* A Carlos 3 *Age 3;1.10 *No. of utterances 208 *MLU 1.99 *C3-1 N laj tiro jun a Max. %mor laj tiro jun a Max. %eng %spa Tomas es muy de altivo (atrevido). S taqin ketaqatzij. %mor /tajin k-e/taqatzi-j. %eng %spa estamos mandado los mandados. N yia, ay, ajwera la taq ay nan. %mor yia, ay, ajwera la taq ay nan. %eng %spa vaya y estan ay mama. N es mpe. %mor es mpe. %eng %spa que es. S taqin kutzijonik chuwa le ja. %mor /tajin k-uj/tzijo-n-ik chi-u-wa le ja. %eng %spa estamos hablando frente la casa. N chatel pa le b'e nan, vi. %mor ch-0-at/el pa le b'e nan, vi. %eng %spa salga fuera del camino. S utz, utz, utz. %mor utz, utz, utz. %eng %spa esta bien, esta bien, esta bien. N chixkulok, xaj tew nan. %mor ch-ix/kul-oq, xaj tew nan. %eng %spa sientense, es muy frio mama. S chujel lu b'ik, chuwa ja Felip. %mor ch-uj/el lu b'ik, chi-u-wa ja Felip. %eng %spa salgamos afuera Felipe. C chwa leja? %mor chwa leja? %eng %spa frente a la casa. S je. %mor je. %eng %spa si. N chel nosut. *** %mor ch-0/el nu-su't. %eng %spa salio mi perraje. S saj Carl. %mor saj Carl. %eng %spa venga Carlos. N k'o chi naj avione, a Carlos. %mor /k'o: chi naj avione, a Carlos. %eng %spa hay un avion Carlos. C chwa le ja'. %mor chwa le ja'. %eng %spa frente a la casa. N k'o jun apach e tat e, k'o jun apach e. %mor /k'o: jun a-pach e tat e, /k'o: jun a-pach e. %eng %spa aqui tienes un tu pache, un pache. N chama b'ik linala. %mor ch-0-a/k'am-a b'i-k le: in ala. %eng %spa llevate al muchachito. C jun mu's chwa leja. %mor jun mu's chwa leja. %eng %spa un ladino, frente a la casa. C kachob' jachike la le? %mor kachob' jachike la le? %eng %spa sabes que es eso. Ca uwiyon. = avion. %mor avion. %eng %spa avion. C ay ya' avion. %mor ay ya' avion. %eng %spa asi avion. S xan kinta', kuloq Felip. %mor xan kinta', kuloq Felip. %eng %spa es que lo oigo Felipe. C ah, maltiox. %mor ah, maltiox. %eng %spa ah gracias. N kinb'ij chi kimik chi ku nikaj in chawech. *** %mor k-0-in/b'i:-j chi kimik chi ku nikaj in chi-aw-e-ch. %eng %spa digo hoy, te voy a decir otras cosas hoy. S pares, je le in k'uje. %mor pares, je le in k'uje. %eng %spa por eso, yo tambien. N je, k'ule in k'uje. %mor je, k'ule in k'uje. %eng %spa asi, yo tambien. *C3-2 S xa junam. %mor xa junam. %eng %spa solo uno. S i q'ab'aril b'a la tek. %mor i /q'ab'-ar-el b'a la tek. %eng %spa esta solo don Diego. N q'ab'aril k'ut e. %mor /q'ab'-ar-el k'u-t e. %eng %spa esta solo ve. C jas xub'an le avion? %mor jas xub'an le avion? %eng %spa que hizo el avion. N e ku wi la. %mor e ku wi la. %eng %spa en donde esta. S k'o xan juyub' mier. %mor k'o xan juyub' mier. %eng %spa estaba en xejayub hace rato. N xaq kab'ij, q'ab'arel k'ut. %mor xaq k-0-a/b'i:-j, /q'ab'-ar-el k'u-t. %eng %spa nada mas dices, esta solo pues. N malay se. %mor malay se. %eng %spa malaya. N xaq chijakaj jun. %mor xaq chijakaj jun. %eng %spa solo aguardiente. S a b'aya. %mor a b'aya. %eng %spa vaya. C jawi k'o wi le avion? %mor jawi k'o wi le avion? %eng %spa en donde esta el avion. S Carlos, jas xu'an chi awach chiri Carlos? %mor Carlos, jas xu'an chi awach chiri Carlos? %eng %spa Carlos que te paso en los ojos. Ca ko' utzaq. = xk'o jun tz'aq' chare. %mor x /k'o: *jun tz'aq' chare. %eng %spa hay una piedra. Ca nk'utu pe' chawach. = kink'ut mpe chawach. %mor *k-0-in/k'ut-!u mpe chi-a-wach. %eng %spa te lo voy a nosotros. N jawila mpe cha. %mor j-0-aw/il-a mpe /cha'. %eng %spa anda a ver dice. S tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. N kuk'utu chawach. %mor k-0-u/k'ut-u chi-a-wach. %eng %spa te lo va a mostrar. Ca chele le', intzaq wii'. = chila le, xintzaq wi. %mor chila le, *x-in/tzaq wi. %eng %spa alli me cai. S jasche'? %mor jasche'? %eng %spa porque. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. S jasche'? %mor jasche'? %eng %spa porque. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. S jas xub'anoh? %mor jas xub'anoh? %eng %spa que hizo. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. *C3-3 N naj avion cha, chatchaw kut. %mor naj avion /cha', ch-at/ch'aw ku-t. %eng %spa el avion diga habla pues. N k'attzijon k'ut, kattzijon k'ut. %mor k-at/tzijo-n k'u-t, k-at/tzijo-n k'u-t. %eng INCOMP-2A/talk-ABS EMPH-T INCOMP-2A/talk-ABS EMPH-T. %spa habla pues, habla pues. N le, naj avion cha'. %mor le, naj avion /cha'. %eng %spa el avioncito diga. N nai lawach wal, na. *** %mor nai le: a-wach w-al, na. %eng %spa hay tu ojo hijo, hay. Ca keb', keb' e leh. = keb', keb' e leh. %mor keb', keb' e leh. %eng %spa 2, 2 ese. N a k'aj chi. %mor a k'aj /chi'. %eng %spa quiere dice. S Carlos, jas uwach ku an le wari'? %mor Carlos, jas uwach ku an le wari'? %eng %spa que es lo que hace el avion. S le jas ku'an? %mor le jas ku'an? %eng %spa que es lo que hace. N kaslab'ik kacha wal. %mor k-0/slab'-ik k-0/cha' w-al. %eng %spa se muere diga hijo. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. N kaslab'ik kacha. %mor k-0/slab'-ik k-0/cha'. %eng %spa se mueve diga. Ca tzilob'ik. = kaslab'ik. %mor k-0/slab'-ik. %eng %spa se mueve. S jas, a kab'inik' le wa'ri' le'. %mor jas, a k-0/b'in-ik le wa'ri' le'. %eng %spa que, y se mueve este. Ca kab'inik. = kab'inik. %mor k-0/b'in-ik. %eng %spa se mueve. S a kab'in puch e', kab'inik? %mor a k-0/b'in pu-ch e', k-0/b'in-ik? %eng %spa acaso se mueve, esta la rueda. Ca kab'ilik. *** = kab'inik. %mor k-0/b'in-ik. %eng %spa se mueve. S kab'inik, a k'o: k'u lu wech? %mor k-0/b'in-ik, a /k'o: k'u lu wech? %eng %spa se mueve, esta la rueda. Ca keje'. = keje'. %mor keje'. %eng %spa el caballo. S jah? kolik, taj. %mor jah? /k'o:-l-ik, ta-j. %eng %spa que, no hay. Ca taj. = k'o taj. %mor /*k'o ta-j. %eng %spa no hay. S a kate e chupam jun avion? %mor a k-at/b'e: e chi-u-pam jun avion? %eng %spa te vas adentro de un avion. Ca kine taj. = ma in kine taj. %mor *ma k-in/b'e: ta-j. %eng %spa no me voy. S jas che', jasche kat'e taj. %mor jas che', jasche k-at/b'e: ta-j. %eng %spa porque no te vas. S ale as ke'e chikaj, je ku'an la le le utz. %mor ale as ke'e chikaj, je ku'an la le le utz. %eng %spa es bueno se va un cielo y hace asi. *C3-4 S at k'o k'u lala chupame, je ku'ana le. %mor at k'o k'u lala chupame, je ku'ana le. %eng %spa y estaras adentro haciendo asi. S kuya la vuelt, kixq'ajike. %mor kuya la vuelt, kixq'ajike. %eng %spa da la vuelta y se bajan. S con katel chupame, at k'o kula chupam. %mor con katel chupame, at k'o kula chupam. %eng %spa te sales adentro, y estaras. S am utz puch katq'ajik chupam? %mor am utz puch katq'ajik chupam? %eng %spa acaso no esta bien te bajas. S kaya jun a vuelt. %mor kaya jun a vuelt. %eng %spa vas a dar una vuelta. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. S am utz puch kaya jun a vuelt? %mor am utz puch kaya jun a vuelt? %eng %spa acaso no esta bueno que vas a una tu vuelta. Ca ano'. = ano'. %mor ano'. %eng %spa a no. S jasche'? %mor jasche'? %eng %spa porque. Ca no'. = no'. %mor no'. %eng %spa no. S mas ne chen kana katechikaj. %mor mas ne chen kana katechikaj. %eng %spa esta muy buena te vas en el cielo. S je ku'an le wari, je ku'an wila le le. %mor je ku'an le wari, je ku'an wila le le. %eng %spa hacen asi y hacen asi. S je ku'ana kixikol chikaj. %mor je ku'ana kixikol chikaj. %eng %spa asi hace y estan en el cielo. S xat kat kay chuloq. %mor xat kat kay chuloq. %eng %spa y vas estar viendo desde alla. S n kuja wil, tulala. %mor n kuja wil, tulala. %eng %spa no nos vas a ver. S a utz kat'e chupam? %mor a utz kat'e chupam? %eng %spa esta bien te vas adentro. Ca utz. = utz. %mor utz. %eng %spa esta bien. S a tuz k'ut kakanaj kaneri chowe. %mor a tuz k'ut kakanaj kaneri chowe. %eng %spa esta bien se te queda esto. S a Carlos? %mor a Carlos? %eng %spa Carlos. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. S a utz k'ut? %mor a utz k'ut? %eng %spa esta bien pues. Ca tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. S tawen? %mor tawen? %eng %spa esta bien. Ratit katzijon b'a, katzijonik cha. %mor katzijon b'a, katzijonik cha. %eng %spa platica pues, habla dice. *C3-5 S awe xkikan loq. %mor awe xkikan loq. %eng %spa es tuyo lo trajeron. Rik ama ja kach'aw le nik'aj a San. %mor ama ja kach'aw le nik'aj a San. %eng %spa todavia no ha hablado los otros santos. S ama ja kaqato. %mor ama ja kaqato. %eng %spa no lo hemos oido. Rik jampa ka'anik? %mor jampa ka'anik? %eng %spa cuando lo van hacer. S sab'er, sib'ilaj k'iya tajin ka'anik. %mor sab'er, sib'ilaj k'iya tajin ka'anik. %eng %spa saber es que muchos estan haciendo ahora. C jun motor, a kut jun motor e. %mor jun motor, a kut jun motor e. %eng %spa un motor, ya viste un motor. S le motor kakuje chiri. %mor le motor kakuje chiri. %eng %spa el motor se esta aqui. Rat nk'u la mam, jawi enaq wi, che? %mor nk'u la mam, jawi enaq wi, che? %eng %spa y tu mama en donde se ha ido. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. Rat la mam, jawi enaq wi che? %mor la mam, jawi /b'e:-inaq wi che? %eng %spa tu mama en donde se ha ido. Ca enaq pa b'ayo. = enaq pa b'ayo. %mor /b'e:-inaq pa b'ayo. %eng %spa se fue al ba¤o. S pa b'a¤o. %mor pa b'a¤o. %eng %spa en el ba¤o. Ca n. = n. %mor n. %eng %spa que. Rat n la papa cha'? %mor n la papa cha'? %eng %spa y tu papa. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. Rat n la papa cha'? %mor n la papa /cha'? %eng %spa y tu papa dice. S jawi enaq wi? %mor jawi /b'e:-inaq wi? %eng %spa en donde se ha ido. Ca jo chi jun patan. = chakojo b'i chi nupantalon e. %mor *ch-0-*a/koj-o b'i chi nu-pantalon e. %eng %spa pongame mis pantalones. Rat k'o kub'i chi lu pantalon. %mor k'o kub'i chi lu pantalon. %eng %spa y esta su pantalon. C jachike, le pix? %mor jachike, le pix? %eng %spa cual es el tomate. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa ese. S jawii xe'e wi la watz? %mor jawii xe'e wi la watz? %eng %spa en donde se fue tu hermano. *C3-6 Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. Rat la watz a Tun cha', jawii x'e wi cha. %mor la watz a Tun cha', jawii x'e wi cha. %eng %spa tu hermano Antonio en donde se fue dice. S jawi xe'e wi? jawi xe'e wi? %mor jawi xe'e wi? jawi xe'e wi? %eng %spa en donde se fue, en donde se fue. Rat xe'e pa monta katcha'. %mor x-e/b'e: pa monta k-at/cha'. %eng %spa se fue al monte diga. Ca e pula xe'e pal monte. = e pula xe'e pal monte. %mor e pula x-e/b'e: pa al monte. %eng %spa se fue al monte. S xawilo, xa re ma nim ta le laj. %mor xawilo, xa re ma nim ta le laj. %eng %spa ves, no es muy grande. S opan le, xa le wich, jun chiwi. %mor opan le, xa le wich, jun chiwi. %eng %spa adentro, es peque¤o otro. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. S jun chi wih, ketzen chike'. %mor jun chi wih, ketzen chike'. %eng %spa es otro, se rien. S le june', ri' a Carlos. %mor le june', ri' a Carlos. %eng %spa el otro ve, aqui esta Carlos. S ri' chanampe' at. %mor ri' chanampe' at. %eng %spa aqui esta hagalo ud. Rat jun we lal nit katcha chare wal. %mor jun we lal nit katcha chare wal. %eng %spa y uno de la mita diga hijo. Ca Nita. = al nita. %mor *al nita. %eng %spa Nita. Rat da, ala. %mor da, ala. %eng %spa muchacho. Rat jon we lal Nit katcha chare'. %mor jon we lal Nit katcha chare'. %eng %spa uno de la nita digale. S xawiloh? %mor xawiloh? %eng %spa ves. S k'o chi b'a axajab' Carl? %mor /k'o: chi b'a a-xajab' Carl? %eng %spa tienes zapatos Carlos. Ca lik. = k'olik. %mor /*k'o:-l-ik. %eng %spa tengo. S janipa xiyo'o? %mor janipa x-0-i/ya'-o? %eng %spa cuanto les costo. Ca Xela, loq' wii. = Xela, xqaloq wi. %mor Xela, *x-0-*qa/loq' wi. %eng %spa lo compramos en Xela. S xela. %mor xela. %eng %spa Xela. S jachin xloq'owik? %mor jachin x-0/loq'-ow-ik? %eng who COMP-3A/buy-FA-TIV. %spa quien lo compro. Ca ale nunan. = are la nan. %mor are la nan. %eng %spa fue tu mama. C mas la xajob'. %mor mas la xajob'. %eng %spa mas tu zapato. S mare ta b'a lala papa. %mor mare ta b'a lala papa. %eng %spa no fue tu papa. *C3-7 Ca le taj. = mare taj. %mor ma are ta-j. %eng %spa no es el. C utz. %mor utz. %eng %spa esta bien. S jasche' mare taj? %mor jasche' mare taj? %eng %spa porque no es el. Ca n. = n. %mor n. %eng %spa que. S che' are la mam kaloq' wik? %mor che' are la mam kaloq' wik? %eng %spa porque tu mama lo compra. S jorapa k'ut xaya'oh? %mor jorapa k'ut xaya'oh? %eng %spa cuanto te costo. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. S joropa k'ut xaya'h, kach'ob'oh? %mor joropa k'ut xaya'h, kach'ob'oh? %eng %spa cuanto te costo? sabes? S jas ukolor le wari'? la xajab'? %mor jas ukolor le wari'? la xajab'? %eng %spa de que color es esto? tus zapatos. S kach'ob'oh? jas uwach? Carl? %mor kach'ob'oh? jas uwach? Carl? %eng %spa sabes? que es, Carlos. C jas kab'an ruk' le avion? %mor jas kab'an ruk' le avion? %eng %spa que es lo que haces con el avion. C jas kab'an le: avion? %mor jas kab'an le: avion? %eng %spa que hace el avion. S CArlos. %mor CArlos. %eng %spa Carlos. C k'o namera we kata jun toq'ob'. %mor k'o namera we kata jun toq'ob'. %eng %spa tiene manera para pedir un favor. C we kachup le radio. %mor we kachup le radio. %eng %spa si apagas el radio. S mas ka'an gravar le radio. %mor mas ka'an gravar le radio. %eng %spa gravas mas el radio. S mas ka'an gravar le q'ojom. %mor mas ka'an gravar le q'ojom. %eng %spa gravas mas la musica. S cheq'ila juxil, in kata taj taj. %mor cheq'ila juxil, in kata taj taj. %eng %spa lo puedes apagar un poco no oimos. S le katzijon le Carlos. %mor le katzijon le Carlos. %eng %spa cuando habla Carlos. Rat jas mpe na? %mor jas mpe na? %eng %spa que es lo que? S n kata taj taj le katzijon a CArlos. %mor n kata taj taj le katzijon a CArlos. %eng %spa no, se oye lo que dice CArlos. Rat n kata taj taj. %mor n kata taj taj. %eng %spa no se oye. S no, xa mas kaqala le: q'ojom. %mor no, xa mas kaqala le: q'ojom. %eng %spa solo oimos mas la musica. S taqin ku ne kach'awik. %mor taqin ku ne kach'awik. %eng %spa y esta hablando Carlos. Rik makawe a San, in kin katisaj taj. %mor makawe a San, in kin katisaj taj. %eng %spa por ud. Santos no. Rik le nu radio. %mor le nu radio. %eng %spa voy a escuchar mi radio. *C3-8 S xaq ra xikin. %mor xaq ra xikin. %eng %spa solo para tu oido. C a ki lale, Carlos? %mor a ki lale, Carlos? %eng %spa es bueno eso Carlos. S CArlos. %mor CArlos. %eng %spa CArlos. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. C a ki lale. %mor a ki lale. %eng %spa es rico eso. S Carlos, aki le wari. %mor Carlos, aki le wari. %eng %spa es rico esto Carlos. S la k'ut le nik'aj karamela le delicias cha. %mor la k'ut le nik'aj karamela le delicias cha. %eng %spa ya viste los caramelos son ricos. S e. %mor e. %eng %spa que. C delicias, aki le e'? %mor delicias, aki le e'? %eng %spa delicias, es rico eso. Ca la. = kila. %mor kila. %eng %spa es rico. C aki'. %mor aki'. %eng %spa es rico. Ca ki'. = ki'. %mor ki'. %eng %spa es rico. C k utz. %mor k utz. %eng %spa es rico esta bien. S o le jun chike, cha keb'. %mor o le jun chike, cha keb'. %eng %spa aqui esta el otro, para que sean 2. C keb'. %mor keb'. %eng %spa 2. S chaya chi nik'aj weh kacha'. %mor ch-0-a/ya' chi nik'aj w-eh k-0/cha'. %eng %spa dame otros mios diga. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. S chaya chi nik'aj weh kalcha'. %mor ch-0-a/ya' chi nik'aj w-eh k-at/cha'. %eng %spa dame otros mios diga. Ca a k'aja b'e'. = chaya nik'aj weh. %mor *ch-0-*a/ya' nik'aj w-eh. %eng %spa dame otros mios. S chata chare, chaya chi nik'aj we. %mor chata chare, chaya chi nik'aj we. %eng %spa pidale, dame otros diga. S kin ya chake le watz cacha. %mor kin ya chake le watz cacha. %eng %spa les voy a dar a mis hermanos diga. S b'ij Carlos. %mor b'ij Carlos. %eng %spa Carlos. C ja chike la le', ju chike lale'? %mor ja chike la le', ju chike lale'? %eng %spa cual es eso, cual es eso. Ca ka'ame'l. = ka'ame'l. %mor ka'ame'l. %eng %spa caramelos. S n ko mas kacha a Carlos. %mor n /k'o: mas k-0/cha' a Carlos. %eng %spa tienes mas diga Carlos. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. *C3-9 S ama k'o mas, kalcha'. %mor ama /k'o: mas, k-at/cha'. %eng %spa tienes otros diga Carlos. Ca ek eh. = x'ek e. %mor *x-0/b'e:-ik e. %eng %spa hay mas. S le karamela, chab'ij chare. %mor le karamela, chab'ij chare. %eng %spa caramelos digale. S a ma komas caya chue. %mor a ma komas caya chue. %eng %spa hay mas damelos diga. S k'o:lik. %mor k'o:lik. %eng %spa hay. C a katkowin kasik'ij jun wuj. %mor a katkowin kasik'ij jun wuj. %eng %spa puedes le:r un libro. C k'o jun wuj. %mor k'o jun wuj. %eng %spa hay un libro. S katzenik. %mor katzenik. %eng %spa se rie. C rech jun kuk. %mor rech jun kuk. %eng %spa es de una ardilla. S katzenik. %mor katzenik. %eng %spa se rie. Rik chiwek, la CArlos. %mor chiwek, la CArlos. %eng %spa quien, Carlos. S na le'. %mor na le'. %eng %spa ese. Rik a k'o puche:. %mor a k'o puche:. %eng %spa acaso hay. S qatan, no ma re taj. %mor qatan, no ma re taj. %eng %spa paso, no es. C ja chike le wari'? %mor ja chike le wari'? %eng %spa cual es esto. Rik xik'o wik. %mor xik'o wik. %eng %spa ya paso. S ya. %mor ya. %eng %spa ya. Rik pares, xik'owik. %mor pares, xik'owik. %eng %spa si por eso ya paso. S katzonik, a cArlos, kawil pe la. %mor katzonik, a cArlos, kawil pe la. %eng %spa se rie Carlos ya vistes. Rik a utz le kakayik. %mor a utz le kakayik. %eng %spa esta bien su cara. S uy uy sus dios crist. %mor uy uy sus dios crist. %eng %spa uy, uy dios, cristo. S xib'ib'al, Carlos, saj je wa. %mor xib'ib'al, Carlos, saj je wa. %eng %spa miedo, Carlos venga aqui. S kaq'a b'ij jun cuent chawe. %mor kaq'a b'ij jun cuent chawe. %eng %spa te vamos a decir un cuento. S wilam pe ri, kach'ob'o jas uwach le. %mor wilam pe ri, kach'ob'o jas uwach le. %eng %spa mira esto sabes que es. S wari', kach'ob'oh nk'ule wari'? %mor wari', kach'ob'oh nk'ule wari'? %eng %spa sabes, y esto. S kach'ob'oh? %mor kach'ob'oh? %eng %spa sabes. *C3-10 C jun tz'i kin. %mor jun tz'i kin. %eng %spa un pajaro. S le ri' naj kux, kalcha'. %mor le ri' naj kux, kalcha'. %eng %spa y esto una ardillita diga. Ca kuk. = kuk. %mor kuk. %eng %spa ardilla. S y le ri naj tz'i xin. %mor y le ri naj tz'i xin. %eng %spa y esto un pajarito. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. S tz'ikin. %mor tz'ikin. %eng %spa pajaro. Ca tz'ikin. = tz'ikin. %mor tz'ikin. %eng %spa pajaro. S le riri le jun nimalaj che'. %mor le riri le jun nimalaj che'. %eng %spa y esto un arbol grande. S che', kalcha, le jun nim ri che'. %mor che', k-at/cha', le jun nim ri che'. %eng %spa arbol diga, un arbol grande. Ca x'o chi jun e:. = x'o chi jun e:. %mor /k'o: chi jun e:. %eng %spa hay otro ve. S are ku le riri sib'iloj chele:. %mor are ku le riri sib'iloj chele:. %eng %spa y esto muchos arboles. S wiloh le wilo le, aka ch'ob' kas. %mor wiloh le wilo le, aka ch'ob' kas. %eng %spa ves, ves, y sabes el. S b'i linaj june'? kuch'ob'. %mor b'i linaj june'? k-0-u/ch'ob'. %eng %spa nombre de ese, sabes. Ca taj. = ma kinch'ob' taj. %mor *ma *k-0-*in/ch'ob' ta-j. %eng %spa no se. S le: kuk. %mor le: kuk. %eng %spa la ardilla. Ca kuk. = kuk. %mor kuk. %eng %spa ardilla. S ninaj kuk, le ri'inaj b'ur. %mor ninaj kuk, le ri'inaj b'ur. %eng %spa la ardillita, y esto un burrito. Ca b'ul. = b'ur. %mor b'ur. %eng %spa burro. S nrle ri' le: jun che' ri', e k'u le k'ol. %mor nrle ri' le: jun che' ri', e k'u le k'ol. %eng %spa y esto un arbol y la ardilla. S linaj kuke'. %mor linaj kuke'. %eng %spa es peque¤o. Ca kuk. = kuk. %mor kuk. %eng %spa ardilla. S n naj kuk. %mor n naj kuk. %eng %spa es ardillita. C jawi kowi le kuk. %mor jawi kowi le kuk. %eng %spa en donde esta la ardillita. S jawi kowi le kuk, le naj kuxe k'o. %mor jawi kowi le kuk, le naj kuxe k'o. %eng %spa en donde esta la ardilla, la ardillita. S chiri, puwi le jun che, e k'o ku jun. %mor chiri, puwi le jun che, e k'o ku jun. %eng %spa aqui sobre el arbol y hay una. S uq'ab' le: jun che' ri, xawiloh? %mor uq'ab' le: jun che' ri, xawiloh? %eng %spa rama del arbol, ves. *C3-11 S e k'o chi june, linaj aq'e, ko jun. %mor e k'o chi june, linaj aq'e, ko jun. %eng %spa hay otro, el cochito tiene una. S naj ratz'ayaq, k'o jun che', et k'o. %mor naj ratz'ayaq, k'o jun che', et k'o. %eng %spa su ropa, un arbol hay. S jun taq q'ayes, x'o naj xotz'ij. %mor jun taq q'ayes, x'o naj xotz'ij. %eng %spa unas hierbas, una hierba. S x'o jun che le, le', k'o: rinaj. %mor x'o jun che le, le', k'o: rinaj. %eng %spa hay un arbol, esta la. S chiri le'. %mor chiri le'. %eng %spa ardillita aqui ve. Ca wih? = wih? %mor wih? %eng %spa ardilla. S xawiloh? %mor xawiloh? %eng %spa ves. Ca k'o chi jun kuk e'. = k'o: chi jun kuk e'. %mor /k'o: chi jun kuk e'. %eng %spa hay otro ve. S pares xawilo le naj kuke'. %mor pares xawilo le naj kuke'. %eng %spa por eso ya viste la ardillita. S e li naj kuk i', x re laq' aj b'i jun. %mor e li naj kuk i', x re laq' aj b'i jun. %eng %spa la ardillita robo un. S jun xab', keke wa non, e lara nem. %mor jun xab', keke wa non, e lara nem. %eng %spa panal de abejas, y lo persiguen. S chichumal linaj wanon e xawiloh. %mor chichumal linaj wanon e xawiloh. %eng %spa por las abejas, ves. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa si. S tarazem chike, le te' ka'ri'lo. %mor tarazem chike, le te' ka'ri'lo. %eng %spa lo persiguen, despues ve que. S e taren le wanan chirij le. %mor e taren le wanan chirij le. %eng %spa que lo persiguen las abejas. C kawilo le wanon. %mor kawilo le wanon. %eng %spa ves las abejas. S le:, wanon kalcha'. %mor le:, wanon k-at/cha'. %eng %spa las abejas diga. Ca o chi jun e: kuk e'. = k'o: chi jun e: kuk e'. %mor /k'o: chi jun e: kuk e'. %eng %spa hay otro con el. S pares, e: ruk'am le naj kob'. %mor pares, e: ruk'am le naj kob'. %eng %spa por eso lleva el panal. S e linaj kuk xok para choch le tz'i'. %mor e linaj kuk xok para choch le tz'i'. %eng %spa la ardillita entro en la casa del perro. S k'o lu b'i le tz'i' chirij le k'o na kar. %mor k'o lu b'i le tz'i' chirij le k'o na kar. %eng %spa esta el nombre del perro detras y estan. S ub'aq, u palanqan, xok inaj tz'i. %mor ub'aq, u palanqan, xok inaj tz'i. %eng %spa sus huesos y su palanga y entro el perrito. S xok inaj kux, wilo, rachoch le tz'i. %mor xok inaj kux, wilo, rachoch le tz'i. %eng %spa viste la casa del perro, entro la ardillita. S xaq xesutin chi le wanon chiri le. %mor xaq xesutin chi le wanon chiri le. %eng %spa estan dando vueltas las abejas detras de. Rik jas k'u wach ale a Carlos. %mor jas k'u wach ale a Carlos. %eng %spa que es eso Carlos. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. *C3-12 Rik jas uwach la le? %mor jas uwach la le? %eng %spa que es eso. Ca o chik jun. = k'o: chi jun. %mor /k'o: chi jun. %eng %spa hay otro. Rik jas ub'i'. %mor jas ub'i'. %eng %spa como se llama. Ca o kuk. = k'o: kuk. %mor /k'o: kuk. %eng %spa ardilla. Rik jah? %mor jah? %eng %spa que. Ca o kuk. = k'o: kuk. %mor /k'o: kuk. %eng %spa ardilla. Rik chasipaj kan chuwe choqa che la san. %mor ch-0-a/sipa-j kan chi-w-e /choq-a che le: a san. %eng %spa regalame digale a Santos. Ca sipaj chuwech. = chasipaj kan chuwech. %mor *ch-0-*a/sipa-j kan chi-w-e-ch. %eng %spa regalamelo. S tawena, kawil ku le jun kuk chiri'. %mor tawena, kawil ku le jun kuk chiri'. %eng %spa esta bien, ves la ardilla con ellos. S xuriqa le tz'i' le'. %mor x-0-u/riq a le tz'i' le'. %eng %spa fue a encontrar el perro ve. Ca le jun tz'ih. = le: jun tz'i'. %mor le: jun tz'i'. %eng %spa la ardilla ve. S xuriqa le tz'i' le, are tz'i le wari. %mor xuriqa le tz'i' le, are tz'i le wari. %eng %spa fue a encontrar al perro, el perro es esto. Ca i. = tz'i. %mor tz'i. %eng %spa perro. S le:, le:tz'i. %mor le:, le:tz'i. %eng %spa el perro. Ca ma juwach eh. = chama, jun uwach e. %mor *ch-0-*a/k'am-a, jun u-wach e. %eng %spa traiga, un su ojo. S m, kawarik, kawarik, le tz'i. %mor m, kawarik, kawarik, le tz'i. %eng %spa duerme, duerme el perro. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. S je kun kawar le tz'i, ximuje. %mor je kun kawar le tz'i, ximuje. %eng %spa es asi duerme el perro, amarran. S mal le: kuke'. %mor mal le: kuke'. %eng %spa por la ardilla. S xim, kanehe: jun che' le kuk. %mor xim, kanehe: jun che' le kuk. %eng %spa lo amarraron con un palo. Ca keb' e kuke'. = keb' e kuke'. %mor keb' e kuke'. %eng %spa 2 son las ardillas. S e, xwarlij le tz'i le'. %mor e, xwarlij le tz'i le'. %eng %spa se levanto el perro ve. S tz'i xuxe'j rib' linaj kuk. %mor tz'i xuxe'j rib' linaj kuk. %eng %spa se asusto la ardillita. Ca le ay. = le ay. %mor le ay. %eng %spa ese, ay. *C3-13 S xwa lij le tz'i le. %mor xwa lij le tz'i le. %eng %spa se levanto el perro ve. Ca iy. = iy. %mor iy. %eng %spa i. S kawilo, ximital luje. %mor kawilo, ximital luje. %eng %spa ves, que tiene amarrado la cola. S xujik luje lutz'i le. %mor xujik luje lutz'i le. %eng %spa halo su cola el perro. S taqe le jun che pu jolom le naj kuk. %mor taqe le jun che pu jolom le naj kuk. %eng %spa el palo le cayo en la cabeza de la ardillita. S xkamik. %mor x-0/kam-ik. %eng %spa se murio. Ca kamik kuk. = xkamik le kuk. %mor *x-0/kam-ik le kuk. %eng %spa se murio la ardilla. S ju'u, xawiloh? %mor ju'u, xawiloh? %eng %spa viste. Ca n. = n. %mor n. %eng %spa que. S akach'ab'a, a kach'ob' kulewa'ri? %mor akach'ab'a, a kach'ob' kulewa'ri? %eng %spa sabes, sabes que esto. Ca kuk. = kuk. %mor kuk. %eng %spa ardilla. S kuk, y le wari'? %mor kuk, y le wari'? %eng %spa ardilla, y esto. Ca tz'ikin. = tz'ikin. %mor tz'ikin. %eng %spa pajaro. S ah, y k'u le wari'? %mor ah, y k'u le wari'? %eng %spa y esto. Ca che'. = che'. %mor che'. %eng %spa arbol. S k'ute, y k'u le wari'? chab'oh? %mor k'ute, y k'u le wari'? chab'oh? %eng %spa y esto? sabes? S sib'ilaj che' kalcha, y k'u le wari'? %mor sib'ilaj che' kalcha, y k'u le wari'? %eng %spa muchos arboles digan. Ca kuk. = kuk. %mor kuk. %eng %spa ardilla. S kuk, y kach'ab'oh jas uwach le wari'? %mor kuk, y kach'ab'oh jas uwach le wari'? %eng %spa ardilla, y sabes que es esto. Ca je'. = luje'. %mor luje'. %eng %spa su cola. S luje'. %mor luje'. %eng %spa su cola. Ca uje'. = uje'. %mor uje'. %eng %spa su cola. S uje', y kach'ab'o jas uwach le wari? %mor uje', y kach'ab'o jas uwach le wari? %eng %spa su colas y sabes que es esto. Ca uwach. = uwach. %mor uwach. %eng %spa su ojo. S y le riri'? le keqe, kach'ab'o? %mor y le riri'? le keqe, kach'ab'o? %eng %spa y esto, los 2 lo sabes. S raq' kalcha'. %mor raq' kalcha'. %eng %spa lengua diga. *C3-14 Ca loq'. = raq'. %mor r-aq'. %eng %spa lengua. S y kach'ab'oh jas uwach le keb'e. %mor y kach'ab'oh jas uwach le keb'e. %eng %spa conoces a es 2. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa ese. S ware'. %mor ware'. %eng %spa diente. Ca uweh. = uware'. %mor uware'. %eng %spa diente. S m, y je wari'? %mor m, y je wari'? %eng %spa y esto. C i lele. %mor i lele. %eng Ca aq'an. = raqan. %mor *r-aqan. %eng %spa pie. S raqan e wari kach'ob' kalaj taq oxib' riri. %mor raqan e wari kach'ob' kalaj taq oxib' riri. %eng %spa es su pie esto y sabes estos 3. S koch'ob'o jas uwach. %mor koch'ob'o jas uwach. %eng %spa sabes que son. Ca keb' che'. = keb' che'. %mor keb' che'. %eng %spa 2 flores. S ah, keb' xatz'i'j. %mor ah, keb' xatz'i'j. %eng %spa 2 flores. Ca kotz'ij. = kotz'ij. %mor kotz'ij. %eng %spa flores. C ja chike u kolor le kotzij. %mor ja chike u kolor le kotzij. %eng %spa de que color es la flor. S jas ukom le: kotz'i'j? %mor jas u-kom le: kotz'i'j? %eng %spa de que color es la flor. Ca ay, uxikin. = ay, uxikin. %mor ay, u-xikin. %eng %spa ay su oido. S n jas ub'i le wari'?, kach'ob'oh, b'ur. %mor n jas ub'i le wari'?, kach'ob'oh, b'ur. %eng %spa como se llama esto sales, burro. Ca b'ul. = b'ur. %mor b'ur. %eng %spa burro. S n janchike le le', jan chike. %mor n janchike le le', jan chike. %eng %spa cual es ese, cual es la ovejas. Ca le. = le. %mor le. %eng %spa asi. S n ja wii k'owi lu wache'? %mor n ja wii k'owi lu wache'? %eng %spa en donde esta su ojo. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa alli. S m y lu lu lu. %mor m y lu lu lu. %eng %spa y su, su, su. *C3-15 C lu chi'. %mor lu chi'. %eng %spa su dice. S y lu lu lu q'ab' cha tzukuj. %mor y lu lu lu q'ab' cha tzukuj. %eng %spa y su mano buscalo. S lu q'ab' jawii k'owih? %mor lu q'ab' jawii k'owih? %eng %spa su mano en donde esta. Ca taj ab'. = n k'o: ta luq'ab'. %mor n /*k'o: ta-!j *le: *u-q'ab'. %eng %spa no esta su mano. S ri' lu q'ab' i', le kawilo le'. %mor ri' lu q'ab' i', le kawilo le'. %eng %spa su mano, ya ves ve. Ca ab' e'. = uq'ab' e'. %mor *u-q'ab' e'. %eng %spa su mano. S nku lu je: le', wi lu je: le'. %mor nku lu je: le', wi lu je: le'. %eng %spa y su cola, en donde esta. Ca uje'. = uje'. %mor uje'. %eng %spa su cola. S n k'uwi? %mor n k'uwi? %eng %spa en donde esta. Ca le: uje leh. = le: uje leh. %mor le: uje leh. %eng %spa su cola ve. S jah? %mor jah? %eng %spa que. Ca kuje'. = kuje'. %mor kuje'. %eng %spa su cola. S inchike lu je'? %mor inchike lu je'? %eng %spa cual es su cola. Ca le:, luje leh. = le:, luje leh. %mor le:, luje leh. %eng %spa su cola ve. S la re lewari le. %mor la re lewari le. %eng %spa es esto. Ca nuje'. = nuje'. %mor nuje'. %eng %spa su cola. S kawilo, b'ay jas ub'i le wari'? %mor kawilo, b'ay jas ub'i le wari'? %eng %spa ves, como se llama esto. Ca ja'? = ja'? %mor ja'? %eng %spa que. S kach'ob'oh? tz'ikin kacha'. %mor kach'ob'oh? tz'ikin kacha'. %eng %spa sabes pajaro diga. Ca tz'ikin. = tz'ikin. %mor tz'ikin. %eng %spa pajaro. S le wa'ri', a Carlos. %mor le wa'ri', a Carlos. %eng %spa esto Carlos. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. S ka ch'ob'o jas ub'i le wari. %mor ka ch'ob'o jas ub'i le wari. %eng %spa sabes como se llama esto. S le wari? %mor le wari? %eng %spa esto. C uwach. %mor uwach. %eng %spa su ojo. S uwach kacha. %mor uwach kacha. %eng %spa su ojo diga. *C3-16 Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. S uwach, a kachab'o jas ub'i. %mor uwach, a kachab'o jas ub'i. %eng %spa su ojo sabes como se llama. S che le wari? lenaj ju ni. %mor che le wari? lenaj ju ni. %eng %spa esto........... S kach'ob'oh? %mor kach'ob'oh? %eng %spa sabes. Ca kuk. = kuk. %mor kuk. %eng %spa ardilla. S kuk, y le wa'ri'? %mor kuk, y le wa'ri'? %eng %spa ardilla y esto. Ca che'. = che'. %mor che'. %eng %spa arbol. S che', nkach'b'oh jas ub'i. %mor che', nkach'b'oh jas ub'i. %eng %spa arbol, sabes como se llama. S le jun riri chiki'? %mor le jun riri chiki'? %eng %spa el otro, este. Ca wuqab'. = luq'ab'. %mor luq'ab'. %eng %spa su rama. C ah je', y la lele? %mor ah je', y la lele? %eng %spa y asi, y esto. S kach'ob'oh jas ub'i le wari'? %mor kach'ob'oh jas ub'i le wari'? %eng %spa sabes como se llama esto. S uxaq kacha'. %mor uxaq kacha'. %eng %spa sus ojos diga. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. S luxaq katcha'. %mor luxaq katcha'. %eng %spa sus ojos diga. Ca xaq. = luxaq. %mor luxaq. %eng %spa sus ojos. S y lenaj wa'ri'? %mor y lenaj wa'ri'? %eng %spa kach7ob7oh? S y esto sab'es. %mor y esto sab'es. %eng %spa ama xaq pux k7uje lawe at? S solo asi es el tuyo. %mor solo asi es el tuyo. %eng %spa kach7ob7oh jas ub7i le wari? S sab'es como se llama esto. %mor sab'es como se llama esto. %eng %spa aq katcha7. S coche diga. %mor coche diga. %eng Ca aq. = aq. %mor aq. %eng %spa coche. C k'o aq. %mor /k'o: aq. %eng %spa hay coche. Ca ko:lik. = k'o:lik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa hay. S k'o awaq at? %mor /k'o: aw-aq at? %eng %spa tienes coche tu. Ca lik. = k'o:lik. %mor /*k'o:-l-ik. %eng %spa tengo. C jawi k'o wi? %mor jawi k'o wi? %eng %spa en donde esta. *C3-17 S jawii k'u wi a Carl? %mor jawii k'u wi a Carl? %eng %spa en donde esta Carlos. Ca la aq? = le aq. %mor le aq. %eng %spa el coche. S che, jawi k'u wi? %mor che, jawi k'u wi? %eng %spa arbol, en donde esta. Rik jas uwach che a Carlos? %mor jas uwach che a Carlos? %eng %spa que clase de arbol Carlos. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. Rik jas uwach lale? %mor jas uwach lale? %eng %spa cual es ese. Ca aq. = aq. %mor aq. %eng %spa coche. S n, y le wa'ri'? kach'ob'oh? %mor n, y le wa'ri'? kach'ob'oh? %eng %spa y esto, sabes. S le wa'ri'? le kuk katcha. %mor le wa'ri'? le kuk katcha. %eng %spa y esto, y la ardilla diga. Ca kuk. = kuk. %mor kuk. %eng %spa ardilla. S k'o puwi le jun che le:. %mor k'o puwi le jun che le:. %eng %spa esta encima de ese arbol. Ca n. = n. %mor n. %eng %spa que. S y le wa'ri'? %mor y le wa'ri'? %eng %spa y esto. Ca m, keb'. = m, keb'. %mor m, keb'. %eng %spa 2. C kotz'ij, y wa'ri'? %mor kotz'ij, y wa'ri'? %eng %spa flor, y esto. S kach'ob'oh jas ub'i le wari'? le wanon. %mor kach'ob'oh jas ub'i le wari'? le wanon. %eng %spa sabes como se llama esto la abeja. S b'ij kut, wanon katcha. %mor b'ij kut, wanon katcha. %eng %spa diga pues, abeja diga. C le ajchaq'e le kab'. %mor le ajchaq'e le kab'. %eng %spa el due¤o del panal. S y le wari Carl? %mor y le wari Carl? %eng %spa y esto Carlos. Ca kuk. = kuk. %mor kuk. %eng %spa ardilla. S kuk, k'u le wari? kab' katcha'. %mor kuk, k'u le wari? kab' katcha'. %eng %spa ardilla, y esto, cual diga. Ca kab'. = kab'. %mor kab'. %eng %spa panal(miel). S le riri? wanon katcha'. %mor le riri? wanon katcha'. %eng %spa y esto? abeja diga. Ca wanon. = wanon. %mor wanon. %eng %spa abeja. S le, sib'alaj wanon, e. %mor le, sib'alaj wanon, e. %eng %spa mira, muchas abejas. C jawi k'o wi le kuk? %mor jawi k'o wi le kuk? %eng %spa en donde esta la ardilla. *C3-18 S le naj, kach'ob'oh le wa'ri'? %mor le naj, kach'ob'oh le wa'ri'? %eng %spa el sabes este? Ca kuk. = kuk. %mor kuk. %eng %spa ardilla. S kuk. %mor kuk. %eng %spa ardilla. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa ardilla. S n k'u le wa'ri'? le, le wari? %mor n k'u le wa'ri'? le, le wari? %eng %spa y esto? esto este. S kach'ob'oh? le naj jah. %mor kach'ob'oh? le naj jah. %eng %spa sabes, como se llama esto. Ca jas uwach? = jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es. S le wa'ri'? le, lub'i le wa'ri'? %mor le wa'ri'? le, lub'i le wa'ri'? %eng %spa esto, ese, su nombre de este. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. S k'otz'i? jachike le tz'i? %mor k'otz'i? jachike le tz'i? %eng %spa hay perro, cual es el perro. Ca luk'. = ruk'. %mor ruk'. %eng %spa con. S ah, le wari', jas ub'i'? %mor ah, le wari', jas ub'i'? %eng %spa ah, esto, como se llama. Ca uwali? = le wa'ri'. %mor le wa'ri'. %eng %spa esto. S jas ub'i, le wa'ri'? kawarik. %mor jas ub'i, le wa'ri'? kawarik. %eng %spa como se llama esto? duerme. S jachinok le ka warik? %mor jachinok le ka warik? %eng %spa quien esta durmiendo. S jas ub'i'? le: tz'i' katcha'. %mor jas ub'i'? le: tz'i' katcha'. %eng %spa como se llama? su perro diga. Ca tz'i'. = tz'i'. %mor tz'i'. %eng %spa perro. C le tz'i k'o pa le ja. %mor le tz'i k'o pa le ja. %eng %spa el perro esta en la casa. C laja le tz'i'. %mor laja le tz'i'. %eng %spa la casa del perro. C le tz'i k'o pa le jah. %mor le tz'i k'o pa le jah. %eng %spa el perro esta en la casa. S ka warik. %mor ka warik. %eng %spa esta durmiendo. C kawar pa le jah. %mor kawar pa le jah. %eng %spa duerme en la casa. S le Carlos le, le. %mor le Carlos le, le. %eng %spa el Carlos ve, ese. *C3-19 Ca jah? b'ik. = tzak b'ik. %mor *x-0/tzaq b'i-k. %eng %spa se cayo. S ah, utz wila kasik ta chik. %mor ah, utz wila kasik ta chik. %eng %spa que se quede asi, y no lo recojan. S kasik ta chik, ri k'o chi le jun chik. %mor kasik ta chik, ri k'o chi le jun chik. %eng %spa no lo recogas aqui esta el otro. S k'o chi le jun chik, le, le le le. %mor k'o chi le jun chik, le, le le le. %eng %spa esta el otro ese, ese. S jas ub'i le wari? %mor jas ub'i le wari? %eng %spa como se llama esto. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. S jas ub'i le wa'ri? %mor jas ub'i le wa'ri? %eng %spa como se llama esto. Ca kuk. = kuk. %mor kuk. %eng %spa ardilla. C jas kub'an le: kuk? %mor jas kub'an le: kuk? %eng %spa que hace la ardilla. C jas kub'an le: kuk? Carlos. %mor jas kub'an le: kuk? Carlos. %eng %spa que hace la ardilla Carlos. Rik jas ub'i le mu's, ela? %mor jas ub'i le mu's, ela? %eng %spa como se llama el ladino ve. S a Pe'l. %mor a Pe'l. %eng %spa Felipe. Rik huh? %mor huh? %eng %spa que. S a Pe'l. %mor a Pe'l. %eng %spa Felipe. Rik a Pe'l? a Pelipa, ah. %mor a Pe'l? a Pelipa, ah. %eng %spa Felipe, Felipe. S jas ub'i le wari' a Carl? %mor jas ub'i le wari' a Carl? %eng %spa como se llama esto Carlos. Ca jah. = jah. %mor jah. %eng %spa que. S jas ub'i le: wa'ri'? %mor jas ub'i le: wa'ri'? %eng %spa como se llama esto. Ca kuk. = kuk. %mor kuk. %eng %spa ardilla. S y le wa'ri'? tz'i'. %mor y le wa'ri'? tz'i'. %eng %spa y esto, perro. Ca tz'i'. = tz'i'. %mor tz'i'. %eng %spa perro. S jah. %mor jah. %eng %spa que. Ca tz'i'. = tz'i'. %mor tz'i'. %eng %spa perro. S jah? %mor jah? %eng %spa que. Ca tz'i'. = tz'i'. %mor tz'i'. %eng %spa perro. C tz'i'. %mor tz'i'. %eng %spa perro. *C3-20 S le' kawiloh? %mor le' kawiloh? %eng %spa ves. Ca tz'i'. = tz'i'. %mor tz'i'. %eng %spa perro. S y k'u le riri. %mor y k'u le riri. %eng %spa y esto. C saqirik. %mor /saq-ir-ik. %eng %spa es blanco. Ca lik. = saqirik. %mor /saq-*ir-ik. %eng %spa se cayo. S jase xu'an le naj kuk e'? %mor jas e x-0-u/b'an le naj kuk e'? %eng %spa que le paso a la ardillita. Ca kamik. = xkamik. %mor *x-0/kam-ik. %eng %spa se murio. S xamik, rumal, jas ub'i le jun riri'? %mor x-0/kam-ik, r-umal, jas ub'i le jun riri'? %eng %spa se murio por, como se llama esto. Ca kumatz. = kumatz. %mor kumatz. %eng %spa culebra. S kumatz taj, kalob'. %mor kumatz taj, kalob'. %eng %spa no es culebra es lazo. Ca kalob'. = kalob'. %mor kalob'. %eng %spa lazo. S ni jas kub'i le wari, kach'ab'oh. %mor ni jas kub'i le wari, kach'ab'oh. %eng %spa y como se llama esto sabes. S le wari le', le che'. %mor le wari le', le che'. %eng %spa y esto, y el arbol. Ca che'. = che'. %mor che'. %eng %spa arbol. S le, le naj kuke', kawiloh. %mor le, le naj kuke', kawiloh. %eng %spa y la ardillita ves. C le naj kuk. %mor le naj kuk. %eng %spa la ardillita. S kawiloh. %mor kawiloh. %eng %spa ves. S le', naj kuke'. %mor le', naj kuke'. %eng %spa la ardillita. Ca kuk. = kuk. %mor kuk. %eng %spa arddilla. S kawiloh? %mor kawiloh? %eng %spa ves. Ca keb' kuk. = keb' kuk. %mor keb' kuk. %eng %spa 2 ardillas. C keb' xuk, jawi k'o wi le keb' xuk. %mor keb' xuk, jawi k'o wi le keb' xuk. %eng %spa 2 ardillas, en donde estan las 2 ardillas. C jawi ko wi le keb' kuk? %mor jawi ko wi le keb' kuk? %eng %spa en donde estan las 2 ardillas. C ko jun chiri'. %mor ko jun chiri'. %eng %spa esta ano aqui. Ca jun. = jun. %mor jun. %eng %spa uno. *C3-21 C ja wi k'o wi le jun chik. %mor ja wi k'o wi le jun chik. %eng %spa en don esta el otro. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa ese. C ah je'. %mor ah je'. %eng %spa a si. S y K'u le jun chik. %mor y K'u le jun chik. %eng %spa y el otro. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa ese. S jawi kuwi le jun chik. %mor jawi kuwi le jun chik. %eng %spa en donde esta el otro. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa ese. S jawi kuwi chi le jun le tz'i le. %mor jawi kuwi chi le jun le tz'i le. %eng %spa en donde esta el otro perro ve. S la le tz'i kute, jawi kuwi chi ujun. %mor la le tz'i kute, jawi kuwi chi ujun. %eng %spa el perro, ya ves y en donde esta el otro. S tz'i chik. %mor tz'i chik. %eng %spa perro. Ca kam taj. = xkam taj. %mor *x-0/kam ta-j. %eng %spa no murio. S m. %mor m. %eng %spa que. Ca kan taj. = xkam taj. %mor *x-0/kam ta-j. %eng %spa no murio. S le k'o jun chiri, jawi kuwi chi le jun chik. %mor le k'o jun chiri, jawi kuwi chi le jun chik. %eng %spa aqui esta el uno y en donde esta el otro. Ca to'. = le'. %mor le'. %eng %spa alli. S le jun chik jawi k'uwi. %mor le jun chik jawi k'uwi. %eng %spa y el otro en donde esta. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa alli. S le jun i'. %mor le jun i'. %eng %spa y este uno. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. S ku le jun chik? %mor ku le jun chik? %eng %spa y el otro. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa alli. S le wa le ri, jas ub'i wa le ri'? %mor le wa le ri, jas ub'i wa le ri'? %eng %spa y esto como se llama esto. Ca kamix. = kamik. %mor *x-0/kam-ik. %eng %spa se murio. S kamix? jachinoq? chin e xkamik. %mor /kam-ik? jachinoq? chin e x-0/kam-ik. %eng %spa murio, quien fue el que murio. Ca al le che'. = are le che. %mor are le che. %eng %spa el arbol. S ah, mal le che'. %mor ah, mal le che'. %eng %spa fue por el arbol. *C3-22 S jachin k'u le xkamik? lare le kuk. %mor jachin k'u le xkamik? lare le kuk. %eng %spa quien fue el que murio es la ardilla. Ca kuk. = kuk. %mor kuk. %eng %spa ardilla. S are k'ut le kwk, le k'olike. %mor are k'ut le kwk, le k'olike. %eng %spa si la ardilla, y el que esta. S are kut xkamik, ka mitzintz don luje'. %mor are kut xkamik, ka mitzintz don luje'. %eng %spa fue el que murio, levantado la cola. S le kuke, le ko jun tz'i le xawarike. %mor le kuke, le ko jun tz'i le xawarike. %eng %spa de la ardilla, hay un perro que duerme. S le xuk xopan ruk' e tz'i. %mor le kuk x-0/opan r-uk' e tz'i. %eng %spa la ardilla llego con el perro. S xatz'en le: kuk e'. %mor xa /tz'e-n le: kuk e'. %eng %spa se rie la ardilla. Ca tz'i tz'en. = tzi katzenik. %mor tz'i' *k-0/tz'e-n-ik. %eng dog INCOMP-3A/laugh-ABS-TIV. %spa el perro rie. S kulab'ajij chi le kuk e'. %mor k-0-u/lab'aji-j chi le kuk e'. %eng %spa se admiraba la ardilla. C la kutij le kuk le tz'i? %mor la kutij le kuk le tz'i? %eng %spa come el perro a la ardilla. S a kutijo le kuk cha'. %mor a k-0-u/tij-o le kuk /cha'. %eng %spa come a la ardilla dice. Ca tijoh. = kutijoh. %mor *k-0-*u/tij-oh. %eng %spa come. S xutijoh, ah, xawilo le'. %mor x-0-u/tij-oh, ah, x-0-aw/il-o le'. %eng %spa come, ves ve. Ca k'o chi jun. = k'o chi jun. %mor /k'o: chi jun. %eng %spa hay otro. S jas ub'i le: wa'ri'? %mor jas ub'i le: wa'ri'? %eng %spa como se llama esto. C wanan katcha. %mor wanan katcha. %eng %spa abeja diga. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. C wanon. %mor wanon. %eng %spa abeja. Ca wanon. = wanon. %mor wanon. %eng %spa abeja. C joropa le wanon? %mor joropa le wanon? %eng %spa cuantas abejas. S a sib'ilaj e k'iya le wanon a Carlos. %mor a sib'ilaj e k'iya le wanon a Carlos. %eng %spa son muchas las abejas Carlos. S k'iyoh? %mor k'iyoh? %eng %spa bastante. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. S a k'iyah? %mor a k'iyah? %eng %spa son bastante. Ca e k'a a wanon. = e: k'aya le: wanon. %mor e: k'aya le: wanon. %eng %spa son muchas las abejas. S ah, jachike le wanon, chin chike le'? %mor ah, jachike le wanon, chin chike le'? %eng %spa cuales son las abejas, cuales son. *C3-23 S Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. C a k'o awanon at. %mor a /k'o: a-wanon at. %eng %spa tienes abejas. Ca k'o 'ut, jah? = k'o: k'ut jah? %mor /k'o: k'u-t jah? %eng %spa hay, que. C a k'o awanon at. %mor a k'o awanon at. %eng %spa tienes abejas. Ca no. = no. %mor no. %eng %spa no. C kotaj. = k'otaj. %mor k'otaj. %eng %spa no tengo. S le', le kuk e'. %mor le', le kuk e'. %eng %spa ese, la ardilla. Ca kuk. = kuk. %mor kuk. %eng %spa ardilla. S jas ub'i le naj kuent le'? %mor jas ub'i le naj kuent le'? %eng %spa como se llama ese cuento. Ca ch'o. = ch'o. %mor ch'o. %eng %spa raton. S jas ub'i', kach'ob'oh? %mor jas ub'i', kach'ob'oh? %eng %spa sabes como se llama. C wanon. %mor wanon. %eng %spa abejas. Ca wanon. = wanon. %mor wanon. %eng %spa abejas. C y la' le', le wa'ri'? %mor y la' le', le wa'ri'? %eng %spa y este. C le wa'ri', jas kutij le kuk? %mor le wa'ri', jas kutij le kuk? %eng %spa y esto, que come la ardilla. C le kuk kutij, lu kab' le wanon. %mor le kuk kutij, lu kab' le wanon. %eng %spa la ardilla como la miel de las abejas. C le kuk xrela q'aj lu kub' le wanon. %mor le kuk xrela q'aj lu kub' le wanon. %eng %spa la ardilla robo su miel de las abejas. S xawilo Carlos, xawiloh. %mor x-0-aw/il-o Carlos, x-0-aw/il-oh. %eng %spa ves CArlos, ves. Ca loh. = xinwiloh. %mor *x-0-*inw/il-oh. %eng %spa lo ves. S xawilo. %mor xawilo. %eng %spa lo viste. C y le le, le wa'ri', jas ka b'a noh. %mor y le le, le wa'ri', jas ka b'a noh. %eng %spa y ese, este, que hace. S le jun chi ke'. %mor le jun chi ke'. %eng %spa y el otro. Ca kuk. = kuk. %mor kuk. %eng %spa ardilla. S le juni'. %mor le juni'. %eng %spa y otro. N jas ub'i la le' a Carlos? %mor jas u-b'i la le' a Carlos? %eng %spa como se llama eso Carlos. Ca no', kuk. = no', kuk. %mor no', kuk. %eng %spa no, ardilla. *C3-24 Ca kuk, jah? = kuk, jah? %mor kuk, jah? %eng %spa que. S le wari', y le wari', b'ur katcha. %mor le wari', y le wari', b'ur katcha. %eng %spa esta, esto es burro diga. Ca b'ul. = b'ur. %mor b'ur. %eng %spa burro. s le juni', le juni'. %mor le juni', le juni'. %eng %spa el uno, el uno. Ca kuk. = kuk. %mor kuk. %eng %spa ardilla. S le juni'. %mor le juni'. %eng %spa este. Ca kamik. = xkamik. %mor *x-0/kam-ik. %eng %spa murio. S m, xkamik le naj kuk. %mor m, x-0/kam-ik le naj kuk. %eng %spa se murio la ardillita. S le naj juni', le naj juni'. %mor le naj juni', le naj juni'. %eng %spa este, este. S xawilo ja chinoq? le aq. %mor xawilo ja chinoq? le aq. %eng %spa viste, cual es, el coche. Ca aq. = aq. %mor aq. %eng %spa coche. S a aq. %mor a aq. %eng %spa coche. C jas k'o chu pan. %mor jas k'o chu pan. %eng %spa que hay adentro. S jas uwach ru ka'am, jas uwach le riri. %mor jas uwach ru ka'am, jas uwach le riri. %eng %spa que cosa tiene, que es esto. S kach'ob'oh? %mor kach'ob'oh? %eng %spa sabes. Ca che'. = che'. %mor che'. %eng %spa arbol. S ah tek'uri le che, e le naj gachin. %mor ah tek'uri le che, e le naj gachin. %eng %spa a si si, arbol, y el, quien esta. S le k'olo chupam le: ri'ri'. %mor le k'olo chupam le: ri'ri'. %eng %spa adentro de esto. Ca tz'i' k'o: chupam. = le: tz'i k'o: chupam. %mor le: tz'i /k'o: chi-u-pam. %eng %spa el perro esta adentro. S m. %mor m. %eng %spa que. C jawi kowi le b'aq. %mor jawi kowi le b'aq. %eng %spa en donde esta el hueso. S jas ub'i le wa'ri', kach'ob'oh le', y le wari'. %mor jas ub'i le wa'ri', kach'ob'oh le', y le wari'. %eng %spa como se llama esto, sabes y esto. S le wa'ri'? %mor le wa'ri'? %eng %spa y esto. Ca e kanik. = xkamik. %mor *x-0/kam-ik. %eng %spa murio. S jachinoq, jachin de xkamik. *** %mor jachinoq, jachin de x-0/kam-ik. %eng %spa quien, quien fue el quemurio. S jachinoq, jachin e: xkamik? %mor jachinoq, jachin e: x-0/kam-ik? %eng %spa quien, quien fue el quemurio. Ca k'olik. = k'o:lik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa esta. S a kawarik, jachinoq e: kawarik. %mor a k-0/war-ik, jachinoq e: k-0/war-ik. %eng %spa duerme, quien duerme. *C3-25 Ca tz'i'. = tz'i'. %mor tz'i'. %eng %spa el perro. S jachin le. %mor jachin le. %eng %spa quien el. Ca ewalik. = kawarik. %mor *k-0/war-ik. %eng %spa duerme. S jah? %mor jah? %eng %spa que. Ca e walik. = kawarik. %mor *k-0/war-ik. %eng %spa duerme. S m, y k'ule juni'. %mor m, y k'ule juni'. %eng %spa y este. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. S kach'ob'oh jachin le juni'? %mor kach'ob'oh jachin le juni'? %eng %spa sabes quien es esto. Ca kuk. = kuk. %mor kuk. %eng %spa ardilla. C jas kub'an le kuk, jas kub'an le kuk. %mor jas kub'an le kuk, jas kub'an le kuk. %eng %spa que hace la ardilla, que hace la ardilla. C ruk' le: kolob'? %mor ruk' le: kolob'? %eng %spa con el lazo. S kujat'ij le xuk luje lo le le. %mor kujat'ij le xuk luje lo le le. %eng %spa amarra la cola, ese. S lu je' le le, luje' le tz'i che le jun kalob' e. %mor lu je' le le, luje' le tz'i che le jun kalob' e. %eng %spa su cola, la cola del perro, con el lazo. S xawiloh? %mor x-0-aw/il-oh? %eng %spa viste. Ca wiloh. = kawilo. %mor *k-0-inw/il-o. %eng %spa veo. S chawilompe jas kub'anoh. %mor chawilompe jas kub'anoh. %eng %spa mira que es lo que hace. Ca i. = i. %mor i. %eng %spa i. S xawilo, utz chi le jun ta. %mor xawilo, utz chi le jun ta. %eng %spa viste, esta bien el. S le qatz'i ru se q'e q'ej chi le jun tz'i chare le. %mor le qatz'i ru se q'e q'ej chi le jun tz'i chare le. %eng %spa el perro mira con ojos grandes a la. S le naj kuk, le naj kuk qatz'i xu xejrib'. %mor le naj kuk, le naj kuk qatz'i xu xejrib'. %eng %spa ardillita, la ardillita se asusto. S xaq jun tiempo xpele tz'i je wari. %mor xaq jun tiempo xpele tz'i je wari. %eng %spa de un tiempo vino el perro aqui. S xq'eb'loq' tz'ix tzaq la le che puja lom. %mor xq'eb'loq' tz'ix tzaq la le che puja lom. %eng %spa se acerco, y se cayo el palo en la cabeza. S le naj kux. %mor le naj kux. %eng %spa de la ardillita. Ca lom. = pujalom. %mor *pa *u-jalom. %eng %spa cabeza. S xkamik e:, xawiloh? %mor x-0/kam-ik e:, x-0-aw/il-oh? %eng %spa murio, viste. Ca anik. = xkamik. %mor *x-0/kam-ik. %eng %spa murio. *C3-26 S m xanik, a kachob' k'ut jas uwach. *** %mor m /kam-ik, a k-0-a/ch'ob' k'u-t jas uwach. %eng %spa murio y sabes cual esta. S tajen xu'an le tz'i, jas uwach. %mor /tajin x-0-u/b'an le tz'i, jas uwach. %eng %spa haciendo el perro. Ca otajl utij u lob' uje. = tajin kujatij luje' che le kulob'. %mor /tajin *k-0-u/jati-j *le: u-je' *che *le kulob'. %eng %spa esta amarrando la cola con un lazo. S a la kute, xawiloh y le naj june jas uwach. %mor a la kute, xawiloh y le naj june jas uwach. %eng %spa ya viste, y esto que es. S un chare'? %mor un chare'? %eng %spa lo que le lucieron. Ca kamik. = xkamik. %mor *x-0/kam-ik. %eng %spa murio. S kamik, jas ku xu'an le naj jun e'? %mor /kam-ik, jas ku x-0-u/b'an le naj jun e'? %eng %spa murio, y que es lo que hace el uno. Ca chuku luwach. = xuku luwach. %mor x-0-u/ku le: u-wach. %eng %spa se escondio la cara. S a la kute xawilo, jas kutajen ku'an le. %mor a la kute xawilo, jas kutajen ku'an le. %eng %spa ya vistes y que sta haciendo. S jun kuki? %mor jun kuki? %eng %spa esta ardilla. Ca kutij aqan. = kutij raqan. %mor k-0-u/tij *r-aqan. %eng %spa como su pie. S a la kut e, jas xuwach, jas kub'i le juni'? %mor a la kut e, jas xuwach, jas kub'i le juni'? %eng %spa ya viste, y que, y como se llama esto. S luje' le tz'i tajin kujatix mal le kux. %mor luje' le tz'i tajin kujatix mal le kux. %eng %spa la cola del perro estan amarrando por la ardilla. S como le kuk xopan parachach le tz'i le'. %mor como le kuk xopan parachach le tz'i le'. %eng %spa porque la ardilla llego en la casa del perro. S kawar le tz'i. %mor kawar le tz'i. %eng %spa duerme el perro. S kawarik le tz'i, jas xuwach tajin ku'an le kuke'. %mor kawarik le tz'i, jas xuwach tajin ku'an le kuke'. %eng %spa duerme el perro y que es lo que hace la ardilla. S carlos, jas uwach tajin ku'anoh. %mor carlos, jas uwach tajin ku'anoh. %eng %spa Carlos que que esta haciendo. N jas kuwach ale a carlos. %mor jas ku u-wach ale a carlos. %eng %spa que es eso Carlos. Ca kuk. = kuk. %mor kuk. %eng %spa ardilla. S xawiloh. %mor xawiloh. %eng %spa vistes. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. S xawilo. %mor xawilo. %eng %spa vistes. Ca kuk. = kuk. %mor kuk. %eng %spa ardilla. S m, jas uwach tajin kuan chiri. %mor m, jas uwach /tajin k-0-u/b'an chiri. %eng %spa que es lo que esta haciendo aqui. Ca kutij aqan. = kutij raqan. %mor k-0-u/tij *r-aqan. %eng %spa come su pie. S ah y ku le riri, jas tajin ku'an le tz'i'? %mor ah y ku le riri, jas tajin ku'an le tz'i'? %eng %spa y esto, que esta haciendo el perro. *C3-27 S jas tajin ku'anoh. %mor jas tajin ku'anoh. %eng %spa que esta haciendo. C kowarik. %mor kowarik. %eng %spa duerme. S xawiloh kawar le tz'i le, ruk' le qawi xopan. %mor xawiloh kawar le tz'i le, ruk' le qawi xopan. %eng %spa viste esta durmiendo el perro, con el en donde llego. S wi le kuke'. %mor wi le kuke'. %eng %spa la ardilla. C jawi kawar wi le at, Carlos? jawi katwar wih? %mor jawi kawar wi le at, Carlos? jawi katwar wih? %eng %spa en donde duerme ud. Carlos, en donde duermes. C katwar pa jah? %mor k-at/war pa jah? %eng %spa duermes en la casa. Ca walik. = kinwarik. %mor *k-*in/war-ik. %eng %spa duermo. S jawi le kawar wi le tz'i'? %mor jawi le k-0/war wi le tz'i'? %eng %spa en donde duerme el perro. Ca wal pa ja wuk'. = kawar pa ja wuk'. %mor *k-0/war pa ja w-uk'. %eng %spa duerme en la casa conmigo. C ah utz aje. %mor ah utz aje. %eng %spa esta bueno, asi. S kawar peje a wux' le tz'i'. %mor kawar peje a wux' le tz'i'. %eng %spa duerme el perro contigo en la casa. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. S ah y ku e kuk, jawilek awar wih. %mor ah y ku e kuk, jawilek awar wih. %eng %spa y la ardilla en donde duerme. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa alli. S jawii kuwar wih? %mor jawii kuwar wih? %eng %spa en donde duerme. Ca puxok. = pusok . %mor pa u-sok . %eng %spa en su sok(lugar en donde duermen). S pa lusok, ah. %mor pa le: u-sok, ah. %eng %spa en su sok. C y le: wanon. %mor y le: wanon. %eng %spa la abeja. S ku le wanon, jawi kewar wih? %mor ku le wanon, jawi k-e/war wih? %eng %spa y la abeja en donde duerme. Ca awal. = kewar. %mor *k-e/war. %eng %spa aqui. S jah. %mor jah. %eng %spa que. Ca pusok, e chili' awal wih. = pusok, chiri kewar wih. %mor pa u-sok, chiri *k-e/war wih. %eng %spa aqui duerme. S b'ay, jawi kawar wi le aq i. %mor b'ay, jawi k-0/war wi le aq i. %eng %spa vaya en donde duerme el coche. Ca jun aj. = jun aq'. %mor jun aq'. %eng %spa un coche. S m jawi kawar wih? %mor m jawi k-0/war wih? %eng %spa en donde duerme. *C3-28 Ca wuk'. = wuk'. %mor w-uk'. %eng %spa conmigo. C ja. %mor ja. %eng %spa que. Ca wuk'. = wuk'. %mor w-uk'. %eng %spa conmigo. S awuk' u kawar b'a awuk' e aq. %mor aw-uk' u k-0/war b'a aw-uk' e aq. %eng %spa contigo, duerme contigo el coche. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. S ama katuti'oh? %mor ama k-at-u/ti'-oh? %eng %spa no te muerde. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. S wene katuti'oh? %mor wene k-at-u/ti'-oh? %eng %spa talves te duerme. Ca ti'o taj. = kinuti' taj. %mor *k-*in-*u/ti'-!o ta-j. %eng %spa no me muerde. S katuti taj. %mor k-at-u/ti' ta-j. %eng %spa no te muerde. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. S y le: jun b'ar jawi ka k'uje wi ri'. %mor y le: jun b'ur jawi k-0/k'uje wi ri'. %eng %spa el burro en donde se estara. Ca b'ul. = le: b'ur k'o: uk'. %mor le: b'ur /*k'o: w-uk'. %eng %spa el burro esta con ellos. S awuk' at, juntiro awuk' kakuje wih? %mor awuk' at, juntiro aw-uk' k-0/k'uje wih? %eng %spa contigo, todo contigo estan. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa conmigo. C juntiro, a k'o: lachikop. %mor juntiro, a /k'o: le: a-chikop. %eng %spa todos, tienes tu animal. Ca k'o:lik. = k'o:lik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa tengo. C jawi kowi. %mor jawi kowi. %eng %spa en donde esta. *xk'is le nabe uwach le cinta C-3. *C3-29 S ama k'o ku k'olinah awe at, jas le wari'? %mor ama k'o ku k'olinah awe at, jas le wari'? %eng %spa has tenido tu, como esto. Ca le jun. = le jun. %mor le jun. %eng %spa el uno. S jun kolinak jun awe at. %mor jun /k'o:-l-inaq jun aw-e at. %eng %spa has tenido tuyo. S jas lub'i le jun n kolinaq awe at. %mor jas le: u-b'i' le jun n /k'o:-l-inaq aw-e at. %eng %spa como se llama el coche, has tenido. Ca k'o:lik. = k'o:lik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa no. S k'o:lik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa has tenido. Ca k'o taj. = k'o taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no. S n kolinaq taj. %mor n /k'o:-l-inaq ta-j. %eng %spa no has tenido. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. S n k'o ta kawe at le kuk? %mor n /k'o: ta ka aw-e at le kuk? %eng %spa no tienes tuyo la ardilla. Ca k'o taj. = k'o taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no. S taj, ah, m k'o ta kawe at le wari'? %mor taj, ah, m /k'o: ta ka aw-e at le wari'? %eng %spa y no tienes de esto. Ca taj. *** = k'o taj. %mor /*k'o: ta-j. %eng %spa no. S k'o taj? m k'o ka. %mor /k'o: taj? m /k'o: ka. %eng %spa no tengo. S m k'o ku rachoch tz'i' at awuk'? %mor m /k'o: ku r-achoch tz'i' at aw-uk'? %eng %spa tiene casa el perro contigo. Ca taj, ko:lik. *** = k'o:lik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa hay. S a k'olik? %mor a /k'o:-l-ik? %eng %spa hay. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. S a k'o katz'i at? %mor a /k'o: ka a-tz'i at? %eng %spa tu perrro. Ca ko:lik. = k'o:lik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa hay. S k'olik? %mor /k'o:-l-ik? %eng %spa tengo. Ca k'o:lik. = ko:lik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa tengo. S ama k'o ku jun ch'amiya awuk' at? %mor ama /k'o: ku jun ch'amiya aw-uk' at? %eng %spa y tienes tu un tu garrote. Ca ko:lik. = k'o:lik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa tengo. S k'olik? %mor /k'o:-l-ik? %eng %spa tengo. Ca k'olik. = k'o:lik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa tengo. *C3-30 S a k'o kak'alob'? %mor a /k'o: k-ak'al-ab'? %eng %spa y hay ni¤os. Ca k'olik. = k'olik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa hay. S k'olik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa hay. Ca k'olik. = k'olik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa hay. C k'o akuk? %mor /k'o: a-kuk? %eng %spa tienes ardilla. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. C a k'o a kuk? %mor a k'o a kuk? %eng %spa tienes ardilla. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. C a k'o akuk? %mor a /k'o: a-kuk? %eng %spa tienes ardilla. Ca u'ik. = k'o:lik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa tengo. C k'olik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa tengo. S a k'o a kuk at? %mor a k'o a kuk at? %eng %spa tienes ardilla. Ca at. = at. %mor at. %eng %spa ud. C k'olik? %mor /k'o:-l-ik? %eng %spa tengo. Ca k'o:lik. = ko:lik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa tengo. S le. %mor le. %eng %spa ese. Ca kuk. = kuk. %mor kuk. %eng %spa ardilla. S chawilo le:? %mor ch-0-aw/il-o le:? %eng %spa mira. Ca wiloh. = kinwilo. %mor *k-0-inw/il-o. %eng %spa veo. S jaspe lub'i linaj riri? %mor jaspe lub'i linaj riri? %eng %spa como se llama esto. Ca kuk. = kuk. %mor kuk. %eng %spa ardilla. S y le riri'. %mor y le riri'. %eng %spa y esto. Ca u sikin. = uxikin. %mor uxikin. %eng %spa su oreja. S y riri'? %mor y riri'? %eng %spa papeh kacha7. S y esto, mariposa diga. %mor y esto, mariposa diga. %eng C pape. %mor pape. %eng %spa mariposa. Ca pap. = papeh. %mor papeh. %eng %spa mariposa. S papeh. %mor papeh. %eng %spa mariposa. Ca pap. = papeh. %mor papeh. %eng %spa mariposa. *C3-31 C y le riri? *** %mor y le riri? %eng %spa S a kach'ab'oh jas uwach le jun riri? %mor a kach'ab'oh jas uwach le jun riri? %eng %spa Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa S kach'ab'oh jas uwach? *** %mor kach'ab'oh jas uwach? %eng %spa uwa le che7. Ca uwa le', che'. = uwa le', che'. %mor uwa le', che'. %eng %spa S karila q'aj le ku, kawilo le. *** %mor karila q'aj le ku, kawilo le. %eng %spa C uwa le che'. *** %mor uwa le che'. %eng %spa le kuk xub7ij chech le bur. Ca le: kuk. *** = le: kuk. %mor le: kuk. %eng %spa C que le jah. *** %mor que le jah. %eng %spa Ca jah. = jah. %mor jah. %eng %spa C kakatik, kakatik le ja, le uja. %mor kakatik, kakatik le ja, le uja. %eng %spa le b7ur. Ca b'ur. = b'ur. %mor b'ur. %eng %spa C y le b'ur kutik aninaq, anim. *** %mor y le b'ur kutik aninaq, anim. %eng %spa Ca n, nim. = n, nim. %mor n, nim. %eng %spa C pa uja, pa rachoch, pero. *** %mor pa uja, pa rachoch, pero. %eng %spa jas karil pa rachoch le: b7ur. C le rachoch le b'ur na kakatik luwach. *** %mor le rachoch le b'ur na kakatik luwach. %eng %spa le b7ur. S xawiloh, le la k'ut ka sutinik. *** %mor xawiloh, le la k'ut ka sutinik. %eng %spa chik le a Carl? le7? lea Carl? S xawilo. *** %mor xawilo. %eng %spa C jasche? kasutin? %mor jasche? kasutin? %eng *C3-32 S wawiloh? le? xawilo? %mor wawiloh? le? xawilo? %eng %spa vistes? ese? vistes? C jasche kasutin? jasche kasutinik? %mor jasche kasutin? jasche kasutinik? %eng %spa cual da vuelta, cual da vuelta. S kach'ob'o jascha re'? le? %mor kach'ob'o jascha re'? le? %eng %spa sabes porque ese. S k'o le modo kakoj jun kuent. %mor k'o le modo kakoj jun kuent. %eng %spa hay modo le pone una cosa. S chare chiri le, puedo poner. %mor chare chiri le, puedo poner. %eng %spa para el aqui. S una pita. %mor una pita. %eng C una pita, si. %mor una pita, si. %eng S xawilo le? mas chenka linaj. %mor xawilo le? mas chenka linaj. %eng %spa vistes, es mas bonita. S awetzab'a'l, kachob'o jas ub'i le riri? %mor aw/etz'an-b'a'l, k-0-a/ch'ob'-o jas u-b'i le riri? %eng %spa juguete sabes como se llama esto. S kach'ob'oh le? %mor k-0-a/ch'ob'-oh le? %eng %spa sabes. Ca chob' taj. = ma kinch'ob' taj. %mor *ma *k-0-*in/ch'ob' ta-j. %eng %spa no se. S le a kawar utukel le:. %mor le a k-0/war u-tukel le:. %eng %spa ese, duerme solo el. S jas kub'i le wari'? kach'ob'oh? %mor jas kub'i le wari'? k-0-a/ch'ob'-oh? %eng %spa y como se llama esto, sabes. Ca sutinik. = kasutinik. %mor *k-0/suti-n-ik. %eng INCOMP-3A/turn-ABS-TIV. %spa duerme. C jasche kasutinik? %mor jasche kasutinik? %eng %spa porque duermes. S je ka'ana le ate, katechi kaje. %mor je ka'ana le ate, katechi kaje. %eng %spa asi vas hacer, te vas en el cielo. S xawilo? le le koloq. %mor xawilo? le le koloq. %eng %spa ya viste que esta. C xkis le gas. %mor xkis le gas. %eng %spa se acabo el gas. S xawiloh? xawiloh? %mor xawiloh? xawiloh? %eng %spa ya viste, ya viste. S je ku'ana le kasutinik. %mor je ku'ana le kasutinik. %eng %spa asi hace de vuelta. C k'o a b'atz? %mor k'o a b'atz? %eng %spa tienes hilo. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. C k'o ab'atz? %mor /k'o: a-b'atz? %eng %spa tienes hilo. S k'o ab'atz ama k'o ab'atz? %mor /k'o: a-b'atz ama /k'o: a-b'atz? %eng %spa tienes hilo, tienes hilo? Ca k'o:lik. = k'o:lik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa tengo. S jataxtaj che lal cuz k'o ya b'atz ruk'. %mor j-0-a/ta'-xtaj che le: al cuz /k'o: ya b'atz r-uk'. %eng %spa anda a pedir a la Cus que de pita con el. *C3-33 S sipaj in chaq'at que kacha'. %mor /sipa-j in chaq'at que k-0/cha'. %eng %spa regalame un poco diga. Ca Cu's, Cu's, Cu's, ko ab'atz. = Cu's, Cu's, Cu's, ko ab'atz. %mor Cu's, Cu's, Cu's, /k'o: a-b'atz. %eng %spa Cus, Cus, Cus tienes hilo. Ca li' a san. = ri' a san. %mor ri' a san. %eng %spa aqui esta Santos. S xawilo le. %mor x-0-aw/il-o le. %eng %spa Ya vistes. C k'o le b'atz. %mor k'o le b'atz. %eng %spa hay hilo. S kawil impela. %mor kawil impela. %eng %spa ya vas a ver. C utz la le. %mor utz la le. %eng %spa esta bien eso. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. S kawil b'ala le ku ano. %mor kawil b'ala le ku ano. %eng %spa vas a ver que es lo que hace. S kawil b'ala le ku'ano le. %mor kawil b'ala le ku'ano le. %eng %spa vas a ver lo que hace. C jas kab'an le asantos. %mor jas kab'an le asantos. %eng %spa que hace santos. C jas kab'a noh? %mor jas kab'a noh? %eng %spa que hace. S kawil impela, kawil b'ala le'. %mor kawil impela, kawil b'ala le'. %eng %spa vas a ver, vas a ver. S saj pe jewa', kab'ij xu chuweh. %mor saj pe jewa', kab'ij xu chuweh. %eng %spa venga aca, y me vas a decir. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. C jas xub'anoh? jas kub'anoh? %mor jas xub'anoh? jas kub'anoh? %eng %spa que hace, que hace. C kasutinik, le avion. %mor kasutinik, le avion. %eng %spa da vuelta el avion. S jas uwach ku b'ana, xawilo, xawilo. %mor jas uwach ku b'ana, xawilo, xawilo. %eng %spa que es lo que hace, ya viste, ya viste. C kawilo, kawilo. %mor kawilo, kawilo. %eng %spa ves, ves. S jas uwach xu b'ano. %mor jas uwach xu b'ano. %eng %spa que es lo que hizo. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. S jas uwach xu b'upo, jas uwach xu b'anoh? %mor jas uwach xu b'upo, jas uwach xu b'anoh? %eng %spa que es lo que hace, que es lo que hace. N a katkuje kanoq o kal'e quk'. %mor a k-at/kuje kan-oq o k-at/b'e: q-uk'. %eng %spa te vas a quedar o te vas con nosotros. Ca kowin 'in. = a kinkowin in. %mor a *k-*in/kowin in. %eng %spa puedo yo. S ya b'ah. %mor ya b'ah. %eng %spa dalo. N katek. %mor k-at/b'e:-ik. %eng %spa te vas. *C3-34 Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. N o katkuje kan wa. %mor o k-at/kuje kan wa. %eng %spa te vas a quedar. Ca kinek. = kinek. %mor k-in/b'e:-ik. %eng %spa me voy. N tz'apij b'a luchija. %mor *ch-0-*a/tz'api-j b'a le: u-chija. %eng %spa cierra la puerta. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. N tz'apij b'a luchija. %mor *ch-0-*a/tz'api-j b'a le: u-chija. %eng %spa cierra la puerta. Rat San Felipa, San Felipa. %mor San Felipa, San Felipa. %eng %spa San Felipe, San Felipe. S xawiloh? %mor xawiloh? %eng %spa viste. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. C a xawilo. %mor a x-0-aw/il-o. %eng %spa ya viste. Ca inkowinik. = kinkowinik. %mor *k-in/kowin-ik. %eng %spa puedo. S na b'a'. %mor *ch-0-*a/b'an-a b'a'. %eng %spa hagalo. Ca in anawik. *** = wanawik. %mor in/b'an-ow-ik. %eng 1A/do-FA-TIV. %spa yo lo hago. S nab'a katkowinik? %mor nab'a k-at/kowin-ik? %eng %spa puedes. Ca nixe:, n anik. = kinkowinik. %mor *k-*in/kowin-ik. %eng %spa puedo. S katkowin chu'anik, k'ax tu'anik. %mor k-at/kowin chi u/b'an-PASS1-ik, k'ax ta u/b'an-PASS1-ik. %eng %spa puedes hacerlo, no cuesta en hacerlo. C kakowin, kakowinik. %mor kakowin, kakowinik. %eng %spa puedo, puedo. Ca kowinik. = kowinik. %mor /kowin-ik. %eng %spa puedo. S je ka'an le ri'ri' chare', ri. %mor je ka'an le ri'ri' chare', ri. %eng %spa a si le vas hacer. S la je, la kat lowin at? %mor la je, la kat lowin at? %eng %spa asi, puedes tu. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. C aje, cuidado, jas kab'ano. %mor aje, cuidado, jas kab'ano. %eng %spa asi, cuidado que es lo que hace. C jas uwach kab'anoh? %mor jas uwach kab'anoh? %eng %spa que es lo que hace. S saj kut Carlos, utza te kaqan chik. %mor saj kut Carlos, utza te kaqan chik. %eng %spa venga Carlos, mejor despues lo hacemos. S xawilo, ri la wa vion i'. %mor xawilo, ri la wa vion i'. %eng %spa ya vistes, aqui esta el avion. C avion. %mor avion. %eng %spa avion. *C3-35 S no utza, xachep che lux. %mor no utza, xachep che lux. %eng %spa no, esta bien, agarra de sus alas. S xa sib'ilaj nim le jun b'atz xq'ano. %mor xa sib'ilaj nim le jun b'atz xq'ano. %eng %spa es muy grande el hilo que le hicimos. S le va julaj ab'aj xe chuwile. %mor le va julaj ab'aj xe chuwile. %eng %spa solo una piedrecita, solamente. S le chiri le, xawilo. %mor le chiri le, xawilo. %eng %spa aqui ve, viste. S jas ub'i le wa'ri'. %mor jas ub'i le wa'ri'. %eng %spa como se llama esto. Ca ah. = ah. %mor ah. %eng %spa que. C avion. %mor avion. %eng %spa avion. S jas ub'i'. %mor jas ub'i'. %eng %spa como se llama. Ca le', ah, asutin ta chik. = kasutin ta chik. %mor *k-0/sutin ta chi-k. %eng INCOMP-3A/turn NEG more-T. %spa ya no da vueltas. S asij jewa', o utz chat ku la chiri? %mor asij jewa', o utz chat ku la chiri? %eng %spa venga aca, esta bien te sientas aqui. C jas ko, ale xinya le b'atz chupam. %mor jas ko, ale xinya le b'atz chupam. %eng %spa que hay, por el hilo adentro. S le chaya na modo chareh, le ka petik. %mor le chaya na modo chareh, le ka petik. %eng %spa dale paso para que venga. S le', e'. %mor le', e'. %eng %spa ese. C a kawilo, pala q'ab', si. %mor a kawilo, pala q'ab', si. %eng %spa ves en tu mano si. S kawilo le'? %mor kawilo le'? %eng %spa ves ahora. Ca kelik. = kelik. %mor k-0/el-ik. %eng %spa sale. S kawil na, xawiloh? %mor kawil na, xawiloh? %eng %spa vas a verlo, viste. Ca la choke. = kila chik. %mor kila chi-k. %eng %spa veamos a traves. S le kin an in, xaq' je kin an la le chare. %mor le kin an in, xaq' je kin an la le chare. %eng %spa lo hago yo solo asi lo hago yO. S le, le. %mor le, le. %eng %spa ese. C xkis la gas, pale avion. %mor xkis la gas, pale avion. %eng %spa se termino el gas en el avion. Ca chok. = chok. %mor chok. %eng %spa ..... S xawilo a Carlos? %mor xawilo a Carlos? %eng %spa viste Carlos. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. S xawiloh. %mor xawiloh. %eng %spa viste. C le b'atz'. %mor le b'atz'. %eng %spa la pita. *C3-36 S jas uwach le ri. %mor jas uwach le ri. %eng %spa que es esto. Ca b'atz'. = b'atz'. %mor b'atz'. %eng %spa pita. S ja chin chaq'e? %mor ja chin chaq'e? %eng %spa de quien es. Ca cu'. = al cu's. %mor *al cu's. %eng %spa de Cus. S ja. %mor ja. %eng %spa que. Ca al cu's. = al cu's. %mor al cu's. %eng %spa Cus. S jas u patan chare'. %mor jas u patan chare'. %eng %spa para que le sirve. Ca ut. = su't. %mor su't. %eng %spa sut. S ja re laj wich'ab' sul kacha chare. %mor ja r-e laj wich'-ab' sul k-0/cha' chare. %eng %spa es de los peque¤os pa¤uelos digale. N jas uwach a san? %mor jas u-wach a san? %eng %spa que es Santos. S wile le. %mor wile le. %eng %spa ya viste. C la b'atz', mas utz. %mor la b'atz', mas utz. %eng %spa tu pita es mejor. C jachike u kolor le b'atz'? %mor jachike u kolor le b'atz'? %eng %spa de que color es la pita. S kach'ob'oh jas ukolor Carlos? %mor kach'ob'oh jas ukolor Carlos? %eng %spa sabes de que color Carlos. C jas kim b'anoh ruk' le b'atz? %mor jas kim b'anoh ruk' le b'atz? %eng %spa que hago con la pita. C kawiloh jas ku b'an ruk' le avion? %mor kawiloh jas ku b'an ruk' le avion? %eng %spa ves, que es lo que hace con el avion. C le b'atz'. %mor le b'atz'. %eng %spa la pita. C kachob' le etzenem ruk le b'atz'. %mor kachob' le etzenem ruk le b'atz'. %eng %spa sabes el juego con la pita. S le carlos kawilpela'. %mor le carlos kawilpela'. %eng %spa Carlos vas a ver. S katnaw chu'anik, kawaj kinkut jun chawach. %mor katnaw chi u/b'an-PASS1-ik, kawaj kinkut jun chawach. %eng %spa puedes hacer, quieres que te muestre uno. S le ka'an ku at e, le ka:n k'u we at, le'. %mor le k-0-a/b'an ku at e, le k-0-a/b'an k'u aw-e at, le'. %eng %spa y vas hacer tu, y vas a hacer un tuyo. Ca ja inkowin taj. = ma kinkowin taj. %mor *ma *k-in/kowin ta-j. %eng %spa no lo puedo. S le le chawila mpe le, xawilo. %mor le le ch-0-aw/il-a mpe le, x-0-aw/il-o. %eng %spa ese, mira pues, vistes. C jas uwach la le. %mor jas uwach la le. %eng %spa que es eso. Ca ak'. = ak'. %mor ak'. %eng %spa gallina. S raqan ak'. %mor raqan ak'. %eng %spa pie de gallina. *C3-37 Ca ak'. = ak'. %mor ak'. %eng %spa gallina. C raqan ak'. %mor raqan ak'. %eng %spa pie de gallina. S kachob' chi jun chik, kawilimpela. %mor kachob' chi jun chik, kawilimpela. %eng %spa sabes otro, vas a ver. S xin b'ij chawe le. %mor xin b'ij chawe le. %eng %spa te voy a decir. S no q'an pe ne le wari, le kach'ob'o le. %mor no q'an pe ne le wari, le kach'ob'o le. %eng %spa vamos hacer esto, sabes. S chana mpe. %mor ch-0-a/b'an-a mpe. %eng %spa hagalo. Ca echichah. = echichah. %mor echichah. %eng %spa .......... S jah. %mor jah. %eng %spa que. Ca le', le'. = le', le'. %mor le', le'. %eng %spa ese. S lo le chawila b'a le, a le ma xel taj. %mor lo le ch-0-aw/il-a b'a le, a le ma x-0/el taj. %eng %spa ese mira, no salio. Ca n ale'. = n ale'. %mor n ale'. %eng %spa ese. C la le. %mor la le. %eng %spa ese. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. S le'. %mor le'. %eng %spa ese. C mas utz jela le'. %mor mas utz jela le'. %eng %spa es mejor asi. Ca ale ek e ale:. *** = ale ek e ale:. %mor are *x-0/b'e:-ik e are:. %eng %spa ............. Rik jas kab'ano a Carlos. %mor jas k-0-a/b'an-o a Carlos. %eng %spa que hicistes Carlos. Ca kunik. = kinkuwinik. %mor *k-*in/kowin-ik. %eng %spa puedo. Rik xa xanimaj b'ik. %mor xa x-0/animaj b'i-k. %eng %spa se corrio. C jawi k'o wi le avion? %mor jawi k'o wi le avion? %eng %spa en donde esta el avion. S le', chawila pa noq'. %mor le', chawila pa noq'. %eng %spa miralo. S jas le ku ano le, le chawila pe le wachu le we. %mor jas le ku ano le, le chawila pe le wachu le we. %eng %spa que es lo que hace, miralo ve en la tierra. S chawilampele chachu le we. %mor chawilampele chachu le we. %eng %spa mira sobre la tierra. S le le chawi lampele chuachu lewe. %mor le le chawi lampele chuachu lewe. %eng %spa miralo en la tierra. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. *C3-38 S xawilo, jas uwach le riri Carlos. %mor xawilo, jas uwach le riri Carlos. %eng %spa ya viste que es esto Carlos. S jas uwach le wari. %mor jas uwach le wari. %eng %spa que es esto. Ca ab'aj. *** = ab'aj. %mor ab'aj. %eng %spa piedra. S ab'aj, no le jun kuento ri. %mor ab'aj, no le jun kuento ri. %eng %spa piedra, no esta cosa. Ca si'. = si'. %mor si'. %eng %spa si. S si', y kule wari. %mor si', y kule wari. %eng %spa si, y esto. Ca palastah. = palastah. %mor palastah. %eng %spa plastico. S plasta, jas kuwach le wari'. %mor plasta, jas kuwach le wari'. %eng %spa plastico y que es esto. Ca che'. = che'. %mor che'. %eng %spa arbol. S jah? %mor jah? %eng %spa que. Ca che'. = che'. %mor che'. %eng %spa arbol. S no' chaj kacha'. %mor no' chaj k-0/cha'. %eng %spa no, ceniza diga. Ca chaj. = chaj. %mor chaj. %eng %spa ceniza. S le ri' kach'ob' uwach? %mor le ri' kach'ob' uwach? %eng %spa y esto conoces. Ca chaj. = chaj. %mor chaj. %eng %spa ceniza. S no' aq'al kacha'. %mor no' aq'al k-0/cha'. %eng %spa no es tiene diga. Ca aq'al. = aq'al. %mor aq'al. %eng %spa tiene. S m, y ku le wari'. %mor m, y ku le wari'. %eng %spa y esto. Ca jota. = b'ota. %mor b'ota. %eng %spa bote. S y kule wari, y le wari'. %mor y kule wari, y le wari'. %eng %spa y esto, y esto. Ca wo'j. = b'oj. %mor b'oj. %eng %spa olla. S b'oj, ah, y ku le wari'? %mor b'oj, ah, y ku le wari'? %eng %spa olla, y esto. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. S y ku le wari'? %mor y ku le wari'? %eng %spa y esto. Ca chachal. = chachal. %mor chachal. %eng %spa collar. S chachal, jachin chaq'e? %mor chachal, jachin chaq'e? %eng %spa collar de quien es. *C3-39 Ca al Cu's, ya chi b'ik. = al Cu's, ya chi b'ik. %mor al Cu's, *k-0-*u/ya' chi b'i-k. %eng %spa Cus. S la q'ab'. %mor la q'ab'. %eng %spa tu mano. Ca axul. = axul. %mor axul. %eng %spa ? S y kule jun wari. %mor y kule jun wari. %eng %spa y esto. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. S ku le wari'? %mor ku le wari'? %eng %spa y esto. Ca o'j. = b'o'jte. %mor b'o'jte. %eng %spa ? S no jas uwach le wari. %mor no jas uwach le wari. %eng %spa no que es esto. Ca si'. = si'. %mor si'. %eng %spa le¤a. S si' ah, y le riri', kach'ob'oh Carlos. %mor si' ah, y le riri', kach'ob'oh Carlos. %eng %spa le¤a, y esto, sabes Carlos. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. S le wari'? %mor le wari'? %eng %spa y esto. Ca wetah. = wetah. %mor wetah. %eng %spa bote. S le wari', m kawiloh. %mor le wari', m k-0-aw/il-oh. %eng %spa viste, viste. S jas uwach ku'anoh? %mor jas u-wach k-0-u/b'an-oh? %eng %spa que es lo que hace. Ca sutinik. = kasutinik. %mor *k-0/suti-n-ik. %eng INCOMP-3A/turn-ABS-TIV. %spa da vuelta. Ca la ak' chupam ak' e:. = la ak' chupam ak' e:. %mor la ak' chi-u-pam ak' e:. %eng %spa la gallina adentro, gallina. Ca ak'e, le', le', le:. = ak'e, le', le', le:. %mor ak'e, le', le', le:. %eng %spa gallina. C le ak', a le ak'. %mor le ak', a le ak'. %eng %spa la gallina, a la gallina. S jachin chaq'e le ak', chincuqe'. %mor jachin chaq'e le ak', chincuqe'. %eng %spa de quien es la gallina, de quienes. S awe at? %mor awe at? %eng %spa que. Ca we'in. = we'in. %mor we'in. %eng %spa es mio. S janipa xi yao, joropa? %mor janipa xi yao, joropa? %eng %spa cuanto les costo, cuanto. S jawi xiloq' wih? %mor jawi xiloq' wih? %eng %spa en donde lo compraron. *C3-40 S in ka'an ta chik le'. %mor in ka'an ta chik le'. %eng %spa no haga el. S xetzalob' awumal. %mor xetzalob' awumal. %eng %spa lo vas a descomponer. S chuaja cha na pankeh. %mor chuaja cha na pankeh. %eng %spa hagalo en el patio. S como kuj tzijon na wuk. %mor como kuj tzijon na wuk. %eng %spa como vamos hablar contigo. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. S chakolo na, chakolona. %mor chakolo na, chakolona. %eng %spa guardalo, guardalo. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. S utz'a q'a kolona, chak'o. %mor utz'a q'a kolona, chak'o. %eng %spa es mejor si lo guardas, guardalo. S chakoloh. %mor chakoloh. %eng %spa guardalo. Ca uwi'. = jawi'? %mor jawi'? %eng %spa en donde. S chakolo, chakolo te ka te tzan. %mor chakolo, chakolo te ka te tzan. %eng %spa guardalo, guardalo despues juegas. S pa jun rato. %mor pa jun rato. %eng %spa en un rato. Ca uwi'. = jawi'? %mor jawi'? %eng %spa en donde. S kujetz'an kaqunataj. %mor kujetz'an kaqunataj. %eng %spa vamos a jugar, asi no sentimos. S kujtzijon awuk'. %mor k-uj/tzijo-n aw-uk'. %eng INCOMP-4A/talk-ABS 2E-with. %spa cuando hablamos contigo. Ca tawena, e k'ol wih. = tawena, e k'ol wih. %mor tawena, e *k-0-*in/k'ol wih. %eng good, where INCOMP-3A-1E/guard LOC. %spa esta bien, en donde lo guardo. S kak'ol, kak'olo chiri ri. %mor k-0-a/k'ol, k-0-a/k'ol-o chiri ri. %eng %spa lo guardas, lo guardas aqui. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. S chak'olo chiri'. %mor ch-0-a/k'ol-o chiri'. %eng %spa guardalo aqui. Ca ewi'. = jawi'. %mor jawi'. %eng %spa en donde va. S chiri'. %mor chiri'. %eng %spa aqui. Ca li'. = chiri'. %mor chiri'. %eng %spa aqui. S a kuch'ob'oh jas uwach le wari'? %mor a k-0-u/ch'ob'-oh jas u-wach le wari'? %eng %spa sabes que es esto. S b'ateria. %mor b'ateria. %eng %spa bateria. Ca b'atia. = b'ateria. %mor b'ateria. %eng %spa bateria. S jas are, carl kach'ob'oh le b'ateria ri. %mor jas are, carl kach'ob'oh le b'ateria ri. %eng %spa para que es Carlos, sabes las baterias. *C3-41 S re radio. %mor re radio. %eng %spa es de radio. Ca de'ax. = de radio. %mor de radio. %eng %spa S a k'o a radio at? %mor a k'o a radio at? %eng %spa tienes radio. Ca taj. = k'o: taj. %mor /*k'o: ta-j. %eng %spa no tengo. S taj ya k'o puch? %mor taj ya /k'o: pu-ch? %eng %spa no hay, acaso no hay. Ca taj. = k'o taj. %mor /*k'o: ta-j. %eng %spa no hay. S k'o k'u ne'. %mor k'o k'u ne'. %eng %spa hay pues. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. S ko k'u ne'. %mor /k'o: k'u ne'. %eng %spa hay pues. Ca taj. = k'o taj. %mor /*k'o: ta-j. %eng %spa no hay. S ku le wari kota we. %mor ku le wari kota we. %eng %spa y esto no, tienes tuyo. C jas kin tojo. %mor jas kin tojo. %eng %spa que voy a pagar. S xawilo. %mor xawilo. %eng %spa viste. C ..... %mor ..... %eng %spa ..... S le le jun chike. %mor le le jun chike. %eng %spa y el otro. Ca i, ak' junam e'. = i, ak' junam e'. %mor i, ak' junam e'. %eng %spa es igual. S no k'o: china jun mam. %mor no k'o: china jun mam. %eng %spa hay otro grande. Ca ak' junam e jah? = ak' junam e jah? %mor ak' junam e jah? %eng %spa es igual. S le k'o: chi naj jun e. %mor le /k'o: chi naj jun e. %eng %spa hay otro. Ca ah, aq juname. = xaqujuname. %mor xaqujuname. %eng %spa es igual. Ca aq juname. = xaq juname. %mor xaq juname. %eng %spa es igual. S xak'ute. %mor xak'ute. %eng %spa si pues. C jachike le wich' b'ateria. %mor jachike le wich' b'ateria. %eng %spa cual es la bateria peque¤a. S Carlos, are, inchike le wich'. %mor Carlos, are, inchike le wich'. %eng %spa Carlos cual es el peque¤o. S wile yampelok. %mor wile yampelok. %eng %spa en donde esta, damelo. S inchike le wich'e? %mor inchike le wich'e? %eng %spa cual es el peque¤o. *C3-42 Ca wich' e: jun. = wich' e: jun. %mor wich' e: jun. %eng %spa es peque¤o el uno. C aje, jachike le rax? %mor aje, jachike le rax? %eng %spa a si, cual es el verde. Ca wix june:. = rax le june:. %mor rax le june:. %eng %spa es verde este. C aje. %mor aje. %eng %spa a si. S no, jas uwach le kolor le juni'? %mor no, jas uwach le kolor le juni'? %eng %spa no, de que color es esto. S kaq katcha'. %mor kaq katcha'. %eng %spa rojo diga. Ca kaq. = kaq. %mor kaq. %eng %spa rojo. S a k'ute, inchike le kaq? %mor a k'ute, inchike le kaq? %eng %spa ya viste cual es el rojo. Ca le kaq i'e. = le kaq i'e. %mor le kaq i'e. %eng %spa a el rojo. S n k'ule rax? %mor n k'ule rax? %eng %spa y el verde. Ca lax i'. = le raxi'. %mor le raxi'. %eng %spa el verde ve. S y k'o le q'an. %mor y k'o le q'an. %eng %spa y el amarillo. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa ese. S jas ub'i le wari'? jas ukolor? %mor jas ub'i le wari'? jas ukolor? %eng %spa como se llama esto, de que color. S q'an katcha'. %mor q'an katcha'. %eng %spa amarillo diga. Ca q'an. = q'an. %mor q'an. %eng %spa amarillo. S jas ukolor le wari'? rax katcha'. %mor jas ukolor le wari'? rax katcha'. %eng %spa de que color es esto, verde diga. Ca es jah'. = rax. %mor rax. %eng %spa verde. C rax. %mor rax. %eng %spa verde. S ri, riri, jas ukolor le wari'? %mor ri, riri, jas ukolor le wari'? %eng %spa esto, de que color es esto. S kaq katcha'. %mor kaq k-at/cha'. %eng %spa rojo diga. Ca kaq, taq. = kaq, taq. %mor kaq, taq. %eng %spa rojo. S kaq, k'ute. %mor kaq, k'ute. %eng %spa rojo pues. S jase kakoj wih? %mor jase kakoj wih? %eng %spa en que lo usas. *C3-43 S kakoj che radio. %mor k-0-a/koj che radio. %eng %spa lo usas en radio. Ca nn. = nn. %mor nn. %eng %spa que. S kakojoh. %mor k-0-a/koj-oh. %eng %spa lo usas. Ca kojoh. = kinkojo. %mor *k-0-*in/koj-o. %eng %spa lo uso. S a k'o ka radio at? %mor a /k'o: ka a-radio at? %eng %spa y tienes radio. Ca kelik. = k'olik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa tengo. S k'o:lik? %mor /k'o:-l-ik? %eng %spa tengo. Ca o pa jah. = k'o: pa jah. %mor /k'o: pa jah. %eng %spa en la casa. S jachin ajchoq'e? %mor jachin ajchoq'e? %eng %spa de quien es. Ca le: la Tun. = re la tun. %mor re la tun. %eng %spa es de Antonio. Ca re lal Cu's. = re lal Cu's. %mor re lal Cu's. %eng %spa es de Cus. S re le jun al Cuz. %mor re le jun al Cuz. %eng %spa es de Cus. Ca le taj a Tun. = mare taj la Tun. %mor mare taj la Tun. %eng %spa no es de Antonio. S jah? %mor jah? %eng %spa que. Ca lej, lej pa chak a tun. = enaq pa chak a tun. %mor /b'e:-*inaq pa /chak a tun. %eng %spa se fue a trabajar Antonio. S jawi pa chak? %mor jawi pa chak? %eng %spa en donde trabajas. Ca n. = n. %mor n. %eng %spa que. S kawi'? %mor kawi'? %eng %spa en donde. Ca o chila le', chakun na wi. *** = chila le', xechakun na wi'. %mor chila le', *x-*e/chaku-n na wi'. %eng over there COMP-6A/work-ABS EMPH LOC. %spa alli fue a trabajar. S ah, jachin ruk'? %mor ah, jachin ruk'? %eng %spa con quien. Ca no, jah? = no, jah? %mor no, jah? %eng %spa no que. S jachin ruk'?, are k'u le chak xu'ana'? %mor jachin ruk'?, are k'u le chak x-0-u/b'an-a'? %eng %spa con quien? es el trabajo lo que hice. Ca le' k'ut. = re' k'ut. %mor re' k'ut. %eng %spa es de el. S re? n, chi le juyub' b'a wa xe wi'? %mor re? n, chi le juyub' b'a wa xe wi'? %eng %spa es de el, en la monta¤a se fue. Ca juyub' pe:s. = chi le: juyub' pues. %mor chi le: juyub' pues. %eng %spa en la monta¤a. *C3-44 S uh, jas uwach xutika'? %mor uh, jas uwach x-0-u/tik-a'? %eng %spa que fue a sembrar. Ca ma'k. = ma'k. %mor ma'k. %eng %spa ? S jas uwach xutika? %mor jas uwach x-0-u/tik-a? %eng %spa que fue a sembrar. Ca e, monah. = e, monah. %mor e, monah. %eng %spa ? S jah? %mor jah? %eng %spa que. Ca no'. = no'. %mor no'. %eng %spa no. S jas uwach xutika'?, ab'ix. %mor jas uwach x-0-u/tik-a'?, ab'ix. %eng %spa que fue a sembrar, talves milpa. Ca ab'ix. = ab'ix. %mor ab'ix. %eng %spa milpa. S aka, a k'o kiwe 'ix? %mor aka, a /k'o: ka iw-e 'ix? %eng %spa y tienen uds. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. S a k'o kawe at la ab'ix? %mor a /k'o: ka aw-e at le: ab'ix? %eng %spa y tienes tu, milpa. Ca taj. = taj. %mor /*k'o: ta-j. %eng %spa no tengo. S taj? %mor taj? %eng %spa no tengo. Ca le le lutat ab'ix. = re lintat lab'ix. %mor r-e le: #in-tat *le: ab'ix. %eng %spa son las milpas de mi papa. S ah, k'o: re latat lab'ix. %mor ah, k'o: re latat lab'ix. %eng %spa tiene milpa tu papa. S jawi k'u xutik wih? %mor jawi k'u xutik wih? %eng %spa en donde lo siembra. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. S jawi k'u xutik wih? %mor jawi k'u xutik wih? %eng %spa en donde lo siembra. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. S kawi? tzij wi. %mor kawi? tzij wi. %eng %spa de veras. Ca ay je le', e ko'. = ay je le', e ko'. %mor ay je le', e /k'o:. %eng %spa hay. S e keb' kepetik che', e keb'. %mor e keb' k-e/pet-ik che', e keb'. %eng %spa vienen 2, 2. Ca ib'ij ta chi 'in. = kinb'ij ta chi in. %mor *k-0-in/b'i:-j ta chi in. %eng %spa yo ya no voy a decir. Ca ay, saj b'ik. = tzak b'ik. %mor *x-0/tzaq b'i-k. %eng %spa se cayo. C joropa le b'aterias? joropa b'aterias? %mor joropa le b'aterias? joropa b'aterias? %eng %spa cuantas baterias. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. *C3-45 C joropa b'aterias? b'aterias k'olik? %mor joropa b'aterias? b'aterias k'olik? %eng %spa cuantas baterias hay. C jachike ukolor? %mor jachike ukolor? %eng %spa de que color. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. C kaq. %mor kaq. %eng %spa rojo. Ca kaq, le juni'. = kaq, le juni'. %mor kaq, le juni'. %eng %spa rojo es esto. C jachike ukolor? %mor jachike ukolor? %eng %spa de que color. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. C keq. %mor keq. %eng %spa rojo. S a Carlos, chata chare. %mor a Carlos, chata chare. %eng %spa Carlos preguntale como se llama esto. S jas ub'i le ri' katcha'. %mor jas ub'i le ri' katcha'. %eng %spa como se llama esto diga. Ca jas ub'i e'i'. = jas ub'i le ri'. %mor jas ub'i le ri'. %eng %spa como se llama esto. S jas ub'i'? %mor jas ub'i'? %eng %spa como se llama. C jas ub'i'? %mor jas ub'i'? %eng %spa como se llama. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. S jas ub'i chachoq chare'. %mor jas ub'i chachoq chare'. %eng %spa como se llama digale. Ca as ub'i'? = jas ub'i. %mor jas ub'i. %eng %spa como se llama. C le gravidor. %mor le gravidor. %eng %spa la gravadora. Ca uh. = uh. %mor uh. %eng %spa que. S b'ij kawe. %mor b'ij kawe. %eng %spa diga ud. tambien. C kach'ob' uwach le gravador? %mor kach'ob' uwach le gravador? %eng %spa conoces la grabadora. S ala jun. %mor ala jun. %eng %spa uno. C Carlos, kawiloh? le b'aterias. %mor Carlos, k-0-aw/il-oh? le b'aterias. %eng %spa Carlos mira las baterias. Ca wiloh. = kinwilo. %mor *k-0-inw/il-o. %eng %spa lo veo. C jas kab'anoh? %mor jas kab'anoh? %eng %spa que hace. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. C jas kab'anoh? %mor jas kab'anoh? %eng %spa que hace. *C3-46 C kawil le: b'aterias? %mor k-0-aw/il le: b'aterias? %eng %spa miras las baterias. Ca wiloh. = wiloh. %mor *k-0-inw/il-oh. %eng %spa lo veo. C katkowin kab'an jun tore ruk'. %mor katkowin kab'an jun tore ruk'. %eng %spa puedes hacer una torre con. C le b'aterias? %mor le b'aterias? %eng %spa las baterias. Ca n. = n. %mor n. %eng %spa que. C katkowin kab'an jun otre. %mor katkowin kab'an jun otre. %eng %spa puedes hacer un torre. C ruk' le b'aterias? %mor ruk' le b'aterias? %eng %spa con las baterias. Ca jun le jun. = jun le jun. %mor jun le jun. %eng %spa uno, el uno. C jun chik? jas kab'anoh le luz? %mor jun chik? jas k-0-u/b'an-oh le luz? %eng %spa otro? que hace la luz. Ca luz, luz kayik. = le: luz kakayik. %mor le: luz k-0/ka'y-ik. %eng %spa la luz enciende. C kayik, je'. %mor kayik, je'. %eng %spa enciende si. S luz. %mor luz. %eng %spa luz. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. S cha chatkula mpe' chila. %mor cha ch-at/kul-a mpe' chila. %eng %spa sientate alla. S katzijon pe la wuk' e despues koj'e xela. %mor k-at/tzijo-n pe la w-uk' e despues k-uj/b'e: xela. %eng %spa habla conmigo despues vamos a xela. S kawaj? %mor k-0-aw/aj? %eng %spa quieres. Ca waj ta 'in. = kinwaj ta in. %mor *k-0-inw/aj ta in. %eng %spa no quiero. S jasche'? amikawaj puch kate'. %mor jasche'? amikawaj puch kate'. %eng %spa porque no quieres a. S pa ch'ich' wuk'? kawaj? %mor pa ch'ich' wuk'? k-0-aw/aj? %eng %spa la camioneta conmigo quieres. Ca ne ta 'in. = in kine ta in. %mor *k-in/b'e: ta in. %eng %spa no quiero. S jasche'? %mor jasche'? %eng %spa porque? S n kawaj ta b'a kate wuk' xela? %mor n k-0-aw/aj ta b'a k-at/b'e: w-uk' xela? %eng %spa no quieres ir conmigo a Xela? S jasche'? %mor jasche'? %eng %spa porque. Ca nik. = nik. %mor nik. %eng %spa que. S kexe'j awib'? %mor k-0-a/xe'-j aw-ib'? %eng %spa tienes miedo. Ca inxej wib'. = kinxej wib'. %mor *k-0-in/xe'-j w-ib'. %eng %spa tengo miedo. *C3-47 S matachi ta b'a ri. %mor ma at achi ta b'a ri. %eng %spa entonces no sos hombre. C ah, jasche'? %mor ah, jasche'? %eng %spa porque. S koje ruk' la Felipe le. %mor koje ruk' la Felipe le. %eng %spa vamos con Felipe. S kaqil la cina, kaqil lach'ich'. %mor kaqil la cina, kaqil lach'ich'. %eng %spa vamos a ver cine, carro. S k'iya uwach. %mor k'iya uwach. %eng %spa muchas cosas. S a kawaj kate quk'. %mor a k-0-aw/aj k-at/b'e: q-uk'. %eng %spa quieres ir conmigo. Ca echi la le' kawil le ch'ich'. *** = echi la le' kawil le ch'ich'. %mor echi la le' k-0-aw/il le ch'ich'. %eng %spa alli estan el carro. S pares, kate quk' pa le ch'ich'. %mor pares, k-at/b'e: q-uk' pa le ch'ich'. %eng %spa por eso te vas en el carro. Ca mus. = mus. %mor mus. %eng %spa ladino. S y kaqil la cin, a kachob'. %mor y kaqil la cin, a kachob'. %eng %spa vamos a ver cine, sabes. S uwach le cin? %mor uwach le cin? %eng %spa que es el cine. Ca y ko wi'. = jawi je k'o: wih? %mor *jawi je /k'o: wih? %eng %spa en donde esta. S pes xelaju'. %mor pes xelaju'. %eng %spa en xela. C jas kab'anoh? jas kab'ij lale'? %mor jas k-0-a/b'an-oh? jas k-0-a/b'i:-j lale'? %eng %spa que vamos hacer, que dices. C a k'o a aq? %mor a k'o a aq? %eng %spa tienes coche. Ca aq. = aq. %mor aq. %eng %spa coche. C a k'o awaq? %mor a /k'o: aw-aq? %eng %spa tienes coche. Ca ka'awa'ik. = ka'awa'ik. %mor k-0/wa'-ik. %eng %spa come. C jawi k'o wih? %mor jawi /k'o: wih? %eng %spa en donde esta. Ca k'o pa iichoch. = k'o pa rachoch. %mor /k'o: pa *r-achoch. %eng %spa esta en su casa. C ah, le witza aq? %mor ah, le witza aq? %eng %spa el coche peque¤o. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. C la witza awaq? y lano's? %mor la witza aw-aq? y le: a-no's? %eng %spa tu peque¤o coche y el chompipe. Ca aq. = aq. %mor aq. %eng %spa coche. C jawi k'o wi lano's? %mor jawi /k'o: wi le: a-no's? %eng %spa en donde esta el chompipe. C jawi k'o wi lano's? %mor jawi /k'o: wi le: a-no's? %eng %spa en donde esta el chompipe. *C3-48 S Carlos cha, jawi kuwi lano's? %mor Carlos /cha', jawi /k'o: wi le: a-no's? %eng %spa Carlos dice, en donde esta el chompipe. S a k'a ano's at a Carlos. %mor a /k'o: a-no's at a Carlos. %eng %spa tienes chompipe Carlos. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. S a k'olik? %mor a /k'o:-l-ik? %eng %spa tienes. Ca kolik. = k'o:lik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa tengo. S jah? %mor jah? %eng %spa que. Ca kolik. = k'o:lik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa tengo. C jawi k'o wih? %mor jawi /k'o: wih? %eng %spa en donde esta. S jawi ku wih? %mor jawi ku wih? %eng %spa en donde esta. Ca e pa wachoch. = x'e pa wachoch. %mor *x-0/b'e: pa w-achoch. %eng %spa esta en su casa. S e pawachoch. %mor e pa aw-achoch. %eng %spa se fue en la casa. C k'o apatax, a k'o lapatax. %mor /k'o: a-patax, a /k'o: le: a-patax. %eng %spa hay pato, hay pato? Ca lik. = k'o:lik. %mor /*k'o:-l-ik. %eng %spa hay. C jawi xo wih? %mor jawi /k'o: wih? %eng %spa en donde esta. S jawi ko wih? %mor jawi /k'o: wih? %eng %spa en donde esta. Ca o pa jah. = k'o: pa ja. %mor /k'o: pa ja. %eng %spa en la casa. S k'o pa ja. %mor /k'o: pa ja. %eng %spa en la casa. C jawi pa ja. %mor jawi pa ja. %eng %spa en donde en la casa. S y k' luwakax? %mor y k' le: u-wakax? %eng %spa y tu vaca. Ca kah. = kah. %mor kah. %eng %spa si. S a k'olik le naj awakax? %mor a /k'o:-l-ik le naj a-wakax? %eng %spa tienes tu vaquita. Ca taj. = m k'o: taj. %mor *m /*k'o: taj. %eng %spa no tengo. C ma kab'an taj. %mor ma k-0-a/b'an ta-j. %eng %spa no lo hagas. S a kolik awakax. %mor a k'o:-l-ik a-wakax. %eng %spa tienes tu vaca. *xk'is le cinta C-3.