ki /k'o: nu-oxa' in chi' akik'o:. %eng %spa yo tengo 2 bolsas aqui. P jas k'o: chupam? %mor jas k'o: chupam? %eng %spa que hay adentro. Ca k'o taj. = n k'o taj. %mor *n /k'o: ta-j. %eng %spa nada. C ak'o a len? %mor ak'o a len? %eng %spa tienes centavos. Ca k'o taj e'. = n k'o taj e'. %mor *n /k'o: ta-j e'. %eng %spa no tengo. P nk'ota len chupam? %mor n /k'o: ta len chi-u-pam? %eng %spa no hay centavos adentro. Ca k'o taj. = k'o taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. P iya'. %mor iya'. %eng %spa a si. C jawi k'owi a len? %mor jawi k'owi a len? %eng %spa donde esta tu centavo. *C7-49 Ca k'o taj, k'o taj. = n k'o taj, ma k'o taj e. %mor *n /k'o: ta-j, *ma /k'o: ta-j e. %eng %spa no hay, no hay. Ca taj, k'o: puch a len at. = n k'o: taj. %mor *n /k'o: taj. %eng %spa acaso tiene ud. centavos. C june keb'. %mor june keb'. %eng %spa unos 2. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C k'o: le: keb', le: jun wich'. %mor k'o: le: keb', le: jun wich'. %eng %spa hay 2, hay un peque¤o. C le jun nim, k'otaj nu len. %mor le jun nim, k'otaj nu len. %eng %spa el uno grande, no tengo centavos. C le jun chik? %mor le jun chik? %eng %spa el otro. P chawilaa chi k'u le: jun a Carlos le'. %mor chawilaa chi k'u le: jun a Carlos le'. %eng %spa mira a Carlos. Ca wile'. = wile'. %mor wile'. %eng %spa donde. P le. %mor le. %eng %spa alli. Ca jun taq mu'se'. = jun taq mu'sab'e. %mor jun taq mu'sab'e. %eng %spa unos ladinos. Ca mu'se june'. = mu'se june'. %mor mu'se june'. %eng %spa es ladino ese uno. C le jun oso. %mor le jun oso. %eng %spa el oso. P oso ub'i'cha'. %mor oso ub'i'cha'. %eng %spa se llama oso dice. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P oso ub'a'cha'. %mor oso ub'a'cha'. %eng %spa se llama oso. Ca mke aki k'o jun wakax e'. = mke aki k'o jun wakax e'. %mor mke aki /k'o: jun wakax e'. %eng %spa fijate que tiene una su vaca. P wakax taj. %mor wakax taj. %eng %spa no es vaca. Ca wach ut. = jas uwach k'ut? %mor jas uwach k'ut? %eng %spa que es pues. P oso, cha'. %mor oso, cha'. %eng %spa oso, dice. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C oso, le oso utz karil le kab'. %mor oso, le oso utz karil le kab'. %eng %spa oso, al oso le gusta la miel. C le miel. %mor le miel. %eng %spa la miel. P ah. %mor ah. %eng %spa ah. C jas uwach, chu. %mor jas uwach, chu. %eng %spa que es. P kab'. %mor kab'. %eng %spa miel. *C7-50 Ca kinchapom aki chapom jun q'ajom e'. *** = aki uchapom jun q'ajom e. %mor aki *u/chap-om jun q'ajom e. %eng %spa fijate que tiene su instrumento. C ah je'. %mor ah je'. %eng %spa ah si. Ca ki k'amo le'. *** = a ki luk'ama le'. %mor a k-0-*ul-*u/k'am-a le'. %eng %spa fijate que lo recibe. P ku, ku'l chirij inaj q'aq' e. %mor ku, ku'l chi-r-ij inaj q'aq' e. %eng %spa esta sentado alrededor del fuego. Ca ki k'o: jun sutz' e:. = aki k'o: jun sutz' e:. %mor aki /k'o: jun sutz' e:. %eng %spa fijate que hay una nube. P sib'. %mor sib'. %eng %spa humo. Ca wadi sib'. = jas uwach le sib'. %mor jas uwach le sib'. %eng %spa que es el humo. P kawiloh inaj q'aq'e wokome le'. %mor kawiloh inaj q'aq'e wokome le'. %eng %spa ves que es un tremendo fuego. P ta qen kuniq' rib'e inaj osole'. %mor ta qen kuniq' rib'e inaj osole'. %eng %spa esta calentandose el oso. P k'o: inaj ukami'xe naj u swetre. %mor k'o: inaj ukami'xe naj u swetre. %eng %spa tiene su camisita, su sueter. P junam ruk'a awe che'. %mor junam ruk'a awe che'. %eng %spa igual que el tengo. Ca junam. = junam. %mor junam. %eng %spa igual. C junam. %mor junam. %eng %spa igual. Ca a ki k'o: jun swetre cha'. = a ki k'o: jun swetre cha'. %mor a ki /k'o: jun swetre /cha'. %eng %spa fijate que tiene un su sueter. Ca ki k'o: chi jun uwaton chi'. = aki k'o chi jun uwalon chiri'. %mor aki /k'o: chi jun u-waton chiri'. %eng %spa fijate que tiene un su boton aqui. Ca taj cha'. = ma k'o taj cha'. %mor *ma /*k'o ta-j /cha'. %eng %spa no hay dice. Ca k'o: jun kej. = k'o: jun kej. %mor /k'o: jun kej. %eng %spa tiene un caballo. P kej taj. %mor kej taj. %eng %spa no es caballo. Ca ak aki la tel chik e. = ak'i le, tel chik e. %mor ak'i le, tel chi-k e. %eng %spa fijate que ya tiene agujero. Ca tel taj jun e'. = ma tel ta le: jun e'. %mor ma tel ta-!j le: jun e'. %eng %spa no tiene agujero ese uno. C rajawaxik b'atz'. %mor rajawaxik b'atz'. %eng %spa necesita hilo. Ca kik le'. = akile'. %mor akile'. %eng %spa fijate. Ca t'is nah le walal. = kat'is na le waral. %mor *k-0-*a/t'is na le waral. %eng %spa tienen que coser aqui. P kat'isnan. %mor kat'isnan. %eng %spa lo tienen que coser. Ca t'isik. = kat'isik. %mor *k-0/t'is-ik. %eng %spa lo cosen. Ca k'is ne le walal. = kat'is ne le waral. %mor *k-0/t'is ne le waral. %eng %spa lo cosen aqui. *C7-51 Ca k'isik e. = xk'isik e. %mor *x-0/k'is-ik e. %eng %spa se termina. Ca eh ay tel chike jun. = eh ay tel chike jun. %mor eh ay tel chike jun. %eng %spa esta roto el uno. P tel chik. %mor tel chik. %eng %spa esta roto. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C puro tel le apantalon. %mor puro tel le apantalon. %eng %spa el pantalon todo roto. Ca tel, le k'o ta chik e'. = le tel ma k'o ta chik e. %mor le tel *ma /k'o: ta chi-k e. %eng %spa lo roto ya no esta. P Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. Ca le', m. = le', m. %mor le', m. %eng %spa le. C k'ota chik. %mor k'ota chik. %eng %spa ya no hay. P jas ub'i' la tat? %mor jas ub'i' la tat? %eng %spa como se llama tu papa. Ca a sis ah, a si's. = a sis ah, a si's. %mor a sis ah, a si's. %eng %spa Francisco ah. P jas ub'i' la tat? %mor jas ub'i' la tat? %eng %spa como se llama tu papa. Ca a si's. = a si's. %mor a si's. %eng %spa Francisco. P a si's. %mor a si's. %eng %spa Francisco. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C aci's. %mor aci's. %eng %spa Francisco. P nk'ula nan? %mor nk'ula nan? %eng %spa y tu mama. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P nk'ula nan? %mor nk'ula nan? %eng %spa y tu mama. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jas ub'i'. %mor jas ub'i'. %eng %spa como se llama. Ca al Lipa. = al Lipa. %mor al Lipa. %eng %spa Felipa. P al Lip. %mor al Lip. %eng %spa Felipa. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P iya. %mor iya. %eng %spa a si. C ak'o jun. %mor ak'o jun. %eng %spa hay uno. *C7-52 CA k'o chik e jun q'aq. = k'o chi jun e qaq. %mor /k'o: chi-!k jun e q'aq. %eng %spa hay otro fuego. C k'ochik. %mor k'ochik. %eng %spa hay. Ca xe'j wib' ala. = xinxe'j wib'. %mor *x-0-*in/xe'j w-ib'. %eng %spa me asuste. Ca ay le:. = ay le:. %mor ay le:. %eng %spa ay. P la k'ute'. %mor la k'ute'. %eng %spa ya ves. Ca le wala inxe'j wib'. = deb'alde xinxe'j wib'. %mor deb'alde *x-0-in/xe'j w-ib'. %eng %spa devalde me asuste. Ca pam chi'. = pam chi'. %mor pam /chi'. %eng %spa is the explosion of the bomb. C ma le: qaq', axe'awib'. %mor ma le: qaq', axe'awib'. %eng %spa traiga el fuego, te asustas. C amale q'aq'. %mor amale q'aq'. %eng %spa traiga el fuego. Rik jas uwach ale' a Carlos. %mor jas uwach ale' a Carlos. %eng %spa que es eso Carlos. Ca le li'. = le li'. %mor le li'. %eng %spa esto. Rik je'. %mor je'. %eng %spa si. Ca kik'o jun taq chikop. = aki k'o jun taq chikop. %mor aki /k'o: jun taq chikop. %eng %spa fijate que hay unos animales. Rik jas ub'i'. %mor jas ub'i'. %eng %spa como se llaman. Ca k'u wach cha'. = jas k'uwach cha'. %mor jas k'u u-wach /cha'. %eng %spa que es dice. C imul. %mor imul. %eng %spa conejo. Ca imul cha'. = imul cha'. %mor imul /cha'. %eng %spa conejo dice. Rik imul taje'. %mor imul taje'. %eng %spa no es conejo. Ca m, k'o chi jewa at. = a k'o chi jun awe at. %mor *a /k'o: chi jun aw-e at. %eng %spa tienes otro tuyoi. C ah no awe at. %mor ah no awe at. %eng %spa es tuyo. Ca we in cha, al ku'z a ki k'o wih. = we in cha, al ku'z a ki k'o wih. %mor w-e in /cha', al ku'z a ki /k'o: wih. %eng %spa es mio, Cruz fijate que hay. Ca aki k'o jun sib' cha', le: le:, le'. = aki k'o jun sib' cha', le: le:, le'. %mor aki /k'o: jun sib' /cha', le: le:, le'. %eng %spa fijate que hay humo. C ah je', le jun sib'. %mor ah je', le jun sib'. %eng %spa el humo. Ca ki k'o tus k'atik e:. = aki xk'atik e:. %mor aki *x-0/k'at-ik e:. %eng %spa fijate que se quemo. Ca ki te k'atisaj jun che le: keb' e. = aki k'ate xkik'atisaj jun che le keb' e. %mor aki k'ate *x-0-*ki/k'at-isa-j jun che le keb' e. %eng %spa fijate que hasta ahora han encendido un palo a los 2. *C7-53 C ku'an le imul le wah. %mor ku'an le imul le wah. %eng %spa el conejo hace la comida. Ca jawii le: wah. = jawii k'o wi le wah. %mor jawii /*k'o: *wi le wah. %eng %spa donde esta la comida. C ku'ane wah. %mor ku'ane wah. %eng %spa hace esto. Rik k'ayij kan chuwe cho'qa che:. %mor k'ayij kan chuwe cho'qa che:. %eng %spa vendamelo a mi, digale. Rik le: pelipe. %mor le: pelipe. %eng %spa a Felipe. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. Rik k'ayij kan chuwe cho'qoq. %mor k'ayij kan chuwe cho'qoq. %eng %spa vendemelo a mi diga. Ca no'. = no'. %mor no'. %eng %spa no. C no le jun chik. %mor no le jun chik. %eng %spa no, el otro. C ah k'o le: jun puwi'. %mor ah k'o le: jun puwi'. %eng %spa ah, esta el uno adentro. Ca m chikuj chi jun. = chatzukuj chi jun. %mor *ch-0-*a/tzuku-j chi jun. %eng %spa busca otro. C xikin ah. %mor xikin ah. %eng %spa oveja. P Carlos le: inaj awixoqili'. %mor Carlos le: inaj awixoqili'. %eng %spa Carlos tu mujer. Ca iy, ay k'o jun k'ik e'. = ay k'o jun ch'ich' e. %mor ay /k'o: jun ch'ich' e. %eng %spa hay un carro. C a kachu akach'ob' uwach. %mor a kachu akach'ob' uwach. %eng %spa conoces. C le jun chikopeh? %mor le jun chikopeh? %eng %spa ese animal. Ca taj jik'am chune'. = kinch'ob' taj jik'om chi junek. %mor *k-0-*in/ch'ob' ta-j /jik'-om chi junek. %eng %spa no lo se, uno ya es recto. C le jun uti'w. %mor le jun uti'w. %eng %spa el lobo. P tiw eri'cha'. %mor tiw eri'cha'. %eng %spa es lobo esto, dice. Ca ay k'o: jun, k'o: jun q'eq. = ay k'o: jun, k'o: jun q'eq. %mor ay /k'o: jun, /k'o: jun q'eq. %eng %spa hay uno, hay un negro. Ca wi li iq chi jun wuj. = jawii xinriq chi jun wuj. %mor jawii *x-0-*in/riq chi jun wuj. %eng %spa donde encontre otro libro. C y le jun oso chik. %mor y le jun oso chik. %eng %spa el otro oso. Ca ay wa le jun e'. = jas k'u wa le jun i'. %mor jas k'u wa le jun i'. %eng %spa que es este uno. C k'ax ujolom rumal le che. %mor k'ax ujolom rumal le che. %eng %spa le duele la cabeza por el palo. Ca xok ele'. = ixoq ale'. %mor ixoq ale'. %eng %spa es mujer eso. P kawiloh xch'ayik e. %mor k-0-aw/il-oh x-0/ch'ay-PASS1-ik e. %eng %spa lo ves, lo pegaron. *C7-54 Ca kayiik. = xch'ayik. %mor *x-0/ch'ay-PASS1-ik. %eng %spa lo pegaron. Ca kayiik. = xch'ayik. %mor *x-0/ch'ay-PASS1-ik. %eng %spa lo pegaron. P kach'ob' jas uwach inaj junii? %mor kach'ob' jas uwach inaj junii? %eng %spa sabes como se llama este uno. Ca a sikin. = inaj tz'ikin. %mor inaj tz'ikin. %eng %spa un pajarito. P inaj palomax. %mor inaj palomax. %eng %spa una palomita. Ca palomax. = palomax. %mor palomax. %eng %spa paloma. C juntz'ikin, nk'ota junq'eq chik. %mor juntz'ikin, nk'ota junq'eq chik. %eng %spa un pajaro, ya no hay otro negro. Ca k'o: taj, maja ape le jun sikin. *** = k'o: taj, maja kape chi le jun tz'ikin. %mor /k'o: ta-j, maja *k-0/pet chi le jun tz'ikin. %eng %spa todavia no viene el otro pajaro. Ca chi jelale chike:. *** = chi jelale chike:. %mor chi jelale chike:. %eng %spa, por alli. Ca le le: jun papeh. = le le: jun papeh. %mor le le: jun papeh. %eng %spa la mariposa. C jawi? jun papeh? %mor jawi? jun papeh? %eng %spa donde? una mariposa. Ca le:. = le:. %mor le:. %eng %spa ese. C ah je', le jun saq a papeh. %mor ah je', le jun saq a papeh. %eng %spa ah, si la mariposa blanca. Ca jun saqa papeh. = jun saqa papeh. %mor jun saqa papeh. %eng %spa una mariposa blanca. P jas k'uwach e k'o: puwi' le jun. %mor jas k'uwach e k'o: puwi' le jun. %eng %spa que es lo hay encima. P jaa le', a Carlos le? %mor jaa le', a Carlos le? %eng %spa de la casa, Carlos ese? Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jas uwach e jun cuenta le? %mor jas uwach e jun cuenta le? %eng %spa que es esa cosa? P k'o: powi' le jun jaa le'? %mor k'o: powi' le jun jaa le'? %eng %spa es sobre la casa. Ca wile'? = wile'? %mor wile'? %eng %spa donde? P le, le'. %mor le, le'. %eng %spa ese. Ca wile'. = wile'. %mor wile'. %eng %spa donde. P le, le'. %mor le, le'. %eng %spa ese. Ca k'o taj. = n k'o: taj. %mor *n /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. P le:, le jun cuenta k'o powi'. %mor le:, le jun cuenta k'o powi'. %eng %spa la casa esta sobre. P lejale', kawil puche'? %mor lejale', kawil puche'? %eng %spa eso, acaso no lo ves? Ca wile? = wile? %mor wile? %eng %spa donde? P le, le jun la lele', le jas uwach? %mor le, le jun la lele', le jas uwach? %eng %spa esa cosa , que es? Ca ximinel. = xib'inel. %mor /xib'i-n-el. %eng /scare-ABS-AGT. %spa espanto. *C7-55 P jat a che lal ku'z. %mor jat a che lal ku'z. %eng %spa pidalo a Cruz. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P chatam ampe: chare' jas uwach. %mor chatam ampe: chare' jas uwach. %eng %spa preguntale que es. P k'o powi' le ja? %mor k'o powi' le ja? %eng %spa lo que esta sobre la casa. Ca al ku'z, wach k'ute k'o le ja. = al ku'z, jas uwach k'u le k'o: powi le ja? %mor al ku'z, *jas *u-wach k'u le /k'o: *powi le ja? %eng %spa que es lo que eran sobre la casa. Rik ja? %mor ja? %eng %spa que. Ca le', wach k'ute. = jas uwach k'ute? %mor jas uwach k'ute? %eng %spa y que es? Ch jas uwach. %mor jas uwach. %eng %spa que es. Ca le', jun le'. = le', jun le'. %mor le', jun le'. %eng %spa ese el uno. Rik linaj taq tz'ikin. %mor linaj taq tz'ikin. %eng %spa los pajaritos. C a k'o: le jun q'eq chik? %mor a k'o: le jun q'eq chik? %eng %spa esta el otro negro. Ca no', le jun no le. = no', le jun no le. %mor no', le jun no le. %eng %spa ay, no el uno. Ca xok chi jun, ay nxe'. = xoq' chi jun. %mor x-0/oq' chi jun. %eng %spa ay lloro el otro. Ca ay le:'. = ay le:'. %mor ay le:'. %eng %spa ay el. C jawi'? %mor jawi'? %eng %spa donde? Ca le:. = le:. %mor le:. %eng %spa ese. C jun le'? %mor jun le'? %eng %spa ese