*C8 - A Carlos *Age 3;4.2 *No. of utterances 502 *MLU 2.68 *C8-1 C ah le jun rompecab'ezas. %mor ah le jun rompecab'ezas. %eng %spa el rompecabezas. Ix tzib'a mak'ota chiwa. %mor tzib'a mak'ota chiwa. %eng %spa entonces ya no hay. Rat tzi kamaja'. %mor tzi kamaja'. %eng %spa entonces todavia no. Ix ak'o k'una. %mor ak'o k'una. %eng %spa y hay todavia. N chawila k'u qajoq cha. %mor chawila k'u qajoq cha. %eng %spa miralo. C kaqupij a jalom, le june'. %mor kaqupij a jalom, le june'. %eng %spa corta su cabeza, este uno. C pero minister chawesaj. %mor pero minister chawesaj. %eng %spa pero es necesario quitarlo. Rat chawesaj qajoq cha'. %mor chawesaj qajoq cha'. %eng %spa quitalo dice. P chara ch'aqij. %mor chara ch'aqij. %eng %spa rompelo. C chawesaj le june utz. %mor chawesaj le june utz. %eng %spa quita ese uno, mejor. Rat da chawesaj qaj pa le wuj cha. %mor da chawesaj qaj pa le wuj cha. %eng %spa quitalo en el cuaderno dice. Rat makaraj taje. %mor makaraj taje. %eng %spa no quiere. Rik makaraj taj xak'an. %mor makaraj taj xak'an. %eng %spa no quiere esta enojado. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. Rat xane intaq etz'ab'al karaj cha. %mor xane intaq etz'ab'al karaj cha. %eng %spa es que quiere unos juguetes. C kawiloh? %mor kawiloh? %eng %spa lo ves. Rat qolaj eyom kanoq xetzaqataj rumal. %mor qolaj eyom kanoq xetzaqataj rumal. %eng %spa muchos han dejado, se han perdido. C ah k'ole jun, k'ole taq piez. %mor ah k'ole jun, k'ole taq piez. %eng %spa y el uno, y los pies. Rat u la kut awetz'ab'ale cha. %mor u la kut awetz'ab'ale cha. %eng %spa y tu juguete dice. C a kat kowin kawesaj le june'? %mor a kat kowin kawesaj le june'? %eng %spa puedes quitar el uno. Rat chawesaj qajoq cha. %mor chawesaj qajoq cha. %eng %spa quitalo dice. P chawesaj awe cha a Carlos. %mor chawesaj awe cha a Carlos. %eng %spa saca tuyo dice Carlos. Rat chawesaj awe cha juni. %mor chawesaj awe cha juni. %eng %spa saca tuyo dice, este uno. C ah no no. %mor ah no no. %eng %spa ah no. P nojim, nojim kawesaj. %mor nojim, nojim kawesaj. %eng %spa despacio, despacio, lo quitas. C nojim. %mor nojim. %eng %spa despacio. *C8-2 Ix qatzi xe chi xukam qajoq. %mor qatzi xe chi xukam qajoq. %eng %spa y lo recogio. C nojim junam ruk' le june. %mor nojim junam ruk' le june. %eng %spa poco a poco, igual que este. Rat chawesaj k'ut chat chawak'ut. %mor chawesaj k'ut chat chawak'ut. %eng %spa quita pues, habla pues. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. Rik ay k'ate kuri la lecha tzij b'ala. %mor ay k'ate kuri la lecha tzij b'ala. %eng %spa entonces si dice, de veras. Rat le tzika b'i sonikcha. %mor le tzika b'i sonikcha. %eng %spa habla dice. Rat xakakayda chi wuk'. %mor xakakayda chi wuk'. %eng %spa esta mirando a uds. C k'ole jun parte, chawesaj. %mor k'ole jun parte, chawesaj. %eng %spa esta la parte, quitalo. P chawesaj loq cha a Carlos. %mor chawesaj loq cha a Carlos. %eng %spa quitalo dice, Carlos. Rat chawesaj cha, chawesaj cha. %mor chawesaj cha, chawesaj cha. %eng %spa quitalo, quitalo. Rat chux qajoq cha chawesaj cha'. %mor chux qajoq cha chawesaj cha'. %eng %spa sientate dice, quitalo. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P chawesaj qaj awe cha? %mor chawesaj qaj awe cha? %eng %spa quita el tuyo dice. C k'ax le nab'e mul kawesaj le june'. %mor k'ax le nab'e mul kawesaj le june'. %eng %spa cuesta el primero quita ese uno. P chawesaj k'awe a Carlos. %mor chawesaj k'awe a Carlos. %eng %spa saca el tuyo Carlos. Rat chawesaj qaj awe a Carlos cha. %mor chawesaj qaj awe a Carlos cha. %eng %spa saca el tuyo dice Carlos. Rat chawesaj qojoq cha'. %mor chawesaj qojoq cha'. %eng %spa quitalo Carlos. Ca je. = je. %mor je. %eng %spa si. P n kawaj ta b'a awetzab'al i. %mor n k-0-aw/aj ta b'a aw/etzan-b'al i. %eng %spa entonces no quieres juguetes. Rat chawesaj qajoq cha la. %mor chawesaj qajoq cha la. %eng %spa sacalo dice. Rat kaya b'a b'i re la la wan ma kawesaj. %mor kaya b'a b'i re la la wan ma kawesaj. %eng %spa entonces le vas a dar a Juan, no lo quitas. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C a kawil le june?, jas uwach? %mor a kawil le june?, jas uwach? %eng %spa ves este uno?, que es? P kach'ob'oh jas uwach inaj kuentari? %mor kach'ob'oh jas uwach inaj kuentari? %eng %spa sabes que es esta cosa? P lee juni'. %mor lee juni'. %eng %spa este uno. Ca inch'ob' taj. = ma kinch'ob' taj. %mor *ma *k-0-in/ch'ob' ta-j. %eng %spa no lo se. *C8-3 P inaj aq'. %mor inaj aq'. %eng %spa un cochito. C a kach'ob' k'ut, jun inaj aq'. %mor a kach'ob' k'ut, jun inaj aq'. %eng %spa lo sabes un cerdito. C k'o le jun tziki, tzikin. %mor k'o le jun tziki, tzikin. %eng %spa esta el pajaro. C y le jun jun achih. %mor y le jun jun achih. %eng %spa y el uno, un hombre. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C le jun imul, k'ole jun patax. %mor le jun imul, k'ole jun patax. %eng %spa el conejo, esta el pato. C y le jun inaj aj. %mor y le jun inaj aj. %eng %spa y el elote. Rat kach'aw taj, kach'ow k'ut. %mor kach'aw taj, kach'ow k'ut. %eng %spa no hablas, habla pues. Rat oxib' len kub'ij. %mor oxib' len kub'ij. %eng %spa 3 centavos dice. N n kach'aw taj, tak'ute. %mor n kach'aw taj, tak'ute. %eng %spa no hablas, oiga pues. C k'ax le jun parte. %mor k'ax le jun parte. %eng %spa cuesta una parte. P mismo a utz le a Carlos. %mor mismo a utz le a Carlos. %eng %spa mismo, esta bien Carlos. Ca utz. = utz. %mor utz. %eng %spa bien. P m. %mor m. %eng %spa m. C utz. %mor utz. %eng %spa bien. P la k'ut nk'ota chike. %mor la k'ut nk'ota chike. %eng %spa ya ves no hay. Ca ta chik. = n k'o ta chik. %mor *n /*k'o: ta chi-k. %eng %spa no hay. C pero chanim chaya le jun. %mor pero chanim chaya le jun. %eng %spa pero pronto le das uno. C partes chupame jun dib'ujo. %mor partes chupame jun dib'ujo. %eng %spa adentro, el dibujo. P chaya qa chupam juntiro cha'. %mor chaya qa chupam juntiro cha'. %eng %spa ponga adentro todo. C ka'an le jun le jun dib'ujo. %mor ka'an le jun le jun dib'ujo. %eng %spa vas hacer el dibujo. C pero chaya juntiro. %mor pero chaya juntiro. %eng %spa pero da otra vez. Ca le. = le. %mor le. %eng %spa ese. P juntiro kayao' cha. %mor juntiro kayao' cha. %eng %spa todo lo das dice. C juntiro. %mor juntiro. %eng %spa todo. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. *C8-4 P chaya k'u chupam. %mor chaya k'u chupam. %eng %spa pongalo adentro. Ca noh. = noh. %mor noh. %eng %spa no. P che, xa at k'an. %mor che, xa at k'an. %eng %spa porque, estas enojado. Ix n kach'aw taj e. %mor n k-0/ch'aw ta-j e. %eng %spa no habla ve. Rik kach'aw taj. %mor k-0/ch'aw ta-j. %eng %spa no habla. Rik xane kub'ij e miyer, kinch'aw ta chik. %mor xane k-0-u/b'i:-j e miyer, k-in/ch'aw ta chi-k. %eng %spa es diga hoy ya no habla. Rik kachari'. %mor kachari'. %eng %spa dice. C k'otaj. %mor k'otaj. %eng %spa no hay. Ix ku'an tzije. %mor ku'an tzije. %eng %spa habla. P jasche a Carlos. %mor jasche a Carlos. %eng %spa porque Carlos. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jasche'? %mor jasche'? %eng %spa porque. C a utz we keqayoo' kaqayao'. %mor a utz we keqayoo' kaqayao'. %eng %spa mejor si lo das, das. Rik jas k'u wacha le. %mor jas k'u wacha le. %eng %spa y que es. P jah? %mor jah? %eng %spa que? Rik la Carlos jas uwacha lele. %mor la Carlos jas uwacha lele. %eng %spa Carlos que es. Rik jun acis. %mor jun acis. %eng %spa Francisco. T b'uenos dias don Felipe. %mor b'uenos dias don Felipe. %eng %spa buenos dias don Felipe. C saqirik a utz awach. %mor saqirik a utz awach. %eng %spa buenos dias estas bien. T xa katzen a San, b'ien a utz awach. %mor xa katzen a San, b'ien a utz awach. %eng %spa rega¤a santos, bien, estas bien. C utz. %mor utz. %eng %spa bien. T ah. %mor ah. %eng %spa ah. Ix axa pu kach'ow tala Carlos le kawarik. %mor axa pu kach'ow tala Carlos le kawarik. %eng %spa este Carlos no habla duerme. T jas tajin ku'ano a Carlos? %mor jas tajin ku'ano a Carlos? %eng %spa que esta haciendo Carlos. Ca jah? kile. = akile. %mor akile. %eng %spa es que. T jas uwach alee? %mor jas uwach alee? %eng %spa que es eso. *C8-5 Rik ay xak'are kel b'i la latzij at a cis. %mor ay xak'are k-0/el b'i la le: a-tzij at a cis. %eng %spa que bien, va a salir tu palabra Francisco. C jas uwache june. %mor jas uwache june. %eng %spa que es ese uno. Ca q'ab' ee. = luq'ab' ee. %mor *le: *u-q'ab' ee. %eng %spa su mano. P jah? %mor jah? %eng %spa que. Ca q'ab' ee. = luq'ab' ee. %mor *le: *u-q'ab' ee. %eng %spa su mano. P m. %mor m. %eng %spa m. Ca lee raqan lee. = lee raqan lee. %mor le: r-aqan le:. %eng %spa su pie. P la k'ute'. %mor la k'ute'. %eng %spa ya ves. C raqane' raqan le jun ak'al. %mor raqane' raqan le jun ak'al. %eng %spa su pie, el pie del ni¤o. Ca k'oo un kaqan chik e jun e'. = k'oo jun raqan chik e jun e'. %mor /k'o: jun r-aqan chi-k e: jun e'. %eng %spa Ix kach'awike jun a Carlos. %mor kach'awike jun a Carlos. %eng %spa habla Carlos. C ah jawik'owih? %mor ah jawik'owih? %eng %spa donde esta. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C ah akawiloh? %mor ah akawiloh? %eng %spa lo ves. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. C k'ole jun ak'al chiri. %mor k'ole jun ak'al chiri. %eng %spa esta muchacha aqui. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. T le loxib' le. %mor le loxib' le. %eng %spa los 3. C chawil sib'ilaj utz. %mor chawil sib'ilaj utz. %eng %spa lo ves que es muy buenos. T le. %mor le. %eng %spa ese. C jawi k'owi le jun parte. %mor jawi k'owi le jun parte. %eng %spa donde esta la otra parte. T y le raqan. %mor y le raqan. %eng %spa su pie. Ix ena al Cruz. %mor ena al Cruz. %eng %spa adios Cruz. Rat jat b'anan rachaqij e jun. %mor jat b'anan rachaqij e jun. %eng %spa anda pues mama se rompio el uno. Rik ali a awe k'ule nikaj welta ri. %mor ali a awe k'ule nikaj welta ri. %eng %spa muchacha es tuyo este vuelto. Rat a ikem xe kama wi. %mor a ikem xe kama wi. %eng %spa abajo lo fueron hacer. *C8-6 Rat ja. %mor ja. %eng %spa que. T atzij k'ula la tzije'. %mor atzij k'ula la tzije'. %eng %spa sera cierto tu palabra. Ix jas impe ali. %mor jas impe ali. %eng %spa que muchacha. Rik a utz k'uxa kinyab'i jun. %mor a utz k'uxa kinyab'i jun. %eng %spa estara bien, te doy una. Rik a chakach ri k'o chupam. %mor a chakach ri k'o chupam. %eng %spa canasta chiri, esta adentro. Rik a we ya le. %mor a we ya le. %eng %spa es tuyo. Ca ay keb'e. = ay keb'e. %mor ay keb'e. %eng %spa 2. C e keb'e. %mor e keb'e. %eng %spa los 2. Rik xa jun chila we di. %mor xa jun chila we di. %eng %spa ya solo un tuyo. T ah. %mor ah. %eng %spa ah. Rik ketza lixa kame relal chay. %mor ketza lixa kame relal chay. %eng %spa le van a devolver el de Ros. T jachin chike le keb', le keb'. %mor jachin chike le keb', le keb'. %eng %spa cual de los 2, los 2. Rat are wa le xokik. %mor are wa le xokik. %eng %spa creo que fue lo que entro. T are la le xink'am b'ik. %mor are la le xink'am b'ik. %eng %spa eso fue lo que llevaron. Rat ja. %mor ja. %eng %spa que. T no pares maxok taj. %mor no pares maxok taj. %eng %spa no por eso no entra. Rat pare are wa le k'olike. %mor pare are wa le k'olike. %eng %spa eso es lo que hay. T ni modo xa kul la rele. %mor ni modo xa kul la rele. %eng %spa por eso, el estar sentado. Ca lee chapik wa le'. = lee xchap wa le'. %mor lee *x-0/chap-PASS1-!ik wa le'. %eng %spa lo agarraron esto. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. P la k'ute kichope kiq'ab'e. %mor la k'ute kichope kiq'ab'e. %eng %spa ya ves agarran su mano. C k'oole june'. %mor k'oole june'. %eng %spa esta el uno. P al mari'y. %mor al mari'y. %eng %spa Maria. R jah? %mor jah? %eng %spa que. P jawi xat pewile'. %mor jawi xat pewile'. %eng %spa donde venistes. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. *C8-7 P jawi xpewila wana le'.; %mor jawi xpewila wana le'.; %eng %spa donde vino tu hermana. Ca m pe ntaq chikope'. = impe lintaq chikope. %mor impe lintaq chikope. %eng %spa mira los animales. R m. %mor m. %eng %spa m. Ca impe' awiloh. = impe', a kawiloh. %mor impe', *a *k-0-aw/il-oh. %eng %spa lo ves. Ca lee. = lee. %mor lee. %eng %spa ese. R y tzij k'ute. %mor y tzij k'ute. %eng %spa de veras. Ca le', qale. = le', qale. %mor le', qale. %eng %spa ese. P ma kutij taj. %mor ma kutij taj. %eng %spa no lo come. C jas uwach la la? %mor jas uwach la la? %eng %spa que es ese. P nk'ota jun ub'oqwach a Carlos le'. %mor nk'ota jun ub'oqwach a Carlos le'. %eng %spa no tiene un ojo Carlos. Ca n. = n. %mor n. %eng %spa que. P k'oo ta jun ub'oqwach le'. %mor k'oo ta jun u-b'oqwach le'. %eng %spa no tiene un ojo. Ca ute'. = la k'ute. %mor la k'ute. %eng %spa ya ves. P a kawiloh? %mor a kawiloh? %eng %spa lo ves. C le jun k'o chiri' pero sab'er. %mor le jun k'o chiri' pero sab'er. %eng %spa el uno esta aqui, saber. C jawi k'owi le jun chik. %mor jawi k'owi le jun chik. %eng %spa donde esta el otro. C wetam taj. %mor wetam taj. %eng %spa no lo se. Ca naj wik' e'. = inaj wich' e'. %mor inaj wich' e'. %eng %spa un peque¤o. C inaj wich', ah k'o le june', y le june'? %mor inaj wich', ah k'o le june', y le june'? %eng %spa el peque¤o esta el uno, y el uno? C jawi'? chiri'? ah je'. %mor jawi'? chiri'? ah je'. %eng %spa donde? aqui, ah si. Ca chi'. = chiri'. %mor chiri'. %eng %spa aqui. C chi la le'. %mor chi la le'. %eng %spa por alli. P nk'ota chike. %mor nk'ota chike. %eng %spa ya no hay. C nk'ota chik. %mor nk'ota chik. %eng %spa ya no hay. P kawil kula kotz'ij china le? %mor kawil kula kotz'ij china le? %eng %spa ves tu flor aqui. C k'ax tat, jawi k'o wi le june'? %mor k'ax tat, jawi k'o wi le june'? %eng %spa ah cuesta papa, donde esta el uno. *C8-8 C k'olik, k'olike. %mor k'olik, k'olike. %eng %spa esta, esta. C aki utzil chik. = aki kotzir chik. %mor aki kotzir chik. %eng %spa fijate que ya es flor. T m. %mor m. %eng %spa m. P chawila linaj aqi, yamero kutzir. %mor chawila linaj aqi, yamero kutzir. %eng %spa mira este cochito, yamero se compone. P ru palaje'. %mor ru palaje'. %eng %spa su cara. Ca mela le'. = yamero le'. %mor yamero le'. %eng %spa yamero. Rik Carlos, Carlos. %mor Carlos, Carlos. %eng %spa Carlos, Carlos. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. Rik jachin ku lawachi'il? %mor jachin ku le: aw-achi'il? %eng %spa y quien es tu compa¤ero. Ca le', tel le', melu utzilik ee. = al Cantel le, yamero kutzirik ee. %mor *al Cantel le, yamero *k-0/utzir-ik ee. %eng %spa el agujero de yamero se compone. R jas k'uwach? %mor jas k'uwach? %eng %spa y que es? Ca u kuwach cha'. = jas uwach cha. %mor jas u-wach /cha'. %eng %spa y que es dice. C jas kuwach le jun tz'ikin? %mor jas kuwach le jun tz'ikin? %eng %spa y que es el pajaro. P kawil linaj aq, k'o waral le'. %mor kawil linaj aq, k'o waral le'. %eng %spa ves al cerdo, esta aqui. Ca chi'. = chiri'. %mor chiri'. %eng %spa aqui. P at eri le. %mor at eri le. %eng %spa ud. es eso. Ca nm, we le tzil le jalom e'. = yamero kutzir lujalom e. %mor yamero *k-0/utzir le: *u-jalom e. %eng %spa yamero se compone su cabeza. P la k'ute'. %mor la k'ute'. %eng %spa ya ves. Ca le', laq' e'. = le', raq' e? %mor le', r-aq' e? %eng %spa su cerdo. C le jun rompe dib'ujos. %mor le jun rompe dib'ujos. %eng %spa el rompe dibujos. Ca ut utzi le jalom e'. = la k'ut xutzir lujalom e'. %mor *la k'u-t *x-0/utzir le: *u-jalom e'. %eng %spa ya ves se compuso su cabeza. R tzij kute. %mor tzij kute. %eng %spa de veras. P le. %mor le. %eng %spa ese. C le? k'o le aqe, aq. %mor le? k'o le aqe, aq. %eng %spa ese, esta el cerdo, cerdo. P le'. %mor le'. %eng %spa ese. Ca le', utzilik e'. = le', xutzirik e'. %mor le', *x-0/utzir-ik e'. %eng %spa se compuso. *C8-9 Ca chi'. = chiri'. %mor chiri'. %eng %spa aqui. Ca Te'l, wila mpe nah. = al Cante'l, chawila mpe nah. %mor *al Cante'l, *ch-0-aw/il-a mpe nah. %eng %spa Candelaria, mira. Ca wila pe na'. = chawila mpe na'. %mor *ch-0-aw/il-a mpe na'. %eng %spa miralo. P at al Cantel puch? %mor at al Cantel puch? %eng %spa ud. P es Candelaria pues. %mor es Candelaria pues. %eng %spa al Cantel puch? P es Candelaria pues. %mor es Candelaria pues. %eng %spa Ca awe kiluwik cha Te'l. = are kiluwik kacha al te'l. %mor are k-0/il-ow-ik *k-0/cha' *al te'l. %eng he INCOMP-3A/see-FA-TIV INCOMP-3A/say FAM te'l. %spa R diez cinc kinkowin tari chare chayeh. %mor diez cinc kinkowin tari chare chayeh. %eng %spa 10,5 yo no lo puedo Ros. P ma tel mari puch. %mor ma tel mari puch. %eng %spa R are kab'ina lale. %mor are kab'ina lale. %eng %spa eso camina todavia. P aye', al Cante'l puch a Carlos? %mor aye', al Cante'l puch a Carlos? %eng %spa y es Candelaria pues Carlos. Ca al Cante'l. = al Cante'l. %mor al Cante'l. %eng %spa Candelaria. P iya', mal Mari' puch? %mor iya', mal Mari' puch? %eng %spa a si entonces no es Maria? Ca Mari' taj. = mal Mari' taj. %mor *ma *al Mari' ta-j. %eng %spa no es Maria. P ukaxel b'awa'. %mor ukaxel b'awa'. %eng %spa entonces es su tocaya. C k'otaj. %mor k'otaj. %eng %spa no hay. Rik xaq maqab'aj chirij lin a Tun, da. %mor xaq maqab'aj chirij lin a Tun, da. %eng %spa no le digas nada mas a Antonio. P i'ala tzij yaq'e. %mor i'ala tzij yaq'e. %eng %spa si es cierto. Rik no, tzij taj, ay linaj a tun. %mor no, tzij taj, ay linaj a tun. %eng %spa no es cierto, Antonio. Rik puro angele. %mor puro angele. %eng %spa puro Angel. P kah. %mor kah. %eng %spa hola. Ca lee atzilik ee. = lee xutzirik ee. %mor le: *x-0/utzir-ik ee. %eng %spa se compuso. Ca u'amela chi jun e'. = yamero chi jun e'. %mor yamero chi jun e'. %eng %spa yamero otro. C le june'. %mor le june'. %eng %spa ese uno. Ca chi'. = chiri'. %mor chiri'. %eng %spa aqui. C k'o lu chi'. %mor k'o lu chi'. %eng %spa tiene su boca. Ca xi'. = luchi'. %mor *le: *u-chi'. %eng %spa boca. *C8-10 C ylu, lu wach le jun chik. %mor ylu, lu wach le jun chik. %eng %spa y el otro del otro. C k'o luwach le jun achi le'. %mor k'o luwach le jun achi le'. %eng %spa tiene su ojo ese hombre. Ca wich'e'. = wich'e'. %mor wich'e'. %eng %spa peque¤o. C ah je'. %mor ah je'. %eng %spa ah si. P a wich' la kut xutzirike, a Carlos le? %mor a wich' la kut xutzirike, a Carlos le? %eng %spa es peque¤o, ves que se compuso Carlos. Ca k'ute. = k'ute. %mor k'ute. %eng %spa ya ves. P k'ute'. %mor k'ute'. %eng %spa ya ves. C no, y le june'? a Carlos, chiri? %mor no, y le june'? a Carlos, chiri? %eng %spa no y el uno?, Carlos aqui? Ca m chi'. = chiri'. %mor chiri'. %eng %spa aqui. P xraj na'. %mor xraj na'. %eng %spa quiso todavia. C xraj le jun, ah k'o le jun chik. %mor xraj le jun, ah k'o le jun chik. %eng %spa quiso el uno, esta el otro. P chaya chikaj chiri la Carlos le. %mor chaya chikaj chiri la Carlos le. %eng %spa ponga encima, el Carlos. P no'. %mor no'. %eng %spa no. C no, no, no, no'. %mor no, no, no, no'. %eng %spa no, no, no, no. P kapa ka b'a le, kawilo jas u'anom. %mor kapa ka b'a le, kawilo jas u'anom. %eng %spa mira pues que es lo que ha hecho. P le, xutzirike'? %mor le, xutzirike'? %eng %spa se compuso. Ca le nuk' e. = le wuk' e. %mor le: #w-uk' e. %eng %spa conmigo. P le. %mor le. %eng %spa ese. C a kawilo? %mor a kawilo? %eng %spa quieres verlo? P la k'ute k'o chike ntaq chikope. %mor la k'ute k'o chike ntaq chikope. %eng %spa ya ves hay otros animales. Ca k'o jun chik e'. = k'oo jun chik e. %mor /k'o: jun chi-k e. %eng %spa hay otro. P jas uwach e riri? %mor jas uwach e riri? %eng %spa que es esto. