*C-6 A Carlos *Age 3;2.0 *No. of utterances 445 *MLU 2.37 *C6-1 S Carlos, jawi xpe wi lujolom cha'? %mor Carlos, jawi x-0/pet wi le: u-jolom /cha'? %eng %spa Carlos en donde vino su cabeza dice. Ca k'o: puch e ekah. = k'o: puch e ekah. %mor /k'o: pu-ch e ekah. %eng %spa esta pues el coche. C pa Xela? %mor pa Xela? %eng %spa en Xela. Ca pax 'ut. = xpax k'ut. %mor *x-0/pax k'u-t. %eng %spa se rompio. S we'in. %mor we'in. %eng %spa es mio. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. S we'in, jas xu'an la tzam a Carlos. %mor we'in, jas xu'an la tzam a Carlos. %eng %spa es mio que hizo tu nariz. Ca jah, intzaqik. = in xintzaqik. %mor *x-in/tzaq-ik. %eng %spa yo me cai. S jawi'? %mor jawi'? %eng %spa donde. Ca chi jelale'. = chi jelale'. %mor chi jelale'. %eng %spa por alli. C pa xela? %mor pa xela? %eng %spa en Xela. S jasche'? %mor jasche'? %eng %spa porque. C y la le'? %mor y la le'? %eng %spa y ese. Ca tija lajalom. = xentija lajoron. %mor *x-0-*e-*in/tij-a le: a-joron. %eng %spa tome tu agua. Ca jelale', jelale chop. = jelale xinch'ob'o wih. %mor jelale *x-0-*in/ch'ob'-o *wih. %eng %spa por alli lo aprendi. S jawi k'o wi le chupam? %mor jawi k'o wi le chupam? %eng %spa en donde esta adentro. Ca wesaj. = kinwesaj. %mor *k-0-inw/esa-j. %eng %spa lo saco. C jas k'o chupam, jas k'o chupam. %mor jas k'o chupam, jas k'o chupam. %eng %spa que tiene adentro, que tiene adentro. C a Carlos? %mor a Carlos? %eng %spa Carlos. S jas ka'anoh? %mor jas ka'anoh? %eng %spa que hace. C jun inaj b'oleta? %mor jun inaj b'oleta? %eng %spa una bolita? Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. C jun inaj b'olita? %mor jun inaj b'olita? %eng %spa una bolita. Ca b'oletah. = b'oletah. %mor b'oletah. %eng %spa bolita. C b'olitah. %mor b'olitah. %eng %spa bolita. Ca inwesaj. = kinwesaj. %mor *k-0-inw/esa-j. %eng %spa lo saque. S kinwesaj in, kawesaj. %mor kinwesaj in, kawesaj. %eng %spa lo saco, lo sacas. C awe at? %mor awe at? %eng %spa es tuyo. Ca le, le'. = le, le'. %mor le, le'. %eng %spa ese. C awe at le'. %mor awe at le'. %eng %spa es tuyo ve. *C6-2 Ca numes. = nume's. %mor nume's. %eng %spa mi gato. C le me's. %mor le me's. %eng %spa el gato. S we in le me's. %mor we in le me's. %eng %spa es mi el gato. C le me's, a xaloq at? le me's. %mor le me's, a xaloq at? le me's. %eng %spa el gato, lo compraste tu el gato. Ca pat ta'a a San i'. = pat ta'a a San i'. %mor pat ta'a a San i'. %eng %spa S pares k'o: chi juni. %mor pares k'o: chi juni. %eng %spa por eso ya hay uno. C a xaloq at le ma's. %mor a xaloq at le ma's. %eng %spa compraste tu al gato. N Xela kacha'. %mor Xela kacha'. %eng %spa Xela diga. S chanampele, chawila le'. %mor chanampele, chawila le'. %eng %spa traiga, mira ese. S jun awetzab'al chike. %mor jun awetzab'al chike. %eng %spa otro tu juguete. Ca tz'i. = tz'i. %mor tz'i. %eng %spa si. S kach'ob'oh. %mor kach'ob'oh. %eng %spa sabes. Ca ch'ob'oh. = kinch'ob'oh. %mor *k-0-*in/ch'ob'-oh. %eng %spa lo se. C are xaloq. %mor are xaloq. %eng %spa tu el que compraste. S k'u linaj jun chiki. %mor k'u linaj jun chiki. %eng %spa esta el otro. C diferente. %mor diferente. %eng %spa diferente. S le'. %mor le'. %eng %spa ese. C ah, akach'ob' at, jas uwach lale. %mor ah, akach'ob' at, jas uwach lale. %eng %spa sabes eso, que es eso. Ca wach uta le a San. *** = jas k'u wach me a San i. %mor *jas *k'u *u-wach #ne a San i. %eng %spa que es eso Santos. S n, kach'ob'oh, kach'ob'oh. %mor n, kach'ob'oh, kach'ob'oh. %eng %spa sabes, sabes. Ca kej. = kej. %mor kej. %eng %spa caballo. C ah ke:j, aje'. %mor ah ke:j, aje'. %eng %spa es tu caballo, a si. S y le jun chike'? le'. %mor y le jun chike'? le'. %eng %spa y el otro ve. Ca wakax. = wakax. %mor wakax. %eng %spa vaca. S y le june'? %mor y le june'? %eng %spa y ese uno. C gira lele'. %mor gira lele'. %eng %spa jirafa ese, ese. S chapa inaj a keji, b'ien pe kawilo. %mor chapa inaj a keji, b'ien pe kawilo. %eng %spa agarra al caballito, alli lo miras bien. S pele le'. %mor pele le'. %eng %spa mira ve. C le at, jas uwach lele'? %mor le at, jas uwach lele'? %eng %spa ud. que es eso. S kach'ob'oh jas are linaj saq e'? %mor kach'ob'oh jas are linaj saq e'? %eng %spa sabes para que ese blanco. *C6-3 Ca aq. = aq. %mor aq. %eng %spa coche. C no'. %mor no'. %eng %spa no. Ca wa kach. = wakax. %mor wakax. %eng %spa que es eso. C no. %mor no. %eng %spa no. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. S utz maretaj. %mor utz maretaj. %eng %spa esta bien no es. C utz. %mor utz. %eng %spa esta bien. S xawiloh? kach'ob'oh le naj june'. %mor xawiloh? kach'ob'oh le naj june'. %eng %spa vistes, sabes ese uno. Ca aq. = aq. %mor aq. %eng %spa coche. S na aq taj, chiij. %mor na aq taj, chiij. %eng %spa no no es coche, es oveja. Ca chiij. = chiij. %mor chiij. %eng %spa oveja. S chij le'. %mor chij le'. %eng %spa es oveja. C le jun b'rontasoras. %mor le jun b'rontasoras. %eng %spa el brontosaurio. S kach'ob' lenaj juni? %mor kach'ob' lenaj juni? %eng %spa sabes este uno. C nawe tantaj. %mor nawe tantaj. %eng %spa no, no lo se. Ca uwach? = jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa su cara. S jah? %mor jah? %eng %spa que. Ca jas uwach? = uwach. %mor uwach. %eng %spa que es. S ya kelb'e june. %mor ya kelb'e june. %eng %spa ya sale el uno. C a kawe tam jawi k'owi le kej. %mor a kawe tam jawi k'owi le kej. %eng %spa sabes en donde esta el caballo. S Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. C akale kej chiri'. %mor akale kej chiri'. %eng %spa esta el caballo aqui. S Carlos, a k'o: at ake:j? %mor Carlos, a /k'o: at a-ke:j? %eng %spa Carlos, tienes tu caballo. Ca ko taj, tzaq ne'. = n k'o: taj xtzaq ne'. %mor *n /k'o: taj *x-0/tzaq ne'. %eng %spa no hay, se perdio. S nkota kej at? %mor nkota kej at? %eng %spa no tienes. S taj. = kotaj. %mor kotaj. %eng %spa no tengo. Ca no jah? = no jah? %mor no jah? %eng %spa no. S inkula chij, ink'ota chiij at? %mor inkula chij, ink'ota chiij at? %eng %spa y tu oveja, no tiene oveja tu. Ca lik taj. = ink'o: taj. %mor *in/*k'o:-!l-!ik ta-j. %eng %spa no tengo. *C6-4 Ca le: sii le: chiiji'. = le: sii le: chiiji'. %mor le: sii le: chiiji'. %eng %spa la oveja. Ca le: chiij juni. = le: chiij juni. %mor le: chiij juni. %eng %spa la oveja este uno. S no' k'o:taj. %mor no' k'o:taj. %eng %spa no no tengo. Ca le: chijii'. = le: chijii'. %mor le: chijii'. %eng %spa la oveja. S m. %mor m. %eng %spa que. Ca taj. = m k'o: taj. %mor *m /*k'o: ta-j. %eng %spa no hay. S le: ke:ji'. %mor le: ke:ji'. %eng %spa el caballo. C je'. %mor je'. %eng %spa a si. S kawilo le'. %mor kawilo le'. %eng %spa ya vistes ve. C jachike', jachike' chikop. %mor jachike', jachike' chikop. %eng %spa cual, cual animal. S nkule, nkule patax. %mor nkule, nkule patax. %eng %spa y el, el pato. S nkule patax. %mor nkule patax. %eng %spa y el pato. Ca taj. = n k'o: taj. %mor *n /*k'o: ta-j. %eng %spa no hay. S Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. S ink'ula patax? %mor ink'ula patax? %eng %spa y tu pato. Ca tzaqik. = xtzaqik. %mor *x-0/tzaq-ik. %eng %spa se perdio. S tzaqik. %mor tzaqik. %eng %spa se perdio. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. C jawi'. %mor jawi'. %eng %spa en donde. Ca no. = no. %mor no. %eng %spa no. S jawi xtzaq wila? %mor jawi xtzaq wila? %eng %spa en donde se perdio. Ca no'. = no'. %mor no'. %eng %spa que. S are lal Cu'z k'uwinaq. %mor are lal Cu'z k'uwinaq. %eng %spa lo tiene escondido. Ca tzaqik. = xtzaqik. %mor *x-0/tzaq-ik. %eng %spa se perdieron. S kawilo le'. %mor kawilo le'. %eng %spa lo ves. C jachike chikop k'o pa Zunil? Carlos. %mor jachike chikop k'o pa Zunil? Carlos. %eng %spa que animales hay en Zunil Carlos. C a kach'ob' uwach, le: chikop pa Zunil. %mor a kach'ob' uwach, le: chikop pa Zunil. %eng %spa conoces los animales en Zunil. *C6-5 Ca taj. = kinch'ob' taj. %mor *k-0-*in/ch'ob' ta-j. %eng %spa no lo se. C a k'o: chikop le tz'i', ak'o tz'i pab'eh? %mor a k'o: chikop le tz'i', ak'o tz'i pab'eh? %eng %spa hay animal, el perro, esta el perro en la calle. Ca a San. = a San. %mor a San. %eng %spa Santos. S m. %mor m. %eng %spa que. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa ese. S la k'ut le jun yamero katij rumal. %mor la k'ut le jun yamero katij rumal. %eng %spa ya vistes el uno yamero lo comen. S le jun riri, ula le yamero katijik. %mor le jun riri, ula le yamero katijik. %eng %spa este uno, yamero lo comen. S e ula ka puyixik ma katzaq taj. %mor e ula ka puyixik ma katzaq taj. %eng %spa lo empujas, no se cae. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. S kapuyixik tzi, ma katzaq taj. %mor kapuyixik tzi, ma katzaq taj. %eng %spa se empuja para que no se cae. S katijik ah, le jun chikej le. %mor katijik ah, le jun chikej le. %eng %spa se come, el otro ve, le. S ko le jun mam kej le ulale. %mor ko le jun mam kej le ulale. %eng %spa es el caballo grande, y la. S le', chij chike, ka'e chile june. %mor le', chij chike, ka'e chile june. %eng %spa oveja de ellos, se va el otro. S ketija chile june. %mor ketija chile june. %eng %spa se comen al otro. S tzal mayij chike. %mor tzal mayij chike. %eng %spa se cayo ve. Ca nan. = nan. %mor nan. %eng %spa mama. N sach. %mor sach. %eng %spa que. Ca kile'. = chawila mpe le. %mor ch-0-aw/il-a mpe le. %eng %spa mira ve. N tzij k'ute'. %mor tzij k'ute'. %eng %spa de veras. Ca lu qatz kech a Sa'n. = le: kech a Sa'n. %mor le: k-e-ch a Sa'n. %eng %spa el de Santos. S m. %mor m. %eng %spa que. Ca lu kach, lu kach a Sa'n. = jas k'u wach a Sa'n? %mor *jas k'u wach a Sa'n? %eng %spa que es Santos. Ca lu kuwach? = jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es. S m. %mor m. %eng %spa que. Ca la kuwach? = jas k'uwach? %mor jas k'uwach? %eng %spa que es. S jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. S le ke:ji', le chiije? %mor le ke:ji', le chiije? %eng %spa el caballo, la oveja. Ca uwach le li'. = jas uwach le ri'. %mor jas uwach le ri'. %eng %spa que es esto. C le: jun b'rontasoras. %mor le: jun b'rontasoras. %eng %spa es un brontosaurio. *C6-6 S kach'ob'oh? kach'ob' tu wach at eri'? %mor kach'ob'oh? kach'ob' tu wach at eri'? %eng %spa sabes, no conoces esto. Ca wach ute: june? tziij, chiij. = wach ute: june? tziij, chiij. %mor wach ute: june? tziij, chiij. %eng %spa que es ese uno, oveja. S m. %mor m. %eng %spa que. Ca ke:je'. = ke:je'. %mor ke:je'. %eng %spa caballo. S keb'e: ke:j. %mor keb'e: ke:j. %eng %spa 2 caballos. C keb'e: kej, jasche le nima qul. %mor keb'e: kej, jasche le nima qul. %eng %spa 2 caballos porque es grande en el . C pa le keje, are le le che' le nima qul. %mor pa le keje, are le le che' le nima qul. %eng %spa caballo, es el arbol el gran. C kutij le che, le keje menester jun nima. %mor kutij le che, le keje menester jun nima. %eng %spa se come el arbol el caballo es necesario. C qul pare le che, ah je' jas kutij le kej. %mor qul pare le che, ah je' jas kutij le kej. %eng %spa en el arbol, si que es lo que come el caballo. C Carlos, jas kutij le kej? %mor Carlos, jas kutij le kej? %eng %spa Carlos que es lo que come. S a Carlos le ku'ano le. %mor a Carlos le ku'ano le. %eng %spa Carlos lo que hace. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. S le ku'ano le'(le ku ch'aya re'). %mor le ku'ano le'(le ku ch'aya re'). %eng %spa lo que hace ve. S le le. %mor le le. %eng %spa ese. Ca wikk? = wikk? %mor wikk? %eng %spa ese. S jeka un chare le, le jun kunele'. %mor jeka un chare le, le jun kunele'. %eng %spa asi le haces, el uno. S kuchararej, ka chararik. %mor kuchararej, ka chararik. %eng %spa lo arrastra, lo arrastras. Ra Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. Ra jas kuwach ale'? %mor jas kuwach ale'? %eng %spa que es eso. Ca le: li'. = le: ri'ri'. %mor le: ri'ri'. %eng %spa este. Ra je'. %mor je'. %eng %spa si. Ca ke:j. = ke:j. %mor ke:j. %eng %spa caballo. Ra jah? %mor jah? %eng %spa que. Ca ke:j. = ke:j. %mor ke:j. %eng %spa caballo. Ra ke:j. %mor ke:j. %eng %spa caballo. Ca u xikine'. = u xikine'. %mor u xikine'. %eng %spa su oveja. S nn. %mor nn. %eng %spa no. Ca uxikine'. = uxikine'. %mor uxikine'. %eng %spa su oveja. S pares k'onlentaq wich'ab' uxikine? le wich'ab'. %mor pares k'onlentaq wich'ab' uxikine? le wich'ab'. %eng %spa por eso tiene sus ovejas peque¤as, los peque¤as. *C6-7 S wich'ab'e. %mor wich'ab'e. %eng %spa peque¤o. Ra talin tasaj na cha. %mor talin tasaj na cha. %eng %spa Catariana venga aca. S le'. %mor le'. %eng %spa ese. Ca saj. = saj. %mor /saj. %eng %spa venga. Ta ay. %mor ay. %eng %spa ay. Ra le li wila'. %mor le li wila'. %eng %spa venga a ver. Ca le', le'. = le', le'. %mor le', le'. %eng %spa ese, ese. Ta awil ta'at. %mor awil ta'at. %eng %spa no lo ves tu. S jasche', jasche'. %mor jasche', jasche'. %eng %spa porque, porque. Ca saj ale'. = saj ale'. %mor /saj ale'. %eng %spa venga. Ra ak'ut li kach le kat jawike. %mor ak'ut li kach le kat jawike. %eng %spa ya viste muchacho, habla. Ra le ku'ano le'. %mor le ku'ano le'. %eng %spa lo que hace. Ta i. %mor i. %eng %spa i. Ra naj kaq kuano. %mor naj kaq kuano. %eng %spa un rojito hace. C ako urikin le chij. %mor ako urikin le chij. %eng %spa tiene oreja la oveja. Ca n. = n. %mor n. %eng %spa ese. C jawi. %mor jawi. %eng %spa donde. Ca chiijo chij. = chiijo chij. %mor chiijo chij. %eng %spa oveja, oveja. C aje', ak'o: uxikin, le chiij. %mor aje', ak'o: uxikin, le chiij. %eng %spa asi, tiene oreja la oveja. Ca jar lik. = kolik. %mor /*k'o:-l-ik. %eng %spa tiene. Ra aympe le tate, ay jun k'u wach wa'. %mor aympe le tate, ay jun k'u wach wa'. %eng %spa ay mira a papa, y que sera esto. Ca ja k'u wach? = jas k'u wach? %mor jas k'u wach? %eng %spa que sera. C le b'rontasoras, le jun. %mor le b'rontasoras, le jun. %eng %spa el brontosaurio el. Ta Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. C kutij qayes kutij qayes. %mor kutij qayes kutij qayes. %eng %spa como hierba, come hierba. Ta kutijoh. %mor kutijoh. %eng %spa come. Ra ay jas kuwach wa lale. %mor ay jas kuwach wa lale. %eng %spa ay que sera esto. *C6-8 Ca jas k'uwach a Sa'n le:k. = jas k'uwach a Sa'n le:li'. %mor jas k'uwach a Sa'n le:li'. %eng %spa que sera eso, Santos. S n. %mor n. %eng %spa n. Ca uwach e:li'. = a jas k'u wach le: ri'? %mor a jas k'u wach le: ri'? %eng %spa que sera esto. S jun uch'. %mor jun uch'. %eng %spa un cuerpo espin. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. S jun uch. %mor jun uch. %eng %spa un cuerpo espin. Ca jun uchi cho'. = jun uch' cha'. %mor jun uch' /cha'. %eng %spa un cuerpo espin dice. Ra ere, ay naj akege'. %mor ere, ay naj akege'. %eng %spa ay, un cochito. I jun ke:j. %mor jun ke:j. %eng %spa mi caballo. Ra le'. %mor le'. %eng %spa ese. Ta no are kijeri. %mor no are kijeri. %eng %spa este es el caballo. Ca ale chixen june', pele choken le: jure'. = ale chixen june', pele choken le: jure'. %mor ale chixen june', pele choken le: jure'. %eng %spa cual de ellos. C le kej ke:j age, konojel la chikao. %mor le kej ke:j age, konojel la chikao. %eng %spa los 2 caballos, todos los animales. C kikitij qayes, konojel kikitij qayes. %mor kikitij qayes, konojel kikitij qayes. %eng %spa comen hierba, todos comen hierba. Ca sa'n e', kane'. = a san e akile, chawila le. %mor *a san e akile, chawila le. %eng %spa Santos mira ve. Ca a sa'. = a sa'n. %mor a sa'n. %eng %spa Santos. C jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. C jas uwa:ch, le: ixoq. %mor jas uwa:ch, le: ixoq. %eng %spa que clase de mujer. C joropa la chikop? %mor joropa la chikop? %eng %spa cuantos son los animales. S Carlos, joropa raqan? koch'ob'oh. %mor Carlos, joropa raqan? koch'ob'oh. %eng %spa Carlos cuanto son, sabes. S i ko jun me's a Carlos. %mor i ko jun me's a Carlos. %eng %spa a esta un gato Carlos. S a Carlos. %mor a Carlos. %eng %spa Carlos. Ca m e k'u wach? = m e k'u wach? %mor m e k'u wach? %eng %spa escondio su cara. S jun ch'oh chiri le'. %mor jun ch'oh chiri le'. %eng %spa un raton aqui. Ca wile'? = wile'? %mor wile'? %eng %spa en donde esta. S le le. %mor le le. %eng %spa ese. C Carlos akach'ob' uwach, le jun chikop. %mor Carlos akach'ob' uwach, le jun chikop. %eng %spa Carlos conoces ese animal. S kach'ob' uwach e:ri'. %mor kach'ob' uwach e:ri'. %eng %spa sabes esto. *C6-9 C a CArlos. %mor a CArlos. %eng %spa CArlos. N kinch'ob'oh kacha'. %mor kinch'ob'oh kacha'. %eng %spa lo se diga. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. N kinch'ob'oh kacha? %mor kinch'ob'oh kacha? %eng %spa lo se diga. Ca no', ch'ob' taj. = no', ma kinch'ob' taj. %mor no', *ma *k-0-*in/ch'ob' ta-j. %eng %spa no, no lo se. S ewari, kach'ob' taj? %mor ewari, kach'ob' taj? %eng %spa este no lo sabes. C le riri', jun inaj ch'o. %mor le riri', jun inaj ch'o. %eng %spa este, es un raton. S ch'o'oh. %mor ch'o'oh. %eng %spa raton. C m jun ch'o. %mor m jun ch'o. %eng %spa un raton. S ruk' le rile'. %mor ruk' le rile'. %eng %spa con este. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. S puro ch'o le'. %mor puro ch'o le'. %eng %spa es raton. Ca puro ch'oh. = puro ch'oh. %mor puro ch'oh. %eng %spa es raton. C puro ch'o jas ku'an le ch'o le'. %mor puro ch'o jas ku'an le ch'o le'. %eng %spa es raton, que hace el raton. Ca junam, lik chi jun e'. = junam, k'o: chi jun e? %mor junam, /*k'o:-!l-!ik chi jun e? %eng %spa es igual, hay otro. Ca pe le'. = mpe le'. %mor mpe le'. %eng %spa mira pues. S le m. %mor le m. %eng %spa ese. C le june'. %mor le june'. %eng %spa el uno. Ca tzaq b'ik, tzaqik. = xtzaq b'ik, xtzaqik. %mor *x-0/tzaq b'i-k, *x-0/tzaq-ik. %eng %spa se cayo, se cayo. S wilole, k'ole jun ch'ole'. %mor wilole, k'ole jun ch'ole'. %eng %spa ya vistes, hay un raton. Ix. %morIx. %eng %spa konojel lola. S talves todos. %mor talves todos. %eng Ca e, chap e: che le'. = kuchap e: che le'. %mor *k-0-*u/chap e: che le'. %eng %spa agarra el pelo. Ix jawi. %mor jawi. %eng %spa donde. S k'o chape:le q'aq'. %mor k'o chape:le q'aq'. %eng %spa agarra duro el rojo. C y le tz'iki e? %mor y le tz'iki e? %eng %spa y el pajaro. Ca tz'ikin e'. = tz'ikin e'. %mor tz'ikin e'. %eng %spa el pajaro. C chawilampe. %mor chawilampe. %eng %spa mira pues. *C6-10 Ca le: tz'ikine:. = le: tz'ikine:. %mor le: tz'ikine:. %eng %spa el pajaro ve. S k'o ruk' le ch'o le, ketzijonik. %mor k'o ruk' le ch'o le, ketzijonik. %eng %spa esta con el raton, hablan. C le tz'ikin kub'ij jawi k'owi jun me's. %mor le tz'ikin kub'ij jawi k'owi jun me's. %eng %spa el pajaro dice en donde esta el gato. Ca k'o: wi le: un me's. = jawii k'o wi le: jun me's. %mor *jawii /k'o: wi le: jun me's. %eng %spa en donde esta. S le k'olike', xe'e chike, k'o me's. %mor le k'olike', xe'e chike, k'o me's. %eng %spa esta ve, se fue otra vez, hay gato. C jun me's. %mor jun me's. %eng %spa un gato. Ca jun me's. = jun me's. %mor jun me's. %eng %spa un gato. C jon me's? %mor jon me's? %eng %spa un gato. Ca june' le. = june' le. %mor june' le. %eng %spa otro. S le, xawiloh le jun me's karaj. %mor le, xawiloh le jun me's karaj. %eng %spa ese, vistes el gato quiere. S xub'utij b'ike. %mor xub'utij b'ike. %eng %spa comerselos. Ca ....... = ....... %mor ....... %eng %spa ........ S tak'al chula le ch'o le? xak. %mor tak'al chula le ch'o le? xak. %eng %spa ya esta para el raton, solo. S jun tiempo katzuyex che lu. %mor jun tiempo katzuyex che lu. %eng %spa lo agarran de la. S je' le. %mor je' le. %eng %spa cola. S le', tzuyex che luje' te. %mor le', tzuyex che luje' te. %eng %spa ese, le agarraron de la cola. C jun corral, le: k'o:pa corral la. %mor jun corral, le: k'o:pa corral la. %eng %spa un corral, esta en el corral tu. C chikop. %mor chikop. %eng %spa animal. N chab'ij a Carlos cha'. %mor chab'ij a Carlos cha'. %eng %spa diga a Carlos. S xub'an jun ame'si. %mor xub'an jun ame'si. %eng %spa hace un gato. C juna me's. %mor juna me's. %eng %spa un tu gato. S Carlos, jawii xaloq' wi la me's i? %mor Carlos, jawii xaloq' wi la me's i? %eng %spa Carlos en donde lo compraste al gato. C la chikop k'o pa. %mor la chikop k'o pa. %eng %spa tu animal esta en. Ca qaloq xelah. = xqaloq' Xelah. %mor *x-0-qa/loq' Xelah. %eng %spa lo compramos en Xela. S jah? %mor jah? %eng %spa que. Ca qaloq Xelah. = xqaloq' Xelah. %mor *x-0-qa/loq' Xelah. %eng %spa lo comprastes en Xela. S jampa xaloq' loq? %mor jampa xaloq' loq? %eng %spa cuantos comprastes. Ca no'. = no'. %mor no'. %eng %spa no. *C6-11 S jampa? jampa? %mor jampa? jampa? %eng %spa cuantos? cuantos? Tal iwil. %mor iwil. %eng %spa ayer. N .... %mor .... %eng %spa .... C jun corral la chikop, a k'o pa corral. %mor jun corral la chikop, a k'o pa corral. %eng %spa corral de tu animal, es en el corral. C la chikop? a Carlos? %mor la chikop? a Carlos? %eng %spa tu animal, Carlos. Ca m nane'. = m nane'. %mor m nane'. %eng %spa mam. N sach qanam? %mor sach qanam? %eng %spa solo nuestra mama. Ca jun kuwal e:. = jun koral e:. %mor jun koral e:. %eng %spa un corral. N no'. %mor no'. %eng %spa no. S y le jun chik? y le jun chik. %mor y le jun chik? y le jun chik. %eng %spa el otro y el otro. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa ese. Rat ya b'a ka kuje enaj ak'al'al. %mor ya b'a ka kuje enaj ak'al'al. %eng %spa yamero vas a tener. Ca k'o: chik, le: ke:j e', le: ke:j. = k'o: chik, le: ke:j e', le: ke:j. %mor /k'o: chi-k, le: ke:j e', le: ke:j. %eng %spa ya ay, el caballo, el caballo. C le k'e:j. %mor le k'e:j. %eng %spa el caballo. Rat malay tzajelik. %mor malay tzajelik. %eng %spa malaya, es muy bonito. Ca wach'ut, wach'ut a San. = jas k'uwach k'ut a Sa'n. %mor jas k'uwach k'ut a Sa'n. %eng %spa y que es Santos. S jah? %mor jah? %eng %spa que. Ca kach'. = jas k'uwach? %mor jas k'uwach? %eng %spa y que es. S le: wari? %mor le: wari? %eng %spa esto. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. S y le riri nik'aj chikop mak'ota. %mor y le riri nik'aj chikop mak'ota. %eng %spa y esto, unos animales que no estan. S chike, k'o ta chik iwari' le? %mor chike, k'o ta chik iwari' le? %eng %spa y no estan estos. C le kej chike? %mor le kej chike? %eng %spa y caballo ve. S le kej chike' jun uch' chike. %mor le kej chike' jun uch' chike. %eng %spa el caballo, otro cuerpo espin. Rat uy, la uch' lale' alah. %mor uy, la uch' lale' alah. %eng %spa y es cuerpo espin esto. N la k'ute, xa b'aq iwe. %mor la k'ute, xa b'aq iwe. %eng %spa ya vistes, solo hueso el de uds. C a k'o le jun chik? jas uwach le. %mor a k'o le jun chik? jas uwach le. %eng %spa y esta el otro, y que es esto. C jun chik chikop? a Carlos? %mor jun chik chikop? a Carlos? %eng %spa otro animal? Carlos. C jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es. *C6-12 S jas uwach le jun chik? k'o china. %mor jas uwach le jun chik? k'o china. %eng %spa que es el otro, esta. S jun karaj. %mor jun karaj. %eng %spa faltando otro. C k'o chi jun, a Carlos. %mor k'o chi jun, a Carlos. %eng %spa hay otro Carlos. S jas ub'i le ri'. %mor jas ub'i le ri'. %eng %spa como se llama esto. Ca a k'uwach. = jas k'uwach. %mor jas k'uwach. %eng %spa y que es. S jas ub'i? %mor jas ub'i? %eng %spa que es. Rat uch' kacha'. %mor uch' kacha'. %eng %spa cuerpo espin diga. S uq, k'ula watz'yaq. %mor uq, k'ula watz'yaq. %eng %spa y tu ropa. Rat nan. %mor nan. %eng %spa mama. Ra nk'o:la nan. %mor nk'o:la nan. %eng %spa y tu mama. C a kawil le ke:j? jawi k'owi le kej? %mor a kawil le ke:j? jawi k'owi le kej? %eng %spa ves el caballo, en donde esta el caballo. C jas k'o pa jalom? jas k'owa jolom? %mor jas k'o pa jalom? jas k'owa jolom? %eng %spa que hay tu cabeza, que tienes en tu cabeza. C jas k'o puwi' la jolom? jas uwach? %mor jas k'o puwi' la jolom? jas uwach? %eng %spa que hay en tu cabeza, que es. C jas uwach le chikop e'? %mor jas uwach le chikop e'? %eng %spa que es, es el animal. S jas le ri a Carlos? %mor jas le ri a Carlos? %eng %spa que es esto Carlos. Ca ja k'uwach? = jas k'uwach. %mor jas k'uwach. %eng %spa que es. S le riri? %mor le riri? %eng %spa este. Ca ja k'uwach? = jas k'uwach? %mor jas k'uwach? %eng %spa que es. S jah. %mor jah. %eng %spa que. Ca ja k'uwach'. = jas k'uwach? %mor jas k'uwach? %eng %spa y que es. S le, la k'ute, kiki'an b'i jun ch'olaj. %mor le, la k'ute, kiki'an b'i jun ch'olaj. %eng %spa ya vistes, hacen una fila. S chatak'a b'ampe'. %mor chatak'a b'ampe'. %eng %spa paralo. C jas ub'i? %mor jas ub'i? %eng %spa como se llama. Ca jun kej. = jun kej. %mor jun kej. %eng %spa caballo. S jas ub'i? %mor jas ub'i? %eng %spa como se llama. C kej. %mor kej. %eng %spa caballo. S chatak'a b'ah. %mor chatak'a b'ah. %eng %spa paralo. C jas ub'i le'? %mor jas ub'i le'? %eng %spa como se llama. S jas ub'i la le'? %mor jas ub'i la le'? %eng %spa como se llama eso. *C6-13 Ca chiij. = chiij. %mor chiij. %eng %spa oveja. S ah. %mor ah. %eng %spa ah. C y le jun chik? %mor y le jun chik? %eng %spa y el otro. S kuchob'o jas ub'i la le'? %mor kuchob'o jas ub'i la le'? %eng %spa sabes como se llama esto. Ca e k'uwach. = jas k'uwach. %mor jas k'uwach. %eng %spa y que es. S kach'ob'oh? %mor kach'ob'oh? %eng %spa sabes. C le b'rontosoras. %mor le b'rontosoras. %eng %spa el brontosaurio. Ca k'awach a Sa'n. = jas k'uwach a Sa'n. %mor jas k'uwach a Sa'n. %eng %spa que es Santos. S m. %mor m. %eng %spa que. Ca n b'uwach? = jas k'uwach. %mor jas k'uwach. %eng %spa que es. S jun jun ojera laj chikop. %mor jun jun ojera laj chikop. %eng %spa un animal muy antiguo. S kaqo'ol ta uj lub'i le kub'ij. %mor kaqo'ol ta uj lub'i le kub'ij. %eng %spa nosotros no sabemos como se llama. S la Felipe b'rontosoras chotarin pe. %mor la Felipe b'rontosoras chotarin pe. %eng %spa el Felipe, brontosaurio, oigalo. S b'rontosoras, kawil, kawilimpela. %mor b'rontosoras, kawil, kawilimpela. %eng %spa brontosaurio, ves, mira pues. S mpe pa chalaje ekiana lele. %mor mpe pa chalaje ekiana lele. %eng %spa se van en fila, que hagan en. S ke b'irik. %mor ke b'irik. %eng %spa que caminen. S kiana le le xapan chile june techiku'ana lele. %mor kiana le le xapan chile june techiku'ana lele. %eng %spa en eso, llegan el otro asi hace ese. S pacholaj ke'ek jekikiana le, le chije. %mor pacholaj ke'ek jekikiana le, le chije. %eng %spa en fila, se van asi van hacer, la oveja. S ke'o chile kej, jechikuanale, jechi kuanale. %mor ke'o chile kej, jechikuanale, jechi kuanale. %eng %spa se va el caballo hace asi, y hace asi. S a xawilo, eli naj june komo kutij. %mor a xawilo, eli naj june komo kutij. %eng %spa ves, el uno, come. S le nime' le je ku'ana le le. %mor le nime' le je ku'ana le le. %eng %spa el grande, hace asi. C ... %mor ... %eng %spa aqui. S le le chirichiko, xawiloh le pera ko chula. %mor le le chirichiko, xawiloh le pera ko chula. %eng %spa lo aqui vistes, y pero ya esta. S jun nimalaj chikop chike. %mor jun nimalaj chikop chike. %eng %spa un gran animal. S kacharar luje, le, le kota lan wa. %mor kacharar luje, le, le kota lan wa. %eng %spa arrastra su cola tiene su comida. S linaj chije, le jun chike k'ole kutijole. %mor linaj chije, le jun chike k'ole kutijole. %eng %spa la ovejita, otro ve tiene de que comer. Ra dare kin cha b'i wale b'enaq chi qarik. %mor dare kin cha b'i wale b'enaq chi qarik. %eng %spa voy a ganar al agente. Ca al kante'l. = al kante'l. %mor al kante'l. %eng %spa Candelaria. Ra jah? %mor jah? %eng %spa que. *C6-14 C k'o aworam. %mor k'o aworam. %eng %spa tienes sue¤o. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. C k'o k'o uwaram le kej. %mor k'o k'o uwaram le kej. %eng %spa tiene sue¤o. S utz re le chije. %mor utz re le chije. %eng %spa es bueno el de la oveja. C ..... %mor ..... %eng %spa ..... S xawiloh? jas ub'i le naj awanab' a Carlos? %mor xawiloh? jas ub'i le naj awanab' a Carlos? %eng %spa sabes como se llama tu hermana Carlos. S dah jas ub'i'? dah. %mor dah jas ub'i'? dah. %eng %spa muchacho, como se llama. C m. %mor m. %eng %spa que. S jas ub'i'? %mor jas ub'i'? %eng %spa como se llama. Ca no. = no. %mor no. %eng %spa no. S kach'ob' taj. %mor kach'ob' taj. %eng %spa no lo sabes. Ca ne xih. = jawi k'u wih? %mor jawi /k'o: wih? %eng %spa en donde esta. S le: naj ananab'i ri' kach'ab'oh. %mor le: naj ananab'i ri' kach'ab'oh. %eng %spa tu hermanita, aqui, lo sabes. Ca wach utele, le li'. = jas k'uwach la e'? le: riri'? %mor jas k'uwach la e'? le: riri'? %eng %spa y que es esto. S uje'. %mor uje'. %eng %spa su cola. Ca uje'. = uje'. %mor uje'. %eng %spa su cola. S m mk'ule riri'? Carlos le wari. %mor m mk'ule riri'? Carlos le wari. %eng %spa y esto Carlos, esto. S chawilo lenaj lale'. %mor chawilo lenaj lale'. %eng %spa mira esta cosita. S le'. %mor le'. %eng %spa ese. C maltiox, Maltiox jas kawaj? jas kawaj. %mor maltiox, Maltiox jas kawaj? jas kawaj. %eng %spa gracias, gracias, que quieres. C jas ub'i le chikop kawaj? %mor jas ub'i le chikop kawaj? %eng %spa como se llama el animal, quieres. Rat jas ub'i cha chab'ij kaq cha, jasache chikop. %mor jas ub'i cha chab'ij kaq cha, jasache chikop. %eng %spa como se llama, digalo, porque es animal. Rat kawaj cha'. %mor kawaj cha'. %eng %spa quieres dice. C jachin le chikop kuwaj, le ke:j. %mor jachin le chikop kuwaj, le ke:j. %eng %spa que animal quiere al caballo. Rat chab'ij che le Felipe kaloq' jun. %mor chab'ij che le Felipe kaloq' jun. %eng %spa digale a Felipe, compra en tu. Rat nupumpu's, kacha chare', alah a Carlos. %mor nupumpu's, kacha chare', alah a Carlos. %eng %spa bejiga, digale, Carlos. Ca ko chi jun e le' le'. = k'o: chi jun le' le'. %mor /k'o: chi jun le' le'. %eng %spa hay otro. Rat a Carlos, chab'ij che le pelipe kuloq' junu. %mor a Carlos, chab'ij che le pelipe kuloq' junu. %eng %spa Carlos digale es Felipe vas a comprar. Rat punpu's kacha chare'. %mor punpu's kacha chare'. %eng %spa bejigas digale. *C6-15 Ca utz jun pampa's. = utz jun pampa's. %mor utz jun punpu's. %eng %spa esta bien una bejiga. C ko le: ke:j. %mor ko le: ke:j. %eng %spa esta el caballo. Rat tzi ku, potik chi le lale ko chuwach. %mor tzi ku, potik chi le lale ko chuwach. %eng %spa y viene este, en frente. Rat uk'ux. %mor uk'ux. %eng %spa en su pecho. Ca ta lawila' le'. = ta lawila' le'. %mor ta *ch-0-ul-aw/il-a' le'. %eng %spa venga a ver. Ra mira ve Carlos. *** %mor mira ve Carlos. %eng %spa C ya vistes. *** %mor ya vistes. %eng %spa el caballo ve. Ra tiene su casco. *** %mor tiene su casco. %eng %spa C hay otro cab'allo, hay otro cab'allo. *** %mor hay otro cab'allo, hay otro cab'allo. %eng %spa Ra chach'. %mor chach'. %eng %spa muchacho. Ra jun ke:j. %mor jun ke:j. %eng %spa otro caballo. C en donde esta el cab'allo. %mor en donde esta el cab'allo. %eng %spa Ca le: jun chike: le'. *** = le: jun chike: le'. %mor le: jun chike: le'. %eng %spa el otro. Ca na'an saj ma ka'an taj. *** = na'an saj ma ka'an taj. %mor na:n /saj ma k-0-a/b'an ta-j. %eng %spa no lo hagas. Ra uy jun chile wila mpe'. %mor uy jun chile wila mpe'. %eng %spa ay otro venga verlo. Ta wi'i. %mor wi'i. %eng %spa en donde esta. Ta le. %mor le. %eng %spa alli. Ta are puch? %mor are puch? %eng %spa y es pues. Ra m. %mor m. %eng %spa que. Ca wachute'. = jas k'uwache. %mor jas k'uwache. %eng %spa y que es. Ca wachj ale' a' a sa'n. = jas kuwach kulale' a sa'n? %mor jas kuwach kulale' a sa'n? %eng %spa y que es eso Santos. S le jun are's, ko le jun me's e'. %mor le jun are's, ko le jun me's e'. %eng %spa el gato, esta el gato. Ca jun me's. = jun me's. %mor jun me's. %eng %spa un gato. S le yamero le ch'o ku k'aq le me. %mor le yamero le ch'o ku k'aq le me. %eng %spa yamero dice, raton tira el gato. S karaje, xeb'eri qitajike uy kexib'ix laqe. %mor karaje, xeb'eri qitajike uy kexib'ix laqe. %eng %spa yamero los encontraron, los asustaron. S ux karaj k'am le naj tzikine. %mor ux karaj k'am le naj tzikine. %eng %spa yamero se quedo el pajaro. S are le: ch'o tale pixk'onike, ya chiri. %mor are le: ch'o tale pixk'onike, ya chiri. %eng %spa el raton brinco, esta aqui. S kuw wu aqi xawilo le'? %mor kuw wu aqi xawilo le'? %eng %spa hasta aqui esta vistes. Ca wiloh. = kinwiloh. %mor *k-0-inw/il-oh. %eng %spa lo veo. *C6-16 S le cha' k'o chula chirila le me's. %mor le cha' k'o chula chirila le me's. %eng %spa el raton ya esta aqui, el gato. S yamero kutij enaj tzikine. %mor yamero kutij enaj tzikine. %eng %spa ya come al pajarito. S xex kaq la qun kalal che luje. %mor xex kaq la qun kalal che luje. %eng %spa le tiraron un lazo en la cola. S e qatzix kikex ke. %mor e qatzix kikex ke. %eng %spa y se lo jalaron. Ca naj jun ak'ale. = naj jun ak'ale. %mor naj jun ak'ale. %eng %spa un ni¤ito. Ca jah. = jah. %mor jah. %eng %spa que. Ca peque¤o ni¤o. *** = peque¤o ni¤o. %mor peque¤o ni¤o. %eng %spa peque¤o, el raton no esta sentado. Ta es un peque¤o ni¤o el otro. *** %mor es un peque¤o ni¤o el otro. %eng %spa no es solo raton. Ra i. %mor i. %eng %spa i. Ra es raton, no es nino. %mor es raton, no es nino. %eng Ra es un perrito. %mor es un perrito. %eng S le kule jetaq le u. %mor le kule jetaq le u. %eng %spa y los ratones. C jas ke uji'. %mor jas ke uji'. %eng %spa que quieres. Ca k'o: pa j'ab' e:. = k'o: pa j'ab' e:. %mor /k'o: pa j'ab' e:. %eng %spa lo tienes en la mano. C jas kawaj? nu q'ab'? jas wu la e'. %mor jas kawaj? nu q'ab'? jas wu la e'. %eng %spa que quieres, mi mano, que es eso. Ca ke:j. = ke:j. %mor ke:j. %eng %spa caballo. C ah utz. %mor ah utz. %eng %spa esta bien. Ca aye xe wi. = oy jawii x'e wih. %mor oy *jawii x-0/b'e: wih. %eng %spa ay en donde se fue. C ah, no wetami taj jan k'o wi'. %mor ah, no wetami taj jan k'o wi'. %eng %spa no lo se en donde esta. Ca taj. = n k'o: taj. %mor *n /*k'o: ta-j. %eng %spa no esta. C jas katzakuj, jas kewaj, jun chij. %mor jas katzakuj, jas kewaj, jun chij. %eng %spa que buscas, que quieres, una oveja. Ra dacha'. %mor dacha'. %eng %spa muchacho. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. C jun chiij. %mor jun chiij. %eng %spa una oveja. Ca chiij. = chiij. %mor chiij. %eng %spa oveja. C jun chiij? kolik, kolik le jun chiij. %mor jun chiij? kolik, kolik le jun chiij. %eng %spa una oveja, esta, esta la oveja. Ra ay xwalij laxtup. %mor ay xwalij laxtup. %eng %spa ay se levanto Cristobal. *C6-17 Ca olik e', olik e'. = k'olik e. %mor /k'o:-l-ik e. %eng %spa hay, hay. C ah juna kej, jun kej chik. %mor ah juna kej, jun kej chik. %eng %spa un caballo, un otro caballo. Rat tzaqb'ik uy. %mor tzaqb'ik uy. %eng %spa se cayo. C jas kawaj jas kawaj. %mor jas kawaj jas kawaj. %eng %spa que quieres, que quieres. Ca ax, ax a xtaq pe le'. = k'ax, k'ax a xtup pe le'. %mor k'ax, k'ax a xtup pe le'. %eng %spa mira ve. Ca la ute'. = la b'ute. %mor la b'ute. %eng %spa ya vistes. C jas kawaj? jas kawaj. %mor jas kawaj? jas kawaj. %eng %spa que quieres, que quieres. Ra Carlos, que estas haciendo alli. *** %mor Carlos, que estas haciendo alli. %eng %spa Ca hay. *** = %mor hay. %eng %spa C jas uwach la le' jas uwach ale'. %mor jas uwach la le' jas uwach ale'. %eng %spa que es eso, que es eso. C le uje' le chikop. %mor le uje' le chikop. %eng %spa la cola del animal. Ca atuqij te'. = chatoqij al te'. %mor *ch-0-a/toqi-j *al te'. %eng %spa quitalo Candelaria. Ra jah? %mor jah? %eng %spa que. C k'otaj. %mor k'otaj. %eng %spa no hay. Ta dicha' chatas e jun chik'op cha. %mor dicha' chatas e jun chik'op cha. %eng %spa muchacha quita el animal dice. C k'o taj jas uwach la le, jas uwach. %mor /k'o: taj jas uwach la le, jas uwach. %eng %spa no hay, que es eso, que es. Ca sa'n e, a kawah. = a sa'n, a kak'anoh. %mor *a sa'n, a *k-0-*a/b'an-oh. %eng %spa Santos, lo haces. C jas uwach lale'. %mor jas uwach lale'. %eng %spa que es eso. Ca chapu ta le' kimpe la'. = chachapa te' le', kimpe la'. %mor *ch-0-*a/chap-a te' le', k-in/pe la'. %eng %spa Ca chapa tel le'. = chapa tel le'. %mor *ch-0-*a/chap-a tel le'. %eng %spa agarrale. Ca akolo', atoqij, te'la atoqij. = chakolo', chatoqij. %mor *ch-0-a/kol-o', *ch-0-a/toqi-j. %eng %spa quitalo. Ca toqij. = chatoqij. %mor *ch-0-*a/toqi-j. %eng %spa quitalo. C jas uwach la le'. %mor jas uwach la le'. %eng %spa que es eso. Ca ya le'. = ya le'. %mor ya le'. %eng %spa ya. C k'otaj. %mor k'otaj. %eng %spa no hay. Ca wile'. = wile'. %mor wile'. %eng %spa en donde esta. C k'otaj. %mor k'otaj. %eng %spa no hay. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. *C6-18 C k'otaj. %mor k'otaj. %eng %spa no hay. S jas uwach xa'ano a Carlos? %mor jas uwach xa'ano a Carlos? %eng %spa que te paso Carlos. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. S jas uwach xantaj awumal. %mor jas uwach xantaj awumal. %eng %spa que es lo que hicistes. Ca no'. = no'. %mor no'. %eng %spa no. S jah? %mor jah? %eng %spa que. Ca qila ut. = qila k'ut. %mor *ch-0-q/il-a k'u-t. %eng %spa veamos pues. S laries, tasaj b'a chat kul pala tem. %mor laries, tasaj b'a chat kul pala tem. %eng %spa por eso venga, sientate en la silla. Ca tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. S chat kul pala tem chiri, saj k'ut. %mor chat kul pala tem chiri, saj k'ut. %eng %spa sientate en tu silla, aqui venga pues. S taj k'ut, kat k'amb'ila. %mor taj k'ut, kat k'amb'ila. %eng %spa venga pues, te van a llevar. Ca tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. S kat kan b'ik. %mor kat kan b'ik. %eng %spa te van a llevar. Ca tawen aja'. = tawen aja'. %mor tawen aja'. %eng %spa esta bien vamos. C no'. %mor no'. %eng %spa no. S akun kowin sik'irik uwa le wiri. %mor akun kowin sik'irik uwa le wiri. %eng %spa puedes le:r el libro. Ca a no'. = a no'. %mor a no'. %eng %spa no. S katkowin taj? %mor katkowin taj? %eng %spa no puedes. Ca kowin taj. = ma kowin taj. %mor *ma *k-*in/kowin ta-j. %eng %spa no puedo. S akach'ob' le jun chikop k'ochiri le'. %mor akach'ob' le jun chikop k'ochiri le'. %eng %spa sabes el animal que esta aqui. Ca no'. = no'. %mor no'. %eng %spa no. S kach'ob' taj. %mor kach'ob' taj. %eng %spa no lo sabes. Ca chob's taj. = chob's taj. %mor *k-0-*in/ch'ob' ta-j. %eng %spa no lo se. S aka ch'o k'u le wari', a kach'ob'oh. %mor aka ch'o k'u le wari', a kach'ob'oh. %eng %spa y sabes esto, y esto, sabes. Ra ch'oh. %mor ch'oh. %eng %spa lo se. Ca ch'oh. = ch'oh. %mor ch'oh. %eng %spa ratones. S la k'ute, piri le ch'oh k'o: ratziyaqe. %mor la k'ute, piri le ch'oh k'o: ratziyaqe. %eng %spa ya vistes que el raton tiene ropa. S le jun kuane le, xawilole. %mor le jun kuane le, xawilole. %eng %spa lo que hace ve, ya vistes ve. C ratziyaq, lu xikin, lu xikin. %mor ratziyaq, lu xikin, lu xikin. %eng %spa su ropa, su oveja, su oveja. *C6-19 C luje'. %mor luje'. %eng %spa su cola. Ca nn. = nn. %mor nn. %eng %spa n. C nim le uje'. %mor nim le uje'. %eng %spa es grande su cola. S le. %mor le. %eng %spa ese. Cu wachi ut ale', a Sa'n, la le'. = jas k'uj wach lale' a San. %mor jas k'uj wach lale' a San. %eng %spa y que es ese Santos. S la k'ute', la k'ute' taqen ku'an ixomile. %mor la k'ute', la k'ute' taqen ku'an ixomile. %eng %spa ya vistes, ya vistes, esta haciendo la trompeta. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. S koqojoman le jun ch'o le. %mor koqojoman le jun ch'o le. %eng %spa hace musica el raton dice. S xawilo, le. %mor xawilo, le. %eng %spa vistes ve. C akach'ob' uwach le trompeta. %mor akach'ob' uwach le trompeta. %eng %spa conoces la trompeta. Ca ah taj. = ma kinch'ob' taj. %mor *ma *k-0-*in/ch'ob' ta-j. %eng %spa no lo se. S kach'ob' uj. %mor kach'ob' uj. %eng %spa no lo sabes. C akawil le qajam chiri'? %mor akawil le qajam chiri'? %eng %spa ves el instrumento aqui. Ca wiloh. = kinwiloh. %mor *k-0-inw/il-oh. %eng %spa lo veo. C la vor de qamil. %mor la vor de qamil. %eng %spa la vez de Zunil. S a kawiloh. %mor a kawiloh. %eng %spa lo ves. Ca n, raqane'. = n, raqane'. %mor n, raqane'. %eng %spa no su pie. S le'. %mor le'. %eng %spa ese. C raqan, ah je'. %mor raqan, ah je'. %eng %spa su pie, a si. Ca le' june'. = le' june'. %mor le' june'. %eng %spa ese. Tal y le jun a. %mor y le jun a. %eng %spa y el uno. S jas xu'anoh? %mor jas xu'anoh? %eng %spa que hizo. Ca le', no'. = le', no'. %mor le', no'. %eng %spa ese, no. C jun k'ax. %mor jun k'ax. %eng %spa un dolor. S jas xu'anoh? %mor jas xu'anoh? %eng %spa que le paso. Ca unk'ax taj. = unk'ax taj. %mor unk'ax taj. %eng %spa no duele. S kax. %mor kax. %eng %spa duele. Ca no'. = no'. %mor no'. %eng %spa no. *C6-20 S nk'o ta k'ax xu'anoh? %mor nk'o ta k'ax xu'anoh? %eng %spa no le paso nada. Ca k'ax. = k'ax. %mor k'ax. %eng %spa duele. S jasche'? %mor jasche'? %eng %spa porque. C jasche', jas xu'anoh. %mor jasche', jas xu'anoh. %eng %spa porque, que le paso. Ca le: june', le', le'. = le: june', le', le'. %mor le: june', le', le'. %eng %spa el una cosa. S kach'ob' k'ut jas uwach? %mor kach'ob' k'ut jas uwach? %eng %spa y sabes que es. N kinchob'o kacha. %mor kinchob'o kacha. %eng %spa diga. S a kach'ob'oh. %mor a kach'ob'oh. %eng %spa lo sabes. Ca kinch'ob'oh. *** = kinch'ob'oh. %mor k-0-in/ch'ob'-oh. %eng %spa lo se. N ..... %mor ..... %eng %spa ..... Ra jah? %mor jah? %eng %spa que. Ca choh. = choh. %mor choh. %eng %spa raton, raton. C ch'o. %mor ch'o. %eng %spa raton. S le jun chike'. %mor le jun chike'. %eng %spa el otro. Ra ch'o. %mor ch'o. %eng %spa raton. Ca no. = no. %mor no. %eng %spa no. S no. %mor no. %eng %spa no. Ca ch'oh. = ch'oh. %mor ch'oh. %eng %spa raton. S y k'u le: ri'riri. %mor y k'u le: ri'riri. %eng %spa y este. Tal tz'ikin katcha. %mor tz'ikin katcha. %eng %spa pajaro diga. Ca tz'ikin. = tz'ikin. %mor tz'ikin. %eng %spa pajaro. C y le tz'ikin k'o pa le ch'e, k'o powi'. %mor y le tz'ikin k'o pa le ch'e, k'o powi'. %eng %spa y el pajaro esta en el arbol, anciana. C uqab' le ch'e. %mor uqab' le ch'e. %eng %spa de la rama. S le'. %mor le'. %eng %spa ese. Ca ch'oh. = ch'oh. %mor ch'oh. %eng %spa raton. S lale'. %mor lale'. %eng %spa ese. Ca tz'ikin. = tz'ikin. %mor tz'ikin. %eng %spa pajaro. S la k'ut taren chiri je', le. %mor la k'ut taren chiri je', le. %eng %spa ya vistes que lo sigue. Ra uy naj tz'i le', dile'. %mor uy naj tz'i le', dile'. %eng %spa uy un perrito, mira. *C6-21 Tal wile'. %mor wile'. %eng %spa en donde esta. S a kach'ob' uwach le jun nime'. %mor a kach'ob' uwach le jun nime'. %eng %spa y conoces a ese grande. Ra ..... %mor ..... %eng %spa ...... S jun nimalaj chikope' le'. %mor jun nimalaj chikope' le'. %eng %spa un gran animal. Ca kinch'ob' taj. *** = kinch'ob' taj. %mor k-0-in/ch'ob' ta-j. %eng %spa no es animal. S me's. %mor me's. %eng %spa gato. Ca me's. = me's. %mor me's. %eng %spa gato. C ah, me's. %mor ah, me's. %eng %spa ah, gato. Ca me's a me's, a me's. = me's a me's, a me's. %mor me's a me's, a me's. %eng %spa gato, gato, gato. C le me's karaj kutij le ch'o, le tz'ikin. %mor le me's karaj kutij le ch'o, le tz'ikin. %eng %spa el gato quiere comer al raton, al pajaro. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. S le, k'o chirile'. %mor le, k'o chirile'. %eng %spa y hay aqui. Ca wile'? = wile'? %mor wile'? %eng %spa en donde esta. S le. %mor le. %eng %spa ese. Ca i. = i. %mor i. %eng %spa aqui. S ya xasach loq, Carlos, kasipaj chuwe'. %mor ya xasach loq, Carlos, kasipaj chuwe'. %eng %spa la perdistes, me lo regalas. C kasipaj chuwech in? %mor kasipaj chuwech in? %eng %spa me lo regalas a mi. Ca tisaj e', le', jun we in e'. = tisaj e', le', jun we in e'. %mor /tisaj e', le', jun w-e in e'. %eng %spa venga, el un mio. C ah, jas chikop a k'o aq'ab'. %mor ah, jas chikop a k'o aq'ab'. %eng %spa que animal tienen en tu mano. S jas kub'i le chikop k'upa aqab'e? %mor jas kub'i le chikop k'upa aqab'e? %eng %spa y que es el animal que tiene en su mano. S chiri. %mor chiri. %eng %spa aqui. Ca chiij, chiij. = chiij, chiij. %mor chiij, chiij. %eng %spa oveja, oveja. C jawi k'o wi? %mor jawi k'o wi? %eng %spa en donde esta. S y k'u le jun chike'. %mor y k'u le jun chike'. %eng %spa y el otro. Ca le, luwach e'. = le, luwach e'. %mor le, le: u-wach e'. %eng %spa tu cara. C ah, luwache', lutzam. %mor ah, luwache', lutzam. %eng %spa su cara, su nariz. *C6-22 Ca jun, k'o: chi jun luwach e'. = jun, k'o: chi jun luwach e'. %mor jun, /k'o: chi jun le: u-wach e'. %eng %spa uno, tiene otro ojo. S k'o ruk'a, le k'o ruk'a le', le'. %mor k'o ruk'a, le k'o ruk'a le', le'. %eng %spa tiene cacho, tiene cacho. C k'o:taj. %mor k'o:taj. %eng %spa no tiene. C xawih. = ja wii x'e wih? %mor ja wii x'e wih? %eng %spa en donde se fue. C k'o taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. Ca atza'ij. = chataqij. %mor *ch-0-a/taqi-j. %eng %spa quitalo. Ra no da. %mor no da. %eng %spa no muchacha. Ca elik, elek. = k'o:lik e. %mor /k'o:-l-ik e. %eng %spa hay. Ca e chuqa' a Sa'n uja. *** = e chuqa' a Sa'n uja. %mor e /chuqa' a Sa'n u-ja. %eng %spa anda agarrarlo Santos. C a k'o uje', xajun uje. %mor a k'o uje', xajun uje. %eng %spa tiene cola, solo uno, sola una cola. S le chawilampe le, le le'. %mor le chawilampe le, le le'. %eng %spa mira ese. C xa k'o uje. %mor xa k'o uje. %eng %spa solo tiene cola. Ca k'o:lik e'. = k'o:lik e'. %mor /k'o:-l-ik e'. %eng %spa tiene. C xawiloh. %mor xawiloh. %eng %spa lo vistes. Ca atoqij, te'l, atoq'ij, xi'ah. *** = chatoqij al te'l, xt da. %mor *ch-0-a/toqi-j *al te'l, xt da. %eng %spa quitalo Candelaria. C xa k'o ute', uje'. %mor xa /k'o: ute', u-je'. %eng %spa solo tiene cola. Ca a loq a sa'n. = chaya loq a san. %mor *ch-0-*a/ya' la-oq a sa'n. %eng %spa damelo Santos. Ca le, te'le le' le'. = le', al Te'le'. %mor le', al Te'le'. %eng %spa mira Candelaria. S jas ub'i' la le' a Carlos? %mor jas ub'i' la le' a Carlos? %eng %spa como se llama eso Carlos. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. S jas ub'i la le'. %mor jas ub'i la le'. %eng %spa como se llama eso. Tal m. %mor m. %eng %spa que. S jas ub'i la le'? %mor jas ub'i la le'? %eng %spa como se llama eso. Tal n. %mor n. %eng %spa que. Ca jah, ut'. = uch'. %mor uch'. %eng %spa que es. S uch'. %mor uch'. %eng %spa cuerpo espin. Tal uch'. %mor uch'. %eng %spa cuerpo espin. Ca n. = n. %mor n. %eng %spa que. S y k'u le:jun chike:'. %mor y k'u le:jun chike:'. %eng %spa y el otro. Ra ay, inaj achiij e'. %mor ay, inaj achiij e'. %eng %spa ay tu ovejita. Ca nu chiij. = nu chiij. %mor nu chiij. %eng %spa no oveja. *C6-23 S y k'o le jun chik? %mor y k'o le jun chik? %eng %spa y el otro. Ca achap taj. = ma kachap taj. %mor *ma *k-0-a/chap ta-j. %eng %spa no lo agarres. Ra tzilab'ike, are kak'ax le jetaq. %mor tzilab'ike, are kak'ax le jetaq. %eng %spa se mueve, van a pasar las. Ra chu'anom le riri. %mor chu'anom le riri. %eng %spa que ha hecho esto. Ta a noh, le ri'.l %mor a noh, le ri'.l %eng %spa no esto. Ra koj nik'a kulej le ri, are kula. %mor koj nik'a kulej le ri, are kula. %eng %spa no es te sientas en esto y es. Ra jelik, k'o:like k'o. %mor jelik, k'o:like k'o. %eng %spa bueno, esta, esta. Rat ay ma xk'o na ta chik. %mor ay ma xk'o na ta chik. %eng %spa ay no hay. Rik k'o taj etzalik e. %mor k'o taj etzalik e. %eng %spa no hay quien juegue. C jas ku'an le ranab' ruk' le durasno. %mor jas ku'an le ranab' ruk' le durasno. %eng %spa que hace su hermano con el durazno. Rat jun kuwi ya le. %mor jun kuwi ya le. %eng %spa es otro cosa. S Carlos cha. %mor Carlos cha. %eng %spa Carlos dice. C Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. Ta ch'ow k'ut cha'. %mor ch'ow k'ut cha'. %eng %spa Carlos habla pues dice. Ca chin chikeh? = chin chikeh? %mor chin chikeh? %eng %spa cual de ellos. C jas ku'an le: ranab' ruk' le durasno. %mor jas ku'an le: ranab' ruk' le durasno. %eng %spa Ra da cha'. %mor da /cha'. %eng %spa muchacho. S Carlos, pero karaj china jun awetz'ab'al? %mor Carlos, pero karaj china jun awetz'ab'al? %eng %spa Carlos pero falta otro tu juguete. S jawii k'o: wih? %mor jawii /k'o: wih? %eng %spa en donde esta. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. S karaj chi na jun, jawii k'o: wih? %mor k-0-r/aj chi na jun, jawii /k'o: wih? %eng %spa falta otro, en donde esta. Ra karaj china jun cha. %mor karaj china jun cha. %eng %spa falta otro dice. S jawi k'o wi chi lawetz'ab'al? karaj. %mor jawi k'o wi chi lawetz'ab'al? karaj. %eng %spa en donde esta tu juguete. S china jun. %mor china jun. %eng %spa falta otro. Tal dacha, jawi k'o wi chiwi jun. %mor dacha, jawi k'o wi chiwi jun. %eng %spa muchacho, en donde esta otro. Tal awetz'ab'al cha. %mor awetz'ab'al cha. %eng %spa tu juguete. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa alli. S wile. %mor wile. %eng %spa en donde esta. Tal k'o china jun cha. %mor k'o china jun cha. %eng %spa hay otro dice. *C6-24 Ra k'o ruk' a San. %mor k'o ruk' a San. %eng %spa esta con Santos. Ca k'o: che ala jun. = k'o: chi jun. %mor /k'o: chi jun. %eng %spa hay otro. S a k'o wuk'ine? %mor a k'o wuk'ine? %eng %spa esta conmigo. Ra k'o ruk' a San. %mor k'o ruk' a San. %eng %spa esta con Santos. S no, k'o la le jun wuk' ine'. %mor no, k'o la le jun wuk' ine'. %eng %spa no, esta el uno conmigo. Ra k'o ruk' a San, da ri'. %mor k'o ruk' a San, da ri'. %eng %spa esta con Santos, muchacho. Tal chatzukuj. %mor ch-0-a/tzuku-j. %eng %spa buscalo. Ca chawukuj. *** = chawukuj. %mor ch-0-a/tzuku-j. %eng %spa buscalo. Ra k'o: pa lulib'ra. %mor k'o: pa le: u-lib'ra. %eng %spa esta en su libro. Ca k'o: taj. = k'o: taj. %mor /k'o: taj. %eng %spa no hay. Ra k'o:lik le, k'olike. %mor k'o:lik le, k'olike. %eng %spa esta ve, esta. Ca wile'. = wile'. %mor wile'. %eng %spa en donde esta. Ra le, k'o chupuq'ab'e. %mor le, k'o chupuq'ab'e. %eng %spa lo tiene en su mano. S ul k'o puwi' le. %mor ul k'o puwi' le. %eng %spa lo tiene sobre. Ra no, k'o k'u ne'. %mor no, /k'o: k'u ne'. %eng %spa no, tiene. Ca taj e'. = ma k'o taj. %mor *ma /*k'o: ta-j. %eng %spa no tiene. S k'o taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no tiene. C k'o chu raqan. %mor k'o chu raqan. %eng %spa lo tienen en sus pies. Ra ruk'am chi b'a wa le. %mor ruk'am chi b'a wa le. %eng %spa lo tiene, entonces. Ca taqij. = chatoqij. %mor *ch-0-*a/toqi-j. %eng %spa pidaselo. Ca n. = n. %mor n. %eng %spa n. C xaq le ch'ij? %mor xaq le ch'ij? %eng %spa solo la oveja. Ca jawi xe wi'. *** = jawi xe wi'. %mor jawi x-0/b'e: wi'. %eng %spa solo. Ra nik. %mor nik. %eng %spa no lo se. Tal nik. %mor nik. %eng %spa .... S ri le juni?, k'olike. %mor ri le juni?, k'olike. %eng %spa aqui esta el uno, esta ve. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. S le xawilo le'? %mor le xawilo le'? %eng %spa ya vistes ve. Ca le', le' kolik uome. = le', le' kolik uome. %mor le', le' /k'o:-l-ik uome. %eng %spa ese, esta. *xkis le nabe uwach le cinta C-6. *C6-25 Ra a Carlos. %mor a Carlos. %eng %spa Carlos. C la chikop k'o:pa korra, korral. %mor la chikop k'o:pa korra, korral. %eng %spa es animal, el que esta en el corral. C k'o:pa korral la chikop, CArlos. %mor k'o:pa korral la chikop, CArlos. %eng %spa esta en el corral tu animal Carlos. C la chikop k'o:pa korral, kowinik. %mor la chikop k'o:pa korral, kowinik. %eng %spa tu animal esta en tu corral, duermen. Tal no to'o al Tel. %mor no to'o al Tel. %eng %spa no lo ayuda, Candelaria. R ... %mor ... %eng %spa .... C la chikop kawarik. %mor la chikop kawarik. %eng %spa tu animal duerme. Ra a Carlos cha'. %mor a Carlos cha'. %eng %spa Carlos dice. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. Ra chal ch'aw k'upanoq cha'. %mor chal ch'aw k'upanoq cha'. %eng %spa habla pues dice. Ca ch'aw ut. = kinch'aw k'ut. %mor *k-*in/ch'aw k'u-t. %eng %spa hablo pues. Tal m. %mor m. %eng %spa m. C a kewarik la chikop? %mor a kewarik la chikop? %eng %spa duermen los animales. Ca ewakinik. = xewalijik. %mor *x-e/walij-ik. %eng %spa despertaron. Ra kewarik kalcha'. %mor k-e/war-ik k-at/cha'. %eng %spa duermen diga. Ca ewa kewarik. = ewa kewarik. %mor ewa k-e/war-ik. %eng %spa duermen. S jawi kewariwi'? %mor jawi kewariwi'? %eng %spa en donde duermen. Ca pa kusak. *** = ra le: kisok. %mor pa le: ki-sok. %eng %spa en sus madrigueras. S jah? %mor jah? %eng %spa que. Ca pa lusok. = pa le: kisok. %mor pa le: #ki-sok. %eng %spa en su madriguera. S pale kisok? %mor pale kisok? %eng %spa en su madriguera. C jasche kewarik? %mor jasche kewarik? %eng %spa porque duermen. Ca kawal chik jun chik e'. = kawar chi le: jun chik e'. %mor k-0/war chi-!k *le: jun chi-k e'. %eng %spa ya duerme ese uno. Ca we le: juni'. = we le: juni'. %mor we le: juni'. %eng %spa es mio este. S jas kib'i. %mor jas kib'i. %eng %spa como se llama. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. S jas kob'i'. %mor jas kob'i'. %eng %spa como se llaman. Ca no. = no. %mor no. %eng %spa no. S kach'ob'oh, kach'ob' taj. %mor k-0-a/ch'ob'-oh, k-0-a/ch'ob' ta-j. %eng %spa sabes, no sabes. *C6-26 Ca ch'ob' taj. = kinch'ob' taj. %mor *k-0-*in/ch'ob' ta-j. %eng %spa no lo se. Ca pele' chile'. = pele' chile'. %mor pele' chile'. %eng %spa mira, muchacha. Ra kasipaj chuwech, kinqa lale. %mor kasipaj chuwech, kinqa lale. %eng %spa me lo vas a regalar te doy eso. S pin km k'am b'i in diuna vez makin. %mor pin km k'am b'i in diuna vez makin. %eng %spa me lo voy a llevar yo muchacha. S yata chikanoq. %mor yata chikanoq. %eng %spa de una vez ya no te lo voy a dar. Ca kam taj anoh. = ma kak'am taj anoh. %mor *ma *k-0-*a/k'am ta-j anoh. %eng %spa no te lo vas a llevar. Ca kan taj a S'an. = ma kak'am taj a Sa'n. %mor *ma *k-0-*a/k'am ta-j a Sa'n. %eng %spa no lo llevas Santos. S joh. %mor joh. %eng %spa que. Ca kam taj. = ma kak'am taj. %mor *ma *k-0-*a/k'am ta-j. %eng %spa no lo llevas. S kaya yaloq chuwe e'. %mor kaya yaloq chuwe e'. %eng %spa me lo vas a dar a mi. S chaya chu win. %mor chaya chu win. %eng %spa damelo a mi. Ca azam ch'ik Cu'z. = chak'ama b'ik a Cu's. %mor *ch-0-*a/k'am-a *b'i-k *a Cu's. %eng %spa llevatelo al Cus. Ca akam b'ik e'. *** = chak'ama b'i lse. %mor *ch-0-*a/k'am-*a b'i lse. %eng %spa llevatelo. Ca le: nu wakax. = le: nu wakax. %mor le: nu wakax. %eng %spa mi vaca. Rat chin ka k'a mow b'ik. %mor chin ka k'a mow b'ik. %eng %spa quien lo va a llevar. Ca ekam taj. = ma kak'am taj. %mor *ma *k-0-*a/k'am ta-j. %eng %spa no lo lleves. S tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. C jasche'? %mor jasche'? %eng %spa porque. S in kin k'amtaj. %mor in kin k'amtaj. %eng %spa no lo llevo. Ca kak'ex taj. = ma kak'ex taj. %mor *ma k-0-a/k'ex ta-j. %eng %spa no lo cambies. Tal m. %mor m. %eng %spa que. Ca le: li'. = le: ri'. %mor le: ri'. %eng %spa este. Tal a utz kaqecex? *** %mor a utz k-0-qa/k'ex? %eng %spa esta bien si lo cambiamos. Ca kex taj i'. = ma kaqak'ex taj. %mor *ma *k-0-*qa/k'ex ta-j. %eng %spa no lo cambies. Tal kex taj i'. = makaqak'ex taj. %mor *ma *k-0-*qa/k'ex taj. %eng %spa no lo camb'ies. N a Carlos. %mor a Carlos. %eng %spa Carlos. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. N jachike le ka k'ex taj. %mor jachike le ka k'ex taj. %eng %spa cual te vas a llevar. Ca chiij. = chiij. %mor chiij. %eng %spa oveja. *C6-27 N jawile'. %mor jawile'. %eng %spa en donde esta. Ca to'n, jakutu chuwa le Cuz jela'. = to'n, jakutu chuwa le Cuz jela'. %mor to'n, j-0-a/k'ut-u chi-u-wa le Cuz jela'. %eng %spa Antonia muestreselo a Cus. Ca kuwij. = kuwij. %mor /kuwi-j. %eng %spa apurate. Ra y k'u linaj jun? %mor y k'u linaj jun? %eng %spa y el otro. N arech chia kan i kotz'ij cha. %mor arech chia kan i kotz'ij cha. %eng %spa deja a la flor dice. Ra kinya kan ika. %mor kinya kan ika. %eng %spa lo voy a dejar. Ca le', le'. = le', le'. %mor le', le'. %eng %spa ese. Rik are na la much. %mor are na la much. %eng %spa es porque. Ta akutu la kut kuwij, k'o chi jun. %mor a/k'ut-u la kut /kuwi-j, /k'o: chi jun. %eng %spa muestrelo, apurate, hay otro. N jachine xewik? %mor jachin e x-0/b'e:-ik? %eng %spa a quien se fue. Ta el le el le Felipa. %mor el le el le Felipa. %eng %spa y ese Felipe. N xaq'ol putzam ak'al. %mor xaq'ol putzam ak'al. %eng %spa es que esta el moco del ni¤o. Tal chakuwij linan cha june'. %mor chakuwij linan cha june'. %eng %spa apurate, mama el otro. Ca no'. = no'. %mor no'. %eng %spa no. N manay le jun etz'anom. %mor manay le jun etz'anom. %eng %spa vaya a ese juego. C ka'e pa le4 ch'ich'? ka'e pa le chich? %mor ka'e pa le4 ch'ich'? ka'e pa le chich? %eng %spa se va en el carro, se va en el. Ra xa keb' chi lu llanto le: ch'ich'. %mor xa keb' chi lu llanto le: ch'ich'. %eng %spa ya solo tiene 2 llantas el carro. S Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. C ka'e pa taq aj, le ch'ich'? %mor ka'e pa taq aj, le ch'ich'? %eng %spa se va en la costa el carro. S Carlos, kach'ob'o jun. %mor Carlos, kach'ob'o jun. %eng %spa Carlos sabes un. Ca keb'e: me's. = keb'e: me's. %mor keb'e: me's. %eng %spa 2 gatos. S pares. %mor pares. %eng %spa por eso. C ke'e le me's. %mor ke'e le me's. %eng %spa se va el gato. S Carlos, kach'ob'oh joropa xaya la ch'ich'i. %mor Carlos, kach'ob'oh joropa xaya la ch'ich'i. %eng %spa Carlos, sabes cuanto costo el carro. S Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. Ca kel ik'. = kel b'ik. %mor k-0/el b'i-k. %eng %spa ya se fue. Tal ah chaynka le. %mor ah chaynka le. %eng %spa *C6-28 S kach'ob'oh joropa xaya'ik? %mor k-0-a/ch'ob'-oh joropa x-0/ya'-PASS1-ik? %eng %spa sabes cuanto costo. Tal jun len. %mor jun len. %eng %spa un centavo. Ca jun len. = jun len. %mor jun len. %eng %spa un centavo. C jun len? %mor jun len? %eng %spa un centavo. S katak'a b'a, kon mu kewar taj, ke'ek. %mor k-at/tak'a b'a, kon ma k-e/war ta-j, k-e/b'e:-ik. %eng %spa lo pasas, por no duermen cuando se van. S xa kila k'e'ik. %mor xa kila k'e'ik. %eng %spa es solo se paran. Ca atak'e'ik. = xetak'e'ik. %mor *x-e/tak'e'-ik. %eng %spa se pararon. Tal intake'ik e ek e. %mor in/tak'e'-ik e *x-0/b'e:-ik e. %eng %spa se paran ve. C ke'e pa Xela, la chikop? %mor ke'e pa Xela, la chikop? %eng %spa se va en Xela el animal. S m, xat xane taqin kech'ab'ex lelele. %mor m, xat xane taqin kech'ab'ex lelele. %eng %spa solo les estan hablando por alla. C a Carlos. %mor a Carlos. %eng %spa Carlos. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. C tzaq jun, tzaq jun. %mor tzaq jun, tzaq jun. %eng %spa se perdio uno. Ca wile'. = wile'. %mor wile'. %eng %spa en donde. C le chij. %mor le chij. %eng %spa la oveja. Tal le da jun da, ri ay tzaq b'ik. %mor le da jun da, ri ay tzaq b'ik. %eng %spa el uno ve muchacho, se cayo. Tal nka chap ta k'ut, nkachop la k'ut. %mor nka chap ta k'ut, nkachop la k'ut. %eng %spa no lo agarres, agarralo pues. Tal chawesaj la q'ab' nkachap taj. %mor chawesaj la q'ab' nkachap taj. %eng %spa quita tu mano, no lo agarres. Ca wile'? = wile'? %mor wile'? %eng %spa en donde. Rat a kach'ab'ij e Felipe cha alah? %mor a kach'ab'ij e Felipe cha alah? %eng %spa le hablas a Felipe muchacho. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. Tal a chab'ej e Felipe cha. %mor a chab'ej e Felipe cha. %eng %spa le hablas a Felipe dice. C joropa la chikop? %mor joropa la chikop? %eng %spa cuantos animales. Tal dah. %mor dah. %eng %spa muchacho. C ah lo:job' la chikop. %mor ah lo:job' la chikop. %eng %spa a son 5 tus animales. Ca li' chik e wih. = ri' chi'ri' kae wih. %mor ri' chi'ri' *k-0/b'e: wih. %eng %spa aqui esta. C powi'? %mor powi'? %eng %spa encima. Ca li'. = ri'. %mor ri'. %eng %spa aqui. C powi', le, chwa? chun le june'. %mor powi', le, chwa? chun le june'. %eng %spa encima, frente a? frente ese. *C6-29 C le ke:j e', le: chi'ij. %mor le ke:j e', le: chi'ij. %eng %spa el caballo, el carro. S le nima me's ke koje chiri le. %mor le nima me's ke koje chiri le. %eng %spa el gato grande se queda aqui. C le nima me's. %mor le nima me's. %eng %spa el gato grande. Tal keb' ala pataxe, patax. %mor keb' ala pataxe, patax. %eng %spa 2 son tus patos, patos. S e le wari, le patax ke koje chirike. %mor e le wari, le patax ke koje chirike. %eng %spa aqui, los patos se quedan aqui. C le patax le chofer, chofer. %mor le patax le chofer, chofer. %eng %spa el pato, el chofer, chofer. S le xawilo le'. %mor le xawilo le'. %eng %spa ese, ya vistes. C tzaq le chofer. %mor tzaq le chofer. %eng %spa se cayo el chofer. Ra tzaq le patax. %mor tzaq le patax. %eng %spa se cayo el pato. C jun utz a chofer le patax, a Carlos. %mor jun utz a chofer le patax, a Carlos. %eng %spa es muy bueno tu chofer el pato. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C a utz le chofer? %mor a utz le chofer? %eng %spa esta bien el chofer. S a utz a Carlos le chofer cha. %mor a utz a Carlos le chofer cha. %eng %spa esta bien Carlos, el chofer dice. C a utz le chofer? %mor a utz le chofer? %eng %spa esta bien el chofer. Tal chab'ej k'ut, ch'awe k'ut. %mor chab'ej k'ut, ch'awe k'ut. %eng %spa hablale pues, habla pues. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C a utz le chofer, la ch'ich'? %mor a utz le chofer, la ch'ich'? %eng %spa esta bien que es chofer del carro. Ca utz. = utz. %mor utz. %eng %spa esta bien. C utz. %mor utz. %eng %spa esta bien. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. C jas ub'i la la chofer? %mor jas ub'i la la chofer? %eng %spa como se llama tu chofer. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. C jas ub'i la chofer? %mor jas ub'i la chofer? %eng %spa como se llama tu chofer. Ca no. = no. %mor no. %eng %spa no. Tal Felipeh. %mor Felipeh. %eng %spa Felipe. Ca Felipeh. = Felipeh. %mor Felipeh. %eng %spa Felipe. C ano', Felipe taj, patax ub'i. %mor ano', Felipe taj, patax ub'i. %eng %spa no no es Felipe, se llama pato. Ca tax. = patax. %mor patax. %eng %spa pato. C patax. %mor patax. %eng %spa pato. *C6-30 Ca tax, tax. = patax. %mor patax. %eng %spa pato. RA katax chi' patax. %mor katax chi' patax. %eng %spa pato dice. Ca 'ax. = patax. %mor patax. %eng %spa pato. C chawilo, la chofer? %mor chawilo, la chofer? %eng %spa ya vistes al chofer. Ra xaq inaj yul chike. %mor xaq inaj yul chike. %eng %spa ya esta sin nada. Tal chaya loq, kinwesaj. %mor ch-0-a/ya' la-oq, k-0-inw/esa-j. %eng %spa damelo lo voy a sacar. Ca inwexaj in. = kinwesaj in. %mor *k-0-inw/esa-j in. %eng %spa lo voy a sacar yo. S jache ka'ano a Carlos? %mor jache ka'ano a Carlos? %eng %spa porque lo haces Carlos. Tal cha wokasaj k'ut. %mor cha wokasaj k'ut. %eng %spa entra le pues. C le wicha kej, wicha me's. %mor le wicha kej, wicha me's. %eng %spa peque¤o caballo, peque¤o gato. Tal wicha muyeke. %mor wicha muyeke. %eng %spa peque¤o mu¤eco. Ra ay, kaxojowike. %mor ay, kaxojowike. %eng %spa baila. C le wicha mes. %mor le wicha mes. %eng %spa el peque¤o gato. S jawile Carlo, jawi? %mor jawile Carlo, jawi? %eng %spa en donde Carlos, en donde. Rik k'o chi jun ich'ut. %mor k'o chi jun ich'ut. %eng %spa hay otro. S kaqa'an wanik. %mor kaqa'an wanik. %eng %spa lo vamos hacer. Ca le: keb' nu ke:j. = le: keb' nu ke:j. %mor le: keb' nu ke:j. %eng %spa mis 2 caballos. C jawi k'o wi la ke:j? %mor jawi k'o wi la ke:j? %eng %spa en donde estas tus caballos. Tal le'. %mor le'. %eng %spa alli. C jawi k'o wi la kej? jawi? %mor jawi k'o wi la kej? jawi? %eng %spa en donde esta tus caballos, donde. Ra ay, nik. %mor ay, nik. %eng %spa ay saber. N kaqayina cha. %mor kaqayina cha. %eng %spa lo vende dice. C joropa xuya pa ju le kej? %mor joropa xuya pa ju le kej? %eng %spa cuanto dio al caballo. Tal Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. C joropa xuya le ke:j? a Carlos? %mor joropa xuya le ke:j? a Carlos? %eng %spa cuando dio el caballo Carlos. Ca wa chuta le'? = jas k'u wach ale'? %mor jas k'u wach ale'? %eng %spa y que es eso. Ca le:le' a Sa'n. = le:le' a Sa'n. %mor le:le' a Sa'n. %eng %spa ese Santos. S m. %mor m. %eng %spa que. Ca wa chuta le'. = jas k'uwach ale'? %mor jas k'uwach ale'? %eng %spa y que es eso. *C6-31 S jah? jachike? %mor jah? jachike? %eng %spa que, cual? Tal wakax, wakax. %mor wakax, wakax. %eng %spa vaca, vaca. Ca le: jun chik, le'. = le: jun chik, le'. %mor le: jun chi-k, le'. %eng %spa el otro. Ra eh, pisa li wech, xa keb' cieta la. %mor eh, pisa li wech, xa keb' cieta la. %eng %spa envuelvan el de uds. solo. Ca wachuta le', uje'. = jas kuwach ale? %mor jas kuwach ale? %eng %spa que es eso. C aje', luje'. %mor aje', luje'. %eng %spa a si, el de nosotros. S le a Carlos le'. %mor le a Carlos le'. %eng %spa el Carlos ve. Ca xe wi te'l, xe wi'? = jawi x'e wi lal te'l. %mor *jawi x-0/b'e: wi *le: *al te'l. %eng %spa en donde, se fue la Candelaria. Ra chwa tiox la. %mor chi-u-wa tiox la. %eng %spa en la plaza. C xa'e pa juyub'. %mor xa'e pa juyub'. %eng %spa se fue en el monte. Ra no, xe'e pa juyub' taj, xa kuxaq. %mor no, xe'e pa juyub' taj, xa kuxaq. %eng %spa no se fue al monte, solo. Ra le chajon. %mor le /ch'aj-on. %eng the /wash-ABS. %spa esta tendiendo la ropa. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa ese. C xa'e pa juyub'. %mor xa'e pa juyub'. %eng %spa se fue en el monte. Tal le' ka cha wij. %mor le' ka cha wij. %eng %spa ese, esta detras. Rat ku'ana la le ma'an chub'ika. %mor ku'ana la le ma'an chub'ika. %eng %spa creo que basta eso, ya no hagas. Ra ma kinb'an ta in, na. %mor ma kinb'an ta in, na. %eng %spa no lo hago yo. Ra kat kaq'an ta k'ut che'p. %mor kat kaq'an ta k'ut che'p. %eng %spa se cayo tu animal, tu animal. Ra la ch'ij, la kej, la kej taj. %mor la ch'ij, la kej, la kej taj. %eng %spa tu oveja, caballo, tu caballo no. Tal le, k'o juni. %mor le, k'o juni. %eng %spa aqui, hay uno. Ra chaya chila. %mor chaya chila. %eng %spa dejalo alli. Tal le li'. %mor le li'. %eng %spa ese. Ca ma loq. = chama loq. %mor *ch-0-*a/k'am-a la-oq. %eng %spa traigalo. Tal re la wik, re le wik. %mor re la wik, re le wik. %eng %spa es de mi. Ca ri le le. = ri le le. %mor ri le le. %eng %spa este. *C6-32 Ra chaya chare. %mor chaya chare. %eng %spa daselo. Ta nu ux in. %mor nu ux in. %eng %spa mi. Ra te loq. %mor te loq. %eng %spa quitate. Tal n majetaq talale'. %mor n majetaq talale'. %eng %spa no es por alli. Ra da teloq, jat jelale. %mor da teloq, jat jelale. %eng %spa muchacho quitate, anda por alla. Tal jat ruk' a San. %mor jat ruk' a San. %eng %spa anda con Santos. Ra kate ruk' le juna chi. %mor kate ruk' le juna chi. %eng %spa te vas con un hombre. C saj la. %mor saj la. %eng %spa venga, muchacho. S m, na chikop jawi kowi'? %mor m, na chikop jawi kowi'? %eng %spa el animal, en donde esta. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa alli. S jama loq. %mor j-0-a/k'am-a la-oq. %eng %spa anda a traerlo. Ca uk ele'. = ruk' ale'. %mor *r-uk' are'. %eng %spa con el. S pares. %mor pares. %eng %spa por eso. Ca uk ale:, jun ale:. = ruk' ale. %mor *r-uk' are. %eng %spa con el. Ca juna b'e la talen. = nu b'e. %mor nu b'e. %eng %spa un camino de mi camino. Ra no chaya b'i la. %mor no chaya b'i la. %eng %spa no vas a dar el. Ca chikop. = chikop. %mor chikop. %eng %spa animal. C tzaq le chikop. %mor tzaq le chikop. %eng %spa se cayo el animal. Tal we la q'ab'. %mor we la q'ab'. %eng %spa es mio tu camion. Rat ewi pu le ka ewi. %mor ewi pu le ka ewi. %eng %spa en donde se va pues. C ka wetam jun historia, we k'o modo. %mor ka wetam jun historia, we k'o modo. %eng %spa sabes una historia, puesdes. C kab'ij ah maltiox. %mor kab'ij ah maltiox. %eng %spa decir, a gracias. Ca a Sa'n. = a Sa'n. %mor a Sa'n. %eng %spa Santos. S m' xink'am lale, xink'am b'i in e'. %mor m' x-0-in/k'am lale, x-0-in/k'am b'i in e'. %eng %spa no lo hago asi, lo voy hacer yo. Ca xe lakama'. = chulak'ama'. %mor *ch-0-ul-a/k'am-a'. %eng %spa venga a traerlo. Tal wi', wi'. %mor wi', wi'. %eng %spa aqui. Tal wi, di chama pan juncha. %mor wi, di chama pan juncha. %eng %spa muchacha traiga uno dice. Tal kaya pan jela. %mor kaya pan jela. %eng %spa lo vas a dejar por alli. Tal kapob'a ta chuchu lew, chayaqaj chiri. %mor kapob'a ta chuchu lew, chayaqaj chiri. %eng %spa no lo pones en el suelo, lo pones aqui. *C6-33 Ca oy tele', ay pele. = oy tele', ay pele. %mor oy tele', ay pele. %eng %spa miren ve. N junam pe. %mor junam pe. %eng %spa es igual. Ta eqa yachik, ejun. = keqa ya chile jun. %mor keqa ya chile jun. %eng %spa vamos a dar el otro. Ca qaya xik e jun chili'. = kuqaya chi le: jun chi'ri. %mor *k-0-qa/ya' chi-!k le: jun chi'ri. %eng %spa vamos a dar el otro aqui. C jun chik jawi'. %mor jun chik jawi'. %eng %spa otro, en donde. Ca chi'li'. = chi'ri'. %mor chi'ri'. %eng %spa aqui. Ca aj chik e: jun le'. = aj chik e: jun le'. %mor aj chik e: jun le'. %eng %spa es el otro, ese, ve. C le jun cha. %mor le jun cha. %eng %spa el otro. N kire b'a. %mor kire b'a. %eng %spa se van. Ca no', la we'at. = no' la we at. %mor no' la we at. %eng %spa ya esta el tuyo. S maja le yamero ka kis le jun. %mor maja le yamero ka kis le jun. %eng %spa todavia no, yamero, se termina el uno. S le jun lado. %mor le jun lado. %eng %spa el otro lado. Ca e keb' chike' le. = e keb' chike' le. %mor e keb' chike' le. %eng %spa ya son 2 ve. C karaj jun. %mor karaj jun. %eng %spa quiero uno. Ra awar xk'is puch? %mor awar xk'is puch? %eng %spa acaso no ha terminado. Ca laj jun. = karaj jun. %mor *k-0-r/aj jun. %eng %spa quiere un. S yamero. %mor yamero. %eng %spa yamero. C karaj jun, le: ke:j. %mor karaj jun, le: ke:j. %eng %spa quiere uno, el caballo. Ca ke:j. = ke:j. %mor ke:j. %eng %spa caballo. C le nima ke:j. %mor le nima ke:j. %eng %spa el caballo grande. Ta nim. %mor nim. %eng %spa grande. C jawii k'owi'. %mor jawii k'owi'. %eng %spa en donde esta. Tal xinku'u Carlos, latoqij. %mor x-0-in/ku'u Carlos, *ch-0-ul-a/toqi-j. %eng %spa lo escondi Carlos, venga a buscarlo. Ca kiya chuwe le: ke:j. = kiya chuwe le: ke:j. %mor k-0-in/ya' chi-w-e le: ke:j. %eng %spa me van a dar a mi el caballo. Ra k'o: puq'ab'. %mor /k'o: pa u-q'ab'. %eng %spa lo tiene en su mano. C k'a taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. Ca a k'o: pa q'ab' at? = a k'o: pa q'ab' at? %mor a /k'o: pa a-q'ab' at? %eng %spa lo tienes tu en tu mano. *C6-34 S jawii pu xa ya wi'. %mor jawii pu xa ya wi'. %eng %spa en donde lo pusiste. Ca o ta chik e'. = ma k'o: ta chik e'. %mor *ma /k'o: ta chi-k e'. %eng %spa ya no hay. Ra xuk'ol la San dah. %mor x-0-u/k'ol le: a San dah. %eng %spa lo guardo Santos muchacho., Ca m, wile'. = m, wile'. %mor m, wile'. %eng %spa en donde esta. S jawi pu ko wi le', k'o taj e. %mor jawi pu /k'o: wi le', /k'o: ta-j e. %eng %spa en donde esta ve, no hay. Taj atze kuj. = chatzukuj. %mor chatzukuj. %eng %spa buscalo. Ca ko taj. = n k'o: taj. %mor *n /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. Tal kotaj? b'aya. %mor kotaj? b'aya. %eng %spa vaya no esta. C jachin xayow le kej. %mor jachin xayow le kej. %eng %spa quien dio el caballo. Ca ekeb' le jun chike'. = ekeb' le jun chike'. %mor ekeb' le jun chike'. %eng %spa son 2 el otro ve. Tal xa juni chik le'. %mor xa juni chik le'. %eng %spa ya solo uno ve. Ca ko:lik e'. = k'o:lik e'. %mor /k'o:-l-ik e'. %eng %spa esta. C ruk asan. %mor ruk asan. %eng %spa con Santos. Ca le', le: le. = le', le: le. %mor le', le: le. %eng %spa ese. S a Carlos chulaya mpe le naj, naj achiiji. %mor a Carlos ch-0-ul-a/ya' mpe le naj, naj achiiji. %eng %spa santos con ya a dar tu corderito. S pajaron, saj wanuloq. %mor pajaron, saj wanuloq. %eng %spa en el agua, venga a darlos. S k'o: naj jaron chiriri'. %mor /k'o: naj jaron chiriri'. %eng %spa hay agua aqui. Ca wile'. = wile'. %mor wile'. %eng %spa en donde. S tasaj impe na, n kachaq ta ku le jaron. %mor /tasaj impe na, n k-0-a/chaq ta ku le jaron. %eng %spa venga pues, no tiendes el agua. Ca tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. S le'. %mor le'. %eng %spa ese. Ca i. = i. %mor i. %eng %spa i. S xawilo. %mor xawilo. %eng %spa vistes. Ta tasa'aj, atakoq le' le'. = chatokoq. %mor chatokoq. %eng %spa llora. S wile', le' le' komo le jun uch'. %mor wile', le' le' komo le jun uch'. %eng %spa en donde esta, como el cuerpo espin. S xaq kul kolo chi taq jarom, le:. %mor xaq kul kolo chi taq jarom, le:. %eng %spa solo esta sentado, en la orilla del agua. S kamale jun kej kulu tija ujarone. %mor kamale jun kej kulu tija ujarone. %eng %spa como el caballo toma su agua. Ca wile'? = wile'? %mor wile'? %eng %spa en donde esta. *C6-35 S y komo le june solo pataq jaron kakuje wi. %mor y komo le june solo pataq jaron kakuje wi. %eng %spa con el uno, solo en el agua se mantiene. S le juni. %mor le juni. %eng %spa el uno. C ah je. %mor ah je. %eng %spa a si. S kamo le wari xaq chi, chitaq chitaq leja. %mor kamo le wari xaq chi, chitaq chitaq leja. %eng %spa como este, solo en la orilla del rio. S kowile komu le june pataq. %mor kowile komu le june pataq. %eng %spa se mantiene, como el otrro. S le nimaq taq le le q'ayes. %mor le nimaq taq le le q'ayes. %eng %spa en matorrales se mantiene. S kenule' jun xawilole, xawiloh. %mor kenule' jun xawilole, xawiloh. %eng %spa en donde esta, ya vistes, vistes. S nk'ule mas upatax. %mor nk'ule mas upatax. %eng %spa y los demas patos. Ca kile. = akile'. %mor akile'. %eng %spa mira ve. Tal dacha nkula patax cha. %mor dacha nkula patax cha. %eng %spa muchacho, y tu pato dice. Tal inkula no's cha'. %mor inkula no's cha'. %eng %spa y tu chompipe dice. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. S nkula no's jawi kewi. %mor nkula no's jawi kewi. %eng %spa y tu chompipe en donde esta. Tal la no's cha. %mor la no's cha. %eng %spa tu chompipe dice. C la no's. %mor la no's. %eng %spa tu chompipe. Tal le naj wich', a patax cha. %mor le naj wich', a patax cha. %eng %spa el peque¤o, pato dice. Tal chatzukuj cha. %mor chatzukuj cha. %eng %spa buscalo dice. Tal le naj wich i cha k'o: chinaj wich' cha. %mor le naj wich i cha /k'o: chi inaj wich' /cha. %eng %spa el peque¤o dice, hay otro peque¤o dice. C le naj no's. %mor le naj no's. %eng %spa tu chompipito. Tal xa tzaq b'a ri'. %mor xa /tzaq b'a ri'. %eng %spa talves se perdio. Ca intzaqo'. = xintzaqo'. %mor *x-0-in/tzaq-o'. %eng %spa lo perdi. Tal chatzuku lo' chakowij. %mor ch-0-a/tzuku lo' chakowij. %eng %spa muchacho, buscalo rapido. Ca utze: juni'. %mor utze: juni'. %eng %spa esta bien esto. S utz, utz chak'ama loq naj uch. %mor utz, utz chak'ama loq naj uch. %eng %spa esta bien, bien, traigalo el cuerpo espin. S le' ma utz ta kule wari ko chi k'a chirile. %mor le' ma utz ta kule wari ko chi k'a chirile. %eng %spa no esta bien esto, ya esta aqui ve. S nkula me's chike, la mes chike xawilole. %mor nkula me's chike, la mes chike xawilole. %eng %spa el gato, el gato, vistes. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. S la mo'sip le naj naju wi chawe ate. %mor la mo'sip le naj naju wi chawe ate. %eng %spa tu gato, te esta mirando. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. *C6-36 S le naj uwi chawe le, a kach'ob'oh jas. %mor le naj uwi chawe le, a kach'ob'oh jas. %eng %spa te esta viendo, sabes que. S ub'i linaj juni'? %mor ub'i linaj juni'? %eng %spa es su nombre, este. Ca pe la tikok, le' e jela le'. = xpe le chikop, xe'e jela le. %mor *x-0/pet le chikop, *x-e/b'e: jela le. %eng %spa viene el animal de alli. S Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. Ca le ma ko loq. *** = le ma ko loq. %mor le ma /k'o: loq. %eng %spa no esta. S a Carlos, a kach'ob'oh jas ub'i le naj juni? %mor a Carlos, a kach'ob'oh jas ub'i le naj juni? %eng %spa Carlos sabes como se llama este. Tal chij cha'. %mor chij cha'. %eng %spa oveja diga. Ca chiij. = chiij. %mor chiij. %eng %spa oveja. S y le naj june'. %mor y le naj june'. %eng %spa el uno ve. Tal uch' kacha'. %mor uch' kacha'. %eng %spa cuerpo espin diga. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. S kach'ob'o jas ub'i'. %mor kach'ob'o jas ub'i'. %eng %spa sabes como se llama. Tal uch'. %mor uch'. %eng %spa cuerpo espin. Ca uch'. = uch'. %mor uch'. %eng %spa cuerpo espin. S ah, y k'u le june? %mor ah, y k'u le june? %eng %spa y este. C k'ax ub'i. %mor k'ax ub'i. %eng %spa vaca se llama. Ca k'ax. = k'ax. %mor k'ax. %eng %spa vaca. C aje', k'ax. %mor aje', k'ax. %eng %spa a si vaca. S a kach'ob' k'ub'i le: wa'ri'? %mor a kach'ob' k'ub'i le: wa'ri'? %eng %spa y sabes como se llama esto. Tal wakax kacha'. %mor wakax kacha'. %eng %spa vaca diga. Ca wakax. = wakax. %mor wakax. %eng %spa vaca. S le: warii' xa pu wakax taj. %mor le: warii' xa pu wakax taj. %eng %spa este, acaso es vaca. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. S n wakax taj. %mor n wakax taj. %eng %spa no es vaca. C le: kej. %mor le: kej. %eng %spa el caballo. Ca a ku wach. = jas k'u wach? %mor jas k'u wach? %eng %spa y que es? Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. C le: ke:j. %mor le: ke:j. %eng %spa el caballo. Ca ke:j. = ke:j. %mor ke:j. %eng %spa caballo. *C6-37 S le juni'. %mor le juni'. %eng %spa este uno. Tal chij. %mor chij. %eng %spa oveja. Ca ke:j. = ke:j. %mor ke:j. %eng %spa caballo. S kej. %mor kej. %eng %spa caballo. C kej chik, aje'. %mor kej chik, aje'. %eng %spa es caballo, a si. S jachin sipan linaj taq awetz'ab'al. %mor jachin sipan linaj taq awetz'ab'al. %eng %spa quien te regalo tus juguetes. S a jun. %mor a jun. %eng %spa a uno. Ca at. = at. %mor at. %eng %spa ud. S jah? %mor jah? %eng %spa que. Ca at. = at. %mor at. %eng %spa ud. S in. %mor in. %eng %spa yo. C aje le a San. %mor aje le a San. %eng %spa a si, el Santos. Tal Felip katchari, Felipe. %mor Felip katchari, Felipe. %eng %spa Felipe digale, Felipe. C le a San. %mor le a San. %eng %spa Santos. S y k'u le juni'? %mor y k'u le juni'? %eng %spa y este. C jorop. %mor jorop. %eng %spa cuanto. Ca m, patax. = m, patax. %mor m, patax. %eng %spa pato. S ja, jachin yo wenak, jah? %mor ja, jachin yo wenak, jah? %eng %spa que, quien lo ha dado. S jachin, jachin yawenak chaweh? %mor jachin, jachin yawenak chaweh? %eng %spa quien, quien te lo ha dado. Tal xinloq'oh kacha'. %mor xinloq'oh kacha'. %eng %spa lo compre diga. Ca inloq'oh. = xinloq'oh. %mor *x-0-in/loq'-oh. %eng %spa lo compre. S y k'u le: juni? %mor y k'u le: juni? %eng %spa y este uno. Ca me's. = me's. %mor me's. %eng %spa gato. S jawi ka, jachin xloq'owik? %mor jawi ka, jachin xloq'owik? %eng %spa en donde, quien lo compro. Ca le: le: nu tat. = are: lintat. %mor are: lintat. %eng %spa son los. S jawi xaloq' wi la tat? %mor jawi xaloq' wi la tat? %eng %spa en donde lo compraste tu papa. Ca xelah. = xelah. %mor xelah. %eng %spa Xela. Tal xelahchi'. %mor xelahchi'. %eng %spa Xela. S Xel? joropa xuya'oh? %mor Xel? joropa xuya'oh? %eng %spa Xela? cuanto le costo. *C6-38 Ca no'. = no'. %mor no'. %eng %spa no. Tal cine kacha'. %mor cine kacha'. %eng %spa 5 diga. Ca cine. = cine. %mor cine. %eng %spa 5. S cine quetzales o cinca len? %mor cine quetzales o cinca len? %eng %spa 5 quetzales o 5 centavos. S kach'ob'oh? %mor k-0-a/ch'ob'-oh? %eng %spa sabes. Ca chob' taj. = ma kinch'ob' taj. %mor *ma *k-0-*in/ch'ob' ta-j. %eng %spa no lo se. S chob' taj. %mor chob' taj. %eng %spa no lo se. C jas ku'an le: chikop e'? %mor jas ku'an le: chikop e'? %eng %spa que hace el animal. Ca ay pele'. = ay pele'. %mor ay pele'. %eng %spa ay mira. C kutij jun mux? %mor kutij jun mux? %eng %spa toma su nado. Ca jun mux. = jun mux. %mor jun mux. %eng %spa un nado. C kutij jun mux? %mor kutij jun mux? %eng %spa toma un nado. Tal kutijo. %mor kutijo. %eng %spa toma. C jawi kutij le mux? %mor jawi kutij le mux? %eng %spa en donde toma su nado. Tal b'ay, xa xaq'o a Carlos. %mor b'ay, xa xaq'o a Carlos. %eng %spa baya, lo enviastes Carlos. Tal kewarik. %mor kewarik. %eng %spa duermen. C jawi kutij e mux? a Carl. %mor jawi kutij e mux? a Carl. %eng %spa en donde toma su nado, Carlos. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. C jawi kutij le: mux? %mor jawi kutij le: mux? %eng %spa en donde toma su nado. Ca no'. = no'. %mor no'. %eng %spa no. C pa ch'oh? %mor pa ch'oh? %eng %spa en el agua. Ca inchob' taj. = ma kinchob' taj. %mor *ma *k-0-in/ch'ob' ta-j. %eng %spa no lo se. C pa joron. %mor pa joron. %eng %spa en el agua. Ca tij joron. = kutij joron. %mor *k-0-*u/tij joron. %eng %spa toma agua. C pa joron? %mor pa joron? %eng %spa en el agua. S la k'ute, kutij jun mux linaj jun. %mor la k'ute, kutij jun mux linaj jun. %eng %spa ya vistes, toma una su nadada ese. S jorone, le, le xawilo, le xk'is. %mor jorone, le, le xawilo, le xk'is. %eng %spa agua, ese, vistes, se termino. S b'ike, kawila we k'ok b'i. %mor b'ike, kawila we k'ok b'i. %eng %spa lo vas a ver si entra. S chila le, wuu la le le le. %mor chila le, wuu la le le le. %eng *C6-39 S le xuk'o totej b'i lo le we. %mor le xuk'o totej b'i lo le we. %eng %spa escarbo la tierra ve. S le saq'ir chiri' le. %mor le saq'ir chiri' le. %eng %spa se quedo blanca aqui ve. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. S xawiloh? %mor xawiloh? %eng %spa vistes. Ca wileh? = wileh? %mor wileh? %eng %spa en donde esta. S le ku'an le naj chije, kub'u. %mor le ku'an le naj chije, kub'u. %eng %spa lo que hace la oveja, lo van. S k'ix la chila le le, kutoqoq'ej. %mor k'ix la chila le le, kutoqoq'ej. %eng %spa a tirar alli, lo abre. S ki lub'e le, ah, xk'is e chiri le. %mor ki lub'e le, ah, xk'is e chiri le. %eng %spa su camino, se termino lo de aqui ve. S xk'is kanoqe le, ulole'. %mor xk'is kanoqe le, ulole'. %eng %spa se termino ve, lo vistes ve. S je chiku, le june, m ya kakis. %mor je chiku, le june, m ya kakis. %eng %spa asi tambien el otro, ya se termino. S le raqane', ya ma kel la chula. %mor le raqane', ya ma kel la chula. %eng %spa su pie, ya me va a salir. S pa le xaq'ol le, le le, xel chula. %mor pa le xaq'ol le, le le, xel chula. %eng %spa en el lodo, ya salio. S chiriri. %mor chiriri. %eng %spa por aqui. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. S le, le naj taq ub'ele, kawilo le. %mor le, le naj taq ub'ele, kawilo le. %eng %spa sus caminitos, ya vistes. S ku'an ub'e jorone, le'. %mor ku'an ub'e jorone, le'. %eng %spa hace su el camino el agua. C ku'an le jun canal. %mor ku'an le jun canal. %eng %spa hace su canal. S le. %mor le. %eng %spa ese. Ca nojik, ixche ka jakana. *** = nojik, jasche ma kajakana. %mor *x/noj-ik, jasche ma ka j-0-a/k'am-a. %eng %spa porque no lo vas a traer. Ca le, le:je la le', le'. = le: kajela le'. %mor le: kajela le'. %eng %spa ese, ese alli. S le ka jela le'. %mor le ka jela le'. %eng %spa hasta por alli. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. S mas puch. %mor mas puch. %eng %spa mas. Ca jo' pa le'. = jo' pa le'. %mor /jo' pa le'. %eng %spa vamos a. S are ne utz chiri' le'. %mor are ne utz chiri' le'. %eng %spa esta mejor aqui ve. Ca jo' pa le'. = jo' pa le'. %mor /jo' pa le'. %eng %spa vamos a. Tal no', utz a chi'ri' cha'. %mor no', utz a chi'ri' cha'. %eng %spa no esta bien aqui ve. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa no. Tal xa tz'il le:je ale'. %mor xa tz'il le:je ale'. %eng %spa esta sucio por alli. *C6-40 S kas ub'i la wanab' a Carlos? %mor kas ub'i la wanab' a Carlos? %eng %spa como se llama tu hermana Carlos. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. S jas ub'i la wanab'? %mor jas ub'i la wanab'? %eng %spa como se llama tu mama. Ca in cante'l. = al Cante'l. %mor al Cante'l. %eng %spa Candelaria. S al Cante'l. %mor al Cante'l. %eng %spa Candelaria. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. S kach'ob' k'ut jas ub'i la nan lu nan? %mor kach'ob' k'ut jas ub'i la nan lu nan? %eng %spa sabes como se llama tu mama, su mama. Ca a k'o: le: jela le' le: jone. = a k'o: le: jela le' le: joron. %mor a /k'o: le: jela le' le: joron. %eng %spa hay por alla agua. S dah dah kach'ob' k'ut jas ub'i. %mor dah dah k-0-a/ch'ob' k'u-t jas u-b'i. %eng %spa muchacho, y sabes como se llama. S lu nan? da. %mor lu nan? da. %eng %spa su mama. Tal al Co'r kacha'. %mor al Co'r kacha'. %eng %spa Gregoria. Ca Co'l. = al Co'r. %mor *al Co'r. %eng %spa Gregoria. Ca jun chik. = jun chik. %mor jun chik. %eng %spa el otro. S le' le' la k'ut ki', ki'. %mor le' le' la k'ut ki', ki'. %eng %spa ese, ya vistes. Ca ewalik e:. = kewarik e:. %mor k-e/war-ik e:. %eng %spa se duermen. S kewarike:. %mor kewarike:. %eng %spa se duermen. Tal ay, xewar pa le joron. %mor ay, xewar pa le joron. %eng %spa ay durmieron en el agua. C kitij mux. %mor kitij mux. %eng %spa toman su nado. Ca utijoh. = kikitijoh. %mor *k-0-#ki/tij-oh. %eng %spa lo toman. Ca utij jun umux le: le: chii'j. = kutij umux le: chii'j. %mor *k-0-u/tij u-mux le: chii'j. %eng %spa toma su nado. S kutij umux le: chij? %mor kutij umux le: chij? %eng %spa toma su nado la oveja. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. C a katij mux at? %mor a katij mux at? %eng %spa toma ud. su nado. Ca intij taj. = ma kintij taj. %mor *ma *k-0-in/tij ta-j. %eng %spa no lo tomo. S jasche'? ma katkowin. %mor jasche'? ma k-at/kowin. %eng %spa no lo puedes. Ca xaq'ol, wila'. = xaq'ol, chawila'. %mor xaq'ol, *ch-0-aw/il-a'. %eng %spa es que, vea. S saj jewa'? %mor saj jewa'? %eng %spa venga aca. *C6-41 Ca wile'. = jawile'. %mor jawile'. %eng %spa en donde. S kat qaseye sana. %mor kat qaseye sana. %eng %spa te vamos a meser. N sach o Carlos. %mor sach o Carlos. %eng %spa que es Carlos. S nkat kub'e taj, xaj je ka:n e wari. %mor nkat kub'e taj, xaj je ka:n e wari. %eng %spa no te sientas, solo vas hacer asi. S na kat kub'etaj. %mor na kat kub'etaj. %eng %spa no te sientes. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. S xaq je ka'an wa' ri'. %mor xaq je k-0-a/b'an wa' ri'. %eng %spa solo vas hacer asi. Ca wile', le: la june', le'. = wile', le: la june', le'. %mor wile', le: la june', le'. %eng %spa en donde, el uno. S paris le june' b'ay. %mor paris le june' b'ay. %eng %spa por eso el uno, vaya. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa ese. S kawilampela', kuje tzampe na rato. %mor kawilampela', kuje tzampe na rato. %eng %spa vas a ver, venga un rato. Ra a San chim koy na uxil iwuk. %mor a San chim koy na uxil iwuk. %eng %spa Santos voy a ver un poco con ud. S b'ay b'ay, b'ay xawilo. %mor b'ay b'ay, b'ay xawilo. %eng %spa vaya, vaya, vaya vistes. Ca e chikaj e: jun e'. *** = k'o: chikaj e: jul e'. %mor /k'o: chi-kaj e: jul e'. %eng %spa este uno esta arriba. S m. %mor m. %eng %spa que. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa ese. Tal no are utz le chiri nim. %mor no are utz le chiri nim. %eng %spa no esta mejor esto grande. S kawil le chiri le kaqa chay wi. %mor kawil le chiri le kaqa chay wi. %eng %spa vas a ver aqui, van a pegar. S qib', le jun chike le jun chike'. %mor qib', le jun chike le jun chike'. %eng %spa el uno, el uno. Ca wile'. = wile'. %mor wile'. %eng %spa en donde esta. S ka'e pa le: jaron. %mor ka'e pa le: jaron. %eng %spa se va en el agua. Ca kol o nusapat in. = kol k'o: nusapat in. %mor kol /k'o: nu-sapat in. %eng %spa es que tengo zapatos yo. S jawi k'o:wila zapato. %mor jawi k'o:wila zapato. %eng %spa en donde esta tu zapato. Ca a pa jah. = k'o: pa jah. %mor /k'o: pa jah. %eng %spa esta en la casa. Tal jama la loq, chama katzilob' la. %mor jama la loq, chama katzilob' la. %eng %spa anda a traerlo, para que no se ensucie. Tal waqan chakuwij. %mor w-aqan ch-0-a/kuwi-j. %eng %spa tu pie, apurate. Ca noloq. = noloq. %mor noloq. %eng %spa C jawi kowi at. %mor jawi kowi at. %eng %spa en donde esta. Ca nan, e: ka wi le: nusapat? = nan, jawi k'o wi le: nusapat? %mor nan, jawi /k'o: wi le: nu-sapat? %eng %spa mama en donde esta mi zapato. *C6-42 N maja ma xutzir taj. %mor maja ma x-0/utzir ta-j. %eng %spa todavia no, no se ha arreglado. Tal ri chakojola chuwa ja kakojo. %mor ri chakojola chuwa ja kakojo. %eng %spa aqui esta, ponlo enfrente a tu casa, lo pones. Tal le chakawij jate. %mor le chakawij jate. %eng %spa alli, apurate anda. Ra malaya le pelipa che sib'. %mor malaya le pelipa che sib'. %eng %spa vaya el humo, para Felipe. C ja. %mor ja. %eng %spa ... Rik Felipe a kana kule sib'. %mor Felipe a kana kule sib'. %eng %spa Felipe sientes humo. C aje k'ax le sib'. %mor aje k'ax le sib'. %eng %spa a si duele el humo. Tal utzu' anik la zapat. %mor utzu' anik la zapat. %eng %spa esta bien arreglado tu zapato. C utz la zapat, a xatoq. %mor utz la zapat, a xatoq. %eng %spa esta bien tu zapato, comprastes. C le zapat. %mor le zapat. %eng %spa el zapato. Ca Xelah. = Xelah. %mor Xelah. %eng %spa Xela. C pa xel. %mor pa xel. %eng %spa en Xela. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. C ah, inko tu zapat chiri. %mor ah, inko tu zapat chiri. %eng %spa no hay zapato aqui. N a Carlos. %mor a Carlos. %eng %spa Carlos. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. N xa are le: rij laxajab' e. %mor xa are le: r-ij le: a-xajab' e. %eng %spa es que es lo detras de tu zapato. Ca a lij taj. = ma rij taj. %mor ma r-ij ta-j. %eng %spa no es lo detras. N pares utz k'ute'. %mor pares utz k'ute'. %eng %spa por eso esta bien pues. Ca ayej no. = chinawiyej na'. %mor *ch-*in-#aw/iye'-j na'. %eng %spa esperame. Tal jawile. %mor jawile. %eng %spa en donde. Ca ayej na'. = chinawiyej na'. %mor *ch-*in-#aw/iye'-j na'. %eng %spa esperame. C kayej. %mor kayej. %eng %spa espera. Ca nayej na, pelipah. = chinawiyej na', Felipe. %mor *ch-in-#aw/iye'-j na', Felipe. %eng %spa esperame, Felipe. C kayej na. %mor kayej na. %eng %spa espera. Rik makutij tanub'ik paru tzil. %mor makutij tanub'ik paru tzil. %eng %spa no lo come buenamente. Ra jasche la. %mor jasche la. %eng %spa porque sera. C kinweyej. %mor kinweyej. %eng %spa lo espero. Ca Cu'z ute' ute: Cu'z. = al Cuz la k'ute, la k'ute a Cu'z. %mor al Cuz la k'ute, la k'ute *al Cu'z. %eng %spa Cus ya vistes, ya vistes. *C6-43 Rik jah? %mor jah? %eng %spa que. Ca utze'. = la k'ute. %mor la k'ute. %eng %spa ya vistes. Rik ruk echele kulu kam wi. %mor ruk echele kulu kam wi. %eng %spa con el palo lo viene a traer. Rik b'ay kate alas diez wari. %mor b'ay kate alas diez wari. %eng %spa baya creo que todavia son las 10. N k'ate. %mor k'ate. %eng %spa son. C jas ka'anoh a k'ax la zapat. %mor jas ka'anoh a k'ax la zapat. %eng %spa que hace, cuesta tu zapato. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. C a k'ax a zapat, a k'ax. %mor a k'ax a zapat, a k'ax. %eng %spa cuesta tu zapato, cuesta. C k'ax taj. %mor k'ax taj. %eng %spa no cuesta. Ca k'ax taj. = ma k'ax taj. %mor ma k'ax ta-j. %eng %spa no cuesta. C k'ax taj. %mor k'ax taj. %eng %spa no cuesta. Ca jo ut. = jo k'ut. %mor /jo k'u-t. %eng %spa vamos pues. C ja'. %mor ja'. %eng %spa vamos. Ca jo'. = jo'. %mor /jo'. %eng %spa vamos. S u' kaj taj l'ola a xajab'. %mor u' kaj taj l'ola a xajab'. %eng %spa entonces no vas a poner tus zapatos. Ca e le'. = e le'. %mor e le'. %eng %spa ese. S m. %mor m. %eng Ca kile', le'. = akile' le'. %mor akile' le'. %eng %spa mira ve. C le kinaq? %mor le kinaq? %eng %spa el frijol. Ca jinaq'. = kinaq'. %mor kinaq'. %eng %spa el frijol. C jawii k'o:wih? %mor jawii k'o:wih? %eng %spa en donde esta. S tija k'ut, wila xajab'e a utz. %mor tija k'ut, wila xajab'e a utz. %eng %spa coma pues, en donde esta tu zapato. S u'anom. %mor u'anom. %eng %spa si esta bien. Ca u. = u. %mor u. %eng %spa u. S utz taj, utz tat le jun jelale, le. %mor utz taj, utz tat le jun jelale, le. %eng %spa no esta bien, el uno por alla. S le chakojo k'ute. %mor le chakojo k'ute. %eng %spa usalo pues. Ca utz taj. = ma utz taj. %mor ma utz ta-j. %eng %spa no esta bien. C no'. %mor no'. %eng %spa no. S le. %mor le. %eng %spa ese. *C6-44 C k'ax le: zapat. %mor k'ax le: zapat. %eng %spa cuesta el zapato. S le xawilo le, te kuri utz chike. %mor le xawilo le, te kuri utz chike. %eng %spa ya vistes ahora si esta bien. Ca utze'. = utze'. %mor utze'. %eng %spa esta bien. S utz xawilo. %mor utz xawilo. %eng %spa esta bien lo vistes. C a ka'no mas utz'. %mor a ka'no mas utz'. %eng %spa lo sientes mejor. S a ute', a utz chik. %mor a ute', a utz chik. %eng %spa esta bien, esta bien. Ca ur. = utz. %mor utz. %eng %spa esta b'ien. Ca ma utz. = qan e k'ut. %mor *k-0-*qa/b'an e k'u-t. %eng %spa hagamos pues. S qane k'ue'. %mor qane k'ue'. %eng %spa hagamos pues. Ca wile'. = wile'. %mor wile'. %eng %spa en donde esta. S le: le: jun mam, chikepe. %mor le: le: jun mam, chikepe. %eng %spa mira ese gran animal. Ca nu mam chikope. = le: jun mam chikope'. %mor le: jun mam chikope'. %eng %spa el animal grande. S kome le mas ojer k'olik cha. %mor kome le mas ojer k'olik cha. %eng %spa es que este esta hace mas tiempo. Ca tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. S jun nime, je kel jun ixtelone. %mor jun nime, je kel jun ixtelone. %eng %spa es muy grande, parece una lagartija. S kawil kut jun raxi' le jun wile juni. %mor kawil kut jun raxi' le jun wile juni. %eng %spa ya vistes que es un verde, este es otro ve. S xib'ib'al uwach e wila wilo? %mor /xib'i-b'al u-wach e wila *k-0-aw/il-o? %eng %spa da miedo, mira. Ca inwiloh. = kinwiloh. %mor *k-0-inw/il-oh. %eng %spa lo veo. S e le juni, ele naj jun chiki. %mor e le juni, ele naj jun chiki. %eng %spa este uno, y este otro. S le naj uch'i. %mor le naj uch'i. %eng %spa el cuerpo espin. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. S le jun uch'i awilon a watze. %mor le jun uch'i awilon a watze. %eng %spa el cuerpo espin, lo has visto. S awilom at uwach le uch'i. %mor awilom at uwach le uch'i. %eng %spa conoce ud. al cuerpo espin. Ca le: june'. = le: june'. %mor le: june'. %eng %spa este uno. S m. %mor m. %eng %spa que. Ca jun chike'. = jun chike'. %mor jun chike'. %eng %spa otro. S awilom uwach at e uch' a Carlos. %mor aw/il-om u-wach at e uch' a Carlos. %eng %spa como ud. al cuerpo espin Carlos. Ca wilom. = wilom. %mor w/il-om. %eng %spa lo he visto. S awilom, ama n atijom ta at. %mor aw/il-om, ama n a/tij-om ta at. %eng %spa lo ha visto, no lo has comido. Ca ntijom taj. = ma nutijom taj. %mor *ma nu/tij-om ta-j. %eng %spa no lo he comido. S matijom taj? %mor matijom taj? %eng %spa no lo has comido. C no', jasche'. %mor no', jasche'. %eng %spa no, porque. S in kule chiji'. %mor in kule chiji'. %eng %spa y la oveja. Tal kintijo kalcha'. %mor k-0-in/tij-o k-at/cha'. %eng %spa lo como diga. Ca ja. = ja. %mor ja. %eng %spa que. S ama tijo pu ate chij. %mor ama tijo pu ate chij. %eng %spa acaso no has comido a la oveja. Tal kintijo kalcha. %mor kintijo kalcha. %eng %spa lo como diga. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. Tal kintij e: chij kalcha'. %mor k-0-in/tij e: chij k-at/cha'. %eng %spa como oveja diga. Ca intijoh. = kintijoh. %mor *k-0-in/tij-oh. %eng %spa lo como. S a k'o: kawe at. %mor a /k'o: ka aw-e at. %eng %spa y tiene suyo. Ca taj. = ma k'o: taj. %mor *ma /*k'o: ta-j. %eng %spa no tengo. S kataj. %mor kataj. %eng %spa no tengo. Ca tzaqik. = xtzaqik. %mor *x-0/tzaq-ik. %eng %spa se perdio. Ca tzaq ne: le: nuchiij in. = xtzaq ne: le: nuchiij in. %mor *x-0/tzaq ne: le: nu-chiij in. %eng %spa es que se perdio mi oveja. S jawi xtzaq wi lachij? %mor jawi x-0/tzaq wi le: a-chij? %eng %spa en donde se perdio tu oveja. Ca no'. = no'. %mor no'. %eng %spa no. S jawi'. %mor jawi'. %eng %spa en donde. Ca tzaq pa jah. = xtzaq pa jah. %mor *x-0/tzaq pa jah. %eng %spa se perdio en la casa. S tzaq pa jah. %mor *x-0/tzaq pa jah. %eng %spa se perdio en la casa. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. S tzaq b'a ri lano's. %mor *x-0/tzaq b'a ri le: a-no's. %eng %spa entonces se perdio el chompipe. Ca tzaqik. = xtzaqik. %mor *x-0/tzaq-ik. %eng %spa se perdio. S n k'u lapatax. %mor n k'u le: a-patax. %eng %spa y tu pato. Ca tzaqik. = xtzaqik. %mor *x-0/tzaq-ik. %eng %spa se perdio. C y le aq. %mor y le aq. %eng %spa y tu coche. *C6-46 Ca la'aq. = la'aq. %mor la'aq. %eng %spa el coche. S a k'o:lik ele aq'. %mor a k'o:lik ele aq'. %eng %spa esta el coche, el coche. C .... le aq a k'o:lik. %mor .... le aq a k'o:lik. %eng %spa el coche, esta. Ca k'o: wi le: aq. = jawi k'o: wi le: aq. %mor *jawi /k'o: wi le: aq. %eng %spa esta el coche. Tal k'o: ya wa le aq. %mor /k'o: ya wa le aq. %eng %spa esta el coche. Ca wile'. = wile'. %mor wile'. %eng %spa en donde esta. Tal xtzaqik. %mor x-0/tzaq-ik. %eng %spa se perdio. C yila wakax. %mor yila wakax. %eng %spa y tu vaca. S a k'o:lik la wakax. %mor a k'o:lik la wakax. %eng %spa y esta tu vaca. Tal k'o taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no esta. Ca utij kinaq'. = kutij kinaq'. %mor *k-0-u/tij kinaq'. %eng %spa come gente. S le le naj jun kutij chi. %mor le le naj jun kutij chi. %eng %spa el uno esta comiendo. S k'inaq le naj chiji le. %mor k'inaq le naj chiji le. %eng %spa frijol, la ovejita. Ca i. = i. %mor i. %eng %spa i. S xawiloh, le naj jun kutij. %mor xawiloh, le naj jun kutij. %eng %spa ya vistes al uno. S u q'ayesi, le kutije q'ayes. %mor u q'ayesi, le kutije q'ayes. %eng %spa su hierba, come hierba. S e k'o: chi jun mam chikope. %mor e k'o: chi jun mam chikope. %eng %spa esta otra animal grande. S le saj kute' kawiloh, le', le'. %mor le saj kute' kawiloh, le', le'. %eng %spa venga, vas a ver. C kawiloh. %mor k-0-aw/il-oh. %eng %spa lo ves. Ca kamik. = xkamik. %mor *x-0/kam-ik. %eng %spa se murio. S no xkam taj. %mor no x-0/kam ta-j. %eng %spa no se murio. S no xkam taj. %mor no x-0/kam ta-j. %eng %spa no se murio. C ay. %mor ay. %eng %spa ay. S che xa pichij, le wan. %mor che xa pichij, le wan. %eng %spa porque estripastes eso. Rik Felipe xa ko jun re la San jelale'. %mor Felipe xa ko jun re la San jelale'. %eng %spa Felipe es que hay uno de Santos alli. Rik chaq chare. %mor chaq chare. %eng %spa digale. S kab'ij ta chare dih. %mor kab'ij ta chare dih. %eng %spa no le digas muchacha. Rik kin b'ij pues, kawil xa. %mor kin b'ij pues, kawil xa. %eng %spa lo digo, lo ves. Rik al manyosa. %mor al manyosa. %eng %spa sos mangosa. S kuje pa qujon ruk kamik. %mor kuje pa qujon ruk kamik. %eng %spa nos vamos a la merienda hoy. *C6-47 Rik tzij wi, enaq k'uri' jela. %mor tzij wi, enaq k'uri' jela. %eng %spa es cierto, creo que ha ido por alla. S sab'er. %mor sab'er. %eng %spa saber. Rik k'aya jela ruk' e ratz. %mor k'aya jela ruk' e ratz. %eng %spa esta por alli con su hermana. S je a k'o ku xajoj i jela kamik 'a. %mor je a /k'o: ku /xajoj i jela kamik 'a. %eng %spa y habra baila por alla hoy. Ca qana ut a Sa'n. = qana kut a Sa'n. %mor *k-0-qa/b'an-a k'u-t a Sa'n. %eng %spa hagamos pues Santos. Rik jawi xajow wih. %mor jawi xajow wih. %eng %spa en donde baila. S mi chujetz'ana k'ut. %mor mi chujetz'ana k'ut. %eng %spa juguemos con el. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. S xaya, xpe al cu'z. %mor xaya, xpe al cu'z. %eng %spa ya viene la Cus. S xpe al Cuz chu. %mor x-0/pet al Cuz chu. %eng %spa viene la Cus. Ca tij uq'ayes. = kutij uq'ayes. %mor *k-0-*u/tij u-q'ayes. %eng %spa como su hierba. S n kutijo le q'ayes. %mor n k-0-u/tij-o le q'ayes. %eng %spa como su hierba. Ca tij uq'ayes. = kutij uq'ayes. %mor *k-0-*u/tij u-q'ayes. %eng %spa como su hierba. S le, le jun q'ayes xutijo le. %mor le, le jun q'ayes x-0-u/tij-o le. %eng %spa esa una hierba lo comio. S le como le jun, jun man. %mor le como le jun, jun man. %eng %spa es que el un grande. S chikope: kutij q'ayese. %mor chikope: kutij q'ayese. %eng %spa animal come hierba. S ku le juni, chawilompe. %mor ku le juni, chawilompe. %eng %spa y este miralo. S chawilampe luwach y uy jujun. %mor chawilampe luwach y uy jujun. %eng %spa mira su cara, y una su. S wi lu puchi' le, jujun wile. %mor wi lu puchi' le, jujun wile. %eng %spa boca diferente, es diferente. S le jun re kumatz. %mor le jun re kumatz. %eng %spa el uno es de culebra. Ca wacha, jun. = luwach, le: jun? %mor luwach, le: jun? %eng %spa que sera el uno. S le jun re kumatz kilik e. %mor le jun r-e kumatz k-0/il-PASS1-ik e. %eng %spa el uno parece de culebra. S uy le jun. %mor uy le jun. %eng %spa uy el uno. Ca m, pe luwach e'. = chawila mpe luwach e'. %mor *ch-0-*aw/il-a mpe le: u-wach e'. %eng %spa mira su cara ve. S le:, luwach e', mm y le jun. %mor le:, luwach e', mm y le jun. %eng %spa su carave, el uno. S mam uje' le, xawilo' ama. %mor mam uje' le, xawilo' ama. %eng %spa es grande su cola, vistes. S k'ax puche'. %mor k'ax puche'. %eng %spa kax, puch. Ca kax taj. = ma k'ax taj. %mor *ma k'ax ta-j. %eng %spa no es k7ax. C k'ax taj. %mor k'ax taj. %eng %spa no es k7ax. *C6-48 S le le le jun rij uwi le, le. %mor le le le jun rij uwi le, le. %eng %spa ese es el lomo. Tal a Carlos, saj na. %mor a Carlos, saj na. %eng %spa Carlos venga. Ca k'ax taj. = ma k'ax taj. %mor *ma k'ax ta-j. %eng %spa no cuesta. S le. %mor le. %eng %spa ese. Ca kax taj Sa'n. = ma k'ax taj a San. %mor *ma k'ax ta-j *a San. %eng %spa no es k7ax Santos. S m, k'axtaj? %mor m, k'axtaj? %eng %spa no es k7ax. Ca no'. = no'. %mor no'. %eng %spa no. S k'ax taj?, y k'u le chije'. %mor k'ax taj?, y k'u le chije'. %eng %spa k7ax no es y la oveja. S jawi lo le', jun wi le jun chike. %mor jawi lo le', jun wi le jun chike. %eng %spa ya viste este uno es otro. S le chije re re', le kach'ob'oh. %mor le chije re re', le kach'ob'oh. %eng %spa la oveja, sabes. S jawi kapewile jun chiji', kach'ob'oh. %mor jawi kapewile jun chiji', kach'ob'oh. %eng %spa en donde viene, la oveja, sabes. Ca wa chut a le'. = jas k'uwach k'u la le. %mor jas k'uwach k'u la le. %eng %spa y que es eso. S ruk'a le', kawilo le. %mor ruk'a le', kawilo le. %eng %spa cuerno, ese lo ves. S sib'ilaj ko ko, ko le'. %mor sib'ilaj ko ko, ko le'. %eng %spa es muy duro, ese. Ca le: jun chike'. = le: jun chike'. %mor le: jun chike'. %eng %spa el otro. S m, keh ruk'a ale, we k'o: jun. %mor m, keh ruk'a ale, we k'o: jun. %eng %spa 2 son con eso, si hay un. S awe, katu t'aq b'i la le. %mor awe, katu t'aq b'i la le. %eng %spa es tuyo, te va a topear. S xu'ana la le chawe. %mor xu'ana la le chawe. %eng %spa te hizo asi. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. S la k'ax kat'aq le: ri'ri. %mor la k'ax kat'aq le: ri'ri. %eng %spa duele este. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. S mm. %mor mm. %eng %spa que. Ca wile'. = wile'. %mor wile'. %eng %spa en donde esta. S le chawilampe le, le. %mor le chawilampe le, le. %eng %spa mira ese. Ca i. = i. %mor i. %eng %spa i. S la k'ax kataqik? %mor la k'ax kataqik? %eng %spa duela. Ca ax. = k'ax. %mor k'ax. %eng %spa duele. C jas uwach la lele? jas ku'an. %mor jas uwach la lele? jas ku'an. %eng %spa que es eso? que hace. C ruk' le? jas ku'ano? %mor ruk' le? jas ku'ano? %eng %spa con el, que hace. *C6-49 Ca q'ul. = q'ul. %mor q'ul. %eng %spa ay. C jas ku'an ay matzaq at. %mor jas ku'an ay matzaq at. %eng %spa que hace, no te caigas. S n kat kub'e taj. %mor n kat kub'e taj. %eng %spa no te sientes. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. S n kat kub'e taj, y k'ule jun. %mor n kat kub'e taj, y k'ule jun. %eng %spa no te sientes y el uno. S chike'. %mor chike'. %eng C jas ku'ano? %mor jas ku'ano? %eng %spa que hace. S la k'ule jun chike? %mor la k'ule jun chike? %eng %spa y este el otro. Ca wile'? = wile'? %mor wile'? %eng %spa donde esta. S le le keje. %mor le le keje. %eng %spa ese, el caballo. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. Tal Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. Tal etz'anok. = chujetz'anoq. %mor chujetz'anoq. %eng %spa juguemos. Ca jeb'a'. = jeb'a'. %mor jeb'a'. %eng %spa esta bien. S we kakeje xik, we kakejex le. %mor we kakeje xik, we kakejex le. %eng %spa si lo montan, si lo montan. S jun keje, Carlos. %mor jun keje, Carlos. %eng %spa un caballo ve, Carlos. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. S kakeje xike'. %mor kakeje xike'. %eng %spa lo montan. Ca wile'. = wile'. %mor wile'. %eng %spa donde esta. S chakeje mpe, chakejej. %mor ch-0-a/keje-j mpe, ch-0-a/keje-j. %eng %spa montalo, montalo. S katkowinik, chatkula puwi'. %mor k-at/kowin-ik, ch-at/kul-a pa-u-wi'. %eng %spa puedes, estate encima. Ca e k'ul at. = chatkula at. %mor *ch-*at/kul-a at. %eng %spa sientate tu. S le, kakejen le naj ch'ij chirij e. %mor le, k-0/keje-n le naj ch'ij chi-r-ij e. %eng there INCOMP-3A/ride-ABS the DIM sheep at-3E-back that. %spa se monta la ovejita detras de. Tal k'o chi jun aqe. %mor k'o chi jun aqe. %eng %spa hay otro coche. S y k'o chi jun aqe le k'o chi. %mor y k'o chi jun aqe le k'o chi. %eng %spa ese, hay. S jun aqe'. %mor jun aqe'. %eng %spa un coche. C jun aqe'. %mor jun aqe'. %eng %spa un coche. S kapach' taj, n kapach' taj le'. %mor k-0-a/pach' ta-j, n k-0-a/pach' ta-j le'. %eng %spa no estripes, no estripes. *C6-50 Ca kaqila'. = kaqila'. %mor k-0-q/il-a'. %eng %spa desatemoslo. Ca kila' a Sa'n. = qila' a Sa'n. %mor *k-0-q/il-a' a Sa'n. %eng %spa desatelo Santos. S jah? %mor jah? %eng %spa que. Ca achuku luwi. = chachuku luwi'. %mor *ch-0-a/chuk-u le: u-wi'. %eng %spa tapalo. Ca a Sa'n, achuku luwi'. = a San chachuku luwi'. %mor a San *ch-0-a/chuk-u le: u-wi'. %eng %spa Santos tapalo. S le xe'k, xe'k, xe'k. %mor le xe'k, xe'k, xe'k. %eng %spa se fue, se fue, fue. S le kawilo le jun ib'oy. %mor le kawilo le jun ib'oy. %eng %spa lo ves, una ardilla. S le le le kach'ob'oh. %mor le le le kach'ob'oh. %eng %spa ese lo sabes. Tal y chachukulu luwi, a Carlos. %mor y ch-0-a/chuk-u le: u-wi, a Carlos. %eng %spa tapalo Carlos. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. C no. %mor no. %eng %spa no. S ay, no kaya ipa le: jaroni. %mor ay, no kaya ipa le: jaroni. %eng %spa no lo pongas en el agua. C joron? no. %mor joron? no. %eng %spa agua no. S xawilo le? %mor xawilo le? %eng %spa lo vistes ve. Ca i. = i. %mor i. %eng %spa i. S esilob'. %mor *k-e/silob'. %eng %spa se movio. Ca chak'ama' la le', la le'. = chak'ama' la le', la le'. %mor ch-0-a/k'am-a' la le', la le'. %eng %spa tenga eso. S le: wuj chiki'. %mor le: wuj chiki'. %eng %spa el libro. Ca wuj chike'. = le: wuj chike'. %mor le: wuj chike'. %eng %spa el libro. S kawil k'u le jun choch, kawil la. %mor kawil k'u le jun choch, kawil la. %eng %spa vas a ver una casa, lo vas a ver. Ca eh. = eh. %mor eh. %eng %spa e. S chacha, chatampe, a Carlos le. %mor chacha, chatampe, a Carlos le. %eng %spa oigalo Carlos. S le jun choch, rech juntiro laqin. %mor le jun choch, rech juntiro laqin. %eng %spa una casa, es para todos. S kusik'ij rach'i'il cha? %mor kusik'ij rach'i'il cha? %eng %spa esta llamando compa¤ero. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. S je cha, como le ch'ori laj. %mor je cha, como le ch'ori laj. %eng %spa es que como el raton. S kitij mal le me's cha'. %mor kitij mal le me's cha'. %eng %spa es muy comido por el gato. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. S e k'o jun ch'o sib'alaj ab'usivo cha'. %mor e k'o jun ch'o sib'alaj ab'usivo cha'. %eng %spa hay un raton muy abusivo. *C6-51 Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. S k'o:jun q'aq' ruk' cha'. %mor k'o:jun q'aq' ruk' cha'. %eng %spa hay un juego con el. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. S piri le q'aq' xaxa xajun naj. %mor piri le q'aq' xaxa xajun naj. %eng %spa pero el juego es uno. S kach'ob' uwach le naj taq che'. %mor kach'ob' uwach le naj taq che'. %eng %spa conoces a los arbolitos. S wich'ob' la chich'aj le naj taq che'. %mor wich'ob' la chich'aj le naj taq che'. %eng %spa los arbolitos. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. S ko chiri ri chele. %mor ko chiri ri chele. %eng %spa hay aqui. C la kachob'. %mor la kachob'. %eng %spa lo sabes. S a kach'ob' uwach? %mor a k-0-a/ch'ob' u-wach? %eng %spa lo sabes. Ca chob'eh. = kinch'ob'oh. %mor *k-0-*in/ch'ob'-oh. %eng %spa lo se. S ex e x'ek cha'. %mor ex e x-0/b'e:-ik /cha'. %eng %spa C kachob' uwach'. %mor kachob' uwach'. %eng %spa lo sabes. S chatampe Carlos. %mor chatampe Carlos. %eng %spa oigalos Carlos. Ca wile'. = wile'. %mor wile'. %eng %spa en donde esta. S x'ek x'e chu tzukuxike:. %mor x'ek x'e chu tzukuxike:. %eng %spa se fue a buscarlo. S choh cha te karilo xu riq. %mor choh cha te karilo xu riq. %eng %spa despues vio. S enaj tzikin cha' xuch'ab'ej. %mor enaj tzikin /cha' x-0-u/ch'aw-b'e-j. %eng %spa un pajarito, le hablo dice. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. C jawi ka'e wile ch'oh? %mor jawi ka'e wile ch'oh? %eng %spa en donde se va el raton. Tat b'uenos dias don Felipe. %mor b'uenos dias don Felipe. %eng %spa C sakirik. %mor sakirik. %eng %spa buenos dias. Tat saqirik con permiso. %mor saqirik con permiso. %eng %spa buenos dias con permiso. S le kawilimpela le chich. %mor le kawilimpela le chich. %eng %spa mira al carro. S le le. %mor le le. %eng %spa ese. Ca wile'. = wile'. %mor wile'. %eng %spa donde esta el caballo. S jawi i yamero ne kak'isik. %mor jawi i yamero ne kak'isik. %eng %spa donde? yamero se termina. C jas ka tz'ukuj. %mor jas ka tz'ukuj. %eng %spa que buscas. Tat chaqat sut xu tzaqo cha. %mor chaqat sut xu tzaqo cha. %eng %spa un pedazo de pa¤uelo perdio dice. *C6-52 C jas katzukuj le cha. %mor jas katzukuj le cha. %eng %spa que buscas dice. S le naj jun chiki'. %mor le naj jun chiki'. %eng %spa el otro. Ca me's. = me's. %mor me's. %eng %spa gato. S kawil kule. %mor kawil kule. %eng %spa ves el. C le me's. %mor le me's. %eng %spa el gato. S x'ek. %mor x-0/b'e:-ik. %eng %spa se va. Ca ek. = x'ek. %mor *x-0/b'e:-ik. %eng %spa se va. S xb'e chut inkurik le ch'oh. %mor xb'e chut inkurik le ch'oh. %eng %spa se fue a buscar al raton. S pero xu riq kute, jawile. %mor pero xu riq kute, jawile. %eng %spa pero lo encontro, donde. S xuriq enaj tz'ikin le naj chile. %mor xuriq enaj tz'ikin le naj chile. %eng %spa lo encontro se fue, el ratoncito. S e x'ek re kile axes. %mor e x'ek re kile axes. %eng %spa se fue, se fue el raton. C jas jasche tzukuj le tz'ikin. %mor jas jasche /tzuku-j le tz'ikin. %eng %spa que es lo que busca el pajaro. Ca utzukuj. = kutzukuj. %mor *k-0-u/tzuku-j. %eng %spa lo busca. C jah? %mor jah? %eng %spa que. Ca utzukuj. = utzukuj. %mor *k-0-u/tzuku-j. %eng %spa lo busca. S kutzukuj. %mor k-0-u/tzuku-j. %eng %spa lo busca. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. C jasche'? %mor jasche'? %eng %spa porque. Rik a Carlos ko ku katch'awik. %mor a Carlos ko ku k-at/ch'aw-ik. %eng %spa Carlos, habla pues duro. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. Tal ch'aw kut cha'. %mor *k-*at/ch'aw k'u-t /cha'. %eng %spa habla dice. Ca jah. = jah. %mor jah. %eng %spa que. Tal ko katch'awik cha'. %mor ko k-at/ch'aw-ik /cha'. %eng %spa habla duro dice. Ca tawena. = tawena. %mor tawena. %eng %spa esta bien. C tawena. %mor tawena. %eng %spa esta bien. S chatch'awa b'a, katch'awik. %mor ch-at/ch'aw-a b'a, k-at/ch'aw-ik. %eng %spa habla pues, habla dice. S kaltzijonik. %mor kal/tzij-on-ik. %eng k-at/speak-ABS-TIV. %spa lo hablas. Ca chawik. = kinch'awik. %mor *k-*in/ch'aw-ik. %eng %spa lo hablo. *C6-53 C ko le me's. %mor ko le me's. %eng %spa esta el gato. Tal jas ku an le chocha. %mor jas ku an le chocha. %eng %spa que hace el gato. C k'o kotz'ij. %mor k'o kotz'ij. %eng %spa habla duro. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. C le mes kutij le nim chiri. %mor le mes kutij le nim chiri. %eng %spa el gato, come el gato. C kutij le nim le tz'ikin. %mor kutij le nim le tz'ikin. %eng %spa come el grande, el gato. Ca wile' le'. = wile' le'. %mor wile' le'. %eng %spa en donde esta. S ake chol uwach le jun le jun. %mor ake chol uwach le jun le jun. %eng %spa sabes eso, el uno. S chikope a Carlos, le b'e chijun. %mor chikope a Carlos, le b'e chijun. %eng %spa animal Carlos, ese uno. Ca wileh? = wileh? %mor wileh? %eng %spa donde. S le le jun. %mor le le jun. %eng %spa ese, el uno. Ca jun chele', le'. = jun chele', le'. %mor jun chele', le'. %eng %spa un uno. S no le juni. %mor no le juni. %eng %spa no el uno. Ca le: juni'. = le: juni'. %mor le: juni'. %eng %spa este uno. S je akachob' uwach le ri'. %mor je akachob' uwach le ri'. %eng %spa si, si sabes. Rik a San. %mor a San. %eng %spa Santos. S kach'ob'oh. %mor kach'ob'oh. %eng %spa lo sabes. Ca mo's. = me's. %mor me's. %eng %spa gato. S le me's. %mor le me's. %eng %spa el gato. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C jas ku'an le me's. %mor jas ku'an le me's. %eng %spa que hace el gato. Ca le: jun achih le: jun achi le:. = le: jun achih le: jun achi le:. %mor le: jun achih le: jun achi le:. %eng %spa el otro ve, el otro. Ca epij aqan e: le'. = kupuyij le: raqan e'. %mor *k-0-#u/puyi-j *le: *r-aqan e'. %eng %spa lo empuja el pie. S xawiloh le le chiri le mes. %mor xawiloh le le chiri le mes. %eng %spa vistes aqui al gato. S xchap che luje mal le ch'oh., %mor x-0/chap-PASS1 che le: u-je' mal le ch'oh., %eng %spa lo agarran de cola por el raton. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. S tzi kijikikej le me's xtz'eye chikaj e. %mor tzi ki/jikike-j le me's x-0/tz'eye chi-kaj e. %eng %spa se colgo en lo alto. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. *C6-54 S m. %mor m. %eng %spa que. C kajik. %mor kajik. %eng %spa se bajo. Ca jun chike'. = jun chike'. %mor jun chike'. %eng %spa otro. S le naj cha le. %mor le naj cha le. %eng %spa el arbolito ve. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. S tzix tzeye'ik e' xawiloh. %mor tzix /tzey-e'-ik e' x-0-aw/il-oh. %eng %spa se colgo lo vistes. Ca tzela'ik e'. = xtzeye'ik e'. %mor *x-0/tzey-e'-ik e'. %eng %spa se colgo. S m. %mor m. %eng %spa m . Ca ute chape'. = la k'ut e xkichapo le. %mor la k'u-t e x-0-ki/chap-o le. %eng %spa ya vistes que lo agarraron. C ko le kolob'. %mor /k'o le kolob'. %eng %spa es dura el lazo. Ca keb' e: kolab' e. = keb' e: kolab' e. %mor keb' e: kolab' e. %eng %spa 2 lazos. C le kolob'e' y xuya le koleb'. %mor le kolob'e' y xuya le koleb'. %eng %spa el lazo, dio el lazo. C cha uje'. %mor cha uje'. %eng %spa en la cola. S xawiloh? %mor xawiloh? %eng %spa vistes. Ca nam juna chele', le' le'. = jun mama che le' le'. %mor jun mama che le' le'. %eng %spa un arbol grande vistes. S jun nim alaj che' kon todo. %mor jun nim alaj che' kon todo. %eng %spa un arbol grande, con todo. S yamero kutij le naj tz'ikin e' mal le me's e'. %mor yamero k-0-u/tij le naj tz'ikin e' mal le me's e'. %eng %spa llamero come al pajaro por el gato. Ca wileh? = wileh? %mor wileh? %eng %spa en donde esta. S e xk'aq jun kalob', chareh. %mor e x-0/k'aq-PASS1 jun kalob', chareh. %eng %spa le tiraron un lazo, a el. S tzi xjikik e xik, xtzaeye le me's e. %mor tzi x-0/jik-PASS1-ik e xik, x-0/tzey-e' le me's e. %eng %spa lo jalaron, se quedo colgado. S ko chi waral le. %mor /k'o: chi waral le. %eng %spa esta aqui. Ca ay k'o: chi jun e'. = ay k'o: chi jun e'. %mor ay /k'o: chi jun e'. %eng %spa ay, hay otro. S m. %mor m. %eng %spa m. C jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es. S kawil le ko chirilo'. %mor kawil le ko chirilo'. %eng %spa ves lo que hay aqui. Tal tz'ikin kalcha'. %mor tz'ikin kalcha'. %eng %spa pajaro diga. S kochiri le. %mor kochiri le. %eng %spa esta aqui ve. Ca m. %mor m. %eng %spa m. *C6-55 Tal tz'ikin kalcha'. %mor tz'ikin k-at/cha'. %eng %spa pajaro diga. Ca tz'ikin. = tz'ikin. %mor tz'ikin. %eng %spa pajaro. S kawiloh, kawil k'o le me's e. %mor k-0-aw/il-oh, k-0-aw/il /k'o: le: me's e. %eng %spa lo ves, lo ves. Ca wileh. = wileh. %mor wileh. %eng %spa en donde esta. S xekowin, chuchapik. %mor x-e/kowin, chi u/chap-PASS1-ik. %eng %spa lo pudieron agarrar. Ca papa le. = papa le. %mor papa le. %eng %spa el papa. Tat ja ala. %mor ja ala. %eng %spa que, muchacho. S xawiloh. %mor x-0-aw/il-oh. %eng %spa lo vistes. *xk'is le cinta C-6.