uno. Ca jun le, le:' awil ta ku. = le jun le, ma kawil ta k'ut. %mor le jun le, *ma *k-0-aw/il ta k'u-*t. %eng %spa y el uno, no lo ves. Ca awil ta ku'ut chik. = ma kawil ta k'u le jun chik. %mor *ma *k-0-aw/il ta k'u-!t *le *jun chi-k. %eng %spa acaso no es el otro. Ca je la le k'o: wii chik pa jaa. = jela le' k'o chi wi pa jaa. %mor jela le' /k'o: *chi wi pa jaa. %eng %spa por alli esta sob're la casa. Ca u chuwa ja chik we wi. = chuwa ja chik xate' wih. %mor chi-u-wa ja chi-k *x-*at/b'e: wih. %eng %spa ya te fuistes en el patio. Ca we inxe'j wi'b'. = we xinxe'j wib'. %mor we *x-0-in/xe'j w-ib'. %eng %spa si me asustes. Ca ay, jun, le jun chik. = ay, jun, le jun chik. %mor ay, jun, le jun chi-k. %eng %spa ay el otro. Ca pa le: pila le'. = k'o pa le pila le'. %mor /*k'o pa le pila le'. %eng %spa esta en la pila. C le jun chik, ah. %mor le jun chik, ah. %eng %spa el otro, ah. *C7-56 C ma utz taj we, wetz'il. %mor ma utz taj we, wetz'il. %eng %spa no esta bien, si esta sucio. Ca n. = n. %mor n. %eng %spa m. C mas utz. %mor mas utz. %eng %spa es mejor. P chaiwlaa k'o le jaron. %mor chaiwlaa k'o le jaron. %eng %spa mira esta el agua. Ca a, aki k'o jun ule. = aki k'o jun ul le'. %mor aki /k'o: jun ul le'. %eng %spa fijate que hay un nule. P jas kub'ij? k'otaj. %mor jas kub'ij? k'otaj. %eng %spa que dice? nada. C le junpe, lele'. %mor le junpe, lele'. %eng %spa el uno, mira. C le jun ku, lele'. %mor le jun ku, lele'. %eng %spa el uno, eso. Ca ay, jun ach'ich. = le jun ach'ich'a. %mor le jun ach'ich'a. %eng %spa el hombre dice. C le jun oso. %mor le jun oso. %eng %spa el oso. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C ruk' uche'. %mor ruk' uche'. %eng %spa con su palo. Ca uche'. = uche'. %mor uche'. %eng %spa su palo. C a chawilo? %mor a chawilo? %eng %spa lo ves? P kawiloh, kach'aya jun uti'we. %mor kawiloh, kach'aya jun uti'we. %eng %spa lo ves, pegan al lobo. Ca n. = n. %mor n. %eng %spa m. P le, nkawiloh, kuq'osij. %mor le, nkawiloh, kuq'osij. %eng %spa lo ves, que le pega. P chich'e le'. %mor chich'e le'. %eng %spa con palo. Ca kok jun e:. = kok jun e:. %mor k-0/ok jun e:. %eng %spa entra uno. C kuch'ay le jun uti'w. %mor kuch'ay le jun uti'w. %eng %spa pega al lobo. Ca kuch'ayoh. = kuch'ayoh. %mor k-0-u/ch'ay-oh. %eng %spa lo pega. Ca chiij jun kamik e:. = chij e jun, xkamik e. %mor chij *e jun, *x-0/kam-ik e. %eng %spa oveja fue el que murio. Ca chil jatome:. = rach'i'l lujolome:. %mor rach'i'l lujolome:. %eng %spa con su cabeza. C le jun chik? %mor le jun chik? %eng %spa el otro? Ca jun chik, ay, kule june'. = jun chik, ay, kule june'. %mor jun chik, ay, kule june'. %eng %spa otro y el uno. C mas achijab'. %mor mas achijab'. %eng %spa mas hombres. *C7-57 Ca mas achijab'. = mas achijab'. %mor mas achijab'. %eng %spa mas hombres. C xaq xe wih? %mor xaq xe wih? %eng %spa solo. Ca kil u'atih. = aki luk'ate. %mor aki luk'ate. %eng %spa y eso es rico. C ah, le k'at, le k'atat. %mor ah, le k'at, le k'atat. %eng %spa la red, la red. Ca m, su wa le', le: li'. = kusu' wa le: ri'. %mor *k-0-*u/su' wa le: ri'. %eng %spa limpia esto. P m. %mor m. %eng %spa m. Ca usu' ule: le', le: li'. = kusu' la le: r'i. %mor *k-0-u/su' la le: r'i. %eng %spa esto lo limpia. P kawiloh kasutinike:. %mor kawiloh kasutinike:. %eng %spa lo ves que da vueltas. Ca sink e:'. = kasutinik e:. %mor *k-0/suti-n-ik e:. %eng INCOMP-3A/turn-ABS-TIV that. %spa 5. C ku'an le ach'ab'al. %mor ku'an le ach'ab'al. %eng %spa hace tu palabra. Ca u'an e ch'ab'al. = ku'an e ch'ab'al. %mor *k-0-u/b'an e /ch'aw-b'al. %eng %spa hace oracion. C ah je'. %mor ah je'. %eng %spa ah si. P a k'o: iweh jelale'. %mor a k'o: iweh jelale'. %eng %spa tienen uds. P como eso. %mor como eso. %eng Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. P ak'o: iwe? %mor ak'o: iwe? %eng %spa tienen uds. Ca la le'. = la le'. %mor la le'. %eng %spa eso. P m. %mor m. %eng %spa m. Ca k'o: taj. = k'o: taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa nada. P m, jas k'uwach eri' la tat? %mor m, jas k'uwach eri' la tat? %eng %spa que es esto, tu papa. Ca taj. = n k'o taj. %mor *n /*k'o: ta-j. %eng %spa no hay. P nk'o pu radio? %mor nk'o pu radio? %eng %spa no tienes tu radio. Ca k'o e la tun e'a. = k'o re la tun le radio. %mor /k'o: *r-e le: a tun le radio. %eng %spa Antonio tiene radio. P wile'? %mor wile'? %eng %spa donde esta. Ca le:. = le:. %mor le:. %eng %spa es.e P iya', ya, katkowin at. %mor iya', ya, katkowin at. %eng %spa a si, puedes. P chuk'atisaxik. %mor chuk'atisaxik. %eng %spa encenderlo. *C7-58 Ca kinkowin taj. = kinkowin taj. %mor k-in/kowin ta-j. %eng %spa no puedo. P nkatkowin taj? %mor nkatkowin taj? %eng %spa no puedes? Ca nq'i taj, nqas. = ma