*C12 - A Carlos *Age 3;5.26 *No. of utterances 585 *MLU 2.70 *C12-1 N kaya chi kan nikaj awetz'ab'al cha'. %mor k-0-a/ya' chi kan nikaj aw/etz'an-b'al /cha'. %eng %spa te van a regalar otros tus juguetes. C k'o:lik. %mor k'o:lik. %eng %spa hay. N da cha. %mor da /cha'. %eng %spa ni¤o. Rik Carlos cha'. %mor Carlos cha'. %eng %spa Carlos. N tzi jun mem laj akal. %mor tzi jun mem laj akal. %eng %spa es un ni¤o mudo. N da cha'. %mor da /cha'. %eng %spa ni¤o. Rik yamero ne ka'e le pelipe. %mor yamero ne ka'e le pelipe. %eng %spa yamero se va el Felipe. Rik tekuri nkech'ab'ej tachik. %mor tekuri nkech'ab'ej tachik. %eng %spa y ud. no habla. P a k'o:la puwi'? %mor a k'o:la puwi'? %eng %spa ud. tiene sombrero. Ca e la tun. = re la tun. %mor *r-e le: a tun. %eng %spa es de Antonio. P jah. %mor jah. %eng %spa si. Ca e la Tun. = re la tun. %mor *r-e le: a tun. %eng %spa es de Antonio. P re la tun ya. %mor re la tun ya. %eng %spa es de Antonio. N xa k'o jun taq tem i. %mor xa /k'o: jun taq tem i. %eng %spa solo esta estas sillas. P ja b'ay. %mor ja b'ay. %eng %spa que. N ri. %mor ri. %eng %spa aqui esta. P ma we ta b'ah. %mor ma we ta b'ah. %eng %spa no es tuyo. Ca wech taj. = wech taj. %mor wech taj. %eng %spa no es mio. Rik da chachapa mpe dah. %mor da ch-0-a/chap-a mpe dah. %eng %spa uy ni¤o agarra. P kinkoj in. %mor k-0-in/koj in. %eng %spa voy a usar. Ca jo'. = chakojo'. %mor *ch-0-*a/koj-o'. %eng %spa usalo. Rik k'o jun ituni. %mor k'o jun ituni. %eng %spa aqui tienen una silla. P b'ay. %mor b'ay. %eng %spa gracias. Rik chat kuloq a pelipe. %mor chat kuloq a pelipe. %eng %spa sientase Felipe. P nk'ule mas a Carlos. %mor nk'ule mas a Carlos. %eng %spa y los demas Carlos. N ay Dios xetzalob'ik n k'o ta chik. %mor ay Dios x-0/etzalob'-ik n /k'o: ta chi-k. %eng %spa ya lo descompuso ya no hay. *C12-2 Ca tzaqik. = xtzaqik. %mor *x-0/tzaq-ik. %eng %spa se perdio. P jah? %mor jah? %eng %spa que. N n k'o: ta chik. %mor n /k'o: ta chi-k. %eng %spa ya no hay. P iya. %mor iya. %eng %spa si. C ah k'o:taj. %mor ah k'o:taj. %eng %spa ah, no hay. N por dios. %mor por dios. %eng %spa por Dios. Rik ri pelipe. %mor ri pelipe. %eng %spa aqui esta Felipe. C maltiox. %mor maltiox. %eng %spa gracias. P jawii xaya wi a Carlos. %mor jawii x-0-a/ya' wi a Carlos. %eng %spa donde lo deja Carlos. Ca tzaqik. = xtzaqik. %mor *x-0/tzaq-ik. %eng %spa se perdio. P iya jasche xa tzaqo. %mor iya jasche xa tzaqo. %eng %spa si, porque lo perdio. Ca le cha'. = le cha'. %mor le /cha'. %eng %spa solo. C jas ka'ano jas tajin ka'anoh. %mor jas ka'ano jas tajin ka'anoh. %eng %spa que hace, que esta haciendo. Ca apeh. = kapeh. %mor kapeh. %eng %spa cafe. C jas ku'an ruk' le ka. %mor jas ku'an ruk' le ka. %eng %spa que hace con. C ka'an ruk' akape. %mor k-0-a/b'an r-uk' a-kape. %eng %spa ud. hace con su cafe. Ca o waq waq. = k'o: waq. %mor /k'o: w-aq. %eng %spa tengo el coche. C la waq at? %mor la waq at? %eng %spa tu coche. Ca le', le' waq. = le', le' waq. %mor le', le' waq. %eng %spa el, el coche. P jachin aj chaqe'? %mor jachin aj chaqe'? %eng %spa que es el due¤o. Ca we' in. = we' in. %mor we' in. %eng %spa mio. P awe at. %mor awe at. %eng %spa es tuyo. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C awe at. %mor awe at. %eng %spa es tuyo. P iya'. %mor iya'. %eng %spa si. C jas ka'an ruk' awaq? %mor jas k-0-a/b'an r-uk' aw-aq? %eng %spa que hace con tu coche. *C12-3 Ca ek. = x'ek. %mor *x-0/b'e:-ik. %eng %spa se fueron. C akatijo la waq. %mor akatijo la waq. %eng %spa ud. come, tu coche. P joropa k'urajil. %mor joropa k'urajil. %eng %spa cuanto cuesta. N chinchike. %mor chinchike. %eng %spa cual es. P le jun aq. %mor le jun aq. %eng %spa el coche. N iya nueve. %mor iya nueve. %eng %spa 9. P iya'. %mor iya'. %eng %spa si. N tzij. %mor tzij. %eng %spa cierto. P jawi', chuwa tiox no. %mor jawi', chuwa tiox no. %eng %spa donde, en la plaza no. N jah. %mor jah. %eng %spa que. P chuwa tiox o Qante'el. %mor chuwa tiox o Qante'el. %eng %spa en la plaza o Cantel. N iya foto xpe wih. %mor iya foto x-0/pet wih. %eng %spa en foto vivo. P iya. %mor iya. %eng %spa si. N por dios. %mor por dios. %eng %spa por dios. Ca swache jun lale'. = jas uwache jun lale'. %mor jas uwache jun lale'. %eng %spa que es ese. P inaj awetz'ab'al cha, a ka'an at. %mor inaj awetz'ab'al cha, a ka'an at. %eng %spa un tu juguete, ud. hace. Ca jah. = jah. %mor jah. %eng %spa que. P akawetz'ab'ej, chapampena. %mor akawetz'ab'ej, chapampena. %eng %spa lo juega agarra. P xaq chuchi qajaq kachap wi. %mor xaq chuchi qajaq kachap wi. %eng %spa solo a orillas se agarra. P xaq chiri, chiri, chana k'ut warali. %mor xaq chiri, chiri, chana k'ut warali. %eng %spa solo aqui, aqui hagalo, pues aqui. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. P chula chupa le, koko ay la kape. %mor chula chupa le, koko ay la kape. %eng %spa agarra el coco, ay el. P katixo. %mor katixo. %eng %spa cafe lo rego. N uy. %mor uy. %eng %spa uy. C uy. %mor uy. %eng %spa uy. P chapa k'ut, ko kachapoh, b'aya. %mor chapa k'ut, ko kachapoh, b'aya. %eng %spa agarra pues, duro va agarrar. *C12-4 C awilom le june'. %mor awilom le june'. %eng %spa has visto el otro. P awilom cha. %mor aw/il-om /cha'. %eng %spa has visto. Ca keb'eh. = keb'eh. %mor keb'eh. %eng %spa 2. P awilom e xa cha, Carlos. %mor aw/il-om e xa /cha', Carlos. %eng %spa has visto ese, Carlos. Ca wilom ta in, le pe le'. = wilom ta in, le pe le'. %mor w/il-om ta in, le pe le'. %eng %spa no lo he visto, vea. P jah? %mor jah? %eng %spa que? Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa el. P jah? %mor jah? %eng %spa que? Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa el. C jas ku'an le naj kuento. %mor jas ku'an le naj kuento. %eng %spa que hace ese cuento. N da cha'. %mor da /cha'. %eng %spa escucha. C a komo do kachupa le jun radio. %mor a komo do kachupa le jun radio. %eng %spa ud. puede apagar el radio. N jas pe le kub'ij. %mor jas pe le k-0-u/b'i:-j. %eng %spa que dice. P a k'o modo, kachupe radio cha'. %mor a k'o modo, kachupe radio cha'. %eng %spa ud. puede apagar el radio. N ah. %mor ah. %eng %spa ah. C a k'o:lik. %mor a /k'o:-l-ik. %eng %spa hay. Ca kowin. = ma kinkowin taj. %mor *ma *k-*in/kowin *ta-*j. %eng %spa no hay. P jah? %mor jah? %eng %spa si. Ca kowin taj. = ma kinkowin taj. %mor *ma *k-*in/kowin taj. %eng %spa no puedo. P kowintaj jasche. %mor kowintaj jasche. %eng %spa no puede porque. C kotaj. %mor kotaj. %eng %spa nada. Ca no'. = no'. %mor no'. %eng %spa no. P nk'ula tun jawiix'ewih. %mor nk'ula tun jawiix'ewih. %eng %spa y tu silla donde esta. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa el. P eh xaq are lenaj puwi chawele. %mor eh xaq are lenaj puwi chawele. %eng %spa solo el, sobre la ud. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. *C12-5 P xaq are chawe le. %mor xaq are chawe le. %eng %spa para ud. esta cabal. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P y la k'ute'. %mor y la k'ute'. %eng %spa la vio. Ca jun nim e'. = jun nim e'. %mor jun nim e'. %eng %spa un grande. C a nim. %mor a nim. %eng %spa es grande. P jas uwache riri'? %mor jas uwache riri'? %eng %spa que es este. Ca jun tzaqik le'. = le jun xtzaqik e le. %mor le jun *x-0/tzaq-ik e le. %eng %spa el otro se cayo. P ja? %mor ja? %eng %spa que? Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa el. P le, jas uwacha la le'? %mor le, jas uwacha la le'? %eng %spa el, que es ese. Ca m, inchob' ta in. = ma kinch'ob' ta in. %mor *ma *k-0-in/ch'ob' ta in. %eng %spa no lo se. Ca jun ja'. = jun ja'. %mor jun ja'. %eng %spa una casa. P jah? %mor jah? %eng %spa que? Ca ab'al. = etz'ab'al. %mor /etz'an-b'al. %eng %spa juguete. P jas uwach etz'ab'al. %mor jas uwach /etz'an-b'al. %eng %spa que es el juguete. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C ay n. %mor ay n. %eng %spa ay. P chakojo k'ut. %mor chakojo k'ut. %eng %spa lo saben. Ca ah noh. = ah noh. %mor ah noh. %eng %spa ah no. P jasche', chak'uta impe chuwa lanan. %mor jasche', ch-0-a/k'ut-a impe chi-u-wa le: a-nan. %eng %spa porque, ensena a tu mama. Ca nane. = nane. %mor nane. %eng %spa mama. N tzij k'ut e'. %mor tzij k'u-t e'. %eng %spa si es cierto. Ca tzije'. = tzije'. %mor tzije'. %eng %spa cierto. C uy. %mor uy. %eng %spa oy. Ca jun kiik' e keb'. = le jun chiich' ekeb'e. %mor le jun chiich' ekeb'e. %eng %spa los carro son 2. Ca kiik le:. = chiich' le. %mor chiich' le. %eng %spa el carro. *C12-6 Ca ek e:. = x'ek e:. %mor *x-0/b'e:-ik e:. %eng %spa se fueron. C a junam le raqan awuk'. %mor a junam le raqan awuk'. %eng %spa ud. tiene igual estatura con ud. P Carlos a junam e raqan awuk' cha. %mor Carlos a junam e r-aqan aw-uk' /cha'. %eng %spa Carlos tiene igual estatura con ud. Ca ay ek eh. = x'ek eh. %mor *x-0/b'e:-ik eh. %eng %spa se fueron. P la k'ute, chanampe inaj rueda chare le. %mor la k'ute, chanampe inaj rueda chare le. %eng %spa la vio, agarra a esta. P le keb'e le'. %mor le keb'e le'. %eng %spa rueda a los 2. Ca ah. = ah. %mor ah. %eng %spa ah. P b'ay, jas ub'i. %mor b'ay, jas ub'i. %eng %spa como se llama. C le jun slinky. %mor le jun slinky. %eng %spa un slinky. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa el. C slinky ub'i'. %mor slinky ub'i'. %eng %spa slinky se llama. P jas pe lub'i a Carlos. %mor jas pe le: u-b'i a Carlos. %eng %spa como se llama Carlos. Ca nch'ob' taj. = ma kinch'ob' taj. %mor *ma *k-0-in/ch'ob' ta-j. %eng %spa no lo se. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa el. C a utz kawiloh. %mor a utz kawiloh. %eng %spa ud. lo mira bien. Ca ach e k'o: chila'. = jas uwach e k'o: chila. %mor jas *u-wach e /k'o: chila. %eng %spa que es lo que esta alli. C k'o: le jun. %mor k'o: le jun. %eng %spa esta el. Ca alah ay ay taj luz. = ma k'o ta le luz. %mor *ma /*k'o: ta-!j *le luz. %eng %spa no tiene luz. Ca e jun. = le jun. %mor le jun. %eng %spa el otro, el otro. Ca ach e k'o: chili' li'. = jas uwach e k'o chiri' ri'. %mor jas *u-wach e /k'o: chiri' ri'. %eng %spa que es lo que esta aqui. C le junaj wuuj. %mor le junaj wuuj. %eng %spa un librito. Ca ay kesasik chik e'. = kesax chik e. %mor k-0/esa-x-!ik chi-k e. %eng %spa lo quitan. C k'o le taq dib'ujos chupam. %mor /k'o: le taq dib'ujos chupam. %eng %spa hay dibujos en el. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa vea. C a kawil le, le pompus. %mor a kawil le, le pompus. %eng %spa ud. lo mira, la vejiga. *C12-7 Ca ma loq. = chama loq. %mor *ch-0-*a/k'am-a la-oq. %eng %spa dame. C pero ko le keb' pompus junam. %mor pero ko le keb' pompus junam. %eng %spa pero hay 2 vejigas iguales. Ca junam. = junam. %mor junam. %eng %spa igual. C jachike, jachike pampus junam. %mor jachike, jachike pampus junam. %eng %spa cual es, cual es la vejiga igual. Ca nane'. = nane'. %mor nane'. %eng %spa este. C pero le jun junam ruk' le june'? %mor pero le jun junam ruk' le june'? %eng %spa pero este es igual con este. C ma junam taj. %mor ma junam taj. %eng %spa no es igual. Ca il taje', il taj. = ma kinwil taj. %mor *ma *k-0-*inw/il ta-j. %eng %spa no lo miro. Ca il ab'. = kinwil luq'ab'. %mor *k-0-*inw/il *le: *u-q'ab'. %eng %spa voy a mirar su mano. Ca il taj. = ma kinwil taj. %mor *ma *k-0-*inw/il ta-j. %eng %spa no la miro. C jasche'. %mor jasche'. %eng %spa porque. Ca su wach? = jas uwach. %mor jas uwach. %eng %spa que es. C k'o le keb' ak'al, akalab'. %mor k'o le keb' ak'al, akalab'. %eng %spa hay dos ni¤os, ni¤os. C ruk' le jun tz'i, le jun k'o:le jun dib'ujo. %mor ruk' le jun tz'i, le jun k'o:le jun dib'ujo. %eng %spa con un perro, hay un dibujo. C jas, a k'ach'ob' uwach le jun chikop? %mor jas, a k-0-a/ch'ob' u-wach le jun chikop? %eng %spa como, ud. sabe como se llama este animal. Ca inchob' taj. = ma kinch'ob' taj. %mor *ma *k-0-in/ch'ob' ta-j. %eng %spa no lo se. C jun koj. %mor jun koj. %eng %spa un leon. Ca koj. = koj. %mor koj. %eng %spa leon. C awilom le koj? %mor awilom le koj? %eng %spa ud. ha visto un leon. Ca akeb' le jun saqe'. = zkeb' le juntaq saq. %mor zkeb' le juntaq saq. %eng %spa dos son los b'lancos. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa vea. C akak' le jun camion. %mor akak' le jun camion. %eng %spa es nuevo el camion. Ca no'. = no'. %mor no'. %eng %spa no. Rik Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. C y le june? jas upatan le jun. %mor y le june? jas upatan le jun. %eng %spa este, para que sirve este. Ca qojom e'. = qojom e'. %mor qojom e'. %eng %spa musica(marimba). C jas akach'ob' jas uwach le june'. %mor jas akach'ob' jas uwach le june'. %eng %spa ud. conoce a este. *C12-8 Ca inchob' taj. = ma kinch'ob' taj. %mor *ma *k-0-in/ch'ob' ta-j. %eng %spa no lo se. P jas uwache jun kuento ri. %mor jas uwache jun kuento ri. %eng %spa que es este cuento. C jas uwach le jun kuento. %mor jas uwach le jun kuento. %eng %spa que es este cuento. Ca chob' taj. = ma kinch'ob' taj. %mor *ma *k-0-*in/ch'ob' ta-j. %eng %spa no lo se. C jun ali'. %mor jun ali'. %eng %spa una ni¤a. P jalomaj. %mor jalomaj. %eng %spa cabezas. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jalomaj. %mor jalom-aj. %eng %spa cabezas. Ca jalomaj. = jalomaj. %mor jalom-aj. %eng %spa cabezas. C pero. %mor pero. %eng %spa pero. Ca q'ajom e'. = q'ajom e'. %mor q'ajom e'. %eng %spa nuestra cabeza. P qana mpe na qaya welta charech. %mor qana mpe na qaya welta charech. %eng %spa espera damosle vuelta. C kaya welta le june, y k'o le jun. %mor kaya welta le june, y k'o le jun. %eng %spa da vuelta el otro, esta el otro. C jalomaj chik. %mor jalomaj chik. %eng %spa otra cabeza. P jachin aj choqe le ichaje'? %mor jachin aj choqe le ichaje'? %eng %spa quien es el due¤o de esas hierbas. Ca e, e le nutat. = re lintat. %mor *r-e le: #in-tat. %eng %spa es de mi padre. P iya' jawii le kuk'ama wih? %mor iya' jawii le k-0-u/k'am-a wih? %eng %spa si donde lo trae. Ca no', xa pa juyub'. = no', xa pa juyub'. %mor no', xa pa juyub'. %eng %spa no en el monte. P iya, n kak'ama ta b'a awe at? %mor iya, n k-0-a/k'am-a ta b'a aw-e at? %eng %spa si, y ud. no va a traer. Ca k'ama taj. = ma kink'ama taj. %mor *ma *k-0-*in/k'am-a ta-j. %eng %spa no voy a traer. P jasche'. %mor jasche'. %eng %spa porque. Ca nik. = nik. %mor nik. %eng %spa no. P n kaq'i ta eqan at? %mor n k-0-a/q'i ta /eqa-n at? %eng NEG INCOMP-3A-2E/endure NEG /load-ABS 2A? %spa ud. no puede cargar. Ca q'i taj. = ma kinq'i taj. %mor *ma *k-0-*in/q'i ta-j. %eng %spa no aguanto. *C12-9 P iya', re le nutat. %mor iya', re le nutat. %eng %spa si es de mi papa. C joropa ka, joropa raqan le aq? %mor joropa ka, joropa raqan le aq? %eng %spa cuanto, cuanto son los cerdos. P jas uwach e riri? %mor jas uwach e riri? %eng %spa que es este? Ca ak'. = ak'. %mor ak'. %eng %spa coche. P ak'. %mor ak'. %eng %spa coche. C joropa ak' k'olik? %mor joropa ak' k'olik? %eng %spa cuantos coches hay? P ka'anpena. %mor ka'anpena. %eng %spa lo van hacer. C a kach'ob' jas uwach le juni'? %mor a kach'ob' jas uwach le juni'? %eng %spa Carlos, sabe que es este, Carlos? C a kachob'oh jas uwach le jun i? %mor a k-0-a/ch'ob'-oh jas u-wach le jun i? %eng %spa sabe que es este? Ca chob' taj. = ma kinchob' taj. %mor *ma *k-0-*in/chob' ta-j. %eng %spa no lo se. C le juni? le jun wich'a cho? %mor le juni? le jun wich'a cho? %eng %spa este, este raton chiquito. Ca inchob' taj, inchob' taj. = ma kinch'ob' taj. %mor *ma *k-0-in/ch'ob' ta-j. %eng %spa no lo se. P ch'o cha'. %mor ch'o /cha'. %eng %spa es raton. C ch'o. %mor ch'o. %eng %spa raton. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa el. C jun chik. %mor jun chik. %eng %spa otro. Ca jun ak'e.m = jun ak'e.m %mor jun ak'e.m %eng %spa un gallo. C pero k'o: masak'. %mor pero k'o: masak'. %eng %spa pero hay mas gallos. Ca k'o:mas? k'o: mas chili' li'. = k'o: mas chiri ri. %mor /k'o: mas chiri ri. %eng %spa hay mas? hay mas aqui. Ca k'o: mas. = k'o: mas. %mor /k'o: mas. %eng %spa hay mas. C a kawil le mas ak'? %mor a k-0-aw/il le mas ak'? %eng %spa ud. va mirar mas gallos. Ca wil taj. = ma kinwil taj. %mor *ma *k-0-inw/il ta-j. %eng %spa no voy a mirar. C jas uwach le juni'? juni', juni'. %mor jas uwach le juni'? juni', juni'. %eng %spa que es este?, este, este. Ca chob' taj. = ma kinch'ob' taj. %mor *ma *k-0-*in/ch'ob' ta-j. %eng %spa no lo se. C ah kach'ob' kut. %mor ah kach'ob' kut. %eng %spa lo sabe. Ca le naj juni'. = le naj juni'. %mor le naj juni'. %eng %spa este. *C12-10 P jawii x'e a wi? %mor jawii x'e a wi? %eng %spa donde se fue tu cabeza? Ca le naj lale', le'. = le naj lale', le'. %mor le naj lale', le'. %eng %spa una cosa, el. C jun a slink. %mor jun a slink. %eng %spa un slink. Ca m, m, m. = m, m, m. %mor m, m, m. %eng %spa m, m. P la k'ute'. %mor la k'ute'. %eng %spa la vio. Ca naj le', le'. = naj le' le'. %mor naj le' le'. %eng %spa el cuento. C le le, la k'uti', k'o: modo kab'inisaj. %mor le le, la k'uti', k'o: modo kab'inisaj. %eng %spa el la vio, si puede caminar. C le june', k'o: modo kab'inisaj. %mor le june', /k'o: modo k-0-a/b'in-isa-j. %eng %spa este puede caminar. Ca utza la', ach e k'o: chila. = jas uwach e k'o: chila'? %mor jas *u-wach e /k'o: chila'? %eng %spa %spa esta bien que esta alli? C lawilo? %mor lawilo? %eng %spa la vio? P iya, la k'ute? %mor iya, la k'ute? %eng %spa si la vio. Ca ach e k'o: chila'. = jas uwach e k'o: chila'. %mor jas *u-wach e /k'o: chila'. %eng %spa que esta alli. P tijampe la kapeh. %mor tijampe la kapeh. %eng %spa toma tu cafe. Ca ach e k'o: chila'. = jas uwach e k'o: chila. %mor jas *u-wach e /k'o: chila. %eng %spa que esta alli. C xa le junrij, lu wa. %mor xa le junrij, lu wa. %eng %spa solo la dobladora del tamal. P le yab'al rech. %mor le yab'al rech. %eng %spa donde se guarda. Ca achikeh? = jachikeh? %mor jachikeh? %eng %spa cual es. P le, le naj cuenta le. %mor le, le naj cuenta le. %eng %spa el, el cuento. C kawilo? %mor kawilo? %eng %spa lo mira? P kawilo, k'o chirije, le, le'. %mor kawilo, k'o chirije, le, le'. %eng %spa lo mira, esta atras. P ri le. %mor ri le. %eng %spa el, el, el aqui el. Ca le jun jalom chupam e'. = le jun ujalom k'o chupam e. %mor le jun *u-jalom /k'o: chi-u-pam e. %eng %spa su cab'eza esta adentro del. Ca le k'o: jun, jela le'. = le k'o: jun, jela le'. %mor le /k'o: jun, jela le'. %eng %spa hay un alli. P chaya le jun cuenta ri chupam'. %mor chaya le jun cuenta ri chupam'. %eng %spa deja es cuento adentro. Ca wile'? = wile'? %mor wile'? %eng %spa donde. P no are qaya le ri nab'e chupam. %mor no are qaya le ri nab'e chupam. %eng %spa no este va a dar primero adentro. *C12-11 P chatzoqopij impe le jun riri'. %mor chatzoqopij impe le jun riri'. %eng %spa suelta a este. P tzoqopij. %mor /tzoqopi-j. %eng /hit-TTV. %spa suelta. Ca b'ay, b'ay achaqa chi jun, jun. = chachapa chi le jun jun. %mor *ch-0-a/chap-a chi *le jun jun. %eng %spa agarra a este. C kachap le jun cuenta. %mor kachap le jun cuenta. %eng %spa vas agarrar este cuento. P utz ne le juni'. %mor utz ne le juni'. %eng %spa es bueno este. C xuchap k'ut. %mor xuchap k'ut. %eng %spa si lo agarro. P n ka xulatu loq. %mor n ka x-0-ul-a/ta' la-oq. %eng %spa oy lo pidieron que. Ca a k'o: chi le wetz'ab'al. = a k'o: chi le wetz'ab'al. %mor a /k'o: chi le w/etz'an-b'al. %eng %spa ya esta mi juguete. P m. %mor m. %eng %spa m, que. C chaya chupama qani. %mor chaya chupama qani. %eng %spa deja adentro. Ca a k'o:lik, a k'o le nupoll. = a k'o:lik, a k'o le nupoll. %mor a /k'o:-l-ik, a /k'o: le nu-poto. %eng %spa esta? esta mi foto. Ca a k'o: le nupot? = a k'o: le nupot? %mor a /k'o: le nu-pot? %eng %spa esta mi foto? C kapixk'unik, ah maja'. %mor kapixk'unik, ah maja'. %eng %spa salta, ah, falta. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. P yamero kulik cha. %mor yamero k-0/ul-ik /cha'. %eng %spa yamero va venir. C yamero kulik. %mor yamero k-0/ul-ik. %eng %spa yamero llega. Ca uch qajat'ij e waqan. = utz, qajatij le waqan. %mor utz, *k-0-qa/jati-j le w-aqan. %eng %spa b'ueno, amarran. Ca le, le'. = le, le'. %mor le, le'. %eng %spa a mi pie, el, el. P tzoqopij k'ut e'. %mor /tzoqopi-j k'u-t e'. %eng %spa suelta pues. Ca le', le', ya le jun b'atz' chupam. = qaya le jun b'atz chupam. %mor *k-0-*qa/ya' le jun b'atz chi-u-pam. %eng %spa dejamos el hilo adentro. Ixoq n ku le al Cu'z? %mor n ku le al Cu'z? %eng %spa y la Cruz? N enaq pa taq mes. %mor /b'e:-inaq pa taq mes. %eng %spa ha ido a orillas del rio. C le naj b'atz. %mor le naj b'atz. %eng %spa el hilo. Ixoq chiyuq a b'a xike aq, nk'ota ya. %mor chiyuq a b'a xike aq, nk'ota ya. %eng %spa amarran a los coches. Ixoq paqaloq? %mor paqaloq? %eng %spa y no han subido. N jah? %mor jah? %eng %spa que? *C12-12 Ixoq n k'o:taya paqaloq? %mor n k'o:taya paqaloq? %eng %spa no ha subido. N uy, ma k'o:lik. %mor uy, ma /k'o:-l-ik. %eng %spa uy, no esta. Ca ya xelik le'. = ya xelik le'. %mor ya x-0/el-ik le'. %eng %spa ya salio, el. C xelik, xel lub'atz chech le. %mor x-0/el-ik, x-0/el le: u-b'atz chech le. %eng %spa salio, salio el hilo en el. N le di le. %mor le di le. %eng %spa mira. Ixoq kate le kinul in waral le. %mor kate le kinul in waral le. %eng %spa hace un rato que llegue aqui. P jawi puku wi le? %mor jawi puku wi le? %eng %spa y donde esta? Ixoq chila k'o wi. %mor chila k'o wi. %eng %spa alli esta. N chila kut. %mor chila kut. %eng %spa si alli. Ixoq xa b'a xtoqopin wa. %mor xa b'a xtoqopin wa. %eng %spa solo se rompio. N n, xa kut cha. %mor n, xa kut /cha'. %eng %spa n, si. Ca a noh we 'in. = a noh we 'in. %mor a noh w-e 'in. %eng %spa no, es mio. N kiya welta nuyo'm charech. %mor kiya welta nu/ya'-o'm chi-r-e-ch. %eng %spa he dado muchas vueltas a el, lo he. N nuyo'm chila, xa xutoqopij la rib'. %mor nu/ya'-o'm chila, xa x-0-u/toqopi-j la r-ib'. %eng %spa dado, solo se lo rompio. Ca a'an taj. = n ka'an taj. %mor *n *k-0-a/b'an ta-j. %eng %spa no lo hagas. C jah? %mor jah? %eng %spa que? Ca a'an taj. = n ka'an taj. %mor *n *k-0-a/b'an ta-j. %eng %spa no lo hagas. N xtaqe le pa nuwach. %mor x-0/taqe le pa nu-wach. %eng %spa entro en mi ojo. Ixoq ay dios xa ma xutij taj. %mor ay dios xa ma x-0-u/tij ta-j. %eng %spa Dios no lo comio. N xkatik? %mor x-0/k'at-ik? %eng %spa se quemo? Ixoq kejeb' na wa. %mor kejeb' na wa. %eng %spa son 4. P jawii k'o: wiri? %mor jawii k'o: wiri? %eng %spa y donde estara. C jawii k'o wi le jun cuenta. %mor jawii k'o wi le jun cuenta. %eng %spa donde esta el cuento. Ca ay, le nusatine in e'. = le nukalsetin e. %mor le nu-kalsetin e. %eng %spa ay, un calcetin. P jah? %mor jah? %eng %spa que? Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa el. *C12-13 P le', iya'. %mor le', iya'. %eng %spa el, no. Ca le taq wik'. = le taq wich'. %mor le taq wich'. %eng %spa los peque¤os. N pares, xinya'o. %mor pares, x-0-in/ya'-o. %eng %spa por eso, lo deje. C k'o a calcetines. %mor k'o a calcetines. %eng %spa tiene calcetines. N xinya ya naj chawe. %mor x-0-in/ya' ya naj chi-aw-e. %eng %spa lo di a ud. P ntaq wich'. %mor ntaq wich'. %eng %spa los peque¤os. Ca awe' at. = awe' at. %mor aw-e' at. %eng %spa es de ud. C le taq wich', junam? %mor le taq wich', junam? %eng %spa los peque¤os, son iguales? Ixoq are le riri? %mor are le riri? %eng %spa es este? N are kut. %mor are kut. %eng %spa si es. C junam, junam. %mor junam, junam. %eng %spa es igual, igual. Ca e ku, eku le jun. = jawii k'o wi le jun? %mor jawii /k'o: *wi le jun? %eng %spa donde esta el otro? Ca wila le' in. = chawila le we in. %mor *ch-0-aw/il-a le *w-e in. %eng %spa mira al mio. P jawila? %mor jawila? %eng %spa anda a mirar. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa el. Ixoq xe chiwi b'a akemale. %mor xe chiwi b'a akemale. %eng %spa solo eso es tu tejido. C la le'. %mor la le'. %eng %spa ese. N xe chik. %mor xe chik. %eng %spa solo. P cha, chatzoqopij impe le. %mor cha, ch-at/tzoqopij impe le. %eng %spa suelta pues. N kachikil lari. %mor k-0/chik-il lari. %eng %spa estara todavia. Ca la le'. = la le'. %mor la le'. %eng %spa ese. N we xantajik in anala, chi keb'o la. %mor we x-0/b'an-taj-ik in anala, chi keb'o la. %eng if COMP-3A/make-PASS2-TIV %spa si va a salir, voy hacer. N keb' ola luperaj al Cuz. %mor keb' ola luperaj al Cuz. %eng %spa 2 o 2 partes Cruz. Ixoq re al Marie le. %mor re al Marie le. %eng %spa mira Maria vea. N ja? %mor ja? %eng %spa que? C chawilo? %mor chawilo? %eng %spa lo miro. *C12-14 N re rixoqil la wel rech naj a mi'al cha. %mor re r-ixoq-il le: a wel r-e-ch naj a mi'al /cha'. %eng %spa la mujer de Manuel es de tu hija. Ca e achoqopij. = chatzoqopij. %mor *ch-0-a/tzoqopi-j. %eng %spa suelta. C no, chaya, chaya pa waqan. %mor no, chaya, chaya pa waqan. %eng %spa no, deja, deja en mis pies. N kape lu kux di le naj kukoje. %mor k-0/pet lu kux di le naj k-0-u/koj e. %eng %spa va venir su va a poner. Ixoq kapetik. %mor kapetik. %eng %spa va venir. Ca le', le', lej, le'. = le', le', lej, le'. %mor le', le', lej, le'. %eng %spa el, el, el. N xa puro ya karis kikoj ix? %mor xa puro ya karis k-0-i/koj ix? %eng %spa es puro como lo que uds. usan? Ixoq karis ay Dios yamero kakisik. %mor karis ay Dios yamero kakisik. %eng %spa como ay Dios yamero se acaba. N ya xatoqopij le nik'aj nuchakoya. %mor ya x-0-a/toqopi-j le nik'aj nu-chakoya. %eng %spa ya lo rompio mi hilo. Ca xa awe, le'. = xa awe, le'. %mor xa aw-e, le'. %eng %spa es tuyo, el. Ixoq toqopij nuchakoya. %mor *x-0-*u/toqopi-j nu-chakoya. %eng %spa se rompio mi hilo. N mu'anom ta le re. %mor ma u/b'an-om ta le r-e. %eng %spa no ha hecho el. C naj. %mor naj. %eng %spa el. Ca b'oq e samiya. = kaqab'oq e samiya. %mor *k-0-*qa/b'oq e samiya. %eng %spa vamos arrancar a las semillas. Ca keb'oqoh ka kolob'. = kaqab'oqo pa kalob'. %mor k-0-*qa/b'oq-o pa kalob'. %eng %spa vamos arrancar. C joropa le taq mulqab'. %mor joropa le taq mulqab'. %eng %spa cuantos son los anillos. Ca keb', keb'. = keb', keb'. %mor keb', keb'. %eng %spa 2, 2. P joropa raqan le naj taq cuenta ri'? %mor joropa raqan le naj taq cuenta ri'? %eng %spa cuantos son estos cuentos? P chawajilaj. %mor ch-0-aw/ajila-j. %eng %spa conta. Ca akalo', akalo'. = chakolo. %mor *ch-0-a/kol-o. %eng %spa lo guarda. P jah? %mor jah? %eng %spa que? Ca we' in. = we' in. %mor w-e' in. %eng %spa mio. P jachin ajchaqe'. %mor jachin ajchaqe'. %eng %spa quien es el due¤o. Ca le', le'. = le', le'. %mor le', le'. %eng %spa el, el. C jachin choqe? %mor jachin choqe? %eng %spa de quien es? Ca ah junaj nu luz. = kinan junaj nu luz. %mor kinan junaj nu luz. %eng %spa voy hacer una luz. *C12-15 P qana qakoj che junaj. %mor qana qakoj che junaj. %eng %spa espera vamos hacer con. P ch'ich chik, kaqasutij chawij. %mor ch'ich chik, kaqasutij chawij. %eng %spa este carro vamos a darle vueltas. P chata k'al impe. %mor chata k'al impe. %eng %spa escucha. Ca ah noh. = ah noh. %mor ah noh. %eng %spa ah no. P chatak'aloq. %mor chatak'aloq. %eng %spa levanta. C takaloq chatakaloq. %mor takaloq chatakaloq. %eng %spa levanta, levanta. Ca ah noh. = ah noh. %mor ah noh. %eng %spa ah no. Ixoq xa b'a kel wakamik. %mor xa b'a kel wakamik. %eng %spa va salir hoy. N che lukem, kel ta la di k'a chuweqa. %mor che le: u-kem, k-0/el ta la di k'a chuweqa. %eng %spa su tejido, no va salir talvez hasta ma¤ana. Ca aka li', a ka li' le wetzab'al. = a k'a le wetz'ab'al. %mor a k'a le w/etz'an-b'al. %eng %spa estan mis juguetes. Ca akam loq. = xak'am loq. %mor *x-0-a/k'am la-oq. %eng %spa lo trajo. C n k'o: taj. %mor n /k'o: taj. %eng %spa no estan. Ca o ta chik. = n k'o: ta chik. %mor *n /k'o: ta chi-k. %eng %spa ya no estan. C k'otaj. %mor k'otaj. %eng %spa no hay. Ca le', luze'. = le', luze'. %mor le', luze'. %eng %spa la luz. C no kotaj. %mor no kotaj. %eng %spa no, no hay. N pim ne juxil le re kinwil in. %mor pim ne juxil le r-e k-0-inw/il in. %eng %spa yo la miro que es grueso. Ca qesaj. = qesaj. %mor *k-0-q/esa-j. %eng %spa sacamos. Ixoq si k'a utz. %mor si k'a utz. %eng %spa si es bueno. N k'ape luk'ux. %mor k-0/pet le: u-k'ux. %eng %spa va venir su. Ca qesaj. = qesaj. %mor *k-0-q/esa-j. %eng %spa sacamos. N xaq are di. %mor xaq are di. %eng %spa solo el. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa el. C katisaj. %mor katisaj. %eng %spa vamos a quemar. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. *C12-16 C katisaj le naj luz. %mor katisaj le naj luz. %eng %spa encienda la luz. N kape ne lo le q'or chirij e. %mor k-0/pet ne lo le q'or chi-r-ij e. %eng %spa va venir el atol en tu tejido. Ixoq k'o k'ut. %mor k'o k'ut. %eng %spa esta. N k'olik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa esta. Ca le', le'. = le', le'. %mor le', le'. %eng %spa el, el. C jas uwach la le'. %mor jas uwach la le'. %eng %spa que es ese? Ca luz. = luz. %mor luz. %eng %spa luz. C jas uwach le juni'? %mor jas uwach le juni'? %eng %spa que es este? Ca chupik e'. = chupik e'. %mor /chup-ik e'. %eng %spa se apago. N ko taj di wene petinaq chik. %mor /k'o: ta-j di wene /pet-inaq chi-k. %eng %spa no hay, talvez va venir. C k'o:taj. %mor k'o:taj. %eng %spa no hay. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa el. C chakatisaj. %mor chakatisaj. %eng %spa encienda. N chakatisaj cha. %mor ch-0-a/k'at-isa-j /cha'. %eng %spa encienda. C ah, xe le naj etz'ab'el etz'ab'al. %mor ah, xe le naj etz'ab'el etz'ab'al. %eng %spa se fue el juguete, juguete. Rik laj kech'aw iken qe. %mor laj kech'aw iken qe. %eng %spa como hablan. Rik xa xunuto chi le jun xinul. %mor xa x-in-u/to chi le jun xinul. %eng %spa me ayudo una ladina. Ca inaj wak keja'. = inaj wak'. %mor inaj w-ak'. %eng %spa una tortilla talvez es cab'allo. Ca le', le' la we le'. = le', le' la we le'. %mor le', le' la we le'. %eng %spa el, el mira el mio. Rik Carlos da. %mor Carlos da. %eng %spa Carlos. N tzij k'ute? %mor tzij k'ute? %eng %spa si es cierto. Rik xa chila kuk'ut, jas uwach ale a pedro. %mor xa chila kuk'ut, jas uwach ale a pedro. %eng %spa alli va a ense¤ar, que es ese Pedro. C yamero xk'isik. %mor yamero xk'isik. %eng %spa yamero se acaba. P m. %mor m. %eng %spa m. Rik jas k'uwach ale'. %mor jas k'uwach ale'. %eng %spa que es ese. P lawila mpe'. %mor l-0-aw/il-a mpe'. %eng %spa mira. *C12-17 C yamero xq'up, xq'upinik. %mor yamero x-0/q'upi-n-ik. %eng almost COMP-3A/break-ABS-TIV. %spa yamero se, quebro. Ca kisik e. = xk'isik e. %mor *x-0/k'is-ik e. %eng %spa se termino. Rik jas uwach ale a Carlos? %mor jas uwach ale a Carlos? %eng %spa que es ese Carlos. Ca qana chik ut. = qana chi k'ut. %mor *k-0-q/b'an-a chi k'u-t. %eng %spa hagamos otra vez. Rik a Carlos jas uwach ale. %mor a Carlos jas uwach ale. %eng %spa Carlos que es ese. Rik t'iki tik xu'ano. %mor t'iki tik x-0-u/b'an-o. %eng %spa lo hizo. Ca uy riqitanik. = xriqitajik. %mor *x-0/riq-taj-ik. %eng COMP-3A/find-PASS2-TIV %spa lo encontraron. P a xsokotaj awaqan? %mor a x-0/sok-taj aw/aqan? %eng QYN COMP-3A/wound-PASS2 2E-fo:t. %spa tu pie esta herido. Ca sokotaj taj. = sokotaj taj. %mor /sok-taj ta-j. %eng /wound-PASS2 NEG-T. %spa no esta herido. P jawile? %mor jawile? %eng %spa donde esta. Ca o taj. = k'o: taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa nada. Ca o jalom e' kisik e'. = lujalom xk'isik e'. %mor *le: u-jalom *x-0/k'is-ik e'. %eng %spa su cabeza se acabo. P ya xkisik, ya xkisik. %mor ya xkisik, ya xkisik. %eng %spa ya se acabo, ya se acabo. P tzoqopij impe loq e. %mor /tzoqopi-j impe la-oq e. %eng %spa ay suelta pues. Ca naj b'eh, o: chili' Pelip. = naj b'eh, k'o: chiri', Pelip. %mor naj b'eh, /k'o: chiri', Pelip. %eng %spa esta aqui, Felipe. C ah, utz b'a. %mor ah, utz b'a. %eng %spa ah, es bueno. Rik xa je kape na pux kawilo. %mor xa je k-0/pet na pux k-0-aw/il-o. %eng %spa como si fuera Nabo. Ca q'aye:s k'o: chupam. = q'aye:s k'o: chupam. %mor q'aye:s /k'o: chi-u-pam. %eng %spa hierbas esta adentro. P jah? %mor jah? %eng %spa que? C kawilo'. %mor kawilo'. %eng %spa lo mira. Rik qor ku la le. %mor qor ku la le. %eng %spa y ese es atol. Ixoq amalay. %mor amalay. %eng %spa si. Ca a k'o: le nupot? = a k'o: le nupot? %mor a /k'o: le nu-pot? %eng %spa esta mi foto. Rik k'o laq'ij, chiri b'a wa le mak'o taje. %mor k'o laq'ij, chiri b'a wa le mak'o taje. %eng %spa tu santo, por eso no esta. Ixoq u'anom pa we? %mor u'anom pa we? %eng %spa lo a hecho de ud. *C12-18 Ca o sa chuwa jah? = utza chuwa ja. %mor utza chi-u-wa ja. %eng %spa es bueno en el patio. C chuwa ja. %mor chi-u-wa ja. %eng %spa en el patio. Ca e in chuwa jah. = kine in chuwa jah. %mor *k-*in/b'e: in chi-u-wa jah. %eng %spa voy a salir en el patio. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa el. P xkisik. %mor xkisik. %eng %spa se termino. C xkisik. %mor xkisik. %eng %spa se termino. Ixoq are ka anom ale le kab'ajir? %mor are ka a/b'an-om ale le kab'ajir? %eng %spa asi ha hecho ud. ante ayer. Ca aya'a loq. = chaya loq. %mor *ch-0-a/ya' la-oq. %eng %spa dame. Ca ya chi ut. = chaya chi k'ut. %mor *ch-0-*a/ya' chi k'u-t. %eng %spa dame pues. Rik juntiro. %mor juntiro. %eng %spa todo. Ca aya'a loq, ya'a loq. = chaya loq. %mor *ch-0-a/ya' la-oq. %eng %spa dame. Ca katzaqij loq. = katzaqij loq. %mor k-0-a/tzaqi-j la-oq. %eng %spa lo va cerrar. Rik are re al Chay chi le ri. %mor are re al Chay chi le ri. %eng %spa es la Rosaria es este. C ya xe'ek. %mor ya xe'ek. %eng %spa ya se fue. Ca le', q'ayes. = le', q'ayes. %mor le', q'ayes. %eng %spa la hierba. C jawi? %mor jawi? %eng %spa donde? Ca q'ab', o ta chik e lus e'. = n k'o: ta chik e lus e'. %mor *n /k'o: ta chi-k e lus e'. %eng %spa ya no estan las luces. C k'o: taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. Ca le. = le. %mor le. %eng %spa el. C k'o ta chik awe, awetz'ab'al. %mor /k'o: ta chi-k aw-e, aw/etz'an-b'al. %eng %spa ud. ya no tiene, tu juguete. Ca k'o:lik e le. = k'o:lik e le. %mor /k'o:-l-ik e le. %eng %spa esta el. C k'o ta chik awetz'ab'al. %mor k'o ta chik awetz'ab'al. %eng %spa ya no esta tu juguete. Ca tih? = tih? %mor tih? %eng %spa carne. Ixoq xaq jun kuje wi le, e k'o pa b'e le. %mor xaq jun kuje wi le, e /k'o: pa b'e le. %eng %spa va estar quieto, estan en camino. Ca k'o: taj, chupik. = k'o: taj, chupik. %mor /k'o: ta-j, /chup-ik. %eng %spa no estan, se apago. Ca maja chupik. = maja kachupik. %mor maja *k-0/chup-ik. %eng %spa no se apago. *C12-19 Ca ja chupik. = maja chupik. %mor maja /chup-ik. %eng %spa no se apago. C xaq xe wi le naj luz. %mor xaq xe wi le naj luz. %eng %spa solo la luz. Ca xe wi le', xe wile'. = xe wi le', xe wile'. %mor xe wi le', xe wile'. %eng %spa solo el, solo el. C nku la tat? a Carlos. %mor nku la tat? a Carlos. %eng %spa y tu papa? Carlos. P nkula tat a Carlos? %mor nkula tat a Carlos? %eng %spa y tu papa Carlos? Ca naj nu la le'e xe wih? = le naj nu lale' jawii xe wih? %mor le naj nu lale' jawii *x-0/b'e: wih? %eng %spa y mi donde se fue? Ca o ta chik. = k'o: ta chik. %mor /k'o: ta chi-k. %eng %spa ya no hay. C k'o:ta chik. %mor k'o:ta chik. %eng %spa ya no hay. P Carlos le, lawilampe, le naj cuenta le. %mor Carlos le, lawilampe, le naj cuenta le. %eng %spa Carlos el, mira el cuento. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que? P lawilampe, jas uwach wa le? %mor lawilampe, jas uwach wa le? %eng %spa mira que es? Ca wakax. = wakax. %mor wakax. %eng %spa toro. P jah? %mor jah? %eng %spa que? Ca wakax. = wakax. %mor wakax. %eng %spa toro. P wakax, nkule riri'? %mor wakax, nkule riri'? %eng %spa toro, y este? C jas kutij le wakax? %mor jas kutij le wakax? %eng %spa que come el toro? Ca naj la le' k'o: chupam e'. = naj la le' k'o: chupam e'. %mor naj la le' /k'o: chi-u-pam e'. %eng %spa un cuento esta adentro. C k'o: taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. Ca le naj la le' k'o: ta chik. = le naj la le' k'o: ta chik. %mor le naj la le' /k'o: ta chi-k. %eng %spa el un cuento ya no hay. Ca naj nu la le'. = naj nu la le'. %mor naj nu la le'. %eng %spa un mi. P jawii xe'a wih? %mor jawii x-0/b'e: a wih? %eng %spa donde lo dejaron? Ca o ta chik. = k'o: ta chik. %mor /k'o: ta chi-k. %eng %spa ya no hay. P jah? %mor jah? %eng %spa que? Ca tajin. = tajin. %mor /tajin. %eng %spa esta. C jawi kate wi? %mor jawi kate wi? %eng %spa a donde vas? P saj kut. %mor saj kut. %eng %spa venga. *C12-20 N da cha. %mor da /cha'. %eng %spa ni¤o. Ca oy. = oy. %mor oy. %eng %spa que. P saj kut, saj kut. %mor saj kut, saj kut. %eng %spa venga, venga. Ca le', ay k'o: e naj nulen e', le'. = le', ay k'o: e naj nulen e', le'. %mor le', ay /k'o: e naj nu-len e', le'. %eng %spa ay tengo un mi el. Ca le', Lipa le', un papel. = le', Lipa le', un papel. %mor le', Lipa le', un papel. %eng %spa el la Felipa la, mi mariposa. Ca xa ma kix taj. = xa ma k'ix taj. %mor xa ma k'ix taj. %eng %spa no se acabo. Rik ali xaxut'uj ta kan aq'aq al lip. %mor ali x-0-a/xut'u-j ta kan a-q'aq al lip. %eng %spa no lo soplaste tu fuego. Ca le', le', le' xa ma kel taj e'. = le', le', le' xa ma kel taj e'. %mor le', le', le' xa ma k-0/el t-aj e'. %eng %spa el, el, el no sale. N e'u. %mor e'u. %eng %spa .... Ca la ute'. = la k'ute'. %mor la k'ute'. %eng %spa la vio. Rik jate tzijona ku jela. %mor jate tzijona ku jela. %eng %spa ni modo anda hablar alli mi. Rik xa chiri'. %mor xa chiri'. %eng %spa modo aqui. C q'aq. %mor q'aq. %eng %spa calor fuego. Ca le', le kel chipam. = le kel chupam. %mor le k-0/el chi-u-pam. %eng %spa el el que sale adentro. Ca wil, pe le'. = chawila mpe' le'. %mor *ch-0-aw/il-*a mpe' le'. %eng %spa mira. C k'o: chupam le slink. %mor k'o: chupam le slink. %eng %spa adentro del slink. Rik kinya jun chiri. %mor kinya jun chiri. %eng %spa voy a dar uno aqui. C xk'isik. %mor xk'isik. %eng %spa se acabo. Ca le:, chike'. = le:, chike'. %mor le:, chike'. %eng %spa la sangre. C xkisik, k'o: ta chik. %mor x-0/k'is-ik, /k'o: ta chi-k. %eng %spa se acabo, ya no hay. Ca k'o: ta chik. = k'o: ta chik. %mor /k'o: ta chi-k. %eng %spa ya no chik. C k'o: ta chik, n k'o: ta awetz'ab'al. %mor /k'o: ta chi-k, n /k'o: ta aw/etz'an-b'al. %eng %spa ya no hay ya no esta tu juguete. Ca k'o: ta chik. = k'o: ta chik. %mor /k'o: ta chi-k. %eng %spa ya no hay. C k'ota chik. %mor k'ota chik. %eng %spa ya no hay. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa el. C k'o: taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. *C12-21 Ca we pa at. = awe pu at. %mor awe pu at. %eng %spa es tuyo. P tetz'ana kut a Carlos. %mor tetz'ana kut a Carlos. %eng %spa juega pues Carlos. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que? C chawile, chawile naj. %mor chawile, chawile naj. %eng %spa mira, mira. P kachob' uwach inaj taq kuento ri. %mor kachob' uwach inaj taq kuento ri. %eng %spa ud. sabe que es este cuento. C a Carlos. %mor a Carlos. %eng %spa Carlos. P a kach'ob'oh jas uwach e ri'ri'. %mor a k-0-a/ch'ob'-oh jas u-wach e ri'ri'. %eng %spa ud. sabe que es este? Ca inch'ob' taj. = ma kinch'ob' taj. %mor *ma *k-0-in/ch'ob' ta-j. %eng %spa no lo se. P jas uwache'. %mor jas uwache'. %eng %spa que es. C kachob' k'ut. %mor k-0-a/ch'ob' k'u-t. %eng %spa si lo sabe. Ca machetah. = machetah. %mor machetah. %eng %spa machete. P aj. %mor aj. %eng %spa elote. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. P a katij at e' aj'. %mor a k-0-a/tij at e' aj'. %eng %spa ud. come elote. Ca tij taj. = kintij taj. %mor *k-0-*in/tij ta-j. %eng %spa no lo como. P katij taj? %mor k-0-a/tij ta-j? %eng %spa no come. Ca qila' le pumpus. = qila' le pumpus. %mor *k-0-q/il-a' le pumpus. %eng %spa veamos vejigas. P chawila mpe le. %mor ch-0-aw/il-a mpe le. %eng %spa mira. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa el. P chawila mpe le. %mor ch-0-aw/il-a mpe le. %eng %spa mira. C jor pampus ek'o:lik. %mor jor pampus e/k'o:-l-ik. %eng %spa cuanto son las vejigas que estan. Ca lik. = k'o:lik. %mor /*k'o:-l-ik. %eng %spa esta. P a kawaj jun awe cha'. %mor a k-0-aw/aj jun aw-e /cha'. %eng %spa ud. quiere uno. Ca kawaj. = kawaj. %mor k-0-aw/aj. %eng %spa quiere. P chak'exa b'a le'. %mor ch-0-a/k'ex-a b'a le'. %eng %spa que lo cambian. Ca ale jun kaq. = are le jun kaq. %mor are *le jun kaq. %eng %spa es el rojo. *C12-22 P jachin chik e kaq? %mor jachin chik e kaq? %eng %spa cual es el rojo. Ca ele jun i'. = are le jun i. %mor are *le jun i. %eng %spa es este. P jas pu kolore june. %mor jas pu kolore june. %eng %spa de que color es ese. Ca ni saq. = ni saq. %mor ni saq. %eng %spa no es blanco. P saq. %mor saq. %eng %spa blanco. Ca li'. = li'. %mor li'. %eng %spa aqui esta. C jawii kaloq wi a pampus. %mor jawii kaloq wi a pampus. %eng %spa donde lo compra las vejigas. P jawii kaloq' wi cha le pumpus'. %mor jawii kaloq' wi cha le pumpus'. %eng %spa donde lo compra las vejigas. P nk'ula, nk'la wetz'ab'al. %mor nk'ula, nk'la wetz'ab'al. %eng %spa y el, y tu juguete. P Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. Ca xamo kalaj taj. = xama karaj taj. %mor xama k-0-r/aj ta-j. %eng %spa no quiere. C k'o: taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. Ca wetz'ab'al chukuj chila. = wetz'ab'al kintzukuj chila. %mor w/etz'an-b'al *k-0-*in/tzuku-j chila. %eng %spa juguete b'usca alli. Ca jun chili'. = jun chiri'. %mor jun chiri'. %eng %spa uno aqui. C le jun chik. %mor le jun chik. %eng %spa otro. Ca le. = le. %mor le. %eng %spa el. C k'o: taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. Ca no, no naj nu la'le'. = lenaj nu la le'. %mor lenaj nu la le'. %eng %spa no, mi cuento. C xa le jun rij ay. %mor xa le jun rij ay. %eng %spa solo su. Ca ay kexo'. = ay kinkixo'. %mor ay *k-0-*in/k'ex-o'. %eng %spa voy a cambiar. Ca nan. = nan. %mor nan. %eng %spa mama. C uy kapixk'unik, kapixk'unik. %mor uy k-0/pixk'un-ik, k-0/pixk'un-ik. %eng %spa uy salta, salta. C kapixk'unik. %mor kapixk'unik. %eng %spa salta. P ya xa riqo'. %mor ya xa riqo'. %eng %spa ya lo encontro. Ca no ata mpe le'. = no chata mpe le'. %mor no *ch-0-a/ta' mpe le'. %eng %spa no escucha. P tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. *C12-22 C uy, uy. %mor uy, uy. %eng %spa uy, uy. Ca inwesaj chik. = kinwesaj chik. %mor *k-0-inw/esa-j chi-k. %eng %spa lo voy a sacar. Ca a k'o: le nupoto? wileh. = a k'o: le nupoto? wileh. %mor a /k'o: le nu-poto? wileh. %eng %spa y mi foto donde esta? C kotaj maja, yamero xulik. %mor kotaj maja, yamero xulik. %eng %spa no hay falta, yamero va llegar. P yamero kulik cha'. %mor yamero kulik cha'. %eng %spa yamero llega. C yamero kulik, k'o:pataq coreos. %mor yamero kulik, k'o:pataq coreos. %eng %spa yamero llega, esta en los correos. Ca aya laq'ab' chi le'. *** = chaya laq'ab' chila le'. %mor *ch-0-a/ya' le: a-q'ab' chila le'. %eng %spa dale tu mano alli. Ca xama k'ix taj. = xama k'ix taj. %mor xama /k'ix ta-j. %eng %spa hagalo apura. P ya. %mor ya. %eng %spa ya. Ca le qana le', xa walal xa walal. = xa waral. %mor xa waral. %eng %spa espera, aqui. Ca k'ax, k'ax. = a k'ax. %mor *a k'ax. %eng %spa duele. P ay nu q'ab', ay nuqab' ay nuq'ab'. %mor ay nu q'ab', ay nuqab' ay nuq'ab'. %eng %spa mi mano, ay mi mano. P xq'ajik. %mor xq'ajik. %eng %spa se quebro. C yamero kaqupij le junu q'ab'. %mor yamero kaqupij le junu q'ab'. %eng %spa yamero lo quebraron mi mano. P b'aya. %mor b'aya. %eng %spa baya. C a Carlos. %mor a Carlos. %eng %spa Carlos. Ca n, n. = n, n. %mor n, n. %eng %spa n, n. P la k'ute'. %mor la k'ute'. %eng %spa la vio. Ca jun chikope', le jun chikop. = jun chikope', le jun chikop. %mor jun chikope', le jun chikop. %eng %spa un animal, un animal. Ca inya, inya, inya chikop. = kinya le jun chikop. %mor *k-0-in/ya' *le *jun chikop. %eng %spa voy a dar un animal. C jas uwach le jun chikop. %mor jas uwach le jun chikop. %eng %spa que es ese animal. Ca inya chi'ij le jun chikop. = kinya chirij le jun chikop. %mor *k-0-in/ya' chi-r-ij le jun chikop. %eng %spa voy a dar atras de animal. Ca ay k'o: jun chikop chawij. = ay k'o: jun chikop chawij. %mor ay /k'o: jun chikop chi-aw-ij. %eng %spa hay tiene un animal atras. Ca ay k'o: chi jun chikop chawij. = ay k'o: chi jun chikop chawij. %mor ay /k'o: chi jun chikop chi-aw-ij. %eng %spa hay otro animal atras de ud. Ca ti, ti, ti'ik. = xti'ik. %mor *x-0/ti'-PASS1-ik. %eng %spa lo mordieron. C ay yamero kutijo. %mor ay yamero k-0-u/tij-o. %eng %spa yamero lo come. *C12-23 Ca ti'ik, ti'ik. = xti'ik. %mor *x-0/ti'-PASS1-ik. %eng %spa lo mordieron. C chaya chuwe. %mor chaya chuwe. %eng %spa dame a mi. P b'ay kinya chawij at. %mor b'ay k-0-in/ya' chi-aw-ij at. %eng %spa ay, ay, ay te voy atras de ud. C la k'ut chaya chuwe. %mor la k'ut chaya chuwe. %eng %spa la vio dame a mi. C a utz we kintijo', a utz we kintijo. %mor a utz we kintijo', a utz we kintijo. %eng %spa es bueno voy a comer, es bueno. C le chikop. %mor le chikop. %eng %spa voy a comer el animal. Ca atijo'. = katijo'. %mor *k-0-a/tij-o'. %eng %spa lo come. C kintijo, kintijo'. %mor kintijo, kintijo'. %eng %spa lo como, lo como, lo como. Ca atijoh. = katijoh. %mor *k-0-a/tij-oh. %eng %spa lo come. C xintijo', k'o: ta chik. %mor x-0-in/tij-o', /k'o: ta chi-k. %eng %spa lo como, ya no hay. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa el. C ay k'o:lik. %mor ay /k'o:-l-ik. %eng %spa esta. Ca chab'inisaj. = chab'inisaj. %mor ch-0-a/b'in-isa-j. %eng %spa camina. C nu reloj. %mor nu reloj. %eng %spa mi reloj. Ca ala we at awiloja le'. = are awe at e reloja le. %mor are aw-e at *e reloja le. %eng %spa es tuyo, el reloj. P jawi? %mor jawi? %eng %spa donde? Ca lawe at. = lawe at. %mor le: aw-e at. %eng %spa el tuyo. P chin chike'? %mor chin chike'? %eng %spa cual es. Ca awe a'e loj. = awe la reloj. %mor awe la reloj. %eng %spa es tuyo el reloj. P k'ola' k'a warali'. %mor k'ola' k'a warali'. %eng %spa esta hasta aqui. P nkaraj taj kapaqe le nu kamix. %mor nkaraj taj kapaqe le nu kamix. %eng %spa no quiere subir mi camisa. P n k'u le we' at. %mor n k'u le w-e' at. %eng %spa y el tuyo. Ca taj. = k'o: taj. %mor /*k'o: ta-j. %eng %spa no hay. P jasa hora chike. %mor jasa hora chike. %eng %spa que hora son. C jas hora a kach'ob'o. %mor jas hora a k-0-a/ch'ob'-o. %eng %spa que hora lo sabe? *C12-25 Ca chob' taj. = ma kinch'ob' taj. %mor *ma *k-0-*in/ch'ob' ta-j. %eng %spa no lo se. C las nueve kacha. %mor las nueve kacha. %eng %spa las 9. C las nueve. %mor las nueve. %eng %spa las 9. P jasa hora a Carlos. %mor jasa hora a Carlos. %eng %spa que hora es Carlos. C las nueve kacha. %mor las nueve kacha. %eng %spa las 9. Rik axutzir k'u lu foto a pedro. %mor axutzir k'u lu foto a pedro. %eng %spa ya es bueno tu foto Pedro. P m. %mor m. %eng %spa que. Ca nuwew. = nueve. %mor nueve. %eng %spa 9. C las nueve. %mor las nueve. %eng %spa 9. Rik xutiir kulu foto. %mor xutiir kulu foto. %eng %spa ya es bueno tu photo. P maja kulik. %mor maja kulik. %eng %spa todavia no ha llegado. Rik iy. %mor iy. %eng %spa .... P tzij. %mor tzij. %eng %spa cierto. Rik xaq kab'ij wa. %mor xaq kab'ij wa. %eng %spa mentira. P qalaji we ya xulik eya k'o: chiri. %mor qalaji we ya xulik eya k'o: chiri. %eng %spa si llega va estar. C utz. %mor utz. %eng %spa bueno. Ca o: ta chik. = k'o: ta chik. %mor /k'o: ta chi-k. %eng %spa no hay. C k'o: ta chik. %mor /k'o: ta chi-k. %eng %spa no hay. Ca k'o: ta chik e'. = k'o: ta chik e'. %mor /k'o: ta chi-k e'. %eng %spa no hay. C ah xk'is nu reloj. %mor ah xk'is nu reloj. %eng %spa se termino mi reloj. C jawii k'o:wi'. %mor jawii k'o:wi'. %eng %spa donde esta. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa el. C ay xkis le nu, xkis le nuq'ab'. %mor ay xkis le nu, xkis le nuq'ab'. %eng %spa se termino mi, se termino mi. C xk'isik, xkisik nuqab' kotaj. %mor xk'isik, xkisik nuqab' kotaj. %eng %spa mano, se termino, termino mano no hay. Ca qana la'. = qana la'. %mor *k-0-qa/b'an-a la'. %eng %spa hagamos. C k'otaj. %mor k'otaj. %eng %spa no hay. *C12-26 C le le. %mor le le. %eng %spa el, el. P chak'aqab'ej impe chikaj. %mor chak'aqab'ej impe chikaj. %eng %spa tira en el cielo. P a Carlos. %mor a Carlos. %eng %spa Carlos. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que? P chak'aqab'ej impe chikaj. %mor ch-0-a/k'aq-ab'e-j impe chikaj. %eng %spa tira en el cielo. P a katzaq loq. %mor a k-0/tzaq la-oq. %eng %spa y si va a caer. Ca nuloja le'. = nureloja le. %mor nu-reloja le. %eng %spa mi reloj. C uy kasutinik. %mor uy k-0/suti-n-ik. %eng %spa da vueltas. Ca kisik. = xk'isik. %mor x-0/k'is-ik. %eng %spa se termino. Ca atija le nupe'. = chatija le nukape. %mor *ch-0-a/tij-a le nu-kape. %eng %spa toma mi cafe. Ca tija le nupe'. = chatija le nukape. %mor *ch-0-*a/tij-a le nu-kape. %eng %spa toma mi cafe. Ca oy luqeb'al lal lipa le', le'. = oy luqeb'al lal lipa le', le'. %mor oy le: u/q'e-b'al le: al lipa le', le'. %eng %spa la tinaja de la Felipa. P jah? %mor jah? %eng %spa que. C yamero k'o pa le xim. %mor yamero k'o pa le xim. %eng %spa yamero esta en el maiz. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa el. P jachin ajchaqe? %mor jachin ajchaqe? %eng %spa de quien es. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que? P jachin aj chaqe. %mor jachin aj chaqe. %eng %spa de quien es. Ca le'al lip. = re lal lipa. %mor re lal lipa. %eng %spa es dela Felipa. P jachinoq. %mor jachinoq. %eng %spa quien. Ca le' al Lipa. = re lal Lipa. %mor r-e *le: al Lipa. %eng %spa es de la Felipa. P re lal Lipa ya. %mor re lal Lipa ya. %eng %spa es de la Felipa. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jachin al Lipa? %mor jachin al Lipa? %eng %spa quien Felipa. Ca ixojih le 'eloj'. *** = jawii x'e wi le reloj. %mor *jawii x-0/b'e: wi le reloj. %eng %spa donde se fue mi reloj. C nk'o:taj k'o:ta chik, k'o:ta chik. %mor nk'o:taj k'o:ta chik, k'o:ta chik. %eng %spa ya no esta, no esta. *C12-27 Ca le', le'. = le', le'. %mor le', le'. %eng %spa el, el. C no' k'o:taj. %mor no' k'o:taj. %eng %spa no hay. Ca awii puch ape lale'. = jawii pu kape wi lale'. %mor jawii pu-!ch *k-0/pet *wi lale'. %eng %spa donde viene. C k'o: taj, k'o: ta chik. %mor /k'o: ta-j, /k'o: ta chi-k. %eng %spa no hay, ya no hay. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa el. C n k'o: taj. %mor n /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. Ca ak'utu pe le'. = chak'utu impe' le'. %mor *ch-0-a/k'ut-u impe' le'. %eng %spa ense¤a pues. C k'o: taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. Ca akutu pe'. = chak'utu impe'. %mor *ch-0-a/k'ut-u impe'. %eng %spa ense¤a pues. C k'o: ta modo ay. %mor /k'o: ta modo ay. %eng %spa no hay modo. C las nueve ruk' cinco kub'ij. %mor las nueve ruk' cinco kub'ij. %eng %spa las 9 y 5. C le nu reloj, k'ula tat. %mor le nu reloj, k'ula tat. %eng %spa mi reloj, tu papa no tiene. C a k'o lureloj. %mor a /k'o: le: u-reloj. %eng %spa reloj. Ca k'o: taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. P Carlos cha. %mor Carlos cha. %eng %spa Carlos. C k'o taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. Ca o ta chik e:. = k'o: ta chik e:. %mor /k'o: ta chi-k e:. %eng %spa ya no hay. C k'o ta chik, jawii k'u wih. %mor /k'o: ta chi-k, jawii k'o: wih. %eng %spa ya no hay. Ca nik, qesaj naj lili'. = qesaj inaj riri. %mor *k-0-q/esa-j inaj riri. %eng %spa donde esta. Ca qesaj. = qesaj. %mor *k-0-q/esa-j. %eng %spa sacamos. C no', ma xresaj taj. %mor no', ma x-0-r/esa-j ta-j. %eng %spa no, no lo saco. C ay, jas ku'ano'? %mor ay, jas ku'ano'? %eng %spa que hace. P Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. C Carlos kawilo? %mor Carlos kawilo? %eng %spa Carlos lo mira. Ca pele'. = impele. %mor impele. %eng %spa mira. C xe'ek. %mor xe'ek. %eng %spa se fueron. *C12-28 Rik chawesaj k'ut e la k'ut e. %mor ch-0-aw/esa-j k'u-t e la k'u-t e. %eng %spa saca pues. Ca saj letala', saj le tala'. = chawesaj e letra. %mor *ch-0-*aw/esa-j e letra. %eng %spa saca la letra. C xek, xek, xek, xek. %mor xek, xek, xek, xek. %eng %spa se fueron, se fueron, se fueron. P taqij k'ut a Carlos. %mor taqij k'ut a Carlos. %eng %spa pida pues Carlos. C xek, xek, xek. %mor xek, xek, xek. %eng %spa se fueron se fueron. Ca nan. = nan. %mor nan. %eng %spa mama. Rik nan chi. %mor nan /chi'. %eng %spa mama. Ca nan. = nan. %mor nan. %eng %spa mama. C xek ya. %mor xek ya. %eng %spa se fueron. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa el. C jun chik. %mor jun chik. %eng %spa otro. Ca jawi'. = jawi'. %mor jawi'. %eng %spa donde. C no k'otaj, kotaj, k'otaj. %mor no k'otaj, kotaj, k'otaj. %eng %spa no hay, no hay, no hay. Ca le: le'. = le: le'. %mor le: le'. %eng %spa el, el. C kotaj, kotaj, kotaj. %mor kotaj, kotaj, kotaj. %eng %spa no hay, no hay. C jawi k'ax nu ware. %mor jawi k'ax nu ware. %eng %spa donde solo mi diente. C kax nu ware awam. %mor kax nu ware awam. %eng %spa me duele. C awumal. %mor awumal. %eng %spa por ud. Ca ale loj. = la reloj. %mor la reloj. %eng %spa tu reloj. C chawilo la wetzab'al. %mor chawilo la wetzab'al. %eng %spa lo miro su juguete. C le lawilo. %mor le lawilo. %eng %spa lo miro. Ca ah no. = ah no. %mor ah no. %eng %spa ah no. C chawilo. %mor chawilo. %eng %spa lo miro. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa el. P ri k'ut a Carlos. %mor ri k'ut a Carlos. %eng %spa aqui esta Carlos. C Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. *C12-29 Ca intzoqopij. = kintzoqopij. %mor *k-0-in/tzoqopi-j. %eng %spa voy a saltar. C maqopij taj, menester nu reloj. %mor maqopij taj, menester nu reloj. %eng %spa no lo corta, menester mi reloj. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa el. C la le'. %mor la le'. %eng %spa el. Ca ya, chapa lawe le'. = chachapa lawe le. %mor *ch-0-*a/chap-a le: aw-e le. %eng %spa ay agarra el tuyo. Ca n kok. = n kok. %mor n k-0/ok. %eng %spa entra. C xresaj taj, ay, xtzaq le jun i. %mor x-0-r/esa-j ta-j, ay, x-0/tzaq le jun i. %eng %spa no lo saco, ay, se cayo este. Ca wi le loj aqila'. = jawii lareloj qila. %mor jawii le: *a-reloj *k-0-q/il-a. %eng %spa y tu reloj veamos. P a kach'ob' pu le hor a Carlos? %mor a kach'ob' pu le hor a Carlos? %eng %spa ud. sabe la hora Carlos. P a Carlos. %mor a Carlos. %eng %spa Carlos. C a Carlos. %mor a Carlos. %eng %spa Carlos. Ca o ta chik. = n k'o: ta chik. %mor *n /k'o: ta chi-k. %eng %spa ya no hay. Ca nah. = nah. %mor nah. %eng %spa no. C kasik'ij le wuj, kawil le naj. %mor kasik'ij le wuj, kawil le naj. %eng %spa lo le: el libro, lo mira a este. C le taqo osos? a Carlos. %mor le taqo osos? a Carlos. %eng %spa los osos? Carlos. Ca qila le luw. = qila le luz. %mor *k-0-q/il-a le luz. %eng %spa veamos el libro. C a Carlos, kawil le taq lo, kawil. %mor a Carlos, kawil le taq lo, kawil. %eng %spa Carlos, lo mira los, lo mira. C le taq osos? kawilo? %mor le taq osos? kawilo? %eng %spa los osos? lo mira? N xt, kachap taj. %mor xt, k-0-a/chap ta-j. %eng %spa no lo agarra. C kawilo? jachike oso le ma jun. %mor kawilo? jachike oso le ma jun. %eng %spa lo mira? C cual oso el otro. %mor cual oso el otro. %eng %spa le mas nim? C el mas grande? %mor el mas grande? %eng P Carlos cha? ri la wetz'ab'al. %mor Carlos cha? ri la wetz'ab'al. %eng %spa Carlos, aqui esta tu juguete. P kink'am b'ay in we. %mor k-0-in/k'am b'ay in w-e. %eng %spa voy a llevar el mio. Ca ama loq, la'. = chama la la. %mor *ch-0-a/k'am-a la la. %eng %spa traiga. C jas kapan nu reloj. %mor jas kapan nu reloj. %eng %spa que hace mi reloj. N n ka'an taj, a Carlos, we xutzilob'ik. *** %mor n k-0-a/b'an ta-j, a Carlos, we x-0/etzilob'-ik. %eng %spa no lo haga, Carlos, si se va a descomponer. *C12-30 N dah. %mor dah. %eng %spa ni¤o. C jas ka'an le xatzala b'ik. %mor jas ka'an le xatzala b'ik. %eng %spa que hace, se descompone. P te katojo cha'. %mor te katojo cha'. %eng %spa despues va a pagar. C ah kaqopij le june. %mor ah kaqopij le june. %eng %spa va a romper. N ka'an taj. %mor k-0-a/b'an ta-j. %eng %spa no lo haga. Rik lawe xa keb' oxib'. %mor lawe xa keb' oxib'. %eng %spa los tuyos son 2, 3. *xk'is le nabe uwach le cinta C-12. *C12-31 Ca qila jun pompus. = qila jun pompus. %mor *k-0-q/il-a jun pompus. %eng %spa veamos una vejiga. Ca qila' pompus. = qila' pompus. %mor *k-0-q/il-a' pompus. %eng %spa veamos vejiga. C pompus. %mor pompus. %eng %spa vejiga. P a k'o: awe a Carlos? %mor a k'o: awe a Carlos? %eng %spa ud. tiene Carlos. Ca u. = u. %mor