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es. Ca nq'i taj. = ma kinq'i taj. %mor *ma *k-0-in/q'i ta-j. %eng %spa no lo aguanto. P jina aq. %mor jina aq. %eng %spa el cerdito. *C8-11 Rik Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. Ca jun aq. = jun aq. %mor jun aq. %eng %spa un cerdo. Rik Carlos, jas kuwach ale? %mor Carlos, jas kuwach ale? %eng %spa Carlos, y que es eso? Ca uwach? = jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es? C le jun rompe cab'ezas. %mor le jun rompe cab'ezas. %eng %spa el rompe cabezas. C kub'ij le jun rompe cab'ezas. %mor kub'ij le jun rompe cab'ezas. %eng %spa dice el rompe cabezas. C rech le jun imul. %mor rech le jun imul. %eng %spa es del conejo. P jun paxib'al jalomaj cha'. %mor jun paxib'al jalomaj cha'. %eng %spa un rompe cabezas dice. C paxib'al jalom. %mor paxib'al jalom. %eng %spa rompe cabeza. Ca kasaj chi 'ut. = kaqasaj chi k'ut. %mor *k-0-*a/qasa-j chi k'u-t. %eng %spa lo vas a bajar otra vez. C ak'ax le juni'? %mor ak'ax le juni'? %eng %spa cuesta este uno. Ca k'ax. = k'ax. %mor k'ax. %eng %spa cuesta. C ak'ax ku'ano? %mor ak'ax ku'ano? %eng %spa esta dificil. Ca k'ax. = k'ax. %mor k'ax. %eng %spa cuesta. P a k'ax u'anik? %mor a k'ax u'anik? %eng %spa cuesta hacerlo. Ca ale. = ale. %mor are. %eng %spa a eso. C k'ax taj, a kawiloh le june? %mor k'ax taj, a kawiloh le june? %eng %spa no cuesta, quieres ver este uno? C jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es? Ca wiloh. = xinwiloh. %mor *x-0-inw/il-oh. %eng %spa lo vi. P e', jas uwach ejun nime? %mor e', jas uwach ejun nime? %eng %spa que es ese grande? Ca inch'ob' taj. = ma kinch'ob' taj. %mor *ma *k-0-in/ch'ob' ta-j. %eng %spa no lo se. C ah, kach'ob' k'ut, le jun imul. %mor ah, kach'ob' k'ut, le jun imul. %eng %spa y lo sabes el conejo. Ca jun imul li'. = jun imul ri'. %mor jun imul ri'. %eng %spa este conejo. C y le june'? %mor y le june'? %eng %spa y el uno? Ca june'. = june'. %mor june'. %eng %spa uno. C jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es? *C8-12 Ca inch'ob' taj. = ma kinch'ob' taj. %mor *ma *k-0-in/ch'ob' ta-j. %eng %spa no lo se. C jun me's. %mor jun me's. %eng %spa un gato. Ca me's. = me's. %mor me's. %eng %spa gato. P nk'u la me's at Carlos. %mor nk'u la me's at Carlos. %eng %spa y tu gato Carlos. Ca etzilob' uchi'. = ketzalob' uchi'. %mor *k-0/etzalob' u-chi'. %eng %spa se descompuso su b'oca. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. C ah je xaq xewi le qojom. %mor ah je xaq xewi le qojom. %eng %spa a si, solo el instrumento. P nk'ule me's, k'o inaj taq nikaj. %mor nk'ule me's, k'o inaj taq nikaj. %eng %spa y el gato, hay unos. P tajin kexojowik. %mor tajin kexojowik. %eng %spa que estan bailando. Ca eh. = eh. %mor eh. %eng %spa eh. C jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es. P chamaloq. %mor chamaloq. %eng %spa traigalo. Ca xane le nutan. = xane le nutan. %mor xane le nutan. %eng %spa es que mi silla. C ah le avion. %mor ah le avion. %eng %spa ah el avion. P chamaloq. %mor chamaloq. %eng %spa traigalo. C ah ah je le jun pataxe'. %mor ah ah je le jun pataxe'. %eng %spa a si el pato. Ca k'oo chi jun e nukala. = k'o chi jun e nukaro. %mor /k'o: chi jun e: nu-karo. %eng %spa tengo otro carro. P iya. %mor iya. %eng %spa a si. Ca loq' al Cuz'. = xuloq' lal Cu'z. %mor *x-0-*u/loq' *le: al Cu'z. %eng %spa compra la cruz. P jah? %mor jah? %eng %spa que. Ca loq al cu'z. = xuloq' al Cu'z. %mor *x-0-*u/loq' al Cu'z. %eng %spa lo compro Cruz. P jawi xuloq' wih? %mor jawi xuloq' wih? %eng %spa donde lo compro. Ca no', xelaju'. = no', xelaju'. %mor no', xelaju'. %eng %spa Xelaju. C xelaju. %mor xelaju. %eng %spa Xela. P k'o b'a urajil. %mor /k'o: b'a u-rajil. %eng %spa tiene dinero. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. *C8-13 P k'o b'a urajil? %mor /k'o: b'a u-rajil? %eng %spa tiene dinero. Ca k'olik. = k'olik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa tiene. P janipa xuya'ch? %mor janipa xuya'ch? %eng %spa cuanto le costo. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. P janipa xuya'oh? %mor janipa xuya'oh? %eng %spa cuanto le dio. Ca nik. = nik. %mor nik. %eng %spa saber. P tampe pan chare, joropa. %mor tampe pan chare, joropa. %eng %spa preguntale, cuanto. P rojil choqa chare'? %mor rojil choqa chare'? %eng %spa le costo digale. Ca pekik an chi jun e'. = xpetik x'an chi jun e. %mor *x-0/pet-ik *x-0/b'an-PASS1 chi jun e. %eng %spa vino, lucieron otro. Ca jun e'. = jun e'. %mor jun e'. %eng %spa otro. C jas uwach le jun wuj? %mor jas uwach le jun wuj? %eng %spa de que es el libro. Ca laj nayil. = laj nayil. %mor laj nayil. %eng %spa es un naylon. C jas upatan le wuj. %mor jas upatan le wuj. %eng %spa para que sirve el libro. C jas upatan, ah jachin awuk'. %mor jas upatan, ah jachin awuk'. %eng %spa para que sirve, con quien. C awuk' at, le jun. %mor awuk' at, le jun. %eng %spa contigo, el uno. Ca inaj sik'ik' le'. = inaj k'isik'. %mor inaj k'isik'. %eng %spa una cabra. P ja la k'ute. %mor ja la k'ute. %eng %spa que ya ves. Ca la mpe le at e'. = chawila mpe le at e'. %mor *ch-0-aw/il-a mpe le: at e'. %eng %spa mira ud. P le kaq a Carlos le. %mor le kaq a Carlos le. %eng %spa el coche de Carlos. C a kaq le k'al? le june? %mor a kaq le k'al? le june? %eng %spa el cerdo, el cerdo ese uno. P jawi xak'amwi la wiyon a Carlos. %mor jawi xak'amwi la wiyon a Carlos. %eng %spa donde trajistes el avion Carlos? Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. P jawi xak'am wi la awiyon e. %mor jawi x-0-a/k'am wi la a-wiyon e. %eng %spa donde trajistes el avion. Ca ut, at a'ayowik. = at ya xatyowik. %mor at ya *x-#at/ya'-ow-ik. %eng %spa sed, lo dio. P ja. %mor ja. %eng %spa que. Ca at a ayowik. = at ya xatyowik. %mor at ya *x-#at/ya'-ow-ik. %eng %spa ud. lo dio. *C8-14 P no, k'o ta nuyom in. %mor no, /k'o ta nu/ya'-om in. %eng %spa no he dado nada. Ca wil pe le' kaya peloq e. = kawil impe le', chalkaya impe loq e. %mor *k-0-aw/il impe le', *ch-*at/kay-a impe la-oq e. %eng %spa Ca tzil chuwach e'. = tz'il lu wach e'. %mor tz'il *le: u-wach e'. %eng %spa esta sucio. C sutinik, kasutinik. %mor sutinik, kasutinik. %eng %spa da vuelta, da vuelta. P jas k'uwache riri? %mor jas k'uwache riri? %eng %spa que es esto. Ca no'. = no'. %mor no'. %eng %spa no. C jas uwach. %mor jas uwach. %eng %spa que es. Ca aton. = waton. %mor waton. %eng %spa boton. P jah? %mor jah? %eng %spa que. Ca waton. = waton. %mor waton. %eng %spa boton. P waton ya. %mor waton ya. %eng %spa es boton. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P n. %mor n. %eng %spa n. Ca a keb' awe'. = k'o ya keb' awe? %mor /*k'o: ya keb' aw-e? %eng %spa ud. tiene 2. P nk'ota chik. %mor nk'ota chik. %eng %spa ya no hay. Ca tzalob'ik. = xetzalob'ik. %mor *x-0/etzalob'-ik. %eng %spa se descompuso. P jawii xak'am wih? Carlos. %mor jawii xak'am wih? Carlos. %eng %spa donde lo trajistes, Carlos. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jawii xak'am wih? %mor jawii xak'am wih? %eng %spa donde lo trajistes. Ca ch'ob'. = kinch'ob'oh. %mor *k-0-*in/ch'ob'-oh. %eng %spa lo se. C che xela. %mor che xela. %eng %spa en Xela. Ca ay, ay. = ay, ay. %mor ay, ay. %eng %spa ay, ay. C le juni? jas uwach le juni'. %mor le juni? jas uwach le juni'. %eng %spa este, que es esto. C jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es. Ca k'o intaq, luz le'. = k'o intaq, luz le'. %mor /k'o: intaq, luz le'. %eng %spa hay luz. C jas xa'anoh? %mor jas xa'anoh? %eng %spa que hicistes. *C8-15 P jas uwach ale a Carlos le? %mor jas uwach ale a Carlos le? %eng %spa que es eso Carlos. Ca inch'ob' taj. = ma kinch'ob' taj. %mor *ma *k-0-in/ch'ob' ta-j. %eng %spa no lo se. C joropa le june'. %mor joropa le june'. %eng %spa cuanto es ese. Ca keb', keb' qan. = keb', keb' qan. %mor keb', keb' qan. %eng %spa Ca keb' raqan. = keb' raqan. %mor keb' raqan. %eng %spa 2 pies(son 2). C ah, joropa raqan, k'ole keb'e'. %mor ah, joropa raqan, k'ole keb'e'. %eng %spa cuantos pies, hay 2. C le keb'e, le keb'e, le keb'e. %mor le keb'e, le keb'e, le keb'e. %eng %spa los 2, los 2, los 2. Ca keb'e. = keb'e. %mor keb'e. %eng %spa 2. C waj xaqib', waj xaqib' le raqan. %mor waj xaqib', waj xaqib' le raqan. %eng %spa 8, 8. Ca keb' aqane'. = keb' raqane. %mor keb' raqane. %eng %spa 2 son. C waj xaqib' raqane. %mor waj xaqib' raqane. %eng %spa son 8. P Carlos china to'o chu'anik. %mor Carlos china to'o chu'anik. %eng %spa Carlos ayudame para hacerlo. R a las doce la. %mor a las doce la. %eng %spa a las 12. P iya. %mor iya. %eng %spa a si. C chawilo. %mor chawilo. %eng %spa lo vistes. P nk'ula me's a Carlos. %mor nk'ula me's a Carlos. %eng %spa y el gato Carlos. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P nk'ule me's, ah tak'etaj. %mor nk'ule me's, ah tak'etaj. %eng %spa y tu gato, no se para. R chal ch'awa k'ut dah. %mor chal ch'awa k'ut dah. %eng %spa habla pues muchacho. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. R njeta yale ka'ano. %mor njeta yale ka'ano. %eng %spa no haces asi. P jas uwach ale le'. %mor jas uwach ale le'. %eng %spa que es eso. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jas uwach ale le'. %mor jas uwach ale le'. %eng %spa que es eso. Ca me's. = me's. %mor me's. %eng %spa gato. P no la le le'. %mor no la le le'. %eng %spa no eso. *C8-16 Ca le li'. = le ri'. %mor le ri'. %eng %spa esto. P je. %mor je. %eng %spa si. Ca inch'ob' ta-j. = ma kinch'ob' ta-j. %mor *ma *k-0-in/ch'ob' ta-j. %eng %spa no lo se. R kuch'ob' k'ut xa jere. %mor kuch'ob' k'ut xa jere. %eng %spa lo sabe, nada mas dice. P la k'ut kach'ob'oh cha'. %mor la k'ut kach'ob'oh cha'. %eng %spa ya vistes, sabe dice. Ca inch'ob' taj. = ma kinch'ob' tu wach. %mor *ma *k-0-in/ch'ob' ta *u-*wach. %eng %spa no lo conozco. R b'ateria. %mor b'ateria. %eng %spa bateria. C b'ateria. %mor b'ateria. %eng %spa bateria. P nk'ula, nk'ula Tun? %mor nk'ula, nk'ula Tun? %eng %spa y, y Antonio. Ca quna jun qachoch cha? = quna jun qachoch cha? %mor *k-0-qa/b'an-a jun q-achoch /cha'? %eng %spa hagamos una nuestra casa dice. C le jun kachoch. %mor le jun kachoch. %eng %spa una nuestra casa. Ca jun qachoch. = jun qachoch. %mor jun q-achoch. %eng %spa una casa. P ri', a Carlos le'. %mor ri', a Carlos le'. %eng %spa aqui esta Carlos. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P le. %mor le. %eng %spa ese. C le awachoch rech b'ateria. %mor le awachoch rech b'ateria. %eng %spa tu casa es de bateria. R le naj a pataxe. %mor le naj a pataxe. %eng %spa tu patito. P chab'inisaj. %mor chab'inisaj. %eng %spa caminalo. Ca aki' k'o ta chi lulantale'. = aki' n k'o ta chi lu llanta le'. %mor aki' n /k'o: ta chi le: u-llanta le'. %eng %spa P iya, xa xajoqopij. %mor iya, xa x-0-a/joqopi-j. %eng %spa a si, es que lo desbarataste. Ca no'. = no'. %mor no'. %eng %spa no. P iya. %mor iya. %eng %spa a si. Ca xa kelik. = xa kelik. %mor xa k-0/el-ik. %eng %spa es que sale. P jasche'. %mor jasche'. %eng %spa porque. *C8-17 Ca wachoch. = le wacho'ch. %mor *le: w-acho'ch. %eng %spa mi casa. C jawi k'owi le uchija'? %mor jawi k'owi le uchija'? %eng %spa donde esta la puerta. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que? P jawi k'owi luchijaa cha? %mor jawi k'owi luchijaa cha? %eng %spa donde esta la puerta dice. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que? P jawi k'o wi luchijah? %mor jawi k'o wi luchijah? %eng %spa donde esta la puerta. Ca inch'ob' taj. = ma kinch'ob' taj. %mor *ma *k-0-in/ch'ob' ta-j. %eng %spa no lo se. C pero le re' le awocho'ch. %mor pero le re' le awocho'ch. %eng %spa pero es de tu casa. Ca qana'. = qana'. %mor /qana'. %eng %spa espera. C ah, k'olik. %mor ah, k'olik. %eng %spa hay. Ca qana jun chi juntij. = qana chi jutij. %mor *k-0-qa/b'an-a chi jutij. %eng %spa hagamos otra vez. Ca qana chi jun, meh. = qana chi jun, meh. %mor *k-0-qa/b'an-a chi jun, meh. %eng %spa hagamos otro. R a Carlos. %mor a Carlos. %eng %spa Carlos. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. R nk'u la nan? %mor nk'u la nan? %eng %spa y tu mama. Ca naq pa k'atan. = enaq pa k'atan. %mor 0/b'e:-inaq pa k'atan. %eng %spa se ha ido al agua caliente. R ey, ma xate ta b'a'at? %mor ey, ma xate ta b'a'at? %eng %spa no te fuistes. Ca no', e taj. = ma ximb'e taj. %mor *ma *x-*in/b'e: ta-j. %eng %spa no me fui. R jasche'? %mor jasche'? %eng %spa porque? Ca nik. = nik. %mor nik. %eng %spa saber. P jas xu'ana? %mor jas xu'ana? %eng %spa que fue hacer. Ca xa keb' qan chik. = xa keb' raqan chik. %mor xa keb' raqan chik. %eng %spa ya solo 2. C ah, xa keb' raqan, le jun coral. %mor ah, xa keb' raqan, le jun coral. %eng %spa solo 2, el corral. C le jun? %mor le jun? %eng %spa el uno? Ca jun coral le jun. = jun corral le jun. %mor jun corral le jun. %eng %spa un corral el uno. R a Carlos. %mor a Carlos. %eng %spa Carlos. *C8-18 P Carlos cha? %mor Carlos cha? %eng %spa Carlos dice. Ca xa keb' aqan. = xa keb' raqan. %mor xa keb' raqan. %eng %spa solo 2. P katij kawe le pa'ch? %mor katij kawe le pa'ch? %eng %spa y vas a comer paches. Ca itijoh. = kintijoh. %mor *k-0-#in/tij-oh. %eng %spa lo como. P iya', xaq kawelaq'aj kanoq? %mor iya', xaq kawelaq'aj kanoq? %eng %spa a si, solo lo robas? Ca tit e', tiit. = watit e, watiit. %mor *w-atit e, w-atiit. %eng %spa abuelita, abuelita. Rat m. %mor m. %eng %spa m. R miyeri q'e xkoj tajik. %mor miyeri q'e xkoj tajik. %eng %spa hace ratos que lo pusieron. Rat ay, la kute. %mor ay, la kute. %eng %spa ya ves. Ca le ti'ii. = le b'aterii. %mor le b'aterii. %eng %spa la bateria. Rat jas le b'anom? %mor jas le b'anom? %eng %spa que has hecho. R xe'e chu b'oqik richaj cha. %mor xe'e chu b'oqik richaj cha. %eng %spa se fue arrancar se pollo. Ca impe lintaq k'ik'. = impe lintaq ch'ich'e. %mor impe lintaq ch'ich'e. %eng %spa mira los carros. P jas impe lub'i'? %mor jas impe lub'i'? %eng %spa y como se llaman. Ca taq k'ik'. = lintaq ch'ich'. %mor lintaq ch'ich'. %eng %spa los carros. Ca le choch wok'ik. = racho'ch luch'ich. %mor racho'ch luch'ich. %eng %spa casa de su carro. C le'. %mor le'. %eng %spa ese. Ca chupa', chaj. = chachapa', kachajoh. %mor *ch-0-*a/chap-a', *k-0-*a/chaj-oh. %eng %spa agarralo, lo limpias. Ca chab'aj jala'. = kachab'ej jela'. %mor *k-0-*a/ch'aw-b'e-j jela'. %eng %spa lo hablas por alla. C maltiox. %mor maltiox. %eng %spa gracias. Ca chikop, chipa keb'. = chachapa le keb'. %mor *ch-0-*a/chap-a le: keb'. %eng %spa agarra los 2. C le keb'. %mor le keb'. %eng %spa los 2. Ca keb'e. = keb'e. %mor keb'e. %eng %spa 2. C oxib'. %mor oxib'. %eng %spa 3. Ca oxib'. = oxib'. %mor oxib'. %eng %spa 3. C kejeb'. %mor kejeb'. %eng %spa 4. *C8-19 Ca no', ale'. = no', ale'. %mor no', are'. %eng %spa no, eso. C ahje', ah. %mor ahje', ah. %eng %spa a si, ah. Ca ay tzaq b'ik. = xtzaq b'ik. %mor *x-0/tzaq b'i-k. %eng %spa se cayo. C chawi, chawilo, kejeb'. %mor chawi, chawilo, kejeb'. %eng %spa lo ves, 4. Rat k'o le keb', ka'e kanoq. %mor k'o le keb', ka'e kanoq. %eng %spa hay 2, se va. Ca i tzaq b'ik. = xtzaq b'ik. %mor *x-0/tzaq b'i-k. %eng %spa se cayo. C ah, job', job' le raqane'. %mor ah, job', job' le raqane'. %eng %spa 5, son 5. Ca job', le wix. = liweix. %mor liweix. %eng %spa 5, el de uds. Ca le wachoch, in iy. = le wachoch, in iy. %mor le wachoch, in iy. %eng %spa mi casa. Ca utz qan jun acho'ch k'iki'. = a utz kaqan jun rachoch le. %mor *a utz *k-0-qa/b'an jun *r-achoch le. %eng %spa mejor que hagamos una mi casa de carro. P ja? %mor ja? %eng %spa que? Ca utz aqan e acho'ch k'uk. = a utz kaqan racho'ch le ch'ich'? %mor *a utz *k-0-qa/b'an *r-acho'ch *le: ch'ich'? %eng %spa mejor si le hacemos una casa al carro. P le racho'ch e ch'iich'? %mor le racho'ch e ch'iich'? %eng %spa la casa del carro. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P utz b'a. %mor utz b'a. %eng %spa mejor. C k'olik, k'o le racho'ch. %mor k'olik, k'o le racho'ch. %eng %spa hay, tiene su casa. P cha cha rarej le naj ach'ich'. %mor cha cha rarej le naj ach'ich'. %eng %spa arrastralo, tu carrito. Rik lele, ma wilom puch k'olik? %mor lele, ma wilom puch k'olik? %eng %spa ese, no lo has visto que hay. R wilom ta in, nk'o puchi la le'. %mor wilom ta in, nk'o puchi la le'. %eng %spa no lo he visto, no esta por alli. R le? %mor le? %eng %spa ese. C ah, mas nim la ch'ich la vion. %mor ah, mas nim la ch'ich la vion. %eng %spa es mas grande tu carro, tu avion. Ca pele'. = pele'. %mor pele'. %eng %spa mira. C mas utz lavion. %mor mas utz lavion. %eng %spa mejor el avion. Ca uk' at. = awuk' at. %mor aw-uk' at. %eng %spa contigo. C k'o lu b'atz, le avion. %mor k'o lu b'atz, le avion. %eng %spa tiene su hilo, el avion. Ca b'atz'. = b'atz'. %mor b'atz'. %eng %spa hilo. *C8-20 P jawii xa k'am wih a Carlos? %mor jawii xa k'am wih a Carlos? %eng %spa donde lo trajistes Carlos. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que? P jawii k'am wih? %mor jawii k'am wih? %eng %spa donde lo trajistes. Ca le ale at e yowik. = are le at xatyowik. %mor are *le: at *x-at/ya'-ow-ik. %eng it the 2A COMP-2A/give-FA-TIV. %spa ud. lo dio. P che le in? %mor che le in? %eng %spa a mi yo. Ca tasaj ku na'. = tasaj ku na'. %mor /tasaj ku na'. %eng %spa venga pues. C jas xa'ano? xtzaq le juntiro. %mor jas xa'ano? xtzaq le juntiro. %eng %spa que te paso?, se cayo todo. C k'oo le jun chik, jawi'? %mor k'oo le jun chik, jawi'? %eng %spa ah esta el otro, donde? ah. P ah le. %mor ah le. %eng %spa ese. Ca lech juntij. = qana chi jutij. %mor *k-0-*qa/*b'an-*a chi jutij. %eng %spa hagamos otra vez. C jas ka'ano. %mor jas ka'ano. %eng %spa que haces. Ca xelik e'. = xelik e'. %mor x-0/el-ik e'. %eng %spa salio. C xelik?, xelik, ahje'. %mor xelik?, xelik, ahje'. %eng %spa salio, salio, a si. Ca qana chi juntij. = qana chi jutij. %mor *k-0-qa/b'an-a chi jutij. %eng %spa hagamos otra vez. C pero minister kacha', kaya. %mor pero minister kacha', kaya. %eng %spa pero es necesario diga, das. C le jun, juntiro. %mor le jun, juntiro. %eng %spa uno, todo. P chaya warali'. %mor chaya warali'. %eng %spa pongalo aqui. C le at, xaq kawiloh jawii k'o wi. %mor le at, xaq kawiloh jawii k'o wi. %eng %spa ud. solo lo ves donde esta. C le jun, lee jun. %mor le jun, lee jun. %eng %spa el uno, uno. Ca chaqate'. = chaqate'. %mor chaqate'. %eng %spa pedazo. C jawi k'owi? %mor jawi k'owi? %eng %spa donde esta. R kakowinik e'. %mor kakowinik e'. %eng %spa puede. Ca inkowin taj. = ma kinkowin taj. %mor *ma *k-in/kowin ta-j. %eng %spa no puede. P m. %mor m. %eng %spa m. *C8-21 Ca kowin taj. = ma kinkowin taj. %mor *ma *k-*in/kowin ta-j. %eng %spa no puedo. P katkowin taj. %mor katkowin taj. %eng %spa no puedes. C kawil k'ut, kawilo, le jun. %mor kawil k'ut, kawilo, le jun. %eng %spa vas a ver, veo el uno. C le jun parte', chiri'. %mor le jun parte', chiri'. %eng %spa la otra parte aqui. Ca jun parte'. = jun parte'. %mor jun parte'. %eng %spa una parte. C k'o xaq chilale, y le june'. %mor k'o xaq chilale, y le june'. %eng %spa hay por alli, y el uno. C k'ole, k'ole jun tzij, yle. %mor k'ole, k'ole jun tzij, yle. %eng %spa hay una palabra y. C numeros chupam le june'. %mor numeros chupam le june'. %eng %spa numeros adentro. Ca k'olik. = k'olik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa hay. R jasche xayojiij? %mor jasche xayojiij? %eng %spa porque lo descompusistes. C jawi k'owi le june. %mor jawi k'owi le june. %eng %spa donde esta el uno. R da cha'. %mor da cha'. %eng %spa muchacho dice. C chiri'. %mor chiri'. %eng %spa aqui. Ca chi'. = chiri'. %mor chiri'. %eng %spa aqui. R chiri kaya wi'? %mor chiri kaya wi'? %eng %spa aqui lo pones. C kawilo. %mor kawilo. %eng %spa lo ves. Ca ya pan at. = chaya pan at. %mor *ch-0-*a/ya' pan at. %eng %spa da lo ud. R ah no. %mor ah no. %eng %spa no. C le june', y le june? chiri le'. %mor le june', y le june? chiri le'. %eng %spa el uno, el uno aqui. R cha'ana k'ute. %mor cha'ana k'ute. %eng %spa hagalo pues. Ca ujali'. = le rachoch e? %mor *le: r-#achoch e? %eng %spa su casa. R y lu wache'. %mor y lu wache'. %eng %spa su frente. C jas uwach le, lu wach le aq? %mor jas uwach le, lu wach le aq? %eng %spa que es, que el cerdo. Ca uwach. = uwach. %mor uwach. %eng %spa que es. C luwach le aq, le aq k'o chirile'. %mor luwach le aq, le aq k'o chirile'. %eng %spa su casa del cerdo, el cerdo esta aqui. P le jun chike. %mor le jun chike. %eng %spa el otro. *C8-22 C jas uwach? ah nojimal. %mor jas uwach? ah nojimal. %eng %spa que, ah despacio. R dah cha'. %mor dah cha'. %eng %spa muchacho dice. C nojimal. %mor nojimal. %eng %spa despacio. R nkuya ta chik'u kanla. %mor nkuya ta chik'u kanla. %eng %spa ya no lo deja. R le pelipe. %mor le pelipe. %eng %spa Felipe. C nojimal. %mor nojimal. %eng %spa despacio. Ca eh xelik e, uje le'. = eh xelik e, luje' le. %mor eh x-0/el-ik e, *le: u-je' le. %eng %spa su cola, ese. Ca uje'. = luje'. %mor *le: u-je'. %eng %spa su cola. C jas uwach le juni. %mor jas uwach le juni. %eng %spa que es este uno. Ca inchob' taj. = ma kinch'ob' taj. %mor *ma *k-0-in/ch'ob' ta-j. %eng %spa no lo se. C k'ole jun raqan. %mor k'ole jun raqan. %eng %spa tiene un pie. Ca jun. = jun. %mor jun. %eng %spa uno. C jun raqan kinchomaj k'o jelale. %mor jun raqan kinchomaj k'o jelale. %eng %spa su otro pie lo pienso que esta por alla. Ca jun le', wich' yah. = jun le', wich' yah. %mor jun le', wich' yah. %eng %spa un peque¤o. Ca xkeb' raqan chike'. = xa keb' raqan, chike. %mor xa keb' raqan, chike. %eng %spa ya solo 2. P chaya k'uloq a Carlos. %mor chaya k'uloq a Carlos. %eng %spa dalo pues Carlos. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P chaya k'uloq lintaq chaqataqe'. %mor chaya k'uloq lintaq chaqataqe'. %eng %spa dalo pues los pedazos. Ca k'o iyij chaq'. = akol kuyojij lenchaq. %mor akol *k-0-*u/yoji-j *le: *in-chaq. %eng %spa es que mi hermano lo desarregla. R alaj jun a tzam jeqa su'u' loq. %mor alaj jun a tzam jeqa su'u' loq. %eng %spa tu moco, vamos a limpiarlo. Ca noh. = noh. %mor noh. %eng %spa no. C kawiloh, lu palaj le aq? %mor kawiloh, lu palaj le aq? %eng %spa ves la cara del cerdo. Ca aki utzil chik. = aki xutzir chik. %mor aki *x-0/utzir chi-k. %eng %spa fijate que ya se compuso. Ca yajiij ta chi b'a'. = ma kinyojiij ta chi b'a. %mor *ma *k-0-*in/yoji-j ta chi b'a. %eng %spa ya no lo voy a descomponer. Ca yo, yojiij ta chik. = ma kinyojiij ta chik. %mor *ma *k-0-*in/yoji-j ta chi-k. %eng %spa ya no lo voy a descomponer. Rat kinyojij ta chik chi? %mor k-0-in/yoji-j ta chi-k /chi'? %eng %spa ya no lo descompongo. *C8-23 R a Carlos. %mor a Carlos. %eng %spa Carlos. Ca lin chaqapi'. = lin chaqapi'. %mor lin chaqapi'. %eng %spa este pedazo. C jas uwach le chikope. %mor jas uwach le chikope. %eng %spa de que es el animal. C ah, xaq xewi lub'i chi, chile'. %mor ah, xaq xewi lub'i chi, chile'. %eng %spa ya solo su nombre. R Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. Ca in chaqapi'. = linchaqapi'. %mor linchaqapi'. %eng %spa este pedazo. P nk'ula watz a Carlos. %mor nk'ula watz a Carlos. %eng %spa y tu hermano, Carlos. Ca ay, jun chi aqan i'. = xa jun chi raqan i? %mor xa jun chi r-aqan i? %eng %spa ya solo uno. P Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. Ca ay k'oo ta che luq'ab' e'. = ma k'o ta che luq'ab' e. %mor *ma /k'o: ta che le: u-q'ab' e. %eng %spa ya no tiene mano. C jas uwach? k'ole. %mor jas uwach? k'ole. %eng %spa que es. Rik Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. C k'ole jun uwach. %mor k'ole jun uwach. %eng %spa tiene una su cara. Ca uti'. = la k'ute'. %mor la k'ute'. %eng %spa ya ves. R a Carlos cha. %mor a Carlos cha. %eng %spa Carlos dice. Ca chop taj. = ma kachap taj. %mor *ma *k-0-*a/chap ta-j. %eng %spa no lo agarres. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. R kink'amb'i in. %mor kink'amb'i in. %eng %spa yo lo voy a llevar. Ca k'ex taj e jun e'. = ma kak'ex ta le jun e'. %mor *ma *k-0-*a/k'ex ta-!j le: jun e'. %eng %spa no vas a cambiar el uno. P m. %mor m. %eng %spa m. Ca ri', le wi le nu utzah. = ri', le wi le nu utzah. %mor ri', le wi le nu utzah. %eng %spa C le a in, ah k'ole jun. %mor le a in, ah k'ole jun. %eng %spa yo, hay uno. C a kawiloh? k'oole jun palaj. %mor a kawiloh? k'oole jun palaj. %eng %spa ves que esta tu cara. C rech le me's. %mor rech le me's. %eng %spa del gato. Ca lik. = k'olik. %mor /*k'o:-l-ik. %eng %spa esta. C pero jawii k'owi le me's? %mor pero jawii k'owi le me's? %eng %spa pero donde esta el gato. *C8-24 Ca ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. C chiri'. %mor chiri'. %eng %spa aqui. P nla tat? %mor nla tat? %eng %spa tu papa. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P n latat? %mor n le: a-tat? %eng %spa tu papa. Ca no' te'l n nak'am in ale', le'. = no' al te'l kink'am in ale' le'. %mor no' *al te'l *k-0-in/k'am in are' le'. %eng %spa no Candelaria yo voy a llevar eso. R ka'e k'u la la k'anal pa le inaj la le'. %mor k-0/b'e: k'u la le: a-k'an-al pa le inaj la le'. %eng %spa se va ir tu enojo en esa casa. Rat kuloq cha chuwa le mu's. %mor kuloq cha chuwa le mu's. %eng %spa sientate dice delante del ladino. P katoq' chupam a Carlos. %mor katoq' chupam a Carlos. %eng %spa lloras adentro Carlos. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. P katoq' chupam. %mor k-at/oq' chi-u-pam. %eng %spa lloras adentro. Ca toq taj. = ma kinoq' taj. %mor *ma *k-#in/oq' ta-j. %eng %spa no lloro. P tzij. %mor tzij. %eng %spa de veras. R a Carlos chate tz'ane k'uruk'. %mor a Carlos chate tz'ane k'uruk'. %eng %spa Carlos juega con el. P nla tun a Carlos? %mor nla tun a Carlos? %eng %spa y Antonio, Carlos. C m. %mor m. %eng %spa m. P n la tun? %mor n la tun? %eng %spa Antonio. Ca k'o taj. = ma k'o taj. %mor *ma /k'o: ta-j. %eng %spa no esta. P jawii xb'e wih? %mor jawii x-0/b'e: wih? %eng %spa donde se fue. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. R ah, le'. %mor ah, le'. %eng %spa ah, ese. C le'. %mor le'. %eng %spa ese. Ca eh xil e qan e'. = le xel le raqan e'. %mor le x-0/el le: *r-aqan e'. %eng %spa se salio su pie. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa ese. P m, nchike'? i la k'ute qakojoh. %mor m, nchike'? i la k'ute qakojoh. %eng %spa cual, ya ves que lo usas. Ca no', k'oo kalawux. = no', k'oo kalawux. %mor no', /k'o: kalawux. %eng %spa no, hay claro. *C8-25 P nk'ule mas? %mor nk'ule mas? %eng %spa y lo demas. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que? P nk'ule mas? %mor nk'ule mas? %eng %spa y lo demas? Ca le', k'oo taji ', le'. = n k'o taj i. %mor n /k'o: ta-j i. %eng %spa no hay. P jawii xe'e wih? %mor jawii xe'e wih? %eng %spa donde se fue? Ca tzaqik. = xtzaqik. %mor *x-0/tzaq-ik. %eng %spa se perdio. P m. %mor m. %eng %spa m. Ca ay, k'oo chi jun aweta'iy. = k'o chi jun ab'ateriy. %mor /k'o: chi jun a-b'ateriy. %eng %spa aqui tienes otra bateria. R Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. P kok taj a Carlos. %mor kok taj a Carlos. %eng %spa no entra Carlos. R taqin kalch'a b'ike. %mor taqin kalch'a b'ike. %eng Ca kinya taj naye chili'. = ma kinya ta le nayl chiri'. %mor *ma k-0-in/ya' ta-!j le nayl chiri'. %eng %spa no pongo el naylon aqui. R jah? %mor jah? %eng %spa que? Ca kinwiye taj naye. = ma kinya tiwe le nayl. %mor *ma k-0-in/ya' ta iw-e le: nayl. %eng %spa no pongo el naylon. R ewii k'oo wih? %mor ewii /k'o: wih? %eng %spa donde esta. Ca le', k'oolik e', le. = le', k'oolik e', le. %mor le', /k'o:-l-ik e', le. %eng %spa es de. Ca la Pe la le' kinya'oh. = la Pedr le', kinya'oh. %mor la Pedr le', k-0-in/ya'-oh. %eng %spa el Pedro lo doy. R re la Pedr. %mor re la Pedr. %eng %spa es de Pedro. C le jun nime? %mor le jun nime? %eng %spa el grande. P jawii xak'am wi la Carlos? %mor jawii x-0-a/k'am wi la Carlos? %eng %spa donde lo trajistes Carlos. Ca incho'b' taj. = ma kinchob' taj. %mor *ma *k-0-in/ch'ob' ta-j. %eng %spa no lo se. Ca jela la lee, ruk' e kem chila'. = jela la lee, ruk' e kem chila'. %mor jela la lee, r-uk' e: kem chila'. %eng %spa P iya'. %mor iya'. %eng %spa a si. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. R ruk'e kem pela chi'. %mor ruk'e kem pela chi'. %eng %spa con el tejido. Ca a ki' utzil chik. = a ki' xutzir chi. %mor a ki' *x-0/utzir chi. %eng %spa fijate que ya se compuso. *C8-26 C Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. R jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es? C k'oo le june?, k'oole jun palaj. %mor k'oo le june?, k'oole jun palaj. %eng %spa esta el uno, tiene su cara. C che le imul, k'o chila le'. %mor che le imul, k'o chila le'. %eng %spa del conejo, esta por alli. Ca te le'. = al Te'l le. %mor al Te'l le. %eng %spa Candelaria. Ca tz'il taje', le'. = ma tz'il taj. %mor ma tz'il taj. %eng %spa no es cierto. R m, tz'i'. %mor m, tz'i'. %eng %spa perro. Ca tz'i' chi'. = tz'i' chi'. %mor tz'i' /chi'. %eng %spa perro dice. Ca chup luz. = xchup le luz. %mor *x-0/chup *le: luz. %eng %spa se apago la luz. C jas wach? %mor jas wach? %eng %spa que es? Ca chup luz. = xchup e luz. %mor *x-0/chup *e: luz. %eng %spa se apago la luz. C ah je', le jun luz rech. %mor ah je', le jun luz rech. %eng %spa a si, la luz de. C nu grab'adora. %mor nu grab'adora. %eng %spa mi grabadora. Ca chup luz. = xchup e luz. %mor *x-0/chup *e: luz. %eng %spa se apago la luz. C ah je', kachupik. %mor ah je', kachupik. %eng %spa ah si, se apaga. Ca le', chupik. = le', xchupik. %mor le', *x-0/chup-ik. %eng %spa ese, se apago. Ca ay, impe le ma chu'ut. = jama chi k'ut. %mor j-0-a/k'am-a chi k'u-t. %eng %spa hagamoslo pues. Ca ay, wila le'. = chawila le? %mor *ch-0-aw/il-a le? %eng %spa mira ve. C kawiloh? %mor kawiloh? %eng %spa lo ves? Ca wiloh. = kinwiloh. %mor *k-0-inw/il-oh. %eng %spa lo veo. C karaj le keb'. %mor karaj le keb'. %eng %spa quiere 2. R a junam awi ruk'e Pedro le'. %mor a junam awi ruk'e Pedro le'. %eng %spa es igual tu pelo como Pedro. C ah, k'oo le june? %mor ah, k'oo le june? %eng %spa si esta el uno. R Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. *C8-27 R ajunam awi ruk'e Pedro le? %mor ajunam awi ruk'e Pedro le? %eng %spa si es igual tu pelo con Pedro? R kawil le re q'ane. %mor kawil le re q'ane. %eng %spa ves el de el es amarillo. P junam awe le, q'an awe le. %mor junam awe le, q'an awe le. %eng %spa es igual el tuyo, es amarillo el tuyo. P le. %mor le. %eng %spa ese. C ah k'an. %mor ah k'an. %eng %spa amarillo. R k'an chi? %mor k'an chi? %eng %spa amarillo dice. Ca q'an chi', wile'? = k'an chi', wile'? %mor k'an /chi', wile'? %eng %spa amarillo dice, donde. Rat xa pu junam ale rech. %mor xa pu junam ale rech. %eng %spa acaso es igual que el de el. C la wi. %mor la wi. %eng %spa tu pelo. P lawilo, k'ane' cha'. %mor lawilo, k'ane' cha'. %eng %spa lo ves, es amarillo dice. R ay, xaq are le'. %mor ay, xaq are le'. %eng %spa le queda bien. P a utz? %mor a utz? %eng %spa si esta bien? Ca utz. = utz. %mor utz. %eng %spa bien. P kink'am i jun awe, kink'am b'ik. %mor kink'am i jun awe, kink'am b'ik. %eng %spa yo voy a llevar el tuyo, lo llevo. Ca ah noh. = ah noh. %mor ah noh. %eng %spa ah no. P jasche'? %mor jasche'? %eng %spa porque? Ca noh. = noh. %mor noh. %eng %spa no. P b'ay utz chuweq? %mor b'ay utz chuweq? %eng %spa vaya mejor ma¤ana. R jata na le powi'. %mor jata na le powi'. %eng %spa haga eso sobre. Ca ah noh. = ah noh. %mor ah noh. %eng %spa ah no. P kojompe le nupowi ri. %mor kojompe le nupowi ri. %eng %spa ponga mi sombrero. Rat ay nan tekuri. %mor ay nan tekuri. %eng %spa ay mama entonces. P le', n kawaj taj. %mor le', n kawaj taj. %eng %spa ese, no lo quiero. Ca ah noh. = ah noh. %mor ah noh. %eng %spa ah no. P jasche'. %mor jasche'. %eng %spa porque. Ca ah noh. = ah noh. %mor ah noh. %eng %spa ah no. *C8-28 C jasche. %mor jasche. %eng %spa porque. R nkinajik tachik'ub'ik da. %mor nkinajik tachik'ub'ik da. %eng %spa ya no me hales. C rech le jun powi. %mor rech le jun powi. %eng %spa es del sombrero. P chakajom pe'. %mor chakajom pe'. %eng %spa usalo. Ca ah noh. = ah noh. %mor ah noh. %eng %spa no. P ka'am a prob'ar. %mor ka'am a prob'ar. %eng %spa puedes a probar. Ca ah noh. = ah noh. %mor ah noh. %eng %spa ah no. P kinsipaj chaweh. %mor kinsipaj chaweh. %eng %spa te lo voy a regalar. R ak'ol laj al m. %mor ak'ol laj al m. %eng %spa es que pesa. P a utz. %mor a utz. %eng %spa mejor. Ca noh. = noh. %mor noh. %eng %spa no. P jasche'. %mor jasche'. %eng %spa porque. Ca noh. = noh. %mor noh. %eng %spa no. P utz b'ala woma kawaj xewi. %mor utz b'ala woma kawaj xewi. %eng %spa mejor talves quieres que solo. P kimk'amb'ila la gorro. %mor kimk'amb'ila la gorro. %eng %spa lleve tu gorra. *xkis le nabe le cinta C-8. *C8-29 C a utz we kin k'am b'ik? %mor a utz we kin k'am b'ik? %eng %spa esta bien si la llevo. Ca noh. = noh. %mor noh. %eng %spa no. C no', jasche', a utz le jun puwi. %mor no', jasche', a utz le jun puwi. %eng %spa no, porque si esta bien el sombrero. C a kinkowin kink'am b'ik? %mor a kinkowin kink'am b'ik? %eng %spa no?, yo puedo llevarlo. Ca le ta puwi'. = mare ta puwi? %mor *ma are ta a-puwi? %eng %spa no es para tu sombrero. C ah le nu puwi, le nu puwile jun. %mor ah le nu puwi, le nu puwile jun. %eng %spa mi sombrero, mi sombrero un. R junam awi ruk'e, a Carlos alah. %mor junam awi ruk'e, a Carlos alah. %eng %spa es igual tu pelo que Carlos muchacha. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. R junam awi ruk'e. %mor junam awi ruk'e. %eng %spa igual tu pelo que. C junam? %mor junam? %eng %spa igual. Ca k'o awe e satina. = k'oo awe le kalsetina. %mor /k'o: aw-e le kalsetina. %eng %spa tienes calcetines. Ca k'o a satina le'. = k'oo a kalsetina le'. %mor /k'o: a-kalsetina le'. %eng %spa tienes calcetines. P m. %mor m. %eng %spa m. Ca le', le', k'o uk' asapat e'. = k'oo ruk' asapat e'. %mor /k'o: *r-uk' a-sapat e'. %eng %spa esta con mi zapato. C le june. %mor le june. %eng %spa el uno. Ca le, le'. = le, le'. %mor le, le'. %eng %spa ese. C le'. %mor le'. %eng %spa ese. P nk'ula awe a Carlos. %mor nk'ula awe a Carlos. %eng %spa y el tuyo Carlos. P jasche inkakoj taj? %mor jasche inkakoj taj? %eng %spa porque no lo usas. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. P nk'ula we jasche nkakoj taj? %mor nk'ula we jasche nkakoj taj? %eng %spa y el tuyo porque no lo usas. Ca ay tzaq b'ik. = xtzaq b'ik. %mor *x-0/tzaq b'i-k. %eng %spa se cayo. R tzaqik. %mor tzaqik. %eng %spa se cayo. P tzaqik u calcetina. %mor tzaqik u calcetina. %eng %spa se perdio su calcetin. R m. %mor m. %eng %spa m. C ararik. %mor ararik. %eng %spa ....... *C8-30 P xa xutij awaqan? %mor xa xutij awaqan? %eng %spa es que lo comio tu pie. Ca ay, ay. = ay, ay. %mor ay, ay. %eng %spa ay, ay. C k'ota awatas. %mor k'ota awatas. %eng %spa no tienes botas. Ca nqaj jun wachoch e kik'. = kinqaj jun rachoch e ch'ich'. %mor *k-0-in/qaj jun #r-achoch e: ch'ich'. %eng %spa voy a prestar una casa del carro. P jah? %mor jah? %eng %spa que. Ca qaj jun achoch e kik'. = kinqaj jun rachoch e ch'ich'. %mor *k-0-*in/qaj jun *r-achoch e: ch'ich'. %eng %spa P chana b'ale. %mor chana b'ale. %eng %spa hagalo pues. Ca kol a tixik. = akol xa katixik. %mor akol xa *k-0/tix-ik. %eng %spa es que se riega. R katix ta chik e je ka'ana le. %mor k-0/tix ta chi-k e je k-0-a/b'an-a le. %eng %spa ya no lo riegues, hagalo asi. R chawesaj impe lawaqan. %mor ch-0-aw/esa-j impe le: aw-aqan. %eng %spa quita tu pie. R chiri kaqan wicha. %mor chiri kaqan wicha. %eng %spa aqui lo haces dice. P le a Carlos le (le chikop ku'an chi jun). %mor le a Carlos le (le chikop ku'an chi jun). %eng %spa Carlos ese. P nk'ule keb' chik? %mor nk'ule keb' chik? %eng %spa y los otros 2. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa ese. P le keb' u rued. %mor le keb' u rued. %eng %spa sus 2 ruedas. R chawesaj k'u la q'ab', lee'. %mor chawesaj k'u la q'ab', lee'. %eng %spa quita tu mano. P nkuq'itaj kok b'ik. %mor nkuq'itaj kok b'ik. %eng %spa no puede entrar. R chayampe loqe'. %mor chayampe loqe'. %eng %spa traigalo. C uk'le. %mor uk'le. %eng %spa con el. P ke inkatzaq taj. %mor ke inkatzaq taj. %eng %spa no se cae. R ntaq ixk'ub'. %mor ntaq ixk'ub'. %eng %spa los tefuntes. P chama chi k'ula le june'. %mor chama chi k'ula le june'. %eng %spa haga el otro. R ay kab'ek ri, ah. %mor ay kab'ek ri, ah. %eng %spa se va ahorita. Ca ay xelik. = ay xelik. %mor ay x-0/el-ik. %eng %spa ay salio. P b'ay a Carlos. %mor b'ay a Carlos. %eng %spa vaya Carlos. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. *C8-31 C jawi ka'e wi la chi'ch. %mor jawi ka'e wi la chi'ch. %eng %spa en donde va el carro. Ca inqupij in e nayl. *** = kinqupij in e nayl. %mor *k-0-in/qupi-j in e: nayl. %eng %spa yo no quiero el naylon. P jah? %mor jah? %eng %spa que. Ca qupij in e lay. = kinqupij in e nayl. %mor *k-0-*in/qupi-j in e: nayl. %eng %spa yo voy a cortar el naylon. P kink'am b'i in agorr. %mor kink'am b'i in a-gorr. %eng %spa yo voy a llevar la gorra. Ca ah noh. = ah noh. %mor ah noh. %eng %spa ah no. C kakoj le nayl, che le jun. %mor kakoj le nayl, che le jun. %eng %spa vas a poner el naylon el uno. Ca jela le chi ut cha'. = jela le chi k'ut cha'. %mor jela le chi k'u-t /cha'. %eng %spa por alli dice. Ca naj jelale'. = naj jelale'. %mor naj jelale'. %eng %spa por alli. P jawi xak'am wila gorr dah. %mor jawi xak'am wila gorr dah. %eng %spa en donde trajistes la gorra. P Carlos ay. %mor Carlos ay. %eng %spa Carlos. R jawii k'oowi nu k'ik'. = jawi kowi le nu ch'ich'. %mor jawi kowi le nu ch'ich'. %eng %spa en donde esta mi carro. P ak'o k'ule, k'o k'ule jun awuj. %mor ak'o k'ule, k'o k'ule jun awuj. %eng %spa y tienes tu libro. Ca tixoq te'l. = at iixoq al te'l. %mor at i:xoq *al te'l. %eng %spa eres mujer Candelaria. P Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. P ak'o k'ule jun awuj? %mor ak'o k'ule jun awuj? %eng %spa y tienes tu libro. Ca k'oo taj, tzaqik. = ma k'o taj, xtzaqik. %mor *ma /k'o: ta-j, *x-0/tzaq-ik. %eng %spa no hay se cayo. P jawii xaya wih? %mor jawii xaya wih? %eng %spa en donde lo pusistes. Ca no'. = no'. %mor no'. %eng %spa no. Rat xelaq'ax b'ik cha'. %mor xelaq'ax b'ik cha'. %eng %spa lo robaron. P iya. %mor iya. %eng %spa a si. Rat ma xelaq'ax b'i kumal. %mor ma xelaq'ax b'i kumal. %eng %spa no, lo robaron por. Rat ak'alab' cha'. %mor ak'alab' cha'. %eng %spa los ni¤os dice. P ah. %mor ah. %eng %spa ah. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. *C8-32 P la k'ute jasche kak'ut chiki wach. %mor la k'ute jasche kak'ut chiki wach. %eng %spa ya vistes porque se los muestras. Ca lee kupe'. = lee kape. %mor lee kape. %eng %spa el cafe. R inkowin ta in. %mor inkowin ta in. %eng %spa yo no puedo. P chakojo qaj at. %mor chakojo qaj at. %eng %spa pongalo ud. C ah, no chaya che le jun. %mor ah, no chaya che le jun. %eng %spa daselo a uno. P cha tzuk. %mor cha tzuk. %eng R in kin kowin ta in. %mor in kin kowin ta in. %eng %spa yo no puedo. C kat kowin k'ut. %mor kat kowin k'ut. %eng %spa puedes pues. R uy e jun at q'e'. %mor uy e jun at q'e'. %eng %spa uy los de nosotros. P chanampe at a Carlos. %mor chanampe at a Carlos. %eng %spa haga ud. Carlos. P kat kowinik? %mor kat kowinik? %eng %spa puedes. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. P katkowinik? %mor k-at/kowin-ik? %eng %spa puedes. Ca kowin taj in. = ma kinkowin ta in. %mor *ma *k-*in/kowin ta-!j in. %eng %spa yo no puedo. P jasche'. %mor jasche'. %eng %spa porque. R uy, kichij chike. %mor uy, kichij chike. %eng %spa desbaratalo. C kowin k'ut, xaq chawilo. %mor kowin k'ut, xaq chawilo. %eng %spa puedo pues, solo vealo. C sib'ilaj utz, jawii k'owi le jun. %mor sib'ilaj utz, jawii k'owi le jun. %eng %spa es muy bueno, donde esta el uno. Ca k'oo ta chik keb' wuj. = k'oo ta chik keb' wuj. %mor /k'o: ta chi-k keb' wuj. %eng %spa ya no estan los otros 2 libros. P Carlos, Carlos a utz kawil le jun kuenta ri'. %mor Carlos, Carlos a utz kawil le jun kuenta ri'. %eng %spa Carlos, Carlos mejor si ves esta cosa. Ca k'o ta chik xa keb' qan. = n k'oo ta chik xa keb' raqan. %mor *n /k'o: ta chi-k xa keb' r-aqan. %eng %spa ya no hay solo 2. P inchike'. %mor inchike'. %eng %spa cual. R le. %mor le. %eng %spa ese. C le le', no'. %mor le le', no'. %eng %spa ese. R inkowin ta in chare. %mor inkowin ta in chare. %eng %spa yo no puedo. C kat kowin, kat kowinik. %mor kat kowin, kat kowinik. %eng %spa puedes, puedes. *C8-33 P chawilo jawi lele k'owile. %mor chawilo jawi lele k'owile. %eng %spa miralo, donde esta. C chawila. %mor chawila. %eng %spa mira. P le nkawilo jikom uchi lee. %mor le nkawilo jikom uchi lee. %eng %spa yo veo que esta recto. R le. %mor le. %eng %spa ese. P ma re taj. %mor ma re taj. %eng %spa no es. R jawi k'uwih? %mor jawi k'uwih? %eng %spa donde esta. P le, chatzukuj, chatzukuj. %mor le, chatzukuj, chatzukuj. %eng %spa buscalo, buscalo. R kinkowin ta in charech. %mor kinkowin ta in charech. %eng %spa yo no puedo a eso. P yamero ya kariqa le. %mor yamero ya kariqa le. %eng %spa yamero lo encuentras. C ya mero, jas k'o chirij? %mor ya mero, jas k'o chirij? %eng %spa yamero, que tiene sobre. C k'o le jun raqan le tz'ikin. %mor k'o le jun raqan le tz'ikin. %eng %spa tiene un su pie el pajaro. C yle jun raqan le aq, chatzukuj. %mor yle jun raqan le aq, chatzukuj. %eng %spa y su pie del cerdo, buscalo. R a Carlos. %mor a Carlos. %eng %spa Carlos. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. R cha'ana k'ule ri', che kayojij. %mor cha'ana k'ule ri', che kayojij. %eng %spa haga esto, porque lo descompones. Ca inkowin ta in. = kinkowin ta in. %mor *k-in/kowin ta in. %eng %spa yo no puedo. R che kayojij? xel chile june. %mor che kayojij? xel chile june. %eng %spa porque lo descompones, salio el otro. R awumal, uy le. %mor awumal, uy le. %eng %spa por ud. uy ese. C kat kowin k'ut. %mor kat kowin k'ut. %eng %spa lo puedes pues. R nk'ule ri ah. %mor nk'ule ri ah. %eng %spa y esto. P chana k'ut a Carlos. %mor chana k'ut a Carlos. %eng %spa hagalo pues Carlos. Ca a Te'l. = al Tel. %mor al Tel. %eng %spa Candelaria. Ca keb'e', dih ekeb' te'l utz ale'. = le keb'e, dile keb'e al tel. %mor le keb'e, dile keb'e al tel. %eng %spa los 2 muchacha los 2. Ca chi'. = utz ale chiri. %mor utz ale chiri. %eng %spa mejor eso aqui. Ca te'l e keb' ak'ama loq. = al tel le keb' jak'ama loq. %mor *al tel le: keb' *j-0-a/k'am-a la-oq. %eng %spa Candelaria los 2 andan a traerlos. Ca ut'eb'ej te'l. = kawetz'ab'ej al tel. %mor *k-0-*aw/etz'an-b'e-j *al tel. %eng %spa lo juegas Candelaria. *C8-34 Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C le keb', jas uwach le keb'. %mor le keb', jas uwach le keb'. %eng %spa los 2 que son los 2. Ca ki' k'oo 'oj che'. = a ki' k'oo oj chuwe'. %mor a ki' /k'o: oj chi-w-e'. %eng %spa fijate que tengo tos. P k'oo oj chawech. %mor k'oo oj chawech. %eng %spa tienes tos. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P iya, xa katij kab' i. %mor iya, xa k-0-a/tij kab' i. %eng %spa a si, es que comes panela. Ca te'l. = al te'l. %mor *al te'l. %eng %spa Candelaria. R sach? %mor sach? %eng %spa que. Ca tixe'j i xe le xokale'. = xixe'j iwib', che le xoq'a le'. %mor x-0-i/xe'j iw-*ib', che le: xoq'a le'. %eng %spa se asustaron cuando. P ja. %mor ja. %eng %spa que. Ca xel inchaqat. = xel inchaqat. %mor x-0/el inchaqat. %eng %spa salio un pedazo. P jasche'. %mor jasche'. %eng %spa porque. Ca noh. = noh. %mor noh. %eng %spa no. P jawii x'ewih? %mor jawii x'ewih? %eng %spa donde se fue. R ka'anta china k'una da. %mor ka'anta china k'una da. %eng %spa ya no lo hagas muchacho. Ca le june' le jun keb'. = le jun taq keb'. %mor le jun taq keb'. %eng %spa los 2. P inchike? %mor inchike? %eng %spa cual. Ca k'o chiri'. = k'oo chiri'. %mor /k'o: chiri'. %eng %spa hay aqui. P jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es. Ca wuj wate'i'. = b'ateriy. %mor b'ateriy. %eng %spa bateria. C jas uwach le juni'? %mor jas uwach le juni'? %eng %spa que es este uno. P jas k'uwacha ale le'? %mor jas k'uwacha ale le'? %eng %spa y que es eso. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jas k'uwach ale'? Carlos. %mor jas k'uwach ale'? Carlos. %eng %spa y que es eso Carlos. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jas uwach ale le'? %mor jas uwach ale le'? %eng %spa que es eso. *C8-35 Ca k'oo taj. = k'oo taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. P le, le riri? %mor le, le riri? %eng %spa esto. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P le ririri? %mor le ririri? %eng %spa esto. C le raqan le rompecab'eza. %mor le raqan le rompecab'eza. %eng %spa el pie del rompecabezas. Ca ink'ob'oh. = kinch'ob'oh. %mor *k-0-in/ch'ob'-oh. %eng %spa lo se. C le b'aterias. %mor le b'aterias. %eng %spa las baterias. Ca le le'. = le le'. %mor le le'. %eng %spa ese. P saj k'ut. %mor saj k'ut. %eng %spa venga pues. C tzaj k'ut. %mor tzaj k'ut. %eng %spa venga pues. R a Carlos cha'. %mor a Carlos cha'. %eng %spa Carlos dice. C ku'an juntiro. %mor ku'an juntiro. %eng %spa lo hace todo. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P la k'ut katkowinike'. %mor la k'ut katkowinike'. %eng %spa ya ves puedes. Ca xel nuchu'l. = xel nuchu'l. %mor x-0/el nu-chu'l. %eng %spa salio mi orin. R ay, chix. %mor ay, chix. %eng %spa ay, chix. Ca xel nuchu'l pa nupatalon. = xel nuchu'l pa nupantalon. %mor x-0/el nu-chu'l pa nu-pantalon. %eng %spa mi pantalon. R cha'ana te kaqajal la pantalon. %mor cha'ana te kaqajal la pantalon. %eng %spa hagalo despues te cambiamos el pantalon. R cha'ana. %mor cha'ana. %eng %spa hagalo. Rat esa le kal k'amo wik. %mor esa le kal k'amo wik. %eng %spa esos que puedes. Rat axa ma xu'am panoq. %mor axa ma xu'am panoq. %eng %spa porque no lo hizo. R a ki xel luchul pu pantalon. %mor a ki xel luchul pu pantalon. %eng %spa fijate que se orino en su pantalon. R le, kucha, chama la la saq muda. %mor le, kucha, chama la la saq muda. %eng %spa traiga tu blanco, muda. R u, chaqe lu playera le. %mor u, chaqe lu playera le. %eng %spa se mojo su playera. R chaya kuloq dah xelik. %mor chaya kuloq dah xelik. %eng %spa sientate, muchacho, salio. R chaya kuloqe. %mor chaya kuloqe. %eng %spa traigalo. *C8-36 Rik chaya lu pantalon xa kojon. %mor chaya lu pantalon xa kojon. %eng %spa dale su pantalon, es que tiene. Rik usiera, ay, xch'aqe'ik. %mor usiera, ay, xch'aqe'ik. %eng %spa puesto su sierra se mojo. Rik lu pantalon. %mor lu pantalon. %eng %spa su pantalon. Rat xa pataq le ra xel uloq. %mor xa pataq le ra xel uloq. %eng %spa en sus piernas salio. R da, chaya kuloq. %mor da, chaya kuloq. %eng %spa muchacho, damelo. Rat pa taq le raxel uloq. %mor pa taq le r-axel uloq. %eng %spa entre sus piernas salio. Ca xelik e', xelik. = xelik e', xelik. %mor x-0/el-ik e', x-0/el-ik. %eng %spa salio, salio. R ay, xelik, qaja la la pantalon. %mor ay, xelik, qaja la la pantalon. %eng %spa ay salio, cambiemos tu pantalon. Ca no', k'ama b'a b'a loq. = jak'ama b'a loq. %mor *j-0-*a/k'am-a b'a la-oq. %eng %spa anda a traerlo. Rat noj, xa pu k'olik, enaq ere. %mor noj, xa pu k'olik, enaq ere. %eng %spa acaso hay, se ha ido el de el. Rat pa ch'ajikil. %mor pa ch'ajikil. %eng %spa para lavarlo. R b'ay, k'o ta chi b'ala. %mor b'ay, k'o ta chi b'ala. %eng %spa vaya, entonces ya no hay. Rik ke'e kuri le Pelip. %mor ke'e kuri le Pelip. %eng %spa entonces se va Felipe dice. R xel nu chul cha. %mor xel nu chul cha. %eng %spa salio mi orin. Ca chipa'. = chachapa'. %mor *ch-0-*a/chap-a'. %eng %spa agarralo. Ca xe'ek. = xe'ek. %mor x-e/b'e:-ik. %eng %spa se fue. Ca xe'ek. = xe'ek. %mor x-e/b'e:-ik. %eng %spa se fue. C xelik, lee jun. %mor xelik, lee jun. %eng %spa salio el uno. Ca xa xakik. = xa xokik. %mor xa x-0/ok-ik. %eng %spa es que entro. P kutzaq taj. %mor kutzaq taj. %eng %spa no alcanza. C matzaq at. %mor matzaq at. %eng %spa no lo bota. R xokik. %mor xokik. %eng %spa hay. C k'o le jun ch'ich chupam. %mor k'o le jun ch'ich chupam. %eng %spa esta el peque¤o adentro. Ca ixk'u cha'. = ixk'u cha'. %mor ixk'u /cha'. %eng %spa te tuntes dice. Ca wesaj e jun me's. = chawesaj e jun me's. %mor *ch-0-aw/esa-j e: jun me's. %eng %spa quita ese gato. Ca ma utz taj. = ma utz taj. %mor ma utz ta-j. %eng %spa no esta bien. *C8-37 P le a Carlos. %mor le a Carlos. %eng %spa ese Carlos. Ca le jun, le cha'. = le jun, le cha'. %mor le jun, le /cha'. %eng %spa ese uno, ese dice. P chak'amampe pan e jun ame'se. %mor chak'amampe pan e jun ame'se. %eng %spa traiga ese gato. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que? P chak'ampe qan ejun ame'se. %mor chak'ampe qan ejun ame'se. %eng %spa traiga ese gato. P no, le me's. %mor no, le me's. %eng %spa no, el. C le me's. %mor le me's. %eng %spa el gato. Ca me's i'? = me's i'? %mor me's i'? %eng %spa este gato. C le me's. %mor le me's. %eng %spa el gato. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C le me'si keb'. %mor le me'si keb'. %eng %spa los gatos son 2. Rik chapampe na le. %mor chapampe na le. %eng %spa agarra esto. R kana le luz, jas kuwach. %mor kana le luz, jas kuwach. %eng %spa hagamos la luz, y que es. R e junajeri? le riri? %mor e junajeri? le riri? %eng %spa esta casa. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. R le ri'. %mor le ri'. %eng %spa esto. Ca teloq tat. = chateloq, ma kata taj. %mor *ch-at/el-oq, *ma *k-0-*a/ta' ta-j. %eng %spa quitate no oyes. Ca tzelob'ik. = ketzelob' b'ik. %mor *k-0/etzelob' b'i-k. %eng %spa se descompone. C jas uwach? a Carlos? %mor jas uwach? a Carlos? %eng %spa que es? Carlos? R dah cha'. %mor dah cha'. %eng %spa muchacho dice. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es. R jas uwach eri? %mor jas uwach eri? %eng %spa que es esto. Ca chob' taj, jah. = ma kinch'ob' taj. %mor *ma *k-0-*in/ch'ob' ta-j. %eng %spa no lo se. R jas uwach eri'? %mor jas uwach eri'? %eng %spa que es esto. Ca inchob' taj. = ma kinch'ob' taj. %mor *ma *k-0-in/ch'ob' ta-j. %eng %spa no lo se. *C8-38 P le riri', jas uwach e jun. %mor le riri', jas uwach e jun. %eng %spa esta que esta. P cuenta ri? %mor cuenta ri? %eng %spa casa. R Carlos cha'. %mor Carlos cha'. %eng %spa Carlos dice. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P le, jas uwach le jun q'eqi'. %mor le, jas uwach le jun q'eqi'. %eng %spa que es este negro. R dacha'. %mor dacha'. %eng %spa muchacho. Ca lee k'ik. = le ch'ich'. %mor le ch'ich'. %eng %spa el carro. C le junam, k'o le keb'. %mor le junam, k'o le keb'. %eng %spa igual, estan los 2. Ca ke'l b'ik, k'el b'i'. = kel b'ik. %mor k-0/el b'i-k. %eng %spa sale. P le jun pataxe'. %mor le jun pataxe'. %eng %spa el pato. Ca ay xel chik. = ay xel chik. %mor ay x-0/el chi-k. %eng %spa ay salio. P b'ay. %mor b'ay. %eng %spa vaya. C b'ay, chaya le jun. %mor b'ay, chaya le jun. %eng %spa vaya, da el uno. P chana wa nik. %mor chana wa nik. %eng %spa compongalo. R jawii xe'e wih? %mor jawii xe'e wih? %eng %spa donde se fue. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa ese. C jawi? a Carlos, chawilo? %mor jawi? a Carlos, chawilo? %eng %spa donde? Carlos vistes? C chawilampe'l. %mor chawilampe'l. %eng %spa mira pues. Ca k'o ta chik e we keb'. = ma k'oo ta chik e le keb'. %mor *ma /k'o: ta chi-k e le: keb'. %eng %spa ya no estan los 2. Ca tzaq chik e jun. = xtzaq chi le jun. %mor *x-0/tzaq chi-!k le: jun. %eng %spa se perdio el otro. P chinchike? %mor chinchike? %eng %spa cual. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P chinchike jun? %mor chinchike jun? %eng %spa cual de uno. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C jachike jun? %mor jachike jun? %eng %spa cual uno? Ca noh k'oo ta chik. = noh k'oo ta chik. %mor noh /k'o: ta chi-k. %eng %spa no, ya no hay. *C8-39 R tzirike ah. %mor tzirike ah. %eng %spa se compuso. Ca k'oolik e, le' le'. = k'oolik e, le' le'. %mor /k'o:-l-ik e, le' le'. %eng %spa hay. R wile'? %mor wile'? %eng %spa donde esta. C ah, nk'ota modo. %mor ah, nk'ota modo. %eng %spa no se puede. R u, tare b'i chirij. %mor u, tare b'i chirij. %eng %spa lo siguio, vaya, vaya. P tak'ab'a kub'i linaj pataxi chuwach. %mor tak'ab'a kub'i linaj pataxi chuwach. %eng %spa para al pato delante. P b'ay, tak'e taj. %mor b'ay, tak'e taj. %eng %spa vaya no se para. R a Carlos. %mor a Carlos. %eng %spa Carlos. P jas pure le riri'? %mor jas pure le riri'? %eng %spa y que es esto. R b'ay, b'aya, b'aya, b'ay. %mor b'ay, b'aya, b'aya, b'ay. %eng %spa vaya, vaya. P ah, xel chi jutij. %mor ah, xel chi jutij. %eng %spa salio otra vez. R qana chu'anik, ah, ah xe'ek. %mor qana chu'anik, ah, ah xe'ek. %eng %spa arreglemos otra vez, se fue. Ca te'l ntaq weti'y. = al te'l ntaq watari. %mor *al te'l ntaq watari. %eng %spa estas botas. R b'ay, jassach? %mor b'ay, jassach? %eng %spa vaya que es. Ca taq wati'y k'oo chuxe'. = intaq wataria k'oo chuxe'. %mor intaq wataria /k'o: chi-u-xe'. %eng %spa estas b'otas, estan deb'ajo. Ca le', kix keb' raqan. = a ki xa keb' raqan. %mor a ki xa keb' raqan. %eng %spa fijate que solo 2 pies. R chawesaje'. %mor chawesaje'. %eng %spa quita. C chawesaj le jun. %mor chawesaj le jun. %eng %spa quita el uno. Ca le jun qachoch. = le jun qachoch. %mor le jun qachoch. %eng %spa nuestra casa. Ca laj choch. = le naj qachoch. %mor le naj qachoch. %eng %spa nuestra casita. Ca a'an jun aweh. = a ka'an jun aweh. %mor *a *k-0-a/b'an jun aw-eh. %eng %spa vos hacer un tuyo. P eh, tawen. %mor eh, tawen. %eng %spa esta bien. Ca te'le', b'ay a Te'l. = al Tel le, b'ay al Tel. %mor al Tel le, b'ay al Tel. %eng %spa Candelaria, vaya Candelaria. R m. %mor m. %eng %spa m. Ca te'l ab'a lale'. = al te'l kab'ana le'. %mor *al te'l *k-0-*a/b'an-a le'. %eng %spa Candelaria haces eso. Ca le chob'oh a kuwach a le'. = a kach'ob'oh jas k'u wach ale'? %mor *a *k-0-*a/ch'ob'-oh jas k'u u-wach are'? %eng %spa y sabes que es eso. *C8-40 R wateria. %mor wateria. %eng %spa bateria. Ca oo chi jun chik. = k'oo chi jun chik. %mor /k'o: chi jun chi-k. %eng %spa hay otro. Ca wesaj e me's. = wesaj e me's. %mor *ch-0-aw/esa-j e: me's. %eng %spa quita el gato. P m. %mor m. %eng %spa m. Ca ay wich' kel loq. = ay le jun wich' kel loq. %mor ay *le: *jun wich' k-0/el la-oq. %eng %spa el peque¤o sale. P m. %mor m. %eng %spa m. Ca wich' ak'al. = wich' ak'al. %mor wich' ak'al. %eng %spa peque¤o ni¤o. P wich' ak'al ya. %mor wich' ak'al ya. %eng %spa peque¤o ni¤o. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P le riri'. %mor le riri'. %eng %spa esto. Ca no', no' etaj. = no mare taj. %mor no mare taj. %eng %spa no es esto. Ca li'. = ri. %mor ri. %eng %spa esto. P ah jas tzij. %mor ah jas tzij. %eng %spa de veras. C ah le wich' ak'al. %mor ah le wich' ak'al. %eng %spa el peque¤o ni¤o. P aje ka'an ate ri'. %mor aje ka'an ate ri'. %eng %spa asi hace ud. Ca ki'an taj. = ma kin'an taj. %mor *ma k-0-in/b'an ta-j. %eng %spa no lo voy hacer. P jasche'? katoq yaa. %mor jasche'? katoq yaa. %eng %spa porque, porque lloras. P jas k'ule k'o chupame ri. %mor jas k'ule k'o chupame ri. %eng %spa y que hay adentro de esto. P al mari'ye? %mor al mari'ye? %eng %spa Maria. R are le naj june'. %mor are le naj june'. %eng %spa es el uno. R kapilia taq'e. %mor kapilia taq'e. %eng %spa ............. C le jun Saq upam. %mor le jun Saq upam. %eng %spa el de fondo blanco. P le riri'. %mor le riri'. %eng %spa esto. R m. %mor m. %eng %spa m. C ah je. %mor ah je. %eng %spa ah si. P iya'? peri are ujalom inaj me'si, no. %mor iya'? peri are ujalom inaj me'si, no. %eng %spa pero esto es la cabeza del gato no. P iya', peri are u jalom inaj me'si no. %mor iya', peri are u jalom inaj me'si no. %eng %spa pero esto es la cabeza del gato, no. *C8-41 R are la'. %mor are la'. %eng %spa es pues. Ca jolom e nik. = lujolom e, nik. %mor *le: *u-jolom e, nik. %eng %spa su cabeza, saber. C jas uwach a Carlos. %mor jas uwach a Carlos. %eng %spa y que es Carlos. P peri nk'o ta raqan? %mor peri nk'o ta raqan? %eng %spa pero no tiene pie. R k'olik xa xtzaqik. %mor k'olik xa xtzaqik. %eng %spa tiene pero se perdio. P iya'. %mor iya'. %eng %spa a si. R a Carlos. %mor a Carlos. %eng %spa Carlos. Ca qachoch. = le qachoch. %mor *le: qa-choch. %eng %spa su casa nuestra casa. P tonqe je u'anoma la le le'. %mor tonqe je u'anoma la le le'. %eng %spa entonces asi estaba, entonces asi es la. C rachoch le chich'. %mor rachoch le chich'. %eng %spa la casa del carro. R are k'ut. %mor are k'ut. %eng %spa es pues. P Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P nk'ule raqan e riri'. %mor n k'u le r-aqan e riri'. %eng %spa y el pie de esto. Ca k'o taj. = ma ko taj. %mor *ma /k'o: ta-j. %eng %spa no esta. P jawii x'e wih? %mor jawii x'e wih? %eng %spa donde se fue. Ca k'o: ta chik. = k'o: ta chik. %mor /k'o: ta chi-k. %eng %spa Ca no' muya taj. = ma kuya taj. %mor ma *k-0-u/ya' ta-j. %eng %spa no la da. C jun chik? %mor jun chik? %eng %spa otro. R chaya chi k'uloq. %mor chaya chi k'uloq. %eng %spa damelo. P le a Carlos. %mor le a Carlos. %eng %spa CArlos. C le rachoch le patax. %mor le rachoch le patax. %eng %spa la casa del pato. Ca wile naq. = wile winaq. %mor wile winaq. %eng %spa donde estan las personas. C wile naq. %mor wile naq. %eng %spa donde estan las personas. Ca qana manik. = qana ub'anik. %mor *k-0-qa/b'an-a *u/b'an-PASS1-ik. %eng %spa arreglemoslo.m Ix uu. %mor uu. %eng %spa uu. Rik uu. %mor uu. %eng %spa uu. *C8-42 Ix ixk'o paja chi. %mor ixk'o paja chi. %eng %spa estan en la casa. Rat chatok kuloq. %mor chatok kuloq. %eng %spa entra. Ix k'o paja ton chi. %mor k'o paja ton chi. %eng %spa esta en la casa Antonia dice. C le keb'. %mor le keb'. %eng %spa los 2. Ca keb' raqan. = keb' raqan. %mor keb' raqan. %eng %spa 2 pies. C le kijeb'. %mor le kijeb'. %eng %spa los 4. Rat ink'olik nan. %mor ink'olik nan. %eng %spa estoy mama. Ix eh utz b'ala chi, ton inkatij. %mor eh utz b'ala chi, ton inkatij. %eng %spa esta bien dice, no quieres tomar. Ix juqub' a maycena. %mor juqub' a maycena. %eng %spa un poco de maicena. Rat malay tzi maltiox chawe nan. %mor malay tzi maltiox chawe nan. %eng %spa vaya, gracias a ud. se¤ora. Ix qub' maycena chi'. %mor qub' maycena chi'. %eng %spa solo un poco de maycena. Rat kulaqajoq. %mor kulaqajoq. %eng %spa sientate. Ix xik'ow wa lere kincha. %mor xik'ow wa lere kincha. %eng %spa pasaria el de ella diga. C le jun chik ah. %mor le jun chik ah. %eng %spa el otro ah. Rat are tzima kik'ow tala nan. %mor are tzima kik'ow tala nan. %eng %spa eso no se va a pasar se¤ora. Rat utz kowin chik. %mor utz kowin chik. %eng %spa mejor pesa. Ca kixik. = xk'isik. %mor *x-0/k'is-ik. %eng %spa se termino. Rat tzima ki k'ow tala. %mor tzima ki k'ow tala. %eng %spa no se pasara. Ix qatzi x'ela. %mor qatzi x'ela. %eng %spa eso se iria. Rat qa tzare, x'e la weta. %mor qa tzare, x'e la weta. %eng %spa a si es, no si nos. Rat qaloqoj qib'. %mor qaloqoj qib'. %eng %spa amarramos. Ca chipa kax, ka'ek. = kuchap wakax, ka'ek. %mor *k-0-*u/chap wakax, k-0/b'e:-ik. %eng %spa agarra vaca. Ix are ri puwaq. %mor are ri puwaq. %eng %spa es por el dinero. Rat puwaq ku'ano, xen jala la le puwaq. %mor puwaq ku'ano, xen jala la le puwaq. %eng %spa dinero hace, fui a prestar dinero. C ka'antaj. %mor ka'antaj. %eng %spa no lo hagas. Rik jachin ya'a. %mor jachin ya'a. %eng %spa quien lo dio. *C8-43 Rat k'ax ku'ano, ku k'ulaj. %mor k'ax ku'ano, ku k'ulaj. %eng %spa hace da¤o, ya no. Rat tachi qanima, qab'aqik k'a. %mor tachi qanima, qab'aqik k'a. %eng %spa recibe nuestro corazon, esta muy acido. Ix qatzi k'o. %mor qatzi k'o. %eng %spa esta muy acido. Rat katiyon qapan rumal. %mor katiyon qapan rumal. %eng %spa mas duele el estomago por eso. Ix tzij k'ut di. %mor tzij k'ut di. %eng %spa de veras muchacha. Rat are k'ut tzi junam. %mor are k'ut tzi junam. %eng %spa a si pues, es igual. Ix x'an taj la rumal. %mor x'an taj la rumal. %eng %spa ya lo hizo. Rat ay tzi ma reta kowi. %mor ay tzi ma reta kowi. %eng %spa no esta en eso. Ca le le' chik. = le le' chik. %mor le le' chik. %eng %spa ese. Ix teneri tzi karaj qa si'. %mor teneri tzi karaj qa si'. %eng %spa es cuando nos hace falta le¤a. Rat pares karaj k'ut. %mor pares karaj k'ut. %eng %spa por eso, a si es quiera. Ix kaji chi, kaji chi. %mor kaji chi, kaji chi. %eng %spa si, es que. Ix kiki'an ne lintaq ak'alab'. %mor kiki'an ne lintaq ak'alab'. %eng %spa y lo hacen los ni¤os. Rik kikian ne la k'alab'. %mor kikian ne la k'alab'. %eng %spa lo hacen los ni¤os. Ix kiki an ne la kalab' tapa k'ula. %mor kiki an ne la kalab' tapa k'ula. %eng %spa lo hacen los ni¤os, y cuanto mas. Rik kikian ne la kalab'. %mor kikian ne la kalab'. %eng %spa lo hacen los ni¤os. Rat kiki'ano, kel qa k'ux chikij. %mor kiki'ano, kel qa k'ux chikij. %eng %spa lo hacen, les tenemos pena. Ix pares kikian la k'alab'. %mor pares kikian la k'alab'. %eng %spa por eso lo hacen los ni¤os. R a utz ale. %mor a utz ale. %eng %spa si esta bien eso. Rat are k'u xu'ana re, xaq k'u pamaj. %mor are k'u xu'ana re, xaq k'u pamaj. %eng %spa eso fue lo que hizo, solo diarrea. Ca jah? le le'? = jah? le le'? %mor jah? le le'? %eng %spa casa, ese. Rat utz atixoq. %mor utz atixoq. %eng %spa mejor que eres mujer. Ix pa k'ula le re, xa k'une. %mor pa k'ula le re, xa k'une. %eng %spa mas cuanto ma el y acaso hizo. Ix qolaja xu'ano. %mor qolaja xu'ano. %eng %spa mas cosas. Ca utz taj. = ma utz taj. %mor ma utz taj. %eng %spa no esta b'ien. Ca le xa'anoh. = le xa'anoh. %mor le x-0-a/b'an-oh. %eng %spa lo que hicistes. *C8-44 Ix war le xu'ano. %mor war le xu'ano. %eng %spa y lo que hizo. Rat no jelale xu'ane juni jelale. %mor no jelale xu'ane juni jelale. %eng %spa no por alli, hizo uno por alli. C le jun palaj le imul. %mor le jun palaj le imul. %eng %spa una cara de conejo. Ix le jelale. %mor le jelale. %eng %spa por alli. Ca alaj. = palaj. %mor palaj. %eng %spa cara. Ix no nk'ota k'u xu'ano. %mor no nk'ota k'u xu'ano. %eng %spa y no hizo nada. C k'ole imul. %mor k'ole imul. %eng %spa esta el conejo. R ko chiriri. %mor ko chiriri. %eng %spa esta aqui. C ah je'. %mor ah je'. %eng %spa ah si. Rat are ta k'ori kinb'isoj. %mor are ta k'ori kinb'isoj. %eng %spa si hubiera que decir. Ix pares weta k'olik. %mor pares weta k'olik. %eng %spa por eso si hubiera. P no xaya puch, xaya taj. %mor no xaya puch, xaya taj. %eng %spa lo distes pues, no lo distes. R chiri, le le. %mor chiri, le le. %eng %spa aqui, esto. Rat ne kantaj ta nu k'ayin wa. %mor ne kantaj ta nu k'ayin wa. %eng %spa ya no tengo tiempo para vender tomates. C chikil uwi. %mor chikil uwi. %eng %spa de cabeza. Rat xaq kimb'isoj. %mor xaq kimb'isoj. %eng %spa solo estoy triste. P no' pujalom. %mor no' pujalom. %eng %spa no su cabeza. Rat maltiox chawe nan. %mor maltiox chawe nan. %eng %spa gracias a ud. se¤ora. C pujolom, ah je'. %mor pujolom, ah je'. %eng %spa su cabeza, ah si. Rik are maja kenya le ke di. %mor are maja kenya le ke di. %eng %spa todavia no dado el de ellos. C ah je'. %mor ah je'. %eng %spa ah si. Ca pel keb'e. = apel le keb'. %mor apel le keb'. %eng %spa Felipe lo 2. C k'oole oxib' le in. %mor k'oole oxib' le in. %eng %spa yo tengo 3. Ix le kab'inik karaj. %mor le kab'inik karaj. %eng %spa quiere caminar. Rat ay tzimintera ta la li. %mor ay tzimintera ta la li. %eng %spa esa muchacha no es cabal. Ca oxib', oxib' aweh. = oxib', oxib' aweh. %mor oxib', oxib' aweh. %eng %spa 3, 3 tuyo. *C8-45 C job', job' chanim. %mor job', job' chanim. %eng %spa 5, 5 rapido. Ix tzikin rayija. %mor tzikin rayija. %eng %spa tengo ganas. Rat ...... %mor ...... %eng %spa ........ Ca job'. = job'. %mor job'. %eng %spa 5. Rat xnimata jik. %mor xnimata jik. %eng %spa se empeoro. Ix b'ay na k'ula kinch'anike. %mor b'ay na k'ula kinch'anike. %eng %spa vaya por eso rega¤o. Ix kintzukuj jawi le kink'uje wi. %mor kintzukuj jawi le kink'uje wi. %eng %spa busco donde me estoy. Ca jele' k'oo xib'inel. = jele' k'oo xib'inel. %mor jele' /k'o: /xib'i-n-el. %eng there /exist /scare-ABS-AGT. %spa a si, hay espanto. C le ximine'y. %mor le ximine'y. %eng %spa meti el. P ja. %mor ja. %eng %spa que. Ca m le juni'. = m le juni'. %mor m le juni'. %eng %spa este uno. C le jun, le jun chimenea.m %mor le jun, le jun chimenea.m %eng %spa el uno, la chimenea. Rat ma kasachan ta la. %mor ma k-0/sach-an ta la. %eng NEG INCOMP-3A/forget-ABS NEG EMPH. %spa no se va olvidar. Ix ma ketzoqopin ta k'ut. %mor ma k-e/tzoqopin ta k'u-t. %eng %spa no lo sueltan a uno. Rat e wi lale. %mor e wi lale. %eng %spa donde esta eso. Ca xib'inik cha'. = kaxib'inik cha. %mor *k-0/xib'i-n-ik /cha'. %eng INCOMP-3A/scare-ABS-TIV /say. %spa asusta dice. RAt kawilo, kawilo. %mor kawilo, kawilo. %eng %spa lo ves, lo ves. Ix jawi ri jas kate witzi kachari. %mor jawi ri jas kate witzi kachari. %eng %spa en donde te vas, dice. R le'. %mor le'. %eng %spa ese. P jah? %mor jah? %eng %spa que. C jun patax. %mor jun patax. %eng %spa un pato. Ca k'o wi cha'. = jawi k'o wi cha'. %mor *jawi /k'o: wi /cha'. %eng %spa donde esta dice. Ix pune ta kachalare mintera tala. %mor pune ta kachalare mintera tala. %eng %spa aunque diga asi, eso no esta entero. Ix le xkib' rach'il nela, la. %mor le xkib' rach'il nela, la. %eng %spa es su compa¤ero. *C8-46 Ca k'o ta chik. = k'o ta chik. %mor /k'o: ta chi-k. %eng %spa ya no tiene. C ah, k'ota chik. %mor ah, k'ota chik. %eng %spa ya no tiene. Rat makin tzoqopitaj taj. %mor makin tzoqopitaj taj. %eng %spa no lo suelto. Rat kuje le le le. %mor kuje le le le. %eng %spa y eso tambien. C puwi, puwi. %mor puwi, puwi. %eng %spa sobre, sobre. Rat qatojome jun ja kechana k'ut. %mor qatojome jun ja kechana k'ut. %eng %spa saquemos un aguardiente dice. Ix malay utz b'ari. %mor malay utz b'ari. %eng %spa vaya entonces esta bien. C puwi'le jun pataxe. %mor puwi'le jun pataxe. %eng %spa sobre este pato. Rik eh xama xa wich'. %mor eh xama xa wich'. %eng %spa es que es peque¤o. Rat nkate taj. %mor nkate taj. %eng %spa no es que. R le'. %mor le'. %eng %spa ese. C puwi'. %mor puwi'. %eng %spa sobre. R jun chi wi. %mor jun chi wi. %eng %spa ya es otro. Rat kacha le tata chuwech. %mor kacha le tata chuwech. %eng %spa a si me dice el se¤or. C jelale', rumal k'ole jun puwi'. %mor jelale', rumal k'ole jun puwi'. %eng %spa por alli, es que esta el uno sobre. C le b'ateria. %mor le b'ateria. %eng %spa la bateria. Rat ... %mor ... %eng %spa ..... C ma utz taj tak'alik. %mor ma utz taj tak'alik. %eng %spa no esta bien que este parado. Rat ma junam taje makim b'isoj taj kan. %mor ma junam taje makim b'isoj taj kan. %eng %spa no es igual, no estoy triste. Ix b'ay neri lare, b'ay nerilare. %mor b'ay neri lare, b'ay nerilare. %eng %spa vaya el, vaya el. Ca ejob', ejob'. = ejob', ejob'. %mor ejob', ejob'. %eng %spa son 5, son 5. Ix k'ate ta kaya janri x'e qante'el. %mor k'ate ta kaya janri x'e qante'el. %eng %spa despues rega¤a, se fue a Cantel. C job'. %mor job'. %eng %spa 5. Rat k'ateri. %mor k'ateri. %eng %spa bateria. Ix b'ay ne la re cha. %mor b'ay ne la re cha. %eng %spa vaya el dice. C jun, keb', oxib', job'. %mor jun, keb', oxib', job'. %eng %spa uno, dos, tres, cinco. *C8-47 Ix kawilo wa, wa, wa xa q'ab'arel. %mor kawilo wa, wa, wa xa q'ab'arel. %eng %spa lo tengo que ver, esta bolo. Rat q'ab'arel chi ke nulik. %mor q'ab'arel chi ke nulik. %eng %spa bolo, cuando llego. Rat kawilo chilaj che, chilaj che le. %mor kawilo chilaj che, chilaj che le. %eng %spa lo ves con el, con el. Ix q'ab'arel wa panoq. %mor q'ab'arel wa panoq. %eng %spa que este bolo. C kejeb', job', waxaqib', waxaqib'. %mor kejeb', job', waxaqib', waxaqib'. %eng %spa 4,5,6 dias 8. Ca ah, k'oo ta chik. = ah, k'oo ta chik. %mor ah, /k'o: ta chi-k. %eng %spa oh, ya no hay. C k'oo ta chik, xaq xe. %mor k'o: ta chi-k, xaq xe. %eng %spa ya no hay, solo. Ca wile', petik. = wile', kapetik. %mor wile', *k-0/pet-ik. %eng %spa donde, viene. Ca k'o chi jun eq Pelipo. = k'o chi jun eq Pelipo. %mor /k'o: chi jun eq Pelipo. %eng %spa ya hay otro Felipe. Rat cheri minister chere. %mor cheri minister chere. %eng %spa por eso le es necesario. Ix utzijanik kasa chik. %mor utzijanik kasa chik. %eng RAt pere q'e uj karaj ruchakik. %mor pere q'e uj karaj ruchakik. %eng %spa pero el de nosotros necesita ganarlo. RAt xama kamul, oxmul, kumulij lu rajil. %mor xama kamul, oxmul, kumulij lu rajil. %eng %spa es que son 2, 3 junta su dinero. RAt qatzi xa chuwach awariente ke'e wi. %mor qatzi xa chuwach awariente ke'e wi. %eng %spa solo en aguardiente se va. RAt qatzi xa je kataq chixb'ik. %mor qatzi xa je kataq chixb'ik. %eng %spa como que si lo mandaron. Ix qatzi xa. %mor qatzi xa. %eng %spa es asi. Ca k'oo ta chik. = k'oo ta chik. %mor /k'o: ta chi-k. %eng %spa ya no hay. C k'o le b'elejeb'. %mor k'o le b'elejeb'. %eng %spa hay 9. Ca wile', k'o wich'. = wile', k'o wich'. %mor wile', /k'o: wich'. %eng %spa donde esta dice. Ca lex, le le patax cha'. = lex, le le patax cha'. %mor lex, le le patax /cha'. %eng %spa el pato dice. Ca k'o wi cha, k'o wicha. = jawi k'o wi cha. %mor *jawi /k'o: wi /cha'. %eng %spa donde esta dice. Ca k'oolik cha. = k'oolik cha. %mor /k'o:-l-ik /cha'. %eng %spa esta dice. R ma kinkowin ta chik. %mor ma k-in/kowin ta chi-k. %eng %spa ya no puedo. Ca t'owik cha'. = are xtowik cha'. %mor *are *x-0/to'-ow-ik /cha'. %eng %spa el mio lo ayudo dice. Ca we' i ti'ik cha'. = le we' in xti'ik cha'. %mor *le w-e' in *x-0/ti'-PASS1-ik /cha'. %eng %spa el mio lo ayudo dice. R kinkowin taj cha. %mor k-in/kowin ta-j /cha. %eng %spa y no puedo. C jas ku'an le me's? %mor jas ku'an le me's? %eng %spa que hace el gato. *C8-48 Ca ti'ik. = xti'ik. %mor *x-0/ti'-PASS1-ik. %eng %spa lo mordieron. C ti'i. %mor ti'i. %eng %spa lo mordieron. R ti'ik cha'. %mor ti'ik cha'. %eng %spa lo mordieron dice. C kutij le patax. %mor kutij le patax. %eng %spa lo come el pato. Ca tijoh. = kutijoh. %mor *k-0-*u/tij-oh. %eng %spa lo come. C ah, jasche? jasche? %mor ah, jasche? jasche? %eng %spa porque, porque. Ca atzukuj pa 'achoch. = jatzukuj pa racho'ch. %mor *j-0-a/tzuku-j pa *r-acho'ch. %eng %spa buscalo en su casa. R kintzukuj pa racho'ch. %mor k-0-in/tzuku-j pa r-acho'ch. %eng %spa lo busco en su casa. P chatak'ab'a. %mor chatak'ab'a. %eng %spa paralo. R in karaj ta chike'. %mor in karaj ta chike'. %eng %spa ya no quiere. Ca chapik e', kapik e jun ximinee. = xchapik e, xchapik e jun xib'inel. %mor *x-0/chap-PASS1-ik e, *x-0/chap-PASS1-ik e jun /xib'i-n-el. %eng COMP-3A/catch-PASS1-TIV the one /scare-ABS-AGT. %spa lo agarraron, agarran a un espanto. Ca walijt, walij ta chik. = ma xuwalij ta chik. %mor *ma *x-0-*u/wali-j ta chi-k. %eng %spa ya no se levanto. Ca kamik cha', mik e'. = xkamik cha, xkamik e'. %mor *x-0/kam-ik /cha', *x-0/kam-ik e'. %eng %spa se murio dice, se murio. C y jas ku'an le, ah ku'an le jun? %mor y jas ku'an le, ah ku'an le jun? %eng %spa que hace el, si hace el uno? C re le patax, le jun uch'at. %mor re le patax, le jun uch'at. %eng %spa el pato, su cama. C le jun uch'at le patax. %mor le jun uch'at le patax. %eng %spa la cama del gato. Ca jun uch'at. = jun uch'at. %mor jun uch'at. %eng %spa su cama. C junuch'at. %mor junuch'at. %eng %spa su cama. Ca jun ch'at. = jun ch'at. %mor jun ch'at. %eng %spa su cama. C jun ch'at. %mor jun ch'at. %eng %spa su cama. Ca jun ch'at. = jun ch'at. %mor jun ch'at. %eng %spa su cama. C ah le jun uch'ut le patax. %mor ah le jun uch'ut le patax. %eng %spa su cama del pato. Rat ke'eke, kuchap u seman. %mor ke'eke, kuchap u seman. %eng %spa se va, agarra su semana. Ix qatutzija'. %mor qatutzija'. %eng %spa y es solo aguardiente. Rat k'o ku vez, xa keb' oxib' q'ij. %mor k'o ku vez, xa keb' oxib' q'ij. %eng %spa hay vez, hay solo 2 o 3 dias. Rat xu'an kan cha le riri. %mor xu'an kan cha le riri. %eng %spa a si como hizo esta vez. *C8-49 Ix ..... %mor ..... %eng %spa ...... Rat ya ke'e chik jas kub'ij kub'ij. %mor ya ke'e chik jas kub'ij kub'ij. %eng %spa ya se va, que dice. Rat veinte-cinco dias xutijo. %mor veinte-cinco dias xutijo. %eng %spa toma 25 dias. Ix veinte-cinco dias. %mor veinte-cinco dias. %eng %spa veinte cinco dias. Rat ko maj chi che alas quatro maje. %mor ko maj chi che alas quatro maje. %eng %spa empieza a las 4 asi. Rat ta ku ku'ana qa saq'ir na. %mor ta ku ku'ana qa saq'ir na. %eng %spa no hace, que es el nuevo dia. Ix ..... %mor ..... %eng %spa ...... RAt .... %mor .... %eng %spa ...... Ix je le wal utijom e koje'. %mor je le wal utijom e koje'. %eng %spa tambien mi hijo a tomado. Rat la utaq'em. %mor la utaq'em. %eng %spa lo esta haciendo. Ix ..... %mor ..... %eng %spa ...... RAt a xel chikuna lixoq. %mor a xel chikuna lixoq. %eng %spa y salio todavia la mujer. Ix ja? %mor ja? %eng %spa que. Rat lixoq. %mor lixoq. %eng %spa la mujer. Ix jema, k'o kuri', kinela kamik. %mor jema, k'o kuri', kinela kamik. %eng %spa creo que esta, me voy hoy. Ix chaya kan iwir. %mor chaya kan iwir. %eng %spa dejalo ayer. Rat ay. %mor ay. %eng %spa ay. IX .... %mor .... %eng %spa ..... Rat a xq'ab'ar. %mor a xq'ab'ar. %eng %spa se embolo. Rik a kawar ku kamik. %mor a kawar ku kamik. %eng %spa y quieres ahora. Ix u taq'ema. %mor u taq'ema. %eng %spa lo esta haciendo. Rat xresaj e ja'. %mor xresaj e ja'. %eng %spa quito el aguardiente. Ix ma wilom ta chi'a. %mor ma wilom ta chi'a. %eng %spa no le he visto. Rat nk'ota chik. %mor nk'ota chik. %eng %spa ya no hay. *C8-50 Ix je maqalaj ta la nan, xu'an e jun. %mor je maqalaj ta la nan, xu'an e jun. %eng %spa no se sabe se¤ora, hizo el uno. Ix unan. %mor unan. %eng %spa su mama. Rik xa b'a kaltzalija ama kalcha charech. %mor xa b'a kaltzalija ama kalcha charech. %eng %spa entonces vas a regresar, no le dices asi. IX ja. %mor ja. %eng %spa que. Rik xa kaltzalija. %mor xa kaltzalija. %eng %spa te vas a regresar. Ix ma xtzalij ta chi'a. %mor ma xtzalij ta chi'a. %eng %spa no regreso. Rat je' jas ku le moda la, jas ku lu. %mor je' jas ku le moda la, jas ku lu. %eng %spa y porque sera, que sera? Rat palaja? le xijach, kalchata chare. %mor palaja? le xijach, kalchata chare. %eng %spa se dividieron, a si le dices. Rat kincha in. %mor kincha in. %eng %spa digo yo. Ix je, je'. %mor je, je'. %eng %spa asi, si. RAt le wa in chik. %mor le wa in chik. %eng %spa el mio. Ix je'. %mor je'. %eng %spa a si. Rat juntir elinaq b'i chirij ja ruk'. %mor juntir elinaq b'i chirij ja ruk'. %eng %spa con todo el nombre detras de su casa. Rat al ma k'ota modo, umak. %mor al ma k'ota modo, umak. %eng %spa no se puede, y por falta. Rat ne kula luwi numan xinxule. %mor ne kula luwi numan xinxule. %eng %spa eso mi nieto se fue. Rat pa Estanci, chilaj chiri nu nan. %mor pa Estanci, chilaj chiri nu nan. %eng %spa para la estancia, y por eso mamacita. Rat jas ru wach chila xu yu koj wi. %mor jas ru wach chila xu yu koj wi. %eng %spa que sera eso, por. Rat kachiya ela' inilol chi b'a. %mor kachiya ela' inilol chi b'a. %eng %spa reja, lix ku wi wi, je peri maja. Rat en donde estan, pero todavia no. %mor en donde estan, pero todavia no. %eng %spa lu wujil, maja, nk7ota modo. Rat su documento, no se puede. %mor su documento, no se puede. %eng Ix kamaja lu wujil kachaya'a. %mor kamaja lu wujil kachaya'a. %eng %spa todavia no esta su documento, dices. Rat we ya kech e winaq. %mor we ya kech e winaq. %eng %spa es cierto que son de las personas. Rat altomab', lali laltomab' lu miyal. %mor altomab', lali laltomab' lu miyal. %eng %spa muchachos, sus hijas. Rat taq'a. %mor taq'a. %eng %spa esas. Ix lu miyal taq a Tun che', a tun che. %mor lu miyal taq a Tun che', a tun che. %eng %spa los hijos de Antonio che7, Antonio che7. Ix ma Tun che', kinchob' ta chine' jas lub'i. %mor ma Tun che', kinchob' ta chine' jas lub'i. %eng %spa no es Antonio che7, ya no se como se llama. *C8-51 Ix la chi nan. %mor la chi nan. %eng %spa el hombre mama. Rat ma wan chay. %mor ma wan chay. %eng %spa no sera Juan chay. Ix je la chay kab'ixik. %mor je la chay kab'ixik. %eng %spa a si la Rosaria que le dicen. Ix a chay ya lo le kab'ixik. %mor a chay ya lo le kab'ixik. %eng %spa Rosaria creo que le dicen. Rat ama wan chay puch, sab'er. %mor ama wan chay puch, sab'er. %eng %spa no sera Juan?, saber. Ix awan chay ola, janik. %mor awan chay ola, janik. %eng %spa talves, Juan Chay, saber. Ix makinch'ob' taj, le rumal. %mor makinch'ob' taj, le rumal. %eng %spa no lo se, por eso no. Ix ma ku'b'ij che le juntiro, pu parte. %mor ma ku'b'ij che le juntiro, pu parte. %eng %spa lo dice aquel dia, por parte. Ix pu parte, pu parte len tat. %mor pu parte, pu parte len tat. %eng %spa por parte, por parte de mi papa. Rat la maja, la maja. %mor la maja, la maja. %eng %spa si todavia no, si todavia no. Ix kitat k'ula le man tu'r. %mor kitat k'ula le man tu'r. %eng %spa eso es papa de la se¤ora Ventura. Ix kitat kula. %mor kitat kula. %eng %spa es papa. Rat kitat, kitat. %mor kitat, kitat. %eng %spa es su papa, papa. Ix jas k'u modo. %mor jas k'u modo. %eng %spa como. Rat nk'ula lan tun mata k'uje. %mor nk'ula lan tun mata k'uje. %eng %spa y Antonio, no sera asi tambien. Rat uwalijika, uxol tem nk'ota chik. %mor uwalijika, uxol tem nk'ota chik. %eng %spa levanta, entre la silla ya no. Rat jasa modo. %mor jasa modo. %eng %spa hay, come. Ca chup eloj. = xchup e reloj. %mor *x-0/chup e: reloj. %eng %spa se apago el reloj. C chupe le jun. %mor chupe le jun. %eng %spa se apago el uno. Ca chupe na'. = chupa na'. %mor *ch-0-*a/chup-a na'. %eng %spa que se apague. C no'. %mor no'. %eng %spa no. Ca chup e loj. = xchup e reloj. %mor *x-0/chup e: reloj. %eng %spa se apago el reloj. Ca le jun, k'ule jun. = nk'ule jun. %mor nk'ule jun. %eng %spa y este uno. C m. %mor m. %eng %spa m. Ca k'o b'a ayeloj awuk'. = k'o b'a reloj awuk'. %mor /k'o: b'a reloj aw-uk'. %eng %spa tienes reloj. C k'o, k'otaj. %mor k'o, k'otaj. %eng %spa no hay. *C8-52 Ca no le le' le i'. = le ri'. %mor le ri'. %eng %spa esto. C jas uwach', le nu reloj. %mor jas uwach', le nu reloj. %eng %spa que es, mi reloj. Ca eloj. = le reloj. %mor le reloj. %eng %spa el reloj. C le nu reloj. %mor le nu reloj. %eng %spa mi reloj. Ca m te'l, te'l wila. = al te'l lawila. %mor *al te'l *ch-0-*ul-aw/il-a. %eng %spa Candelaria venga a verlo. Ca leloj le'. = leloj le'. %mor reloj le'. %eng %spa R jawi. %mor jawi. %eng %spa donde. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa ese. R re la pelipa. %mor re la pelipa. %eng %spa es de Felipe. C jas kub'ij le reloj, kub'ij lahora. %mor jas kub'ij le reloj, kub'ij lahora. %eng %spa que dice el reloj, dice la hora. R xul la mama le. %mor xul la mama le. %eng %spa llego tu mama. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. R xul la mama. %mor xul la mama. %eng %spa llego tu mama. Ca wile'? = wile'? %mor wile'? %eng %spa donde. Ix makaya ta kana kawil xa ujixoqib'. %mor makaya ta kana kawil xa ujixoqib'. %eng %spa no lo vas a dejar ver que somos mujeres. Rat xana k'ut. %mor xana k'ut. %eng %spa hagalo pues. Ix axa pu tzi kakoj taqela le ujixoqib'. %mor axa pu tzi kakoj taqela le ujixoqib'. %eng %spa no nos vas a creer a nosotros las mujeres. Rat tzima kakoj, kakoj k'ula we lista jun. %mor tzima kakoj, kakoj k'ula we lista jun. %eng %spa no lo vas a creer, lo van a creer si uno es listo. Ix kawilo ma lista ta k'u lixoq. %mor kawilo ma lista ta k'u lixoq. %eng %spa lo ves, la mujer no es lista. Rat ma k'u kacha la le. %mor ma k'u kacha la le. %eng %spa dice eso. Ix b'ay xama, xama ri, xama qatat. %mor b'ay xama, xama ri, xama qatat. %eng %spa vaya, es nuestro papa. Ix k'ut, xama qatata jas k'u lu wach. %mor k'ut, xama qatata jas k'u lu wach. %eng %spa es nuestro papa, que es. Ix xama jawi k'u kuje wi kecha. %mor xama jawi k'u kuje wi kecha. %eng %spa en donde nos vamos diga. Rat ka pa estanci ma kin tzoqopitaj taj. %mor ka pa estanci ma kin tzoqopitaj taj. %eng %spa hasta en la estancia no me sueltan. *C8-53 Rat kin muqi jela kachaya'a'. %mor kin muqi jela kachaya'a'. %eng %spa me van enterrar alla dices. Ix ka pa Estanci k'ut tzi xama. %mor ka pa Estanci k'ut tzi xama. %eng %spa hasta en la estancia pues, ya. Ix kate ta chik kechaya'a. %mor kate ta chik kechaya'a. %eng %spa no te vas. Rat are xa kuk'am uwach. %mor are xa kuk'am uwach. %eng %spa de ellos lo distes. Rat ma ku k'am ta nu wach in. %mor ma ku k'am ta nu wach in. %eng %spa no me hago. Ix qa tzi chab'ij. %mor qa tzi chab'ij. %eng %spa digalo. Rat ay ku'ame wal alton. %mor ay ku'ame wal alton. %eng %spa a si hace mi hija Antonia. Rat chat k'ola chiri chat k'ola chiri. %mor chat k'ola chiri chat k'ola chiri. %eng %spa quedate aqui, quedate aqui. Rat ma kin k'uje taj, je kimb'ek. %mor ma kin k'uje taj, je kimb'ek. %eng %spa no me estoy, asi me voy. Rat kink'uje taj kincha chare. %mor kink'uje taj kincha chare. %eng %spa no me estoy le digo. R Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. Ca nan, nan xul la Pelip e. = nan, nan xul la Pelip e. %mor nan, nan x-0/ul le: a Pelip e. %eng %spa mama llego Felipe. N ja. %mor ja. %eng %spa que. Ca junu k'at. = jun uchu'at. %mor jun uchu'at. %eng %spa una mi cama. C k'otaj. %mor k'otaj. %eng %spa no hay. Ca chupa le'. = chupam le'. %mor chi-u-pam le'. %eng %spa adentro del. C xaq xewi. %mor xaq xewi. %eng %spa solo. R xewi. %mor xewi. %eng %spa solo. Rat chat k'ola chiri nan, chat k'ola chiri. %mor chat k'ola chiri nan, chat k'ola chiri. %eng %spa quedate aqui mama, quedate aqui. Rat ma kink'uje taj kimb'ek. %mor ma kink'uje taj kimb'ek. %eng %spa no me estoy, me voy. Rat b'iq ta utz kawilo, are k'u xa. %mor b'iq ta utz kawilo, are k'u xa. %eng %spa no me gusta, y ellos. Rat kuk'am kiwacha. %mor kuk'am kiwacha. %eng %spa se hallaron. Ix xa la. %mor xa la. %eng %spa solo pues. Rat xa ku k'am ki wacha. %mor xa ku k'am ki wacha. %eng %spa solo se hablan. Ix xala. %mor xala. %eng %spa solo. Rat xa jeri k'ula. %mor xa jeri k'ula. %eng %spa solo asi. *C8-54 Ix mey tzi xe'ek jela. %mor mey tzi xe'ek jela. %eng %spa es que se fue por alli. Rat ..... %mor ..... %eng %spa ...... Ix chila k'ula piriqawi ta k'ure k'uwi chila. %mor chila k'ula piriqawi ta k'ure k'uwi chila. %eng %spa alli pues, en donde estara ahora. Rik chila k'ula. %mor chila k'ula. %eng %spa por alli. Ix m chila ya kel wi, jek'ula lare. %mor m chila ya kel wi, jek'ula lare. %eng %spa por alli viene, asi sera el. Rik enaq k'ula pa Estanciale. %mor enaq k'ula pa Estanciale. %eng %spa se ha ido en la estancia. Ix ma k'ota ch'oo'j mak'ota nada. %mor ma k'ota ch'oo'j mak'ota nada. %eng %spa no hay pleito, no hay nada. Rat jas k'u ri jas uchak jeri. %mor jas k'u ri jas uchak jeri. %eng %spa y cual es su trabajo por eso. Rat jas k'uri jas modo chare. %mor jas k'uri jas modo chare. %eng %spa y como es que. Ix nk'ota modo, kawil are k'ula. %mor nk'ota modo, kawil are k'ula. %eng %spa no se puede, ves que eso es. Ix le wa nku'an taj. %mor le wa nku'an taj. %eng %spa lo que no hace. Rat ah. %mor ah. %eng %spa ah. Ix ma ku'an tale wa. %mor ma ku'an tale wa. %eng %spa no hace esto. Rat axa pu ma chapom kuje. %mor axa pu ma chapom kuje. %eng %spa acaso no has agarrado. Ix xub'ija, kamul ne xub'ij kan. %mor xub'ija, kamul ne xub'ij kan. %eng %spa lo dijo, 2 veces me lo dijo. Ix chuwech lixoq. %mor chuwech lixoq. %eng %spa a mi, la mujer. Rat m. %mor m. %eng %spa m. Ix chiri k'o k'ola wuk' je. %mor chiri k'o k'ola wuk' je. %eng %spa cuando esta conmigo, si tu. Ix are li wal amaqel kul tak'alej uwa. %mor are li wal amaqel kul tak'alej uwa. %eng %spa hija, siempre se para sobre su comida. Ix aqab' kinwalijisaj che lu wa. %mor aqab' kinwalijisaj che lu wa. %eng %spa temprano lo levanto para hacer creo comida. Ix tajin chi ch'ich' chaqab' kanta jik. %mor tajin chi ch'ich' chaqab' kanta jik. %eng %spa ya estan haciendo el motor cuando lo ha hecho. Ix aq'ab' na k'ula nan, aqab' na k'ula kaya. %mor aq'ab' na k'ula nan, aqab' na k'ula kaya. %eng %spa eso era temprano, mama, sera temprano. Ix xaq k'ori chak kincha chare. %mor xaq k'ori chak kincha chare. %eng %spa que lo demas ya que hay trabajo. Rat je. %mor je. %eng %spa ah si. Ix jelale makaraj ta chik. %mor jelale makaraj ta chik. %eng %spa asi, ya no quiere. Ix jasri ku'an rumal, kantaje ch'ooj. %mor jasri ku'an rumal, kantaje ch'ooj. %eng %spa que hace hoy, no hagas pleito. *C8-55 Rat tzi tziji. %mor tzi tziji. %eng %spa de veras. Ix tzi tzij k'ut. %mor tzi tzij k'ut. %eng %spa es cierto pues. Rat ku'an ta chik. %mor ku'an ta chik. %eng %spa ya no lo hace. Ix sib'ilaj naj kutijo, aj wex k'ut. %mor sib'ilaj naj kutijo, aj wex k'ut. %eng %spa tardo mucho en tomar, y. Rat la la k'a chiri kumajij. %mor la la k'a chiri kumajij. %eng %spa hasta aqui empieza a tomar. Rat jampa chiri xu chap utijik. %mor jampa chiri xu chap utijik. %eng %spa cuando, empezo a tomar. Ix la wan. %mor la wan. %eng %spa Juan. Rat je. %mor je. %eng %spa asi. Ix x'an taj oxmul la lu kamib'en. %mor x'an taj oxmul la lu kamib'en. %eng %spa no lo hicistes, 3 veces casi muerto. Ix lu ji', le lu tzaliji b'em leq. %mor lu ji', le lu tzaliji b'em leq. %eng %spa su suegro, en lo que ha regresado. Rat m. %mor m. %eng %spa m. Ix antaj oxmul la lu qab'anike. %mor antaj oxmul la lu qab'anike. %eng %spa ya se embolo 3 veces. Rat la wuk'e. %mor la wuk'e. %eng %spa contigo. Ix pares. %mor pares. %eng %spa por eso. Rat joropa taq qij kutijo. %mor joropa taq qij kutijo. %eng %spa cuantos dias toma. Ix are le juntiro sais dia. %mor are le juntiro sais dia. %eng %spa aquel dia, tomo seis. Ix y le juntiro cinco dia. %mor y le juntiro cinco dia. %eng %spa la otra vez, 5. Ix y k'ule kamik chike sais dia. %mor y k'ule kamik chike sais dia. %eng %spa y ahora, 5, 6 dias. Ix xutij chike. %mor xutij chike. %eng %spa lo tomo. Rat xik'ow chike. %mor xik'ow chike. %eng %spa ya lo paso. Ix je xik'ow chilale, m. %mor je xik'ow chilale, m. %eng %spa a si ya paso ve. Rat a ma ka'an puers, lu wa. %mor a ma ka'an puers, lu wa. %eng %spa no le haces esfuerzo para comer. Rat la ma kab'ochi'ij. %mor la ma kab'ochi'ij. %eng %spa no lo consuelas. Ix ay tzi kin b'ano, tzima wa ta le karaj. %mor ay tzi kin b'ano, tzima wa ta le karaj. %eng %spa le hago si eso quisiera. Ix tzima ko tale wanima chirila. %mor tzima ko tale wanima chirila. %eng %spa ya no tienes corazon. Rat makate taj, jasa modo. %mor makate taj, jasa modo. %eng %spa no te vayas, porque. *C8-56 Ix tzi kin wulul na kanoq. %mor tzi kin wulul na kanoq. %eng %spa estoy murmurando. Ix tzi kin wulul na kan ruk'e jun. %mor tzi kin wulul na kan ruk'e jun. %eng %spa estoy murmurando con uno. Rat tzi tajin kuchob' chotej. %mor tzi tajin kuchob' chotej. %eng %spa lo esta tragando. Ix tzi ki kimulij na kan kib' ixoqib'. %mor tzi ki kimulij na kan kib' ixoqib'. %eng %spa las mujeres se tuvieron que unir. Rat ..... %mor ..... %eng %spa ....... Ix chik'owana, chik'owana sus ku'an. %mor chik'owana, chik'owana sus ku'an. %eng %spa esta todavia, esta todavia, hace. Ix inkeb' uwa le qanan, tija li na wale. %mor inkeb' uwa le qanan, tija li na wale. %eng %spa sus comida de mama, tengo que comer. Ix chaloqo lina wike tzi xa'ano le. %mor chaloqo lina wike tzi xa'ano le. %eng %spa compra tu comida, lo hizo. Rat tzima xaloqa. %mor tzima xaloqa. %eng %spa lo comprastes. Ix mare ta juntiro. %mor mare ta juntiro. %eng %spa no es de el todo. Rat tzima xaloq la. %mor tzima xaloq la. %eng %spa no lo comprastes. Ix je kimb'ij. %mor je kimb'ij. %eng %spa a si lo digo. Rat tzimare ta karaj ja. %mor tzimare ta karaj ja. %eng %spa eso no quiero. Ix ay kewar la pale rachoch. %mor ay kewar la pale rachoch. %eng %spa se dormirian en su casa. Ix te kinta in, kel b'i media no. %mor te kinta in, kel b'i media no. %eng %spa despues oigo sale a media noche. Ix je kelb'i nuev, a las nueve cha. %mor je kelb'i nuev, a las nueve cha. %eng %spa sale a las 9. Rat xe ku'an yanar kano ruk le. %mor xe ku'an yanar kano ruk le. %eng %spa solo lo llama, con. Rat kechil, ekowi. %mor kechil, ekowi. %eng %spa sale. Ix je ma k'u kuja la, ama kakis kuxi. %mor je ma k'u kuja la, ama kakis kuxi. %eng %spa talves lo va a prestar, acaso no se termina. Ix ri keb' oxib' centavo. %mor ri keb' oxib' centavo. %eng %spa los 2 centavos. Rat ema chik'is wi. %mor ema chik'is wi. %eng %spa se termina pues. Ix xama kakis k'u ch'akoj. %mor xama kakis k'u ch'akoj. %eng %spa se termina la ganancia. Rat axopu kilin kuri ru tojik. %mor axopu kilin kuri ru tojik. %eng %spa acaso se encargaron de pagarlo. Ix ma kilin tala. %mor ma kilin tala. %eng %spa no lo veran. Rat axa pu kilin ri qasare'. %mor axa pu kilin ri qasare'. %eng %spa acaso se preocupa por su casas. Ix ka'antaj kunari chele jun qij, masayij ku'ana le. %mor ka'antaj kunari chele jun qij, masayij ku'ana le. %eng %spa lo tiene que hacer en un dia, lo tiene que trabajar. *C8-57 Rat qutzimakitala. %mor qutzimakitala. %eng %spa entonces no esta bien. Ix k'o k'uri qasare, maka'antaj tala. %mor k'o k'uri qasare, maka'antaj tala. %eng %spa tiene sus casas, no se preocupara. Ix le qasarela. %mor le qasarela. %eng %spa de sus casas. Rat are tat, makub'isoj tala le. %mor are tat, makub'isoj tala le. %eng %spa asi, no le da pena. Rat jub'a awa, wak'otaj. %mor jub'a awa, wak'otaj. %eng %spa por lo que hace, no hay. C jas uwach le june'? %mor jas uwach le june'? %eng %spa que es ese uno. Ca lu jun eloj. = le jun reloj. %mor le jun reloj. %eng %spa el reloj. Ca le. = le. %mor le. %eng %spa ese. C le le'. %mor le le'. %eng %spa ese. Ca le k'o ta chik. = le, n k'o ta chik. %mor le, *n /k'o: ta chi-k. %eng %spa ya no hay. Ca chob' taj. = ma kinch'ob' taj. %mor *ma *k-0-*in/ch'ob' ta-j. %eng %spa no lo se. C xaq xewi la le'? %mor xaq xewi la le'? %eng %spa solo eso. Ca xe wi chi 'u chi'. = xe wi chi k'ut cha'. %mor xe wi chi k'u-t /cha'. %eng %spa solo dice. Ca jun chi'. = jun chi'. %mor jun /chi'. %eng %spa otro. Ca walinaq cha'. = warinaq cha. %mor /war-inaq /cha'. %eng %spa esta dormido dice. Ca jun ak'at. = jun ach'at. %mor jun ach'at. %eng %spa un ni¤o. C jun patax, kaya le kar. %mor jun patax, kaya le kar. %eng %spa un pato, le das el pescado. Ca chupa pe na le keb'. = chachapa mpe na le keb'. %mor *ch-0-*a/chap-a mpe na le: keb'. %eng %spa agarra lo 2. Ca laj ju'. = le naj jun. %mor le naj jun. %eng %spa este uno. C utz le. %mor utz le. %eng %spa mejor. Ca awil lele'. = a kawil la le'. %mor *a *k-0-aw/il la le'. %eng %spa ves eso. C ah je', jawi'? %mor ah je', jawi'? %eng %spa ah si, donde? Ca le'eloj. = le reloj. %mor le reloj. %eng %spa el reloj. C nk'otaj, ah k'o, chu, chuxe'. %mor nk'otaj, ah k'o, chu, chuxe'. %eng %spa no hay si hay, debajo. C chuxe nuq'ab'. %mor chuxe nuq'ab'. %eng %spa de mi mano. Ca k'oolik i'. = k'oolik i'. %mor /k'o:-l-ik i'. %eng %spa esta. *C8-58 C ah je', k'olik jun, k'oole nu reloj. %mor ah je', k'olik jun, k'oole nu reloj. %eng %spa ah si, hay uno, esta mi reloj. Ix k'ota la. %mor k'ota la. %eng %spa no esta. RAt ta sal kula le naj utzi lare. %mor ta sal kula le naj utzi lare. %eng %spa esta aparte su nixtamal de ella. Ix k'ota kula, tasal b'i jastaq recha lare. %mor k'ota kula, tasal b'i jastaq recha lare. %eng %spa no esta, esta aparte sus casas. Rat axa pu kab'ison ta chila are. %mor axa pu kab'ison ta chila are. %eng %spa acaso ella estara triste. Rat tasal wi la lawe at. %mor tasal wi la lawe at. %eng %spa estara aparte el tuyo. Ix tzi tas wiwech ina. %mor tzi tas wiwech ina. %eng %spa el mio esta apartado. Rat tzi tas wila. %mor tzi tas wila. %eng %spa esta apartado. Ix are la le wech in, kikiya lintaq wal. %mor are la le wech in, kikiya lintaq wal. %eng %spa es que el mio, me dan mis hijos. Ix kiki ya'o. %mor kiki ya'o. %eng %spa lo dan. Rat kikiya la'. %mor kikiya la'. %eng %spa lo dan dice. Ix kikiya la le we in, kikiya'o. %mor kikiya