kinq'i taj, kinqasaj. %mor *ma *k-0-in/q'i ta-j, *k-0-in/qasa-j. %eng %spa no puedo, bajarlo. P mattzaq loq. %mor mattzaq loq. %eng %spa no te caigas. Ca a k'o puch awe le? = a k'o puch awe le? %mor a /k'o: pu-ch aw-e le? %eng %spa acaso tienes tuyo. Ca le le lel le. = le le re le. %mor le le re le. %eng %spa el de el. P jah? %mor jah? %eng %spa que. Ca k'o puch a'al. = k'o puch aradio? %mor /k'o: pu-ch a-radio? %eng %spa acaso tienes radio? Ca a'ala ate le:le'. = a radio at, la le'. %mor a radio at, la le'. %eng %spa tu radio es eso? P k'ola. %mor k'ola. %eng %spa hay pues. Ca iy. = iy. %mor iy. %eng %spa a si. P m. %mor m. %eng %spa m. Ca k'o puch pa jah? = a k'o pu pa jah? %mor *a /k'o: pu-!ch pa jah? %eng %spa esta en la casa? P k'ola', nk'o:jun. %mor k'ola', nk'o:jun. %eng %spa esta, hay uno. Ca ay, k'o: jun, k'o jun powi le'. = k'o jun upowi' le. %mor /k'o: jun *u-powi' le. %eng %spa esta uno encima. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa ese. C le: jun corona, le'. %mor le: jun corona, le'. %eng %spa la corona. Ca kok, kok chi jun. = kok, kok chi jun. %mor k-0/ok, k-0/ok chi jun. %eng %spa entra, entra otro. P le:, kawil inaj, le kawiloh le'. %mor le:, kawil inaj, le kawiloh le'. %eng %spa ves al, lo que ves. Ca kik e. = kokik e. %mor *k-0/ok-ik e. %eng %spa entra ve. P tajin ku'an utiso'ne. %mor tajin ku'an utiso'ne. %eng %spa esta cociendo. C jas tajin kasutinik'. %mor jas tajin kasutinik'. %eng %spa que esta dando vueltas. Ca kike, ki k'o jun chik jul le. = aki k'o jun chik, pa le jul le. %mor aki /k'o: jun chi-k, *pa le jul le. %eng %spa fijate que entra otro en el agujero. C le wich'a chikop, ah. %mor le wich'a chikop, ah. %eng %spa tu peque¤o animal, ah. P le la k'ute. %mor le la k'ute. %eng %spa ese, ya ves. C xa junam ejun jul. %mor xa junam ejun jul. %eng %spa igual el agujero. *C7-59 Ca k'o chi jun chi'. = k'o chi jun chi'. %mor /k'o: chi jun achi'. %eng %spa hay otro hombre. C k'otaj, xa jun. %mor k'otaj, xa jun. %eng %spa no hay, solo uno. Ca ixjut. = ixjut. %mor ixjut. %eng %spa gusano. P aweh le jun ak', a Carlos, le le jun? %mor aweh le jun ak', a Carlos, le le jun? %eng %spa es tuyo el gallo, Carlos el uno. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P aweh le jun ak'e. %mor aweh le jun ak'e. %eng %spa es tuyo el gallo? Ca wile'? = wile'? %mor wile'? %eng %spa donde? P jun ch'a'n uqule'. %mor jun ch'a'n uqule'. %eng %spa el de pescueso pelon. Ca jun we lal, no'e lal talin. = re lal talin. %mor r-e le: al talin. %eng %spa es de Catarina. Ca pa le ko'al le'. = pa le koral le'. %mor pa le koral le'. %eng %spa en el corral. P iya'. %mor iya'. %eng %spa a si. Ca m, k'o ta pe'. = n k'o ta b'e'. %mor *n /k'o: ta b'e'. %eng %spa no hay camino. P nk'ota awe at. %mor nk'ota awe at. %eng %spa tienes el tuyo. Ca o k'o ta chik jul e'. = o k'o ta chik pa le jun jul e. %mor o /k'o: ta chi-k *pa *le jun jul e. %eng %spa ya no hay en el agujero. Ca le xqalajin le jun b'aq. = xqalajin la le jun b'aq. %mor x-0/qalaj-in la le jun b'aq. %eng %spa se mostro el hueso. C jun b'aq. %mor jun b'aq. %eng %spa un hueso. Ca al cu'z, ki k'o jun julchi'. = al cu'z, a ki k'o jun jul chiri'? %mor al cu'z, a ki /k'o: jun jul chiri'? %eng %spa fijate que hay un agujero aqui. Rik jas k'u la le? %mor jas k'u la le? %eng %spa y que es eso. Ca wach 'ut cha'. = jas k'uwach cha? %mor jas k'u u-wach /cha'? %eng %spa y que es dice? C ah, xaq xe wih. %mor ah, xaq xe wih. %eng %spa solo. C le lu, le luz. %mor le lu, le luz. %eng %spa su luz. Ca xa wi cha'. = xaq xe wi cha'. %mor xaq xe wi /cha'. %eng %spa solo dice. Rik m. %mor m. %eng %spa m. Ca k'o ta chik, k'ik. = k'o ta chik e ch'ich'. %mor /k'o: ta chi-k *e ch'ich'. %eng %spa ya no hay carro. C k'o taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. *C7-60 Ca k'ol ina chi cha'. = kak'ol na chiri cha'. %mor *k-0-*a/k'ol na chiri /cha'. %eng %spa lo tienes que guardar aqui. Ca k'o taj cha'. = k'o taj cha'. %mor /k'o: ta-j /cha'. %eng %spa no hay dice. C k'o taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. Ca k'o taj, al ku'z cha'. = k'o taj, al ku'z cha'. %mor /k'o: ta-j, al ku'z /cha'. %eng %spa no Cruz, dice. Ca xa junaj jun i' cha', xa jun i'. = xa jun le jun i' cha'. %mor xa jun *le jun i' /cha'. %eng %spa es uno esto. Ca juni'. = juni'. %mor juni'. %eng %spa este uno. C xa re le jun, k'otaj. %mor xa re le jun, k'otaj. %eng %spa es de uno, no hay. Ca n k'o jun xi'l. = ama k'o juxi'l. %mor ama /k'o: juxi'l. %eng %spa si no hay un poco. C chawiloh? %mor chawiloh? %eng %spa lo vistes. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa ese. C xel b'ik le jun. %mor xel b'ik le jun. %eng %spa salio el uno. P chap b'al re le riri, le riri. %mor chap b'al re le riri, le riri. %eng %spa para agarrar esto, esto. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P we xokisaxike nk'ota chile jul le'. %mor we xokisaxike nk'ota chile jul le'. %eng %spa si lo entran, ya no hay agujero. Ca wil kik. = xinwiloh xokik. %mor *x-0-inw/il-*oh *x-0/ok-ik. %eng %spa lo vi que entro. P a utz kawiloh la lele. %mor a utz kawiloh la lele. %eng %spa te gusta eso. Ca utz. = utz. %mor utz. %eng %spa bien. P iya', a kawaj jun aweh. %mor iya', a kawaj jun aweh. %eng %spa a si quieres un tuyo. Ca pe kakel, le'. = pe kakel, le'. %mor pe kakel, le'. %eng %spa Ca laj taj. = ma kawaj taj. %mor *ma *k-0-aw/aj ta-j. %eng %spa no quieres. P jah? %mor jah? %eng %spa que? Ca la le'. = la le'. %mor la le'. %eng %spa eso. C ma utz taj le jun grab'ador. %mor ma utz taj le jun grab'ador. %eng %spa no esta bien la grabadora. Ca e ke wik' kampo le'. = xe'e pa le naj wich' kampo le. %mor *x-e/b'e:-!ik *pa *le *naj wich' kampo le. %eng %spa se fue en el peque¤o campo. C ma kub'ij taj, le nu grab'ador. %mor ma kub'ij taj, le nu grab'ador. %eng %spa no dice mi grabado va. C jun chik? oh, a kawil le jun nimaachih? %mor jun chik? oh, a kawil le jun nimaachih? %eng %spa otro? ves al hombre grande. *C7-61 Ca ku'an tiso'n e'. = ku'an chi le tiso'n e'. %mor k-0-u/b'an *chi *le /t'is-on e'. %eng INCOMP-3A-3E/do that the /sew-ABS that. %spa ya hace su costura. C ku'an lutem. %mor ku'an lutem. %eng %spa hace tu asiento. Ca jun tem. = jun tem. %mor jun tem. %eng %spa una silla. C k'o lu b'atz'. %mor k'o lu b'atz'. %eng %spa tiene su hilo. P kawil le jun mamalaj achih. %mor kawil le jun mamalaj achih. %eng %spa ves al hombre malo. P a ki xjat'ixike'. %mor a ki xjat'ixike'. %eng %spa fijate que lo amarraron. Ca jale'. = jawile? %mor jawile? %eng %spa donde esta? P le, jun mam nim, xjat'ix mal. %mor le, jun mam nim, xjat'ix mal. %eng %spa el grande, fue amarrado. P le naj wich'i. %mor le naj wich'i. %eng %spa por el peque¤o. Ca iy. = iy. %mor iy. %eng %spa a si. C naj wich'. %mor naj wich'. %eng %spa el peque¤o. Ca ay, ki k'o ta chik e:. = a ki n k'o ta chik e:. %mor a ki *n /k'o: ta chi-k e:. %eng %spa fijate que ya no esta. C lele', junam ruk' le jun a Carlos. %mor lele', junam ruk' le jun a Carlos. %eng %spa igual que Carlos. Ca junam. = junam. %mor junam. %eng %spa igual. C na junam taj. %mor na junam taj. %eng %spa no es igual. Ca junam taj. = ma junam taj. %mor ma junam taj. %eng %spa no es igual. C ah, jascheh? %mor ah, jascheh? %eng %spa porque. Ca iy chi ju le'. = k'o chi jun le. %mor /*k'o: chi jun le. %eng %spa hay otro ello. Ca o ta chi le jun jul le'. *** = n k'o ta chi le jun jul le'. %mor *n /k'o: ta chi le jun jul le'. %eng %spa ya no hay. P tekuri' jas k'o inaj a Carlos warali? %mor tekuri' jas k'o inaj a Carlos warali? %eng %spa ahora si esta Carlos aqui. P le'. %mor le'. %eng %spa ese. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P le inaj Carlos ri. %mor le inaj Carlos ri. %eng %spa este Carlos. C jun muye'k. %mor jun muye'k. %eng %spa un mu¤eco. Ca jun muye'k. = jun muye'k. %mor jun muye'k. %eng %spa un mu¤eco. *C7-62 C ah je', kakuq'o le: jun muye'k. %mor ah je', kakuq'o le: jun muye'k. %eng %spa a si. Rik ay yamero kak'isik a Pedr? %mor ay yamero kak'isik a Pedr? %eng %spa yamero se termina Pedro. C jun nim utza'm. %mor jun nim utza'm. %eng %spa nariz grande. P ja? %mor ja? %eng %spa que? Rik yamero kak'isik? %mor yamero kak'isik? %eng %spa yamero se termina. P yamero. %mor yamero. %eng %spa yamero. C yamero', ah je'. %mor yamero', ah je'. %eng %spa yamero, ah si. Rik jas ki ku'ano le a Carlos? %mor jas ki ku'ano le a Carlos? %eng %spa que es lo que hace Carlos? Ca sutinik. = kasutinik. %mor *k-0/suti-n-ik. %eng INCOMP-3A/turn-ABS-TIV. %spa da vueltas. Ca wacha ana le'. = jas uwach ku'ano le'? %mor *jas *u-wach *k-0-*u/b'an-#o le'? %eng %spa que es lo que esta haciendo. C ah je', ku'an lu ch'ab'al. %mor ah je', ku'an lu ch'ab'al. %eng %spa ah si, hace su palabras. Ca jun ch'ab'al chich. = le jun ch'ab'al chiri cha'. %mor *le jun /ch'aw-b'al chiri /cha'. %eng %spa la palabra aqui dice. C ch'ab'al chaqech. %mor ch'ab'al chaqech. %eng %spa palabra para nosotros. Ca chaqeh chi' ku'z cha'. = chaqech, le chiri' al ku'z cha'. %mor chi-q-e-ch, *le chiri' *al ku'z /cha'. %eng %spa a nosotros los de aqui Cruz. Ca ata ku la la 'at. = kata k'u la le at. %mor *k-0-a/ta' k'u la le at. %eng %spa vas a oir ud. Rik ja. %mor ja. %eng %spa que. Ca ta k'u la' la 'at chii. = kata k'u la le at, chiri'. %mor *k-0-*a/ta' k'u la le at, chiri'. %eng %spa vas a pedir aqui. Rik ah, kintoh. %mor ah, k-0-in/ta'-oh. %eng %spa lo oigo. Ca pe le kasik e:. = impe le' kak'isik e:. %mor impe le' *k-0/k'is-ik e:. %eng %spa mira que se termina. P Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jampaa kul lal Cante'l. %mor jampaa kul lal Cante'l. %eng %spa cuando llega Candelaria. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que? P jampaa kul lal Cante'l? %mor jampaa kul lal Cante'l? %eng %spa cuando llega Candelaria. Ca pa jaa li'? = pa ja ri'. %mor pa ja ri'. %eng %spa en esta casa. P je' jampa'? %mor je' jampa'? %eng %spa a si? cuando? *C7-63 Rik a Carlos, a Carlos. %mor a Carlos, a Carlos. %eng %spa Carlos, Carlos. Ca ki k'o uwona tun. = ki k'o: rawona la tun. %mor ki /k'o: #r-awona *le: *a tun. %eng %spa fijate que Antonio tiene abono. P ja. %mor ja. %eng %spa que. Rik a Carlos, a xul lal Milia cho'qaa chare. %mor a Carlos, a xul lal Milia cho'qaa chare. %eng %spa Carlos, llego Emilia digale. Ca no'. = no'. %mor no'. %eng %spa no. C no? %mor no? %eng %spa no. P kach'ob', kach'ob' uwach al Cante'l? %mor kach'ob', kach'ob' uwach al Cante'l? %eng %spa sabes, sabes a Candelaria. Ca inch'ob'oh. = kinch'ob'oh. %mor *k-0-in/ch'ob'-oh. %eng %spa lo se. P jawii kape: wih? %mor jawii kape: wih? %eng %spa donde viene. Ca ape pa ja. = kape: pa ja? %mor *k-0/pet pa ja? %eng %spa viene en la casa? P e cha'. %mor e cha'. %eng %spa si dice. Ca pa akasik e:. = pe: kak'isik e:. %mor pe: *k-0/k'is-ik e:. %eng %spa se termina. C ah je'. %mor ah je'. %eng %spa ah si. Ca jun xi le'. = xaq oxi le'. %mor xaq oxi le'. %eng %spa solo uno. Ch la xaq'ap. %mor la xaq'ap. %eng %spa tu cinta. Rat a ki xaa nu yutu'm nuwi' le'. %mor a ki xaa nu yutu'm nuwi' le'. %eng %spa fijate que solo tengo amarrado mi pelo. C axa kasutinik, kasutinik. %mor axa kasutinik, kasutinik. %eng %spa solo da vuelta, da vueltas. Ch katzij k'ula' we kachoqij e nuxaqaj. %mor katzij k'ula' we kachoqij e nuxaqaj. %eng %spa es cierto el mio, que peleas por mi Anita. Ca aya cha jun xi'l. = chayaa chi juxi'l. %mor *ch-0-a/ya' chi juxi'l. %eng %spa da otro poco. C xaq xe: le'. %mor xaq xe: le'. %eng %spa solo el. P a tzi'j a Carlos? %mor a tzi'j a Carlos? %eng %spa es cierto Carlos. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P yamero kape: rixoqil la Tun? %mor yamero kape: rixoqil la Tun? %eng %spa yamero viene la mujer de Antonio? Ca ja'. = maja'. %mor maja'. %eng %spa todavia no. P maja'? %mor maja'? %eng %spa todavia no. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. *C7-64 P yamero? %mor yamero? %eng %spa yamero? Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C a kawiloh, a Carlos, le me's? %mor a kawiloh, a Carlos, le me's? %eng %spa lo ves, Carlos, el gato? C k'o: le jun me's chik. %mor k'o: le jun me's chik. %eng %spa esta el otro gato. Rik Carlos, a Carlos, Carlos. %mor Carlos, a Carlos, Carlos. %eng %spa Carlos, Carlos, Carlos. Rik nk'ula Sa'm, ma kape: ta chi b'a. %mor nk'ula Sa'm, ma kape: ta chi b'a. %eng %spa y Santos entonces ya no viene. Rik cho'qaa chareh. %mor cho'qaa chareh. %eng %spa digale. Ca a sa'n a pe chik. = la sa'n ma kape: ta chik? %mor *le: a sa'n ma *k-0/pet *ta chi-k? %eng %spa Santos ya no viene. P pe ta chik, xkmamik. %mor pe ta chik, xkmamik. %eng %spa ya no viene, se murio. Ca iy. = iy. %mor iy. %eng %spa a si. P xkamik a Sa'n, ma xata puch? %mor xkamik a Sa'n, ma xata puch? %eng %spa se murio. Ca kiki jampe k'u ne'. = kiki'an pere ku ne'. %mor k-0-ki/b'an pere ku ne'. %eng %spa hacen pesa. C xkam taj, tzi'j taj, k'o paja. %mor xkam taj, tzi'j taj, k'o paja. %eng %spa no lo hagas, no es cierto, esta en casa. C k'o: pa racho:ch le a Sa'n. %mor k'o: pa racho:ch le a Sa'n. %eng %spa esta en su casa Santos. Ca pa achoch. = pa racho'ch. %mor pa *r-acho'ch. %eng %spa esta en su casa. Ca amela kasik e. = yamero kak'isik e. %mor yamero *k-0/k'is-ik e. %eng %spa yamero se termina. C ah je'. %mor ah je'. %eng %spa ah, si. P a kawil puche'? %mor a kawil puche'? %eng %spa acaso no lo ves. Ca al ku'z amela kisik. = al ku'z, yamero kak'isik. %mor al ku'z, yamero *k-0/k'is-ik. %eng %spa Cruz yamero se termina. Ca achutin chi nah. = kasutin chi na. %mor *k-0/suti-n chi na. %eng INCOMP-3A/turn-ABS again EMPH. %spa tiene que dar vuelta. Ca saj pe le'. = tasa'j impe le'. %mor /tasa'j impe le'. %eng %spa venga pues. Rik kine' taj. %mor kine' taj. %eng %spa no me voy. Ca amela kasik. = yamero kak'isik. %mor yamero *k-0/k'is-ik. %eng %spa yamero se termina. Rik chin le'. %mor chin le'. %eng %spa quien. Ch yamero kak'isik cha'. %mor yamero kak'isik cha'. %eng %spa yamero se termina dice. Rik yamero kak'isik, je' cha'. %mor yamero kak'isik, je' cha'. %eng %spa yamero se termina, si dice. *C7-65 Ca le:, k'o wich' luz. = k'o jun wich' luz. %mor /k'o: *jun wich' luz. %eng %spa hay una luz