u. %eng %spa u. P a k'o: awe le pompus? %mor a /k'o: aw-e le pompus? %eng %spa ud. tiene vejiga? Ca pompus, ak'ama laj jun. = chak'ama laj jun. %mor *ch-0-a/k'am-a laj jun. %eng %spa vejiga, lleva. Ca aloq'o jun pompus. = chaloq'o jun nupompus. %mor *ch-0-a/loq'-o jun *nu-pompus. %eng %spa comprame una mi vejiga. P a Carlos, jawii pu k'owih. %mor a Carlos, jawii pu k'owih. %eng %spa Carlos, donde esta? P a Carlos, jawii k'o: wih le pompus? %mor a Carlos, jawii k'o: wih le pompus? %eng %spa Carlos, donde esta la vejiga. Ca o chila'. = k'o: chila'. %mor k'o: chila'. %eng %spa esta alli. P jah? %mor jah? %eng %spa que. Ca ay, jun k'ike:. = ay jun ch'iich'e. %mor ay jun ch'iich'e. %eng %spa ay, un carro. Ca jun camion e'. = jun camion e'. %mor jun camion e'. %eng %spa un camion. P xa wich'ab' u cuarto kub'ije. %mor xa wich'ab' u cuarto kub'ije. %eng %spa sus cuartos no son peque¤os. C jas uwach le june'? %mor jas uwach le june'? %eng %spa que es ese. Ca tz'i kiik'. = ch'iich. %mor ch'iich. %eng %spa perro. C le juni'. %mor le juni'. %eng %spa este? Ca nik'. = k'olik e ri. %mor /*k'o:-l-ik e ri. %eng %spa esta, este. C jas uwach?, ch'ich'. %mor jas uwach?, ch'ich'. %eng %spa que es? carro. Ca sik, sike'. = xk'isik. %mor *x-0/k'is-ik. %eng %spa se termino. C xkis taj. %mor xkis taj. %eng %spa no se termino. N le ri chare chuwach. %mor le ri chare chuwach. %eng %spa esto a el. Ca kis aleloja le'. = xk'is areloja le. %mor *x-0/k'is a-reloja le. %eng %spa se acabo tu reloj. C k'o: le taq pompus. %mor k'o: le taq pompus. %eng %spa estan las vejigas. P ay, Carlos kawil impe na, qana mpe na. %mor ay, Carlos k-0-aw/il impe na, /qana mpe na. %eng %spa ay Carlos, mira espera. *C12-32 P qanampena, ki, le ku'ano le. %mor qanampena, ki, le ku'ano le. %eng %spa espera, dulce lo que hace. P le', le'. %mor le', le'. %eng %spa el, el. Ca uy, inya jun chikop. = kinya le jun chikop. %mor *k-0-in/ya' *le jun chikop. %eng %spa voy a dar un animal. Ca achikop e wih. = lachikop, jawii x'e wih? %mor *le: a-chikop, *jawii *x-0/b'e: wih? %eng %spa tu animal, donde se fue? P jaya chirij al Cu'z. %mor j-0-a/ya' chi-r-ij al Cu'z. %eng %spa anda a dejar con la Cruz. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que? P jaya chirij al cu'z. %mor j-0-a/ya' chi-r-ij al cu'z. %eng %spa anda a dejar con la Cruz. Ca aya chi at e jun. *** = jaya chi at e jun. %mor *j-0-a/ya' chi at e jun. %eng %spa anda ud. a dejar el otro. P le, jun nimaq, jun nimaq kacha chare. %mor le, jun nimaq, jun nimaq kacha chare. %eng %spa el grande, grande se lo va a decir. Ca a utz che le Pelip'. = a utz chare le Pelip? %mor a utz chare le Pelip? %eng %spa es bueno con Felipe. P .... %mor .... %eng %spa .... Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa el. P ka'an nim raqan chare. %mor ka'an nim raqan chare. %eng %spa lo va hacer grande con el. C nim le raqan. %mor nim le raqan. %eng %spa es grande. Ca o taj. = k'o: taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. C k'o taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. Ca no'. = no'. %mor no'. %eng %spa no. C jawii k'o:wih?, ay, k'o:lik, k'o:pa q'ab'. %mor jawii k'o:wih?, ay, k'o:lik, k'o:pa q'ab'. %eng %spa donde esta? ay esta esta en su mano. P jawii x'e wi la Carlos? %mor jawii x'e wi la Carlos? %eng %spa donde se fue Carlos? Ca un swen chikop. = un swen chikop. %mor un swen chikop. %eng %spa Ca an taj a le jun chikop k'o: chupam. *** = ma ka'an taj a le jun chikop k'o: chupam. %mor *ma *k-0-*a/b'an ta-j a le jun chikop /k'o: chi-u-pam. %eng %spa no lo haga. C tijo, tijo, tijo. %mor tijo, tijo, tijo. %eng %spa como, como, como. Ca keb' k'o: chupam. = keb' k'o: chupam. %mor keb' /k'o: chi-u-pam. %eng %spa 2 esta adentro. C kintijo', kintijo'. %mor k-0-in/tij-o', k-0-in/tij-o'. %eng %spa voy a comer, voy a comer. Ca atija ut. = chatija kut. %mor *ch-0-a/tij-a ku-t. %eng %spa coma pues. C kintijo', kintijo'. %mor k-0-in/tij-o', k-0-in/tij-o'. %eng %spa voy a comer. *C12-33 Ca tija', tija'. = chatija'. %mor *ch-0-*a/tij-a'. %eng %spa coma. C kintijo', uy, uy kintijo'. %mor k-0-in/tij-o', uy, uy k-0-in/tij-o'. %eng %spa voy a comer, voy a comer. Ca atija'. = chatija'. %mor *ch-0-a/tij-a'. %eng %spa coma. C ya xintijo'. %mor ya x-0-in/tij-o'. %eng %spa ya lo comi. Ca k'o: pa nuwuuj. = k'o: pa nuwuuj. %mor /k'o: pa nu-wuuj. %eng %spa esta en mi papel. C jas ku'an jas ka'an ruk' awuj. %mor jas ku'an jas ka'an ruk' awuj. %eng %spa que hizo, que hace con su papel. Ca awuj lip. = awuj lip. %mor awuj lip. %eng %spa es papel de la Felipe. P kak'aq tu loq karach'aqin k'ut. %mor kak'aq tu loq karach'aqin k'ut. %eng %spa no lo tira se va romper. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. P karach'aqin ka. %mor k-0/rach'aqi-n ka. %eng INCOMP-3A/tear-ABS then. %spa se va romper. Ca pelipe, le', jah'. = pelipe, le', jah'. %mor pelipe, le', jah'. %eng %spa Felipe, la casa? C wile', jas k'o: chupam a wuuj. %mor wile', jas k'o: chupam a wuuj. %eng %spa donde que esta adentro del papel. Ca ko: taj. = ko: taj. %mor /ko: ta-j. %eng %spa nada. C k'o:lik, jas uwach le juni. %mor k'o:lik, jas uwach le juni. %eng %spa hay, que es este. C le jun xajab' k'o:le taq xaja. %mor le jun xajab' k'o:le taq xaja. %eng %spa un zapato, estan los zapatos. C k'o:le taq ak'alab' k'o:le jun. %mor k'o:le taq ak'alab' k'o:le jun. %eng %spa estan los ni¤os, esta un. C elefante a Carlos. %mor elefante a Carlos. %eng %spa elefante Carlos. P a Carlos y k'o: inaj carro le. %mor a Carlos y k'o: inaj carro le. %eng %spa Carlos y el carro. C k'o: inaj Carlo. %mor k'o: inaj Carlo. %eng %spa esta el carro. P kasutine. %mor kasutine. %eng %spa da vuelta. C kasutinik. %mor kasutinik. %eng %spa da vuelta. P kasutine rueda. %mor kasutine rueda. %eng %spa da vuelta la rueda. C kasutin, le rueda. %mor kasutin, le rueda. %eng %spa da vuelta la rueda. P le. %mor le. %eng %spa el. C kawilo' sutinik. %mor kawilo' sutinik. %eng %spa lo mira da vuelta. Ca ne' in, utz we'in. = we' in. %mor we' in. %eng %spa mio, es bueno es mio. *C12-34 P chasutij k'ut e'. %mor ch-0-a/suti-j k'u-t e'. %eng %spa si da vuelta. Ca li'. = ri'. %mor ri'. %eng %spa este. P a kasutinik? %mor a k-0/suti-n-ik? %eng QY/N INCOMP-3A/turn-ABS-TIV? %spa da vueltas. Ca tin taj. = kasutin taj. %mor *k-0/suti-n ta-j. %eng INCOMP-3A/turn-ABS NEG-T. %spa no da vuelta. Ca le sutin. = le kasutinik. %mor le *k-0/suti-n-*ik. %eng there INCOMP-3A/turn-ABS-TIV. %spa da vuelta. C chasib'aj pa le jun. %mor chasib'aj pa le jun. %eng %spa regala uno. P le tek'uri ka sutinike le', le'. %mor le tek'uri ka sutinike le', le'. %eng %spa y ahora ya esta dando vueltas. C le. %mor le. %eng %spa el. P la lak'ute' uy kukululeje. %mor la lak'ute' uy kukululeje. %eng %spa la vio camina rapido. P chatokilob'u ka at chupam. %mor chatokilob'u ka at chupam. %eng %spa ud. entra en este. Ca jah. = jah. %mor jah. %eng %spa que. P chatok ilo b'u ka at chupam e. %mor ch-at/ok ilo b'u ka at chi-u-pam e. %eng %spa ud. entra en este. P chiche'. %mor chiche'. %eng %spa ni¤o. Ca n, noh. = n, noh. %mor n, noh. %eng %spa no. P kawilo k'o: inaj taq xinulab' chupam. %mor k-0-aw/il-o /k'o: inaj taq xinul-ab' chi-u-pam. %eng %spa lo mira estan unas ladinas adentro. Ca la chi naj we'. = qila chi naj we. %mor *k-0-*q/il-a chi naj w-e. %eng %spa veamos el tuyo. Ca ntaq camiyone', le', le'. = ntaq camiyone', le', le'. %mor ntaq camiyone', le', le'. %eng %spa unos camiones. Ca jun chike'. = jun chike'. %mor jun chike'. %eng %spa otro. C jas uwach le jun chiko pe'. %mor jas uwach le jun chiko pe'. %eng %spa que es ese animal. Ca wileh? = wileh? %mor wileh? %eng %spa el. C le juni'. %mor le juni'. %eng %spa este. Ca jun taq kiik. = jun taq chiich'. %mor jun taq chiich'. %eng %spa unos carros. N por turno cha chi. %mor por turno /cha' chi. %eng %spa dice que es por turno. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que? C a junam le tortuga. %mor a junam le tortuga. %eng %spa es igual la tortuga. *C12-35 Ca iqila', qila de'. = iqila', qila de'. %mor *k-0-q/il-a'. %eng %spa veamos, veamos. Ixoq ena'n. %mor ena'n. %eng %spa adios. P e'u. %mor e'u. %eng %spa adios. Rik e'u. %mor e'u. %eng %spa adios. Ca le', lo', nane'. = le', lo', nane'. %mor le', lo', nane'. %eng %spa la mama. N sach'. %mor sach'. %eng %spa que. Ca le', le', le' awiloh. = le kawilo. %mor le *k-0-aw/il-o. %eng %spa lo mira. N tzij k'ute'. %mor tzij k'ute'. %eng %spa si es cierto. Ca asutit, le'. = kasutinik le. %mor *k-0/suti-*n-ik le. %eng INCOMP-3A/turn-ABS-TIV that. %spa da vueltas. Ca enaj akal e'. = ko inaj ak'al e. %mor /*k'o: inaj ak'al e. %eng %spa esta un ni¤o. Ca eq'i ta chik e'. = ma kuq'i ta chik e. %mor *ma *k-0-*u/q'i ta chi-k e. %eng %spa ya no aguanta. N tzij k'ute'. %mor tzij k'ute'. %eng %spa si es cierto. Rik inaj ak'al, amatakal pula. %mor inaj ak'al, amatakal pula. %eng %spa el ni¤o, y usted. Rik le at. %mor le at. %eng %spa es ni¤o. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa el. C kasutinaj. %mor kasutinaj. %eng %spa da vuelta. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa el. C no'. %mor no'. %eng %spa no. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa el. C maja'. %mor maja'. %eng %spa falta. Ca maja'k. = maja'k. %mor maja'k. %eng %spa falta. P maja', maja'. %mor maja', maja'. %eng %spa falta, falta. Ca maja le juni', maja le'. = maja le juni', maja le'. %mor maja le juni', maja le'. %eng %spa falta este, falta. P no maja le jun. %mor no maja le jun. %eng %spa no todavia no. Ca maja le juni'. = maja le juni'. %mor maja le juni'. %eng %spa falta este. C maja'. %mor maja'. %eng %spa falta. *C12-36 Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa el. C maja'. %mor maja'. %eng %spa todavia no. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa el. C maja'. %mor maja'. %eng %spa todavia no. Ca ja'. = maja'. %mor maja'. %eng %spa todavia no. C ah je' le june'. %mor ah je' le june'. %eng %spa ah si este. Ca jun chike'. = jun chike'. %mor jun chike'. %eng %spa otro. C le jun q'eq. %mor le jun q'eq. %eng %spa un jabon. P kapaqa b'a taj. %mor k-0/paqa b'a ta-j. %eng %spa me lo suba. Ca le jun q'eqe', le'. = le jun q'eqe', le'. %mor le jun q'eqe', le'. %eng %spa un jabon. C ma kaqupij taj. %mor ma k-0-a/qupi-j ta-j. %eng %spa no lo quiebra. Ca jah? le'. = jah? le'. %mor jah? le'. %eng %spa que el. C le'. %mor le'. %eng %spa el. N ka'an taj. %mor k-0-a/b'an ta-j. %eng %spa no lo haga. C le'. %mor le'. %eng %spa el. P jachin k'a ajchaqe le naj puwile. %mor jachin k'a ajchaqe le naj puwile. %eng %spa de quien es el sombrero. P a Carlos. %mor a Carlos. %eng %spa Carlos. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa el. P Carlos jachin ajchoqe le ri'? %mor Carlos jachin ajchoqe le ri'? %eng %spa Carlos de quien es este. Ca le ja naj ja le:. = le ja naj ja le:. %mor le ja naj ja le:. %eng %spa la casa. C jas k'o: mas pawuj. %mor jas k'o: mas pawuj. %eng %spa que hay en el papel. P a Carlos. %mor a Carlos. %eng %spa Carlos. Ca qesaj. = qesaj. %mor *k-0-q/esa-j. %eng %spa sacamos. P n k'u lal kante'l. %mor n k'u le: al kante'l. %eng %spa y la de Cantel. Ca qesaj, qesaj. = qesaj, qesaj. %mor *k-0-q/esa-j. %eng %spa sacamos, sacamos. C qesaj. %mor *k-0-q/esa-j. %eng %spa sacamos. *C12-37 Ca pelipe qesaj. = a Pelipe qesaj. %mor *a Pelipe *k-0-q/esa-j. %eng %spa Felipe sacamos. C qesaj, jas k'o: chupam le naj jun i? %mor *k-0-q/esa-j, jas /k'o: chi-u-pam le naj jun i? %eng %spa sacamos, que es lo que esta. C a Carlos. %mor a Carlos. %eng %spa adentro de este? Carlos. Ca ki le', k'isik e'. = le xk'isik e. %mor le *x-0/k'is-ik e. %eng %spa se acabo. C a kachob'o, jas k'o chupame? %mor a kachob'o, jas k'o chupame? %eng %spa lo sabe, que es lo que esta adentro. C jas k'o chupam i'? %mor jas /k'o: chi-u-pam i'? %eng %spa que esta adentro. Ca qila le le naj k'iik'. = qila le naj ch'iich'. %mor *k-0-q/il-a le naj ch'iich'. %eng %spa veamos el carro. C k'o le jun sipanik, jas k'o. %mor /k'o: le jun /sipa-n-ik, jas /k'o:. %eng %spa hay un sipanih que esta. Ca qila le jun, qila le', qila, le. = qila le jun, qila le', qila, le. %mor *k-0-q/il-a le jun le. %eng %spa veamos el otro, veamos, veamos el. Ca qila le jun k'iik. = qila le jun ch'iich. %mor *k-0-q/il-a le jun ch'iich. %eng %spa veamos el carro. C jas k'o: chupam? %mor jas k'o: chupam? %eng %spa que esta adentro? P chatzukuj. %mor ch-0-a/tzuku-j. %eng %spa burra. Ca qila jun k'iik. = qila le jun ch'iich'. %mor *k-0-q/il-a *le jun ch'iich'. %eng %spa veamos es el carro. C chatzukuj. %mor chatzukuj. %eng %spa busca. P chatzukuj. %mor ch-0-a/tzuku-j. %eng %spa busca. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que? C kawilo'. %mor k-0-aw/il-o'. %eng %spa lo mira. Ca wiloh. = kinwiloh. %mor *k-0-inw/il-oh. %eng %spa lo miro. C no, no, no chiri kawilo? %mor no, no, no chiri k-0-aw/il-o? %eng %spa no, no, no aqui lo miro? Ca wiloh. = kinwiloh. %mor *k-0-inw/il-oh. %eng %spa voy a mirar. C k'o: le naj cuenta chupam. %mor k'o: le naj cuenta chupam. %eng %spa esta un cuento adentro. P a xariq'oh? %mor a x-0-a/riq'-oh? %eng %spa lo encontro? Ca liq' taj. = ma xinriq' taj. %mor *ma *x-0-*in/riq' ta-j. %eng %spa no lo encontre. Ca maja'. = maja'. %mor maja'. %eng %spa todavia no. P xa chiki luwi awumale? %mor xa chiki luwi awumale? %eng %spa no es dulce su punta por ud. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. *C12-38 P xa chiki lu wi awumal. %mor xa chiki lu wi awumal. %eng %spa no es dulce su punta por ud. Ca noh ay ape wi'. = ay jawii kape wi? %mor ay *jawii *k-0/pet wi? %eng %spa ay, donde viene? C k'o:lik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa esta. Ca lik. = k'o:lik. %mor /*k'o:-l-ik. %eng %spa esta. C kasutinik. %mor kasutinik. %eng %spa da vueltas. P k'o: contro re moto, al Cu'z. %mor k'o: contro re moto, al Cu'z. %eng %spa hay control remoto, Cruz. Rik m. %mor m. %eng %spa que. P a xa k'o: contro re moto. %mor a xa k'o: contro re moto. %eng %spa hay control remoto. Rik pares, k'o:lik. %mor pares, k'o:lik. %eng %spa por eso, hay. P jawii k'o wih? %mor jawii k'o wih? %eng %spa donde esta? Rik ya kan chila. %mor ya kan chila. %eng %spa ya le van hacer alli. P a las diez. %mor a las diez. %eng %spa a las 10. Ca k'o: ta chik. = k'o: ta chik. %mor /k'o: ta chi-k. %eng %spa ya no hay. Ca xe wih. = jawii x'e wih? %mor *jawii x-0/b'e: wih? %eng %spa donde se fue. C k'o: taj, xk'isik. %mor /k'o: ta-j, x-0/k'is-ik. %eng %spa no hay, se acabo. Ca o: ta chik. = k'o: ta chik. %mor /k'o: ta chi-k. %eng %spa ya no hay. Rik pero taqinya misa. %mor pero taqinya misa. %eng %spa pero estan haciendo mira. C jawii k'owi? %mor jawii k'owi? %eng %spa donde esta? P ja? %mor ja? %eng %spa que? Rik taqin ya misa. %mor taqin ya misa. %eng %spa estan haciendo mesa. Ca chili'. = chiri. %mor chiri. %eng %spa aqui. C jawi'? %mor jawi'? %eng %spa donde? Ca chili'. = chiri'. %mor chiri'. %eng %spa aqui. C jawi'? %mor jawi'? %eng %spa donde? Ca ay, xej wib'. = xinxe'j wib'. %mor *x-0-*in/xe'j w-ib'. %eng %spa me asuste. Ca iya', iya' xb'e' chila le jun chikop e'. = ya xb'e chila le jun chikop e'. %mor ya x-0/b'e: chila le jun chikop e'. %eng %spa si, ya se fue. *C12-39 C jas ku'an, jas k'o: chupam le jun powi? %mor jas ku'an, jas k'o: chupam le jun powi? %eng %spa que hace? que esta en ese sombrero. Ca maja' ku loq jun. = chama ku loq e jun. %mor *ch-0-*a/k'am-a ku la-oq *e jun. %eng %spa traigalo a este. C k'o: le jun no's. %mor /k'o: le jun no's. %eng %spa un el chompinpe. Ca k'o:lik. = k'o:lik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa esta. P a xariq'o a Carlos? %mor a xariq'o a Carlos? %eng %spa lo encontro Carlos? Ca a le jun no's. *** = k'o le jun no's. %mor /*k'o: le jun no's. %eng %spa esta un chompinpe. C le jun no's i'. %mor le jun no's i'. %eng %spa el chompipe. Rik ay no, le jun sib'al lip. %mor ay no, le jun sib'al lip. %eng %spa ay no, el humo Felipa. C y le jun helado. %mor y le jun helado. %eng %spa el helado. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C le wich' a tz'ikin. %mor le wich' a tz'ikin. %eng %spa el peque¤o pajaro. Ca jun. = jun. %mor jun. %eng %spa uno. C jun mulq'ab'. %mor jun mulq'ab'. %eng %spa un anillo. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C jun che'. %mor jun che'. %eng %spa un palo. Ca jun che'. = jun che'. %mor jun che'. %eng %spa un palo. C k'esis. %mor k'esis. %eng %spa cipres. Ca kesis, sik. = xk'isik. %mor *x-0/k'is-ik. %eng %spa cipres. P n ku la Ci's cha'. %mor n ku le: a Ci's /cha'. %eng %spa y el Francisco. Ca ay k'o: jun k'ik e:. = k'o: jun ch'ich' e:. %mor /k'o: jun ch'ich' e:. %eng %spa hay un carro. Ca le', le'. = le', le'. %mor le', le'. %eng %spa el, el. C le jun telefono. %mor le jun telefono. %eng %spa un telefono. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que? C le jun telefono. %mor le jun telefono. %eng %spa un telefono. P xa chiki lu wi a carlos. %mor xa chiki lu wi a carlos. %eng %spa se paro el pelo de Carlos. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que? *C12-40 P xa chiki lu wi awumale? %mor xa chiki lu wi awumale? %eng %spa se paro su pelo por ud. C y k'o: le jun b'eh, k'o: jelale. %mor y /k'o: le jun b'eh, k'o: jelale. %eng %spa y el camino, esta alli. C ah, xk'isik k'o: le jun chik. %mor ah, x-0/k'is-ik /k'o: le jun chik. %eng %spa ah, se termino, hay otro. Ca kisik. = xk'isik. %mor *x-0/k'is-ik. %eng %spa se acabo. C ah, xk'isik, xk'isik ah ma utz taj. %mor ah, xk'isik, xk'isik ah ma utz taj. %eng %spa ah, se acabo se acabo, ah no es bueno. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa el. C la le'. %mor la le'. %eng %spa el. Ca le', jun. = le', jun. %mor le', jun. %eng %spa el otro. P cha sutij kute. %mor cha sutij kute. %eng %spa dale vueltas. C sutij. %mor sutij. %eng %spa dale vueltas. P chasutij kut, kab'in ku la chawach cha'. %mor ch-0-a/suti-j ku-t, k-0/b'in ku la chi-a-wach /cha'. %eng %spa move y va caminar. Ca .... = .... %mor .... %eng %spa .... C kawilo? %mor kawilo? %eng %spa le mira. P a kasutinik? %mor a k-0/suti-n-ik? %eng QY/N INCOMP-3A/turn-ABS-TIV? %spa da vuelta? Ca ustinik. = kasutinik. %mor *k-#0/suti-n-ik. %eng INCOMP-3A/turn-ABS-TIV. %spa da vuelta. P jah? %mor jah? %eng %spa que? Ca asutinik. = kasutinik. %mor *k-0/suti-n-ik. %eng INCOMP-3A/turn-ABS-TIV. %spa da vuelta. C y pa le jun chik? %mor y pa le jun chik? %eng %spa y en el otro. P jawii enaq wih? %mor jawii enaq wih? %eng %spa donde se fue? C ay, le jun chik, a junam le jun taq. %mor ay, le jun chik, a junam le jun taq. %eng %spa ay, el otro, son iguales. C tortugo. %mor tortugo. %eng %spa las tortugas. P n ku le mas a Carlos? %mor n ku le mas a Carlos? %eng %spa y los demas Carlos. Ca a no' unamik etzalab'ik. = chana' u'anik, x'atzelob'ik. %mor *ch-0-a/b'an-a' u/b'an-PASS1-ik, x-0/etzelob'-ik. %eng %spa compone, se descompuso. P nku le mas ale le? %mor nku le mas ale le? %eng %spa y los demas. Ca li'. = ri'. %mor ri'. %eng %spa este. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa el. *C12-41 C le. %mor le. %eng %spa el. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa el. C jawii xtzaq wih? %mor jawii x-0/tzaq wih? %eng %spa donde se perdio? P jawii x'e a wi le mas cha'. %mor jawii x-0/b'e: a wi le mas /cha'. %eng %spa donde se fueron los demas? Ca tzaqik, xe wi la le'. = xtzaqik, xe wi la le'. %mor *x-0/tzaq-ik, xe wi la le'. %eng %spa se perdio. P xe wi le ri'? %mor xe wi le ri'? %eng %spa solo este? Ca naj timon, o ta chik. = le naj timon, k'o: ta chik. %mor le naj timon, /k'o: ta chi-k. %eng %spa el timon y a no hay. P iya', jas mpu wach? %mor iya', jas mpu wach? %eng %spa no, que es? Ca pumon. = timon. %mor timon. %eng %spa timon. P enaj pumon ya'. %mor enaj pumon ya'. %eng %spa un timon. Ca qila le naj wik'. = qila le naj wich'. %mor *k-0-q/il-a le naj wich'. %eng %spa veamos el carro. Ca o chi walal. = k'o: chi waral. %mor /k'o: chi waral. %eng %spa esta aqui. P a k'o: chi naj jun puro ak' ale pa. %mor a /k'o: chi naj jun puro ak' ale pa. %eng %spa hay otro pollo en el. C puro ak'. %mor puro ak'. %eng %spa son pollos. Ca alaj e kih. *** = alaj e kiki kicha. %mor alaj e kiki kicha. %eng %spa lo escogen. C joropa'. %mor joropa'. %eng %spa cuanto. Ca ekiya'a kih kich. = ek'iya 'e kih, ki cha'. %mor e-k'iya 'e kih, ki /cha'. %eng %spa C k'iya le taq. %mor k'iya le taq. %eng %spa le dan los. Ca ki cha'. = ki cha'. %mor ki /cha'. %eng %spa es dulce. C y le jun ch'iw? %mor y le jun ch'iw? %eng %spa y el pollito? Ca m, olik. = k'o:lik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa m. C k'o: le jun, keb', oxib', jab', kejeb', job'. %mor /k'o: le jun, keb', oxib', jab', kejeb', job'. %eng %spa esta un, 2, 3, 5, 4, 5. C waqib'. %mor waqib'. %eng %spa 6. Ca jun chike', jun chike'. = jun chike', jun chike'. %mor jun chike', jun chike'. %eng %spa otro, otro. C waqib' ch'iw, y joropa toq ak'. %mor waqib' ch'iw, y joropa toq ak'. %eng %spa 6 pollitos, y cuantos pollos. Ca ay, kichapo le'. = xkichapo le. %mor *x-0-ki/chap-o le. %eng %spa lo agarraron. P la kut kikichap ak'e. %mor la kut kikichap ak'e. %eng %spa ya lo vio lo agarran a pollos. *C12-42 C kitzuq le taq ak'. %mor *k-0-ki/tzuq le taq ak'. %eng %spa dan de comer a los pollos. Ca m qatzuquh. = kaqatzuquh. %mor *k-0-qa/tzuq-uh. %eng %spa da de comer a los. Ca oxib'. = oxib'. %mor oxib'. %eng %spa 3. P a k'o: awe a Carlos. %mor a /k'o: aw-e a Carlos. %eng %spa ud. tiene Carlos. Ca o taj. = k'o: taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no tengo. P n k'o: tawe le ak'? %mor n /k'o: ta aw-e le ak'? %eng %spa no tienes pollos. Ca no' k'o: taj. = no' k'o: taj. %mor no' /k'o: ta-j. %eng %spa no tengo. Ca xewi le naj nu'. = xewi le naj nu'. %mor xewi le naj nu'. %eng %spa solo mi. Ca xewi le naj waq. = xewi le naj waq. %mor xewi le naj w-aq. %eng %spa solo mi cerdo. P xewi le naj awaq'. %mor xewi le naj aw-aq'. %eng %spa solo mi cerdo. Ca ay k'o: chik. = ay k'o: chik. %mor ay /k'o: chi-k. %eng %spa ay esta. Ca ana chi ut asutinik. = chana chi kut kasutinik. %mor *ch-0-*a/b'an-a chi ku-t *k-0/suti-n-ik. %eng DEP-3A-2E/do-DTV more then-T INCOMP-3A/turn-ABS-TIV. %spa haga va a dar vueltas. C sutinik. %mor sutinik. %eng %spa da vuelta. P k'ate le xiloq' inaj aq. %mor k'ate le xiloq' inaj aq. %eng %spa hasta ahora lo compraron el cerdo. N jah? %mor jah? %eng %spa que? P jampa xiloq'oh. %mor jampa