la le we in, kikiya'o. %eng %spa dan el mio, lo dan. RAt are je xu'ana la Tin xama. %mor are je xu'ana la Tin xama. %eng %spa asi lo haria Catarina. RAt we kuxkule china le ma kutij tala. %mor we kuxkule china le ma kutij tala. %eng %spa el mixtamal, eso no lo comera. Ix ay, no. %mor ay, no. %eng %spa ay no. Ix b'ay, kutij ne la la tin, kutijo. %mor b'ay, kutij ne la la tin, kutijo. %eng %spa vaya, lo comera Catarina, lo come. Ix xa jun rata. %mor xa jun rata. %eng %spa solo un rato. Rat pares xa ma ta ne xe'e, e xe kutij. %mor pares xa ma ta ne xe'e, e xe kutij. %eng %spa por eso acaso no se fue, lo come. Rat lare chiri kula. %mor lare chiri kula. %eng %spa ella asi por eso. Ix ma kuxe'ek. %mor ma kuxe'ek. %eng %spa se fue. Rat ma utz taj. %mor ma utz taj. %eng %spa no esta bien. Ix pune tu ne kuriqa pa nimaq'ij. %mor pune tu ne kuriqa pa nimaq'ij. %eng %spa aunque sea fiesta. Rat mak'ota lare. %mor mak'ota lare. %eng %spa no esta ella. Ix mak'ota reri lare, qajtajik. %mor mak'ota reri lare, qajtajik. %eng %spa no tendra ella, lo han prestado. Rat qaj tajik peri k'am miyer, are ku karaj. %mor qaj tajik peri k'am miyer, are ku karaj. %eng %spa lo han prestado hace rato y quiere. Rat k'u jun re lare ri wa. %mor k'u jun re lare ri wa. %eng %spa que tengo uno de ella la tortilla. *C8-59 Ix karaj k'ut. %mor karaj k'ut. %eng %spa lo quiere pues. Rat ma ku karaj k'ut. %mor ma ku karaj k'ut. %eng %spa lo quiere. Ix eri we nk'o panoq. %mor eri we nk'o panoq. %eng %spa yo esta. Rat kenwalijisaj, chatwalijok, chatija. %mor kenwalijisaj, chatwalijok, chatija. %eng %spa lo voy a levantar, levantate venga. Rat lawa. %mor lawa. %eng %spa a comer. Ix kinek, kintzukuj chuwa taq tiox. %mor kinek, kintzukuj chuwa taq tiox. %eng %spa me voy, lo busco en la plaza. Ix kintzak pan chare juqub', usaq. %mor kintzak pan chare juqub', usaq. %eng %spa le cocino un su trago de vetol. Ix juqub' asaq kincha chare, eh tzi. %mor juqub' asaq kincha chare, eh tzi. %eng %spa le doy un trago de atol, y se. Ix kawalijike, kutijo le, katij taj. %mor kawalijike, kutijo le, katij taj. %eng %spa levanta lo come, lo. Ix b'ik ke'echi juntiro ri. %mor b'ik ke'echi juntiro ri. %eng %spa ha bebido y se va otra vez. RAt xe'ek, ke'ek q'olaj ki kanaj. %mor xe'ek, ke'ek q'olaj ki kanaj. %eng %spa se fue, se va muchos se quedan. Ix ma k'u oxib' kula chi, kaminaqib'. %mor ma k'u oxib' kula chi, kaminaqib'. %eng %spa porque creo que son 3 los. Ix xe'e jela le. %mor xe'e jela le. %eng %spa nuestros que van por alla. Rat are kula b'ay, nela. %mor are kula b'ay, nela. %eng %spa y eso que vaya. Ix kink'ama wa'ali, tzi ma kinq'i ta. %mor kink'ama wa'ali, tzi ma kinq'i ta. %eng %spa lo voy a traer muchacha, ya no. Ix chik kach'aya'a. %mor chik kach'aya'a. %eng %spa aguanto. Rat kinq'ita chik echa, ma kinq'eta chik. %mor kinq'ita chik echa, ma kinq'eta chik. %eng %spa ya no aguanto, ya no aguanto. Rat chupam. %mor chupam. %eng %spa adentro. Ix a xul k'o la wuk', je'cha. %mor a xul k'o la wuk', je'cha. %eng %spa llego contigo, a si dice. Rat xi k'oli'a lelele. %mor xi k'oli'a lelele. %eng %spa llego eso. IX pa jun sab'ole xul kaloq, xel. %mor pa jun sab'ole xul kaloq, xel. %eng %spa en un sabado vino hace. IX jun semana ri xul kola pa ja, jewa. %mor jun semana ri xul kola pa ja, jewa. %eng %spa como una semana, vino por aca. C jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es. Ca wate'iy. = b'ateriy. %mor b'ateriy. %eng %spa b'ateria. Ca e'inch'ob' taj. = ma kinch'ob' taj. %mor *ma *k-0-in/ch'ob' ta-j. %eng %spa no lo se. *C8-60 C no', a kak'ama at? %mor no', a kak'ama at? %eng %spa no lo vas a traer. Ca we jun at e ayojij. = impe le jun at e xa kayojij. %mor impe *le: jun at e *xa *k-0-a/yoji-j. %eng %spa ud. solo lo descompone. C jas ku'an le alu? %mor jas ku'an le alu? %eng %spa como esta pedro. P CArlos, na to'o chu'anik. %mor CArlos, na to'o chu'anik. %eng %spa Carlos, ayudame hacerlo. P in kinkowinta chik. %mor in kinkowinta chik. %eng %spa ya no puedo. Ca wile', lik e luz ee. = wile', k'oolik e luz ee. %mor wile', /*k'o:-l-ik e: luz ee. %eng %spa hay luz. C n k'o taj, ah. %mor n k'o: taj, ah. %eng %spa no esta, ah. Ca na mpe le at e. = cha'ana mpe le at e. %mor *ch-0-*a/b'an-a mpe le: at e. %eng %spa haga ud. C le jun wuj. %mor le jun wuj. %eng %spa el. Ca uj le'. = uj le'. %mor uj le'. %eng %spa nosotros. C le le', xk'isik. %mor le le', x-0/k'is-ik. %eng %spa ese, se termino. Ca kisik. = xk'isik. %mor *x-0/k'is-ik. %eng %spa se termino. C xk'is le luz. %mor x-0/k'is le luz. %eng %spa se termino la luz. Ca sik. = xk'isik. %mor *x-0/k'is-ik. %eng %spa se termino. C xk'isik, nk'oota luz. %mor xk'isik, nk'oota luz. %eng %spa se termino, no hay luz. Ca taj. = n k'oo taj. %mor *n /*k'o: ta-j. %eng %spa no hay. C a k'olik? k'olik. %mor a k'olik? k'olik. %eng %spa si hay? hay. Ca ana chi 'ut. = cha'ana chi k'ut. %mor *ch-0-*a/b'an-a chi k'u-t. %eng %spa hagalo pues. C xk'isik, k'olik, xk'isik, ah. %mor xk'isik, k'olik, xk'isik, ah. %eng %spa se termino, hay, se termino. C k'olik. %mor k'olik. %eng %spa hay. Ca jun chik, k'oolik. = jun chik, k'oolik. %mor jun chi-k, /k'o:-l-ik. %eng %spa otro, hay. C a kawil le, le jun luz. %mor a kawil le, le jun luz. %eng %spa ves el, la luz. C chupam aq'ab'. %mor chupam aq'ab'. %eng %spa en tu mano. Ca wil. = kinwilo. %mor *k-0-inw/il-o. %eng %spa lo veo. C a kawilo. %mor a kawilo. %eng %spa lo ves. Ca sik. = xk'isik. %mor *x-0/k'is-ik. %eng %spa se termino. *C8-61 Ca k'olik. = k'olik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa hay. C kawiloh? k'oole kaqa, kaqa q'ab' . %mor kawiloh? k'oole kaqa, kaqa q'ab' . %eng %spa lo ves, esta tu mano roja? Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C ah je', k'ole june'. %mor ah je', k'ole june'. %eng %spa ah si, esta el uno. C le jun iglesia. %mor le jun iglesia. %eng %spa la iglesia. Ca k'olik, k'olik. = k'olik, k'olik. %mor /k'o:-l-ik, /k'o:-l-ik. %eng %spa esta, hay. C ruk' le torre y le uchijah. %mor ruk' le torre y le uchijah. %eng %spa con la torre, y la puerta. Ca akile'. = akile'. %mor akile'. %eng %spa fijate. P le, wile'. %mor le, wile'. %eng %spa ese, donde? Ca le pe le'. = le impe le. %mor le impe le. %eng %spa mira. P m, jas uwach e juni'? %mor m, jas uwach e juni'? %eng %spa que es este uno. C k'o le jun iglesia, jas uwach? %mor k'o le jun iglesia, jas uwach? %eng %spa esta la iglesia que es. C le jun tiox? %mor le jun tiox? %eng %spa la iglesia. Ca chob' taj. = ma kinch'ob' taj. %mor *ma *k-0-*in/ch'ob' ta-j. %eng %spa no lo se. P iglesia cha'. %mor iglesia cha'. %eng %spa iglesia dice. C tiox cha. %mor tiox cha. %eng %spa iglesia dice. Ca k'o: ta chik, le', sik e'. = k'o: ta chik, le', xk'isik e'. %mor /k'o: ta chi-k, le', *x-0/k'is-ik e'. %eng %spa ya no hay se termino. P chin chike? %mor chin chike? %eng %spa cual? Ca sik, le'. = xk'isik, le. %mor *x-0/k'is-ik, le. %eng %spa se termino, ese. Ca le', sik e'. = le, xk'isik e'. %mor le, *x-0/k'is-ik e'. %eng %spa se termino. P chinchike? %mor chinchike? %eng %spa cual? Ca sik e'. = xk'isik e'. %mor *x-0/k'is-ik e'. %eng %spa se termino. C sike. %mor sike. %eng %spa se termino. Ca sik e'. = xk'isik e'. %mor *x-0/k'is-ik e'. %eng %spa se termino. C ah je', k'oolik jas ku'an. %mor ah je', k'oolik jas ku'an. %eng %spa ah, si hah, que tiene. Ca le 'eloj. = le reloj. %mor le reloj. %eng %spa el reloj. *C8-62 C le le lu. %mor le le lu. %eng %spa ese su. Ca aki le'eloj te'l. = aki le reloj al Te'l. %mor aki le reloj al Te'l. %eng %spa fijate el reloj Candelaria. Ca kile'eloja le'. = aki le reloj le'. %mor aki le reloj le'. %eng %spa fijate el reloj. C le june. %mor le june. %eng %spa este uno. P wile', iy. %mor wile', iy. %eng %spa donde esta. Ca kile Pelipa le'. = aki le Pelipa le'. %mor aki le Pelipa le'. %eng %spa fijate que Felipe. C y k'ator le uchija' y kawil e winaq. %mor y k'ator le uchija' y kawil e winaq. %eng %spa abres la puerta y ves las personas. C ma ka'an taj. %mor ma ka'an taj. %eng %spa no lo hagas. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. C ma ka'an taj, kaya le jun. %mor ma ka'an taj, kaya le jun. %eng %spa no lo hagas, das el uno. C kawiloh, a Carl, k'oo lu palaj. %mor kawiloh, a Carl, k'oo lu palaj. %eng %spa lo ves, Carlos tiene su cara. C luchi', luwach le jun patax. %mor luchi', luwach le jun patax. %eng %spa su boca, los ojos del pato. C y k'oo le patax jelale'. %mor y k'oo le patax jelale'. %eng %spa esta el pato por alla. Ca kisik. = xk'isik. %mor *x-0/k'is-ik. %eng %spa se termino. C ah, k'olik, kinwilo', kinwil laq'ab'. %mor ah, k'olik, kinwilo', kinwil laq'ab'. %eng %spa ah, esta, lo ves, ves tu mano. C k'o la q'aqa q'ab'. %mor k'o la q'aqa q'ab'. %eng %spa tenemos nuestra mano. Ca k'oo ta chik. = k'oo ta chik. %mor /k'o: ta chi-k. %eng %spa ya no esta. C k'oolik. %mor k'oolik. %eng %spa esta. Ca ta chike'. = ta chike'. %mor ta chike'. %eng %spa ya no esta ve. C k'olik. %mor k'olik. %eng %spa esta. Ca is chik. = xk'is chik. %mor *x-0/k'is chi-k. %eng %spa ya se termino. C lare kasutinik. %mor lare kasutinik. %eng %spa el da vueltas. Ca xk'isik. = xk'isik. %mor x-0/k'is-ik. %eng %spa se termino. C kasutajik le jun. %mor kasutajik le jun. %eng %spa da vueltas el uno. Ca pe le', sutinik. = impe le', kasutinik e. %mor impe le', *k-0/suti-n-ik e. %eng EMPH there, INCOMP-3A/turn-ABS-TIV that. %spa mira da vueltas. Ca e'a mpe at e'. = chana mpe at e'. %mor *ch-0-*a/b'an-a mpe at e'. %eng %spa haga ud. *C8-63 C ah je'. %mor ah je'. %eng %spa ah si. Ca e'a mpe at e'. = cha'ana mpe at e. %mor *ch-0-*a/b'an-a mpe at e. %eng %spa haga ud. C ah ka'an le jun. %mor ah ka'an le jun. %eng %spa haces el uno. Ca ixkeb' aqane'. = xa keb' raqane'. %mor xa keb' raqane'. %eng %spa solo 2. C le rachoch le jun. %mor le rachoch le jun. %eng %spa la casa del uno. Ca wik' lok' kamik cha'. = le wich' loch' xkamik cha'. %mor *le: wich' loch' *x-0/kam-ik /cha'. %eng %spa el peque¤o ni¤o murio dice. Ca ne k'al le'. = la ak'al le'. %mor la ak'al le'. %eng %spa el ni¤o ve. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa ese. C le june'. %mor le june'. %eng %spa el uno. Ca qalaj taj. = ma qalaj taj. %mor *ma qalaj ta-j. %eng %spa no se sab'e. Ca qalaj taj. = ma q'alaj taj. %mor ma q'alaj taj. %eng %spa no se sab'e. Ca kowin taj. = ma kinkowin taj. %mor *ma *k-*in/kowin ta-j. %eng %spa no puedo. Ca wich' ak'al kamik cha'. = le wich' ak'al xkamik cha. %mor *le: wich' ak'al *x-0/kam-ik /cha'. %eng %spa el ni¤o peque¤o murio dice. Ix ..... %mor ..... %eng %spa ..... Rat tzima qalaj tak'uri jawi, x'e wi. %mor tzima qalaj tak'uri jawi, x'e wi. %eng %spa no se sabe en donde se fue. Rat ri jun ka'an. %mor ri jun ka'an. %eng %spa la cuerda. Ix pares are ri le, le. %mor pares are ri le, le. %eng %spa por eso, eso es el. Rat pares, b'ay neri ma jas qalaj. %mor pares, b'ay neri ma jas qalaj. %eng %spa por eso, vaya eso no hay. Rat uwach. %mor uwach. %eng %spa se sabe. Ix ma k'o tari kamik. %mor ma k'o tari kamik. %eng %spa no estara ahora. Ix are maje tala le kamik mak'otaj. %mor are maje tala le kamik mak'otaj. %eng %spa no es como haoy que no hay. Rat max k'ati k'oya, k'oya. %mor max k'ati k'oya, k'oya. %eng %spa se quemaria, esta, esta. Ix oxib' are k'o kanoq. %mor oxib' are k'o kanoq. %eng %spa ellos son 3 los que estan. Ix k'ota b'a jela, jela, jela panoq k'o raqanil. %mor k'ota b'a jela, jela, jela panoq k'o raqanil. %eng %spa no esta por alla, hay noticias. *C8-64 Ix kak'ayixik, kak'am puwi. %mor kak'ayixik, kak'am puwi. %eng %spa lo venden, lo reciben sobre. Ix y le jun chike mak'ota chik. %mor y le jun chike mak'ota chik. %eng %spa el otro ya no esta. Rat ay k'o k'u karaja, xu'ana le le. %mor ay k'o k'u karaja, xu'ana le le. %eng %spa hay, que quiso hacer ese. Ix k'ola xaq karaj uwach ale. %mor k'ola xaq karaj uwach ale. %eng %spa hay, que solo le gusta. Ix are ri skwela are taq le foto. %mor are ri skwela are taq le foto. %eng %spa es que la escuela, por las fotos. Ix jetaq la le wele, k'olike. %mor jetaq la le wele, k'olike. %eng %spa a si son las mias, estan. Rat ay la k'ute. %mor ay la k'ute. %eng %spa ay ya ves. Ix paras mientras x'ya kan ri. %mor paras mientras x'ya kan ri. %eng %spa para mientras,dejan. Ix jun nima taj kamik. %mor jun nima taj kamik. %eng %spa el grande hoy. Rat tzi xya kanoq. %mor tzi xya kanoq. %eng %spa lo dejaron. Ix pares xya kanoq chake le. %mor pares xya kanoq chake le. %eng %spa por eso le dejaron a ellos. Rik k'o k'u ke la lare. %mor k'o k'u ke la lare. %eng %spa y ellos tienen. Ix junam, are k'ula le makol. %mor junam, are k'ula le makol. %eng %spa igual, y el sobre de mi. Ix wal, are xel keli xoqib' le. %mor wal, are xel keli xoqib' le. %eng %spa hijo, salio el de la mujeres. Ix puwi taq xchakun pare a Ricardo. %mor puwi taq xchakun pare a Ricardo. %eng %spa en puwi con Ricardo. Rik ma junam tawila ruk'. %mor ma junam tawila ruk'. %eng %spa no es igual con. Rat kela. %mor kela. %eng %spa esta eso. Ix kela lixoqib'. %mor kela lixoqib'. %eng %spa son de las mujeres. Ix ke'la lixoqib', le turaze. %mor ke'la lixoqib', le turaze. %eng %spa es de las mujeres el durazno. Rik ja. %mor ja. %eng %spa que. Ix le turaz. %mor le turaz. %eng %spa el durazno. Rat majel tala chila we. %mor majel tala chila we. %eng %spa no esta bien el tuyo. Ix makin kowin ta chichare. %mor makin kowin ta chichare. %eng %spa ya no puedo con eso. RAt utz b'ala utza. %mor utz b'ala utza. %eng %spa esta bien, bien. *C8-65 Ix utza tzi ma ka'e ta lu lew. %mor utza tzi ma ka'e ta lu lew. %eng %spa esta bien, que no va la tierra. Ix maka'ae taj, kacha ri k'ute ral le. %mor maka'ae taj, kacha ri k'ute ral le. %eng %spa no se va, asi dice su hijo. Rat ah are xkamowik. %mor ah are xkamowik. %eng %spa el lo recibio. Ix are xkamawik, re chixe juna. %mor are xkamawik, re chixe juna. %eng %spa el lo recibio, sera de otro. Rat chare xya wi kanoq. %mor chare xya wi kanoq. %eng %spa a el se lo dejaron. Ix la k'ute. %mor la k'ute. %eng %spa ya ves. Rat kuj k'ase ne la nam xak'are. %mor kuj k'ase ne la nam xak'are. %eng %spa viviremos todavia se¤ora, si. Rat we tamata, kutanab'a le ja. %mor we tamata, kutanab'a le ja. %eng %spa dejaramos de tomar aguardiente. Ix are na k'uqula. %mor are na k'uqula. %eng %spa a si pues. Rat are k'ula pune b'a, kata muq. %mor are k'ula pune b'a, kata muq. %eng %spa es eso, aunque. Rat kaqa tixij b'i b'uk' makol wal. %mor kaqa tixij b'i b'uk' makol wal. %eng %spa lo regamos con mi pobre hijo. Rat piri xewi nkuch'aka le. %mor piri xewi nkuch'aka le. %eng %spa pero solo eso va agarrar. Ix kuch'ak la nan. %mor kuch'ak la nan. %eng %spa lo gana se¤ora. Rik piri tzixaq jewi kuje. %mor piri tzixaq jewi kuje. %eng %spa pero solo asi vamos. Rat kuch'ale la, k'u ch'ak la. %mor kuch'ale la, k'u ch'ak la. %eng %spa lo ganara, lo ganara. Rat retam ri Dios la. %mor retam ri Dios la. %eng %spa eso lo sabe Dios. Ix retam k'ula. %mor retam k'ula. %eng %spa lo sabe pues. Rat weta, weta mata xkam b'ik. %mor weta, weta mata xkam b'ik. %eng %spa si no, sino lo hubieran llevado. Ix retam k'ula, jas k'u kikib'ij are. %mor retam k'ula, jas k'u kikib'ij are. %eng %spa lo sabe pues, y que dice el. Ix lal tone are kax we xal kamik. %mor lal tone are kax we xal kamik. %eng %spa la Antonio que pena fuera. Ix a kumuqe muq b'al re chirija. %mor a kumuqe muq b'al re chirija. %eng %spa acaso hay para enterrar. C wich' ak'al chupam'. %mor wich' ak'al chupam'. %eng %spa peque¤o ni¤o adentro. Ca a ki pacha jun ximinel cha'. = a ki pacha jun xib'inel cha. %mor a ki pacha jun /xib'i-n-el /cha'. %eng x x x a /scare-ABS-AGT /say. %spa un espanto diga. C ah utz. %mor ah utz. %eng %spa mejor. Ca o'u', o' u'q'uu cha'. = k'oo uq'u cha. %mor /k'o: u-q'u /cha'. %eng %spa tiene chamarra dice. C le puwi le ja. %mor le puwi le ja. %eng %spa sobre la casa. *C8-66 Ca o'u o' u'q'u cha'. = k'oo uq'u cha. %mor /k'o: u-q'u /cha'. %eng %spa tiene chamarra dice. Ca k'o ta chik uq'u'. = k'o ta chi luq'u. %mor /k'o: ta chi-!k *le: u-q'u. %eng %spa ya no tiene chamarra. Ca ana kan jun nuchul. = ken'ana na kan jun nuchul. %mor *k-0-*e-in/b'an-a na kan jun nu-chul. %eng %spa tengo que ir a orinar. Ca oqu' cha. = k'oo uqu' cha'. %mor /k'o: u-qu' /cha'. %eng %spa tiene chamarra dice. C le jun rosado. %mor le jun rosado. %eng %spa el rosado. Ca jun rosal. = le jun rosado. %mor le jun rosado. %eng %spa el rosado. Ca os sin, jun. = dos, cinco. %mor dos, cinco. %eng %spa 2, 5. C xutzapik. %mor xutzapik. %eng %spa lo cerro. Ca jun os, os. = jun dos. %mor jun dos. %eng %spa un, 2. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. Ca os, juntes, ula la tex chike'. = ula le tres chike. %mor ula le tres chike. %eng %spa C jela le'. %mor jela le'. %eng %spa por alli. Ca jun tes. = jun tres. %mor jun tres. %eng %spa un 3. C ocho. %mor ocho. %eng %spa 8. Ca ocho. = ocho. %mor ocho. %eng %spa 8. C ocho juntiro la b'ateria. %mor ocho juntiro la b'ateria. %eng %spa 8 todo las baterias. Ca dos, k'oo ta chik. = dos, n k'oo ta chik. %mor dos, *n /k'o: ta chi-k. %eng %spa 2, ya no hay. C k'oolik, a kawiloh? %mor k'oolik, a kawiloh? %eng %spa estan, lo ves. Ca k'o ta chik. = k'o ta chik. %mor /k'o: ta chi-k. %eng %spa ya no estan. C kawilo'? %mor kawilo'? %eng %spa lo ves. Ca k'o ta chik e'. = k'o ta chik e'. %mor /k'o: ta chi-k e'. %eng %spa ya no estan. C kawilo la q'ab'. %mor kawilo la q'ab'. %eng %spa ves tus manos. P k'oya le. %mor k'oya le. %eng %spa estan ve. Ca wiloh. = kinwiloh. %mor *k-0-inw/il-oh. %eng %spa lo veo. C kawilo chupame. %mor kawilo chupame. %eng %spa lo ves adentro. Ca wiloh, wiloh. = kinwiloh. %mor *k-0-inw/il-oh. %eng %spa lo veo. *C8-67 Ca awilak, sik. = kawila xk'isik. %mor *k-0-aw/il-a *x-0/k'is-ik. %eng %spa ves arriba. C ah kasutinik sutinik. %mor ah kasutinik sutinik. %eng %spa da vueltas, vuelta. Ca chupik. = xchupik. %mor *x-0/chup-ik. %eng %spa se apago. Ca pap. = pap. %mor pap. %eng %spa p. T m. %mor m. %eng %spa m. Ca awila mpe', amela kisik. = chulawila mpe yamero kak'isik. %mor *ch-0-*ul-aw/il-a mpe yamero *k-0/k'is-ik. %eng %spa venga a verlo yamero se termina. T iya'. %mor iya'. %eng %spa a si. Ca asaj pe le'. = tasaj impe le. %mor /tasaj impe le. %eng %spa venga pues. T wile'. %mor wile'. %eng %spa donde esta. Ca le', le'. = le', le'. %mor le', le'. %eng %spa ese. T tzij k'ute'. %mor tzij k'ute'. %eng %spa de veras. Ca sutin chi na le'. = xsutin chi na le. %mor *x-0/suti-n chi na le. %eng COMP-3A/turn-ABS more EMPH that. %spa da vueltas todavia. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa ese. T jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es. Ca te'i. = wateriy. %mor wateriy. %eng %spa bateria. T jah? %mor jah? %eng %spa que. Ca wate'ia. = wateriy. %mor wateriy. %eng %spa bateria. C b'ateria ah. %mor b'ateria ah. %eng %spa bateria ah. Ca keb' aqan aweh. = keb' raqan aweh. %mor keb' raqan aweh. %eng %spa los tuyos son 2. C jun, keb'. %mor jun, keb'. %eng %spa 1, 2. Ca ya le'. = ya le'. %mor ya le'. %eng %spa ya esta. C keb' lale'. %mor keb' lale'. %eng %spa 2 esos. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa ese. C oxib'. %mor oxib'. %eng %spa 3. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa ese. C kijeb'. %mor kijeb'. %eng %spa 4. *C8-68 Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa ese. C jo'ob'. %mor jo'ob'. %eng %spa 5. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa ese. C waqib'. %mor waqib'. %eng %spa 6. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa ese. C wuqub'. %mor wuqub'. %eng %spa 7. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa ese. C wajxaqib'. %mor wajxaqib'. %eng %spa 8. Ca k'o ta chik. = n k'oo ta chik. %mor *n /k'o: ta chi-k. %eng %spa ya no hay. C k'oo ta chik, xaq xewile'. %mor /k'o: ta chi-k, xaq xewile'. %eng %spa ya no hay, solo. Ca dos. = dos. %mor dos. %eng %spa 2. C waj xaqib'. %mor waj xaqib'. %eng %spa 8. Ca xaqib'. = wajxaqib'. %mor wajxaqib'. %eng %spa 8. Ca ah dos, watela'. = wateriy. %mor wateriy. %eng %spa baterias. C keb'. %mor keb'. %eng %spa 2. Ca keb'. = keb'. %mor keb'. %eng %spa 2. C oxib'. %mor oxib'. %eng %spa 3. Ca o ta chik. = n k'oo ta chik. %mor *n /k'o: ta chi-k. %eng %spa ya no hay. C k'olik, xaq xwei oxib'. %mor k'olik, xaq xwei oxib'. %eng %spa hay, solo 3. Ca dos. = dos. %mor dos. %eng %spa 2. C kijeb'. %mor kijeb'. %eng %spa 4. Ca k'o ta chik, k'ota chik. = n k'oo ta chik. %mor *n /k'o: ta chi-k. %eng %spa ya no hay, no hay. C k'oolik in k'oo kijeb' nu b'ateria. %mor k'oolik in k'oo kijeb' nu b'ateria. %eng %spa hay tengo 4 baterias. C y le at k'oo kijeb' a b'ateria. %mor y le at k'oo kijeb' a b'ateria. %eng %spa ud. tiene 4 baterias. Ca ax ch'ani'. = k'ax chu'anik. %mor k'ax chi-*u/b'an-PASS1-ik. %eng hurt REL-3E/do-PASS1-TIV. %spa hay. C ah no' utz. %mor ah no' utz. %eng %spa ah, no bien. *C8-69 Ca m k'o ta chike che jun. = n k'oo ta chi che le jun. %mor n /k'o: ta chi-!k che le: jun. %eng %spa ya no tienen el uno. Ca os, tes, cinco. = os, tes, cinco. %mor os, tes, cinco. %eng %spa 2, 3. Ca tes. = tres. %mor tres. %eng %spa 3. C wuqub' waqib'. %mor wuqub' waqib'. %eng %spa 7,6. Ca k'oo ta chik. = n k'oo ta chik. %mor *n /k'o: ta chi-k. %eng %spa ya no hay. C wuqub'. %mor wuqub'. %eng %spa 7. Ca k'oo ta chik. = k'oo ta chik. %mor /k'o: ta chi-k. %eng %spa ya no hay. C k'ota chik, jawii k'owih? %mor k'ota chik, jawii k'owih? %eng %spa ya no hay, donde esta. P xutzinike a Carlos. %mor xutzinike a Carlos. %eng %spa se compuso Carlos. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. P xutzirike. %mor xutzirike. %eng %spa se compuso. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C ah k'o juntiro. %mor ah k'o juntiro. %eng %spa esta todo. Ca ah, cinco. = ah, cinco. %mor ah, cinco. %eng %spa ah, 5. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. Ca k'oo ta chik. = n k'oo ta chik. %mor *n /k'o: ta chi-k. %eng %spa ya no hay. C k'ota chik. %mor k'ota chik. %eng %spa ya no hay. Ca k'o ta chik. = n k'oo ta chik. %mor *n /k'o: ta chi-k. %eng %spa ya no hay. C jawi k'owi le b'ateria. %mor jawi k'owi le b'ateria. %eng %spa donde esta la bateria. Ca k'o taj. = k'o taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. C jawii b'owi, ma wilom taj, ma wilomtaj. %mor jawii b'owi, ma wilom taj, ma wilomtaj. %eng %spa donde esta no lo he visto, no lo he visto. C nk'otaj nu b'ateria, nk'otaj pu nuqaub'. %mor nk'otaj nu b'ateria, nk'otaj pu nuqaub'. %eng %spa no tengo bateria, no tengo su mi mano. P jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es. Ca k'o ta chik. = k'o ta chik. %mor /k'o: ta chi-k. %eng %spa ya no hay. C jawii k'o wik. %mor jawii k'o wih. %eng %spa donde esta. Ca y le? = y le? %mor y le? %eng %spa ese. *C8-70 C nk'otaj, k'otaj nk'ota le b'ateria. %mor nk'otaj, k'otaj nk'ota le b'ateria. %eng %spa no hay, no hay bateria. R jawii la mok. %mor jawii la mok. %eng %spa donde esta tu. Ca k'oo chik. = k'oo chik. %mor /k'o: chi-k. %eng %spa hay. C jawii k'owih? %mor jawii k'owih? %eng %spa donde esta. Ca le', le', le'. = le', le', le'. %mor le', le', le'. %eng %spa ese. C le le'. %mor le le'. %eng %spa ese. Ca lit. = k'oolik. %mor k'oolik. %eng %spa hay. C nk'otaj, kotaj, k'ota tu chupan achich'. %mor nk'otaj, kotaj, k'ota tu chupan achich'. %eng %spa no hay, no hay, dentro de tu carro. Ca wile', le'. = wile', le'. %mor wile', le'. %eng %spa donde esta. C k'otaj, k'otak chupam nu k'at. %mor k'otaj, k'otak chupam nu k'at. %eng %spa no hay, no tengo dentro de la red. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa ese. C ah xaq xewi le jun. %mor ah xaq xewi le jun. %eng %spa solo el uno. Ca k'o ta chik. = n k'oo ta chik. %mor *n /k'o: ta chi-k. %eng %spa ya no hay. C nk'ota chik. %mor nk'ota chik. %eng %spa ya no hay. C xaq xe wi le jun solo el uno. %mor xaq xe wi le jun solo el uno. %eng Ca xe wi'. = xe wi'. %mor xe wi'. %eng %spa solo. C k'o wuqub' chik. %mor k'o wuqub' chik. %eng %spa ya hay 7. Ca le', k'o ta. = le', k'o ta. %mor le', /k'o: ta. %eng %spa ese, no hay. Ix jawi kape wi? tzi kach'akana. %mor jawi kape wi? tzi kach'akana. %eng %spa donde viene, eso gana. Ix tzi kach'aka'ana. %mor tzi kach'aka'ana. %eng %spa eso gana. RAt nk'ota kach'ak wi, utz are ri, ri. %mor nk'ota kach'ak wi, utz are ri, ri. %eng %spa no tienes donde ganarlo, mejor esto. Ix utz are na. %mor utz are na. %eng %spa mejor. Rat are na, are na, jampa ku le. %mor are na, are na, jampa ku le. %eng %spa es todavia, cuando lo va. Rat kutarenej lunan? %mor kutarenej lunan? %eng %spa a seguir a su mama? *C8-71 Ix pares tzi ma k'otaj, tzi ma k'otaj. %mor pares tzi ma k'otaj, tzi ma k'otaj. %eng %spa por eso, no hay, no hay. Rat ay tzi q'el tira la nan. %mor ay tzi q'el tira la nan. %eng %spa es muy de altivo tu mama. Ix la wech ine xa ma kasilob' ta le nu. %mor la wech ine xa ma kasilob' ta le nu. %eng %spa el mio, es que no se mueve. Ix taleb'e we tamata k'owale june. %mor taleb'e we tamata k'owale june. %eng %spa mi brazo, si no estuviera este uno. Ix je wa le jun wetamata k'o ruk' upatron. %mor je wa le jun wetamata k'o ruk' upatron. %eng %spa asi seria este uno si no tuviera patron. Rat xa kula. %mor xa kula. %eng %spa solo. Ix la wetam katij kinch'ako jawi k'ola. %mor la wetam katij kinch'ako jawi k'ola. %eng %spa sabes comerlo, lo se donde tu mujer de veras. Ix wixoqil, tzij nela. %mor wixoqil, tzij nela. %eng %spa Rat tzij nela k7o in xil awulen ya kanoq. Ix es cierto que te dejaron un poco de tierra. %mor es cierto que te dejaron un poco de tierra. %eng %spa qatzu ch7ajik ri karaj. Ix quiere que lo limpien. %mor quiere que lo limpien. %eng Ix wene k'o jas are jas ri karaj, karaj. %mor wene k'o jas are jas ri karaj, karaj. %eng %spa talves tiene cosas, que quiere, quiere limpia. Ix uch'ajik. %mor uch'ajik. %eng Rat tzuch'ajik ri karaj, ku'an, ku'an. %mor tzuch'ajik ri karaj, ku'an, ku'an. %eng %spa quiere que lo limpian lo hace. Rat le k'an. %mor le k'an. %eng %spa su. Rik ay sali kib'ano, qana chawech, qana chive. %mor ay sali kib'ano, qana chawech, qana chive. %eng %spa que haces, espera, espera. Rat tza china makuj kowinta uj chare. %mor tza china makuj kowinta uj chare. %eng %spa es que nosotros no podemos. Rat kak'am loq. %mor kak'am loq. %eng %spa lo traes. Ix utz are le nuji a San, k'o keb'. %mor utz are le nuji a San, k'o keb'. %eng %spa mejor mi yerno Santos, hay 2. Ix k'a'am inuleu, kink'isna kanoq. %mor k'a'am inuleu, kink'isna kanoq. %eng %spa yo hago la tierra, lo tengo que terminar. Ix kacha ri. %mor kacha ri. %eng %spa asi dice. Rat uyom keb' k'am lawe a San. %mor uyom keb' k'am lawe a San. %eng %spa te ha dejado 2 cuerdas Santos. Ix wiyom, tzi nima lawech kachari. %mor wiyom, tzi nima lawech kachari. %eng %spa es grande el tuyo dice. Rat ah, kechari. %mor ah, kechari. %eng %spa a si dice. Ix kakoj ikaj chare. %mor kakoj ikaj chare. %eng %spa le pones acha a eso. Rat kakojik. %mor kakojik. %eng %spa le usan. *C8-72 Ix ma kukajoj k'ut le kintaq awe. %mor ma kukajoj k'ut le kintaq awe. %eng %spa si como usas, el tuyo. Ix joropa ku le raqan? %mor joropa ku le raqan? %eng %spa y cuantos son. Rat juntiro, katoja? %mor juntiro, katoja? %eng %spa todo, lo vas a pagar. Ix katoja, b'ay na k'une la we xpe. %mor katoja, b'ay na k'une la we xpe. %eng %spa lo vas a pagar, el tuyo viene. Ix lin cosecha, ma k'ax ta kinya'o. %mor lin cosecha, ma k'ax ta kinya'o. %eng %spa la cosecha, no cuesta darlo. Ix kinya lin keb' quetzal. %mor kinya lin keb' quetzal. %eng %spa le dos 2 quetzales. Rik ki ala. %mor ki ala. %eng %spa fijate muchacho. Ix kinya la le, n kintoj la. %mor kinya la le, n kintoj la. %eng %spa le doy eso, no lo uso. Rat tene ri la cara k'olik. %mor tene ri la cara k'olik. %eng %spa y es que esta tu carro. Ix pune tzi ke k'amal le b'is, kinchari. %mor pune tzi ke k'amal le b'is, kinchari. %eng %spa voy a traer tristeza, digo. RAt pune joropa ri ku'ano, tzi ka'e wila. %mor pune joropa ri ku'ano, tzi ka'e wila. %eng %spa aunque tiene mucho, se tendra que ir. Ix are utza le kaqa'an poner qib', xa. %mor are utza le kaqa'an poner qib', xa. %eng %spa mejor nos oponemos, es que. Ix kuj k'atanik. %mor kuj k'atanik. %eng %spa no quemamos. Rat wene xtirjtaj jun laq kalot wumal. %mor wene xtirjtaj jun laq kalot wumal. %eng %spa talves ya tomo un plato de caldo. Rat utz ri, we xin'an mandar alaj la ri. %mor utz ri, we xin'an mandar alaj la ri. %eng %spa es mejor si yo mando eso. Rat kinwa'ik, xene la, le nu kaminaqe. %mor kinwa'ik, xene la, le nu kaminaqe. %eng %spa como solo su muerto. Rat katzikinwa wi, xaj jewi law. %mor katzikinwa wi, xaj jewi law. %eng %spa solo como, sera asi. Ix xane utz kitij b'ale jun wa. %mor xane utz kitij b'ale jun wa. %eng %spa vaya que como un poco. Rik dicha. %mor dicha. %eng %spa muchacha dice. Ix xane utz a le kamik, katwa chik. %mor xane utz a le kamik, katwa chik. %eng %spa ahora seria bueno, ya comes. Ix e k'o kan awalali jachine kacha chik. %mor e k'o kan awalali jachine kacha chik. %eng %spa ya tienes hijo quien dice asi ahora. Rik noj k'o ri. %mor noj k'o ri. %eng %spa no esta aqui. Ix k'ola warali, jachine kacha chike. %mor k'ola warali, jachine kacha chike. %eng %spa esta aqui quien dira asi. Rat a ka'e la chik'il, xa inxa nu ya'om. %mor a ka'e la chik'il, xa inxa nu ya'om. %eng %spa se ira a servidora, a mi me has puesto. Rat powi, ka'e kula xa in na. %mor powi, ka'e kula xa in na. %eng %spa puesto en esto, se ira es que yo me. Rat nu ya'om wib' powi, ma kinkowin la. %mor nu ya'om wib' powi, ma kinkowin la. %eng %spa es pasto en esto, no puedo. *C8-73 Rat la chutzuqik. %mor la chutzuqik. %eng %spa para alimentarlo. Ix ke'e la chik'il. %mor ke'e la chik'il. %eng %spa se va pasa empleado. Rat ke'e la chik'il nan, are laje le. %mor ke'e la chik'il nan, are laje le. %eng %spa se va para empleada, no es el mio. Rat we in, wa wetam taj, qa tzin mudo. %mor we in, wa wetam taj, qa tzin mudo. %eng %spa no lo se, estoy muda. Rat tzitzij je kimb'ij chawe, are wela. %mor tzitzij je kimb'ij chawe, are wela. %eng %spa de veras asi te hacen, si fuera igual. Rat in junam ruk' al Ton, kimb'ek, tzare. %mor in junam ruk' al Ton, kimb'ek, tzare. %eng %spa que Antonio come voy solo. Rat kawaj in k'o ta chuloq, tzare kawaj. %mor kawaj in k'o ta chuloq, tzare kawaj. %eng %spa quieres que estuviera, no me parece. Rat in kuk'am ta nu wach. %mor in kuk'am ta nu wach. %eng %spa no me hallo. Ix pares, kuk'am ta kuri nali. %mor pares, kuk'am ta kuri nali. %eng %spa por eso, no lo quiere. Rat k'o le ko kanima. %mor k'o le ko kanima. %eng IX k'o la le kanima. %mor k'o la le kanima. %eng RAt ku'an ali le kape xelaju, jasche. %mor ku'an ali le kape xelaju, jasche. %eng %spa hace la muchacho cuando viene de Xela. RAt qas kab'isoj chuwe? jeb'a ka'ana. %mor qas kab'isoj chuwe? jeb'a ka'ana. %eng %spa porque estas triste entonces asi haces por mi. RAt we k'o jas awe xin k'am loq, iya. %mor we k'o jas awe xin k'am loq, iya. %eng %spa tienes algo, lo traigo, asi. RAt qatzi, kanima tzi k'ax chi kanoq. %mor qatzi, kanima tzi k'ax chi kanoq. %eng %spa lo metes ya duelen. Ix tzi, k'ax chi kanoq. %mor tzi, k'ax chi kanoq. %eng %spa ya duele. Rat tzixa, k'o la le sib'ilaj e ko chake. %mor tzixa, k'o la le sib'ilaj e ko chake. %eng %spa es que esta muchos, tienen. Ix k'o la le sib'ilaj eko chake. %mor k'o la le sib'ilaj eko chake. %eng %spa esta alli, tienen mucho. Rat qatzi xa ma utz ta nela le, ma utz taj. %mor qatzi xa ma utz ta nela le, ma utz taj. %eng %spa eso no esta bien, no esta bien. Rat jelale. %mor jelale. %eng %spa por alli. Ix m. %mor m. %eng %spa m. RAt e ma kota qanima. %mor e ma kota qanima. %eng %spa no tenemos corazon. Ix ma k'u ma utz taj. %mor ma k'u ma utz taj. %eng %spa no esta bien. Rat ma ko taj jelale at. %mor ma ko taj jelale at. %eng %spa no hay, asi es ud. Ix pares, esarame, kawil xa ma utz taj. %mor pares, esarame, kawil xa ma utz taj. %eng %spa por eso, ya ves que no esta bien. *C8-74 Ix ma utz ta, kinb'ano, we ta ne qatzikin. %mor ma utz ta, kinb'ano, we ta ne qatzikin. %eng %spa no habo bien, si lo dijera. Ix cha kinwalij b'ik, nutukel. %mor cha kinwalij b'ik, nutukel. %eng %spa asi, me levanto solo. Rat pares, ay, kab'isoj la. %mor pares, ay, kab'isoj la. %eng %spa por eso, te estas triste por el. Ix ..... %mor ..... %eng %spa ...... Rat qatzixax kub'isoj wila lixoq. %mor qatzixax kub'isoj wila lixoq. %eng %spa si la mujer siempre se apena. Rat xane utz chirima kub'isoj che. %mor xane utz chirima kub'isoj che. %eng %spa mejor, vaya que no se entristece. Rat ri ratit. %mor ri ratit. %eng %spa por su abuelita. Ix ma kub'isoj ta k'ula como kub'ij lare. %mor ma kub'isoj ta k'ula como kub'ij lare. %eng %spa no se asusta, como el dice. Ix ma kinb'isoj ta chik kal sib'ilaj. %mor ma kinb'isoj ta chik kal sib'ilaj. %eng %spa ya no estoy triste, como me. Ix k'aj nu wach, nk'ota chiri ri jas. %mor k'aj nu wach, nk'ota chiri ri jas. %eng %spa fije no esta aqui que es. Ix ri jun laj kab'iri b'atik. %mor ri jun laj kab'iri b'atik. %eng %spa el uno. Ix nan chakawij loq, ay utz ri. %mor nan chakawij loq, ay utz ri. %eng %spa apurate, mejor si. Ix we xat petik. %mor we xat petik. %eng %spa vienes. Ix ay laj tira wa le jun ala. %mor ay laj tira wa le jun ala. %eng %spa el muchacho es muy de altivo. R tzima koq'ta jutzit. %mor tzima koq'ta jutzit. %eng %spa no lo lleva un poco. Ix makoq' taje. %mor makoq' taje. %eng %spa no llora. Ix xeq'ij komadre. %mor xeq'ij komadre. %eng %spa buenas tardes comadre. Ix sa'aj tokuloq. %mor sa'aj tokuloq. %eng %spa venga, entra. Ix komadre xu'an mer uwa. %mor komadre xu'an mer uwa. %eng %spa comadre, hizo en comida. Rat ay ximb'anale arecha k'o. %mor ay ximb'anale arecha k'o. %eng %spa lo hize, para que. Rat arecha k'o rajil le kuxa chi. %mor arecha k'o rajil le kuxa chi. %eng %spa para que traiga dinero, para la kusca. Ix jas uwache rajil le kux. %mor jas uwache rajil le kux. %eng %spa que? es dinero para la cusca. Rat ay xa k'olike kuxchi. %mor ay xa k'olike kuxchi. %eng %spa ay busca dice. Ix ay xama. %mor ay xama. %eng %spa es que. Rat ay xa jun. %mor ay xa jun. %eng %spa ay, solo uno. ix mara mey tachi karaj, jas ri kab'anik. %mor mara mey tachi karaj, jas ri kab'anik. %eng %spa ya no quiere otra cosa, que le vamos hacer. *C8-75 Ix jas ri ka'anike. %mor jas ri ka'anike. %eng %spa que van hacer. Ix2 xa. %mor xa. %eng %spa solo. Rat xa katij tajik taqal pa nu pam. %mor xa katij tajik taqal pa nu pam. %eng %spa es que lo han comido llego en mi estomago. Rat jas ri kab'anik. %mor jas ri kab'anik. %eng %spa que hacen. Ix kel la ta kel la. %mor kel la ta kel la. %eng %spa sale, no sale. Ix2 utz are. %mor utz are. %eng %spa mejor. Ix kel la ta. %mor kel la ta. %eng %spa sale. Rat tzija. %mor tzija. %eng %spa de veras. Ix kel la le. %mor kel la le. %eng %spa sale eso. Rat ko chiri wachajil. %mor ko chiri wachajil. %eng %spa esta aqui, mi esposo. Rat aparte chiwila, aparte chiwi. %mor aparte chiwila, aparte chiwi. %eng %spa mira mi hermano es aparte. Rat aparte chiwi. %mor aparte chiwi. %eng %spa ya es aparte. Ix2 we xpe chawije jas ri kaqano. %mor we xpe chawije jas ri kaqano. %eng %spa si se viene encima, que haces. Ix utza ma ramey ta karaj. %mor utza ma ramey ta karaj. %eng %spa mejor no quiero otra cosa. RAt ma ka'e ta qatat chuwij. %mor ma ka'e ta qatat chuwij. %eng %spa no se va nuestro papa detras. Ix2 pari maqab'al ta chi karej. %mor pari maqab'al ta chi karej. %eng %spa pero ya no quiere enterrarlo. Ix kine pa janik aqab'il. %mor kine pa janik aqab'il. %eng %spa me voy a regarlo temprano. Ix kinul chik nk'ota winaq. %mor kinul chik nk'ota winaq. %eng %spa llego pues, ya no hay personas. Rat kotaj, k'ona k'ula le ko kanima. %mor kotaj, k'ona k'ula le ko kanima. %eng %spa no hay, hay pues, que es grande. Rat lay ne le we in, junam x'e aqab'il. %mor lay ne le we in, junam x'e aqab'il. %eng %spa vaya el mio, igual se fue temprano. Rat junam x'e aqab'il, jawi x'e wi. %mor junam x'e aqab'il, jawi x'e wi. %eng %spa igual se fue temprano, daselo se fue. Rat nk'ota chi, ma mer k'ulanem. %mor nk'ota chi, ma mer k'ulanem. %eng %spa no hay, ya no hizo mero casamiento. Rat ta chi xinano, miq'in upaja. %mor ta chi xinano, miq'in upaja. %eng %spa luz, la casa es caliente. Ix ma ramey taj. %mor ma ramey taj. %eng %spa no es mero. Rat ma ramey taj xraj, ramey taj xraj. %mor ma ramey taj xraj, ramey taj xraj. %eng %spa ya no quiso, ya no quiso otra cosa. *C8-76 Rat ma k'o qalajinaqa kamike. %mor ma k'o qalajinaqa kamike. %eng %spa no habra que se vea hoy. Rat ma junam taj kawil in. %mor ma junam taj kawil in. %eng %spa no igual veo yo. Ix ma junam taj. %mor ma junam taj. %eng %spa no es igual. Ix2 ma junam tak'ut. %mor ma junam tak'ut. %eng %spa no es igual pues. Ix2 are k'ulale maruk ta kola. %mor are k'ulale maruk ta kola. %eng %spa asi pues, no es que tiene. Rat utz are. %mor utz are. %eng %spa mejor el. *xk'is le cinta C-8.