peque¤o. Ca le', le'. = le', le'. %mor le', le'. %eng %spa ese. Ch jachin choq'eh le, la lele? %mor jachin choq'eh le, la lele? %eng %spa de quien es ese. Ca e la Pelipa. = re la Pelip. %mor re la Pelip. %eng %spa es de Felipe. Ca tzij we 'at e li'. = a tzij awe at e ri'? %mor *a tzij aw-e at e ri'? %eng %spa es cierto que esto es tuyo. C je'. %mor je'. %eng %spa si. Ca ey, k'o wich' jul chi'. = k'o jun wich' jul chiri'. %mor /k'o: *jun wich' jul chiri'. %eng %spa hay otro peque¤o agujero aqui. P jah? %mor jah? %eng %spa que? C jun microfono le le'. %mor jun microfono le le'. %eng %spa un microfono. P chila kach'aw wih, chila kuk'am. %mor chila kach'aw wih, chila kuk'am. %eng %spa por alli, habla, por alli lleva. P wi la ch'ab'al. %mor wi la ch'ab'al. %eng %spa tu nombre. Ca iy. = iy. %mor iy. %eng %spa a si. Ch kuk'ol kula' chila le'. %mor kuk'ol kula' chila le'. %eng %spa lo guarda por alli. P ina Carlos cho'qa chupam. %mor ina Carlos cho'qa chupam. %eng %spa yo Carlos diga adentro. Ca chi' k'o wich'a patz i'. = chiri' k'o wi le wicha b'atz' i. %mor chiri' /k'o: *wi *le wich'-a b'atz' i. %eng %spa por aqui, esta el peque¤o hilo. P m, in a Carlos cho'qa peqa. %mor m, in a Carlos cho'qa peqa. %eng %spa yo soy Carlos, diga. P chupam a lele', chiri' kab'ij. %mor chupam a lele', chiri' kab'ij. %eng %spa adentro de eso, aqui lo dices. P wih ka'joq, chab'ij impe kajoq. %mor wih ka'joq, chab'ij impe kajoq. %eng %spa digalo. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P chab'ij k'ut. %mor chab'ij k'ut. %eng %spa diga pues. C kawiloh le me's? jas tajin ku'anoh. %mor kawiloh le me's? jas tajin ku'anoh. %eng %spa ves al gato? que esta haciendo. C le me's. %mor le me's. %eng %spa el gato. P kawiloh? %mor kawiloh? %eng %spa lo ves. Ca weh le: jun achihle. = weh le: jun achihle. %mor weh le: jun achihle. %eng %spa es mio ese homb're. Ca jatanik e' ejatin. = xjatixik e, jatim male jun. %mor *x-0/jati-x-ik e, /jati-m mal le jun. %eng COMP-3A/tie-PASS1-TIV that, /tie-PERF because the one. %spa lo amarraron lo ha amarrado uno. Ca ewich' akal. = wich' ak'al. %mor wich' ak'al. %eng %spa peque¤o ni¤o. *C7-66 C le wich' uchi. %mor le wich' uchi. %eng %spa peque¤a boca. Ca wich'e k'uwile wich'. = le wich' jawi, k'uwi le wich'. %mor le wich' jawi, k'uwi le wich'. %eng %spa el peque¤o, donde esta el peque¤o. Ca ekuluse le', lu chi. = ekuluse le', lu chi. %mor ekuluse le', lu chi. %eng %spa C wich' uchijaa le jun uchijaa lele'. %mor wich' uchijaa le jun uchijaa lele'. %eng %spa peque¤a puerta, la puerta. P kawil linaj uchijaa ri' le naj wich'e. %mor kawil linaj uchijaa ri' le naj wich'e. %eng %spa es la puerta de la casa, el peque¤o. C ile: jun nim utza'm uchijaa. %mor ile: jun nim utza'm uchijaa. %eng %spa el de nariz grande, la puerta. Ca li' cha'. = le ri cha'. %mor *le ri /cha'. %eng %spa esto dice. Ca pe le jun achih jatilike. = pe le jun achih jatilike. %mor pe le jun achih /jat-il-ik e. %eng %spa mira al hombre esta amarrado. P la k'ute. %mor la k'ute. %eng %spa ya ves. C ah je', y lele jun imul. %mor ah je', y lele jun imul. %eng %spa a si, el conejo. Ca no', le: jun achih jal talik. = le jun achih jat'italik. %mor le jun achih /jat'it-al-ik. %eng %spa el hombre esta amarrado. C y la re juni' jun me's. %mor y la re juni' jun me's. %eng %spa y el un gato. Ca al ku'z k'o chi'i kaj. = al ku'z k'o chi nik'aj. %mor al ku'z /k'o: chi nik'aj. %eng %spa hay otros. Rik jascheh. %mor jascheh. %eng %spa porque. Ca y le yamel kasikin. = le: yamero kak'isik e:. %mor le: yamero *k-0/k'is-ik e:. %eng %spa yamero se termina. Ca le', sutin chi noh. = kasutin chi nah. %mor *k-0/suti-n chi nah. %eng INCOMP-3a/turn-ABS again EMPH. %spa tiene que dar vuelta. C kasitinik. %mor kasitinik. %eng %spa da vuelta. Ch ix k'ula la le xab'is. %mor ix k'ula la le xab'is. %eng %spa y eso que es solo tristeza. P Carlos chawilaa k'ute yamero. %mor Carlos chawilaa k'ute yamero. %eng %spa Carlos mira, yamero. P kak'isike, chawilaa le jun june'. %mor kak'isike, chawilaa le jun june'. %eng %spa se termina, mira ese uno. P k'o le junaj wich' ak'al pa. %mor k'o le junaj wich' ak'al pa. %eng %spa esta el peque¤o ni¤o. P junaj chate'. %mor junaj chate'. %eng %spa una camita. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P ri k'o inaj ak'al pa junaj. %mor ri k'o inaj ak'al pa junaj. %eng %spa aqui esta un ni¤o en un. C ak'al. %mor ak'al. %eng %spa ni¤o. Rik no chajalaa na le'. %mor no ch-0-a/jal-a: na le'. %eng %spa cambia eso. *C7-67 P inaj chakache. %mor inaj chakache. %eng %spa una canastilla. C ruk' le: utiju, uti'w. %mor ruk' le: utiju, uti'w. %eng %spa con el lobo. P katijik e. %mor k-0/tij-PASS1-ik e. %eng %spa lo comen. *xk'is le cinta C-7.