xiloq'oh. %eng %spa cuando lo compraron. N ay kinch'ob' ta chik. %mor ay k-0-in/ch'ob' ta chi-k. %eng %spa ay ya no me acuerdo. C kasutinik. %mor kasutinik. %eng %spa da vuelta. N jampa pa xloq'ik al Cuz. %mor jampa pa x-0/loq'-PASS1-ik al Cuz. %eng %spa cuando lo compraron Cruz. Rik jachike. %mor jachike. %eng %spa quien. Ca xutinik. = kasutinik. %mor *k-0/suti-n-ik. %eng INCOMP-3A/turn-ABS-TIV. %spa da vuelta. N le aq. %mor le aq. %eng %spa el cerdo. C pa le jun chik. %mor pa le jun chik. %eng %spa en el otro. Rik xelola. %mor xelola. %eng %spa en Xela. C le jelale'. %mor le jelale'. %eng %spa alli. Rik intera chik'une lale. %mor intera chik'une lale. %eng %spa esta entero el otro. *C12-43 C lale le'. %mor lale le'. %eng %spa el. Ca in chik. = in chik. %mor in chik. %eng %spa yo. C at. %mor at. %eng %spa ud. Ca no' la chapik. = no' kachapik. %mor no' *k-0/chap-ik. %eng %spa no lo agarra. P a tzij al pilol aq al cu'z. %mor a tzij al /pil-ol aq al cu'z. %eng %spa es cierto que ud. mata a cerdos Cruz. C pa le jun chik? %mor pa le jun chik? %eng %spa en el otro. Rik chaqe at. %mor chaqe at. %eng %spa diga ud. P pares tzij. %mor pares tzij. %eng %spa por eso es cierto. Rik are pilol aq al Milia. %mor are /pil-ol aq al Milia. %eng %spa la Emilia si mata a cerdos. Ca a ta chiko. *** = k'o: ta chik. %mor /k'o: ta chi-k. %eng %spa ya no hay. C k'o: taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no hay. Ca n k'o: pa ja cha'. = n k'o: pa ja cha'. %mor n /k'o: pa ja /cha'. %eng %spa esta en la casa. C kat. %mor kat. %eng %spa P jawii x'e wa a Carlos. %mor jawii x-0/b'e: wa a Carlos. %eng %spa donde se fue Carlos. Ca xib'inel cha'. = xib'inel cha'. %mor /xib'i-n-el /cha'. %eng %spa espanto. C jawii k'o wi le a Carlos. %mor jawii /k'o: wi le a Carlos. %eng %spa donde esta el Carlos. Ca xib'inel, wa'u, wa'u. = xib'inel, wa'u, wa'u. %mor /xib'i-n-el, wa'u, wa'u. %eng %spa espanto, espanto. C jawi xewe ko taj. %mor jawi x-0/b'e: we /k'o: ta-j. %eng %spa donde se fue, no esta. C jawii k'o:wi'. %mor jawii k'o:wi'. %eng %spa donde esta. P ri. %mor ri. %eng %spa aqui. C le, lelele'. %mor le, lelele'. %eng %spa el. Ca ana chi ut e jun lale'. = qana chi k'ut e jun lale. %mor *k-0-*qa/b'an-a chi k'u-t e jun lale. %eng %spa hagamos el. Ca ki'an taj. = ma kin'an taj. %mor *ma k-0-in/b'an ta-j. %eng %spa no puedo. P kasutinik. %mor k-0/suti-n-ik. %eng INCOMP-3A/turn-ABS-TIV. %spa da vuelta. Ca sutinik. = kasutinik. %mor *k-0/suti-n-ik. %eng INCOMP-3A/turn-ABS-TIV. %spa da vuelta. Ca le? = le? %mor le? %eng %spa el. *C12-44 C ko le chik ay. %mor ko le chik ay. %eng %spa hay el otro. Ca ay sutinik. = ay kasutinik. %mor ay *k-0/suti-n-ik. %eng INCOMP-3A/turn-ABS-TIV. %spa ay da vuelta. Ca ana chi 'ut. = qana chi k'ut. %mor *k-0-qa/b'an-a chi k'u-t. %eng %spa hagamos otra vez. C jun viaja chik. %mor jun viaja chik. %eng %spa otro viaje. Ca sutin ta le ri'. = ma kasutin ta le vi. %mor *ma *k-0/suti-n ta le vi. %eng NEG INCOMP-3A/turn-ABS NEG the vi. %spa no da vuelta este. Ca le', le nik'aj. = le', le nik'aj. %mor le', le nik'aj. %eng %spa los otros. C le luze, a junam? %mor le luze, a junam? %eng %spa la luz, son iguales. C juntaq le. %mor juntaq le. %eng %spa luz. Ca junam. = junam. %mor junam. %eng %spa igual. C junam taj. %mor junam taj. %eng %spa no son iguales. Ca juname pumpex. = juname pompus. %mor juname pompus. %eng %spa son iguales las vejigas. C k'ol e jun ma junam taj. %mor /k'o: le jun ma junam ta-j. %eng %spa esta el que no es igual. Ca junam e pompus ruk' e k'iik'. = junam e pompus ruk' e ch'iich'. %mor junam e pompus r-uk' e ch'iich'. %eng %spa igual vejiga con el carro. C ma junam taj. %mor ma junam taj. %eng %spa no son iguales. P k'o: le junaj a Carlos ri k'o: waral i le. %mor /k'o: le junaj a Carlos ri /k'o: waral i le. %eng %spa esta el Carlos esta aqui. Ca la' aq e'. = chawila' le aq e'. %mor *ch-0-*aw/il-a' le aq e'. %eng %spa mira al cerdo. P inaj a Carlos le lal Lipa ri. %mor inaj a Carlos le lal Lipa ri. %eng %spa el Carlos, la Felipa y. P la Cise'. %mor la Cise'. %eng %spa el Francisco. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. C le a lule. %mor le a lule. %eng %spa el Pedro. Ca jale, Si' ri'. = jachin la Ci's? ri? %mor jachin la Ci's? ri? %eng %spa P jah? %mor jah? %eng %spa que. Ca a Cis taj. = ma Cis taj. %mor ma Cis taj. %eng %spa no es Francisco. P jachin k'ut? %mor jachin k'ut? %eng %spa quien es. Ca jun ak'al. = jun ak'al. %mor jun ak'al. %eng %spa un ni¤o. *C12-45 P ak'al taj are k'une la Cis. %mor ak'al taj are k'une la Cis. %eng %spa no es ni¤o es el Francisco. C lal cuz. %mor lal cuz. %eng %spa la Cruz. Ca jah. = jah. %mor jah. %eng %spa que. C lal cruz. %mor lal cruz. %eng %spa la Cruz. Ca lal Cu'z. = lal Cu'z. %mor lal Cu'z. %eng %spa Cruz. C lal Cuz le june. %mor lal Cuz le june. %eng %spa es la Cruz ese. Ca chit. = chit. %mor chit. %eng %spa .... C y le a Carlos le june. %mor y le a Carlos le june. %eng %spa al Carlos es el otro. Ca rach'il e naj Carlos. = rach'il e naj Carlos. %mor r-ach'il e naj Carlos. %eng %spa y el Carlos. C le jun tzi'. %mor le jun tzi'. %eng %spa y su perro. P a k'o: atz'i at a Carlos? %mor a /k'o: a-tz'i at a Carlos? %eng %spa ud. tiene perro Carlos. Ca ko taj. = ko taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no tengo. P k'o: taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no tengo. C k'o: taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no tengo. Ca jun chik. = jun chik. %mor jun chik. %eng %spa otro. P b'aya, b'aya, Carlos. %mor b'aya, b'aya, Carlos. %eng %spa baya, baya, Carlos. Ca 'ana chi juntij. = qana chi jutij. %mor *k-0-*qa/b'an-a chi jutij. %eng %spa hagamos otra vez. P chinchite'. *** %mor chinchite'. %eng %spa cual? C k'o: ta chik. %mor k'o: ta chik. %eng %spa hay otro. Ca le, jun moxe'. = le, jun moxe'. %mor le, jun moxe'. %eng %spa Ca ...... = ...... %mor ...... %eng %spa Ca jelale', jelale'. = jelale', jelale'. %mor jelale', jelale'. %eng %spa alli, alli. C jelale'? %mor jelale'? %eng %spa alli. Ca wesaj e' wesaj. *** = chawesaj e vaca. %mor *ch-0-aw/esa-j e vaca. %eng %spa C tzaqik. %mor tzaqik. %eng %spa se cayo. P kawalij taj, n k'u le naj taq uyanta. %mor k-0-a/wali-j ta-j, n k'u le naj taq u-yanta. %eng %spa no se levanta, y su llantas. P Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. *C12-46 Ca tzaqik. = xtzaqik. %mor *x-0/tzaq-ik. %eng %spa se perdio, se cayo. P jah? %mor jah? %eng %spa que. Ca tzaqik. = tzaqik. %mor *x-0/tzaq-ik. %eng %spa se perdio. P iya'. %mor iya'. %eng %spa si. C jawi'. %mor jawi'. %eng %spa donde. P jawi xaya wih? %mor jawi x-0-a/ya' wih? %eng %spa donde lo dejo. Ca qana chi ut e naj kamion. = qana chi kut e naj kamion. %mor *k-0-qa/b'an-a chi ku-t e naj kamion. %eng %spa hagamos otra vez el camion. Ca kisik e' le'. = xk'isik e. %mor *x-0/k'is-ik e. %eng %spa se acabo. C maja'. %mor maja'. %eng %spa todavia no. P yamero, yamero. %mor yamero, yamero. %eng %spa yamero, yamero. C yamero, yamero. %mor yamero, yamero. %eng %spa yamero, yamero. P le:, inaj avion cha'. %mor le:, inaj avion cha'. %eng %spa el avion dicen. C naj avion. %mor naj avion. %eng %spa el avion. Ca no' jo' at. = no' jo' at. %mor no' /jo' at. %eng %spa no ud. vamos. Ca paxij b'a in e li, la'le'. = kinpaxij b'a in ale. %mor *k-0-*in/paxi-j b'a in ale. %eng %spa yo voy a quebrar ese. P ka'an taj b'ay. %mor k-0-a/b'an ta-j b'ay. %eng %spa no lo haga. C xa taj. %mor xa taj. %eng %spa solo. Ca kinpaxij, le'. = kinpaxij, le'. %mor k-0-in/paxi-j, le'. %eng %spa voy a quebrar. N ka'an ta k'ut. %mor k-0-a/b'an ta k'u-t. %eng %spa no lo haga. P ay xqaj pa jalom. %mor ay xqaj pa jalom. %eng %spa se quebro tu cabeza. Ca nan. = nan. %mor nan. %eng %spa mama. C xe le jun avion. %mor xe le jun avion. %eng %spa se fue el avion. P le. %mor le. %eng %spa el. Ca nan. = nan. %mor nan. %eng %spa mama. P nk'ule naj jun jawi xayawi. %mor nk'ule naj jun jawi xayawi. %eng %spa y el otro donde lo dejo. P le, junaj ch'ich. %mor le, junaj ch'ich. %eng %spa el carrito. *C12-47 Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa vea. P no, le, le, le kasi le junaj chich kayuquwik. %mor no, le, le, le qa-si' le junaj chich k-0/yuq-uw-ik. %eng no, the, the, the 4E-wood the this car INCOMP-3A/carry-FA-TIV. %spa no, el, el nuestras le¤as es ese carro, se estira. Ca tzaqik. = xtzaqik. %mor *x-0/tzaq-ik. %eng %spa se perdio. C jawi'? %mor jawi'? %eng %spa donde. Ca anum 'anik inaj awe' at, awe' at. *** = kinamo 'anik linaj awe' at, awe' at. %mor *k-0-in/b'an-o /b'an-PASS1-ik le: inaj aw-e' at. %eng %spa voy a comprar el el tuyo, el tuyo. P wileh? %mor wileh? %eng %spa donde esta? C jawih? %mor jawih? %eng %spa donde? Ca li', a lub'anik taj. = ri are lub'anik, n k'o: taj. %mor ri are le: u/b'an-PASS1-ik, *n /*k'o: ta-j. %eng %spa al componer, no hay. C a Carlos, jawi k'owi a tat? %mor a Carlos, jawi k'owi a tat? %eng %spa Carlos, donde esta tu padre? P Carlos cha. %mor Carlos cha. %eng %spa Carlos. Ca jun wione'. = jun awione'. %mor jun awione'. %eng %spa un avion. P jawii x'e wi latat cha'? %mor jawii x-0/b'e: wi le: a-tat /cha'? %eng %spa donde se fue tu papa? Ca taj, naq pa juyub'. = n k'o: taj, enaq pa juyub'. %mor *n /*k'o: ta-j, /b'e:-inaq pa juyub'. %eng %spa no esta, se fue en el monte. P jas xu'ana'? %mor jas x-0-u/b'an-a'? %eng %spa que fue hacer? Ca ekam pa 'axkal. = xuk'am asukal. %mor *x-0-*u/k'am asukal. %eng %spa lo llevo azucar. P xuk'am asukal ya'? %mor x-0-u/k'am asukal ya'? %eng %spa se fue a traer azucar. Ca k'ama atz'am. = xuk'am atz'am. %mor *x-0-*u/k'am atz'am. %eng %spa lo trae sal. P aya. %mor aya. %eng %spa si. Ca a tzij al Lipa. = a tzij al Lipa. %mor a tzij al Lipa. %eng %spa es cierto Felipa. Ca k'am, k'am b'ik e nutat. = xuk'am b'i lintat. %mor *x-0-*u/k'am b'i-!k le: #in-tat. %eng %spa lo llevo mi papa. N le cha'. %mor le /cha'. %eng %spa leche. Ca a'ute' atz'am. = la k'ute' atz'am. %mor la k'ute' atz'am. %eng %spa la vio es sal. P jas upatan? %mor jas upatan? %eng %spa para que sirve. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. *C12-48 P jas upatan? %mor jas u-patan? %eng %spa para que sirve. Ca ek'am puch. *** = ek'an puch. %mor e-k'an pu-ch. %eng %spa estan enojados. Ca utijo cha'. = kutijo cha'. %mor *k-0-u/tij-o /cha'. %eng %spa come huevo. P iya'. %mor iya'. %eng %spa si. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P eh, ni moda ne. %mor eh, ni moda ne. %eng %spa eh, ni modo. R ik jas ta re kub'ij q'e?, atz'am ruk'am. %mor ik jas ta re kub'ij q'e?, atz'am ruk'am. %eng %spa que dice? sal lo lleva. R b'i lutat cha' je chi kub'i soj kawa. %mor b'i lutat cha' je chi kub'i soj kawa. %eng %spa su papa asi dice venga a traer. C a katij le saqmol? %mor a k-0-a/tij le saqmol? %eng %spa ud. come huevo? Ca intij ta nah. = ma kintij ta nah. %mor *ma *k-0-in/tij ta nah. %eng %spa no lo como. C katij le saqwach? %mor k-0-a/tij le saqwach? %eng %spa come papas? Ca tija'. = kintija'. %mor *k-0-*in/tij-a'. %eng %spa si lo como. C a utz katij le saqwach? %mor a utz katij le saqwach? %eng %spa es bueno va comer papas. Ca utz. = utz. %mor utz. %eng %spa bien. P a utz kana'oh? %mor a utz kana'oh? %eng %spa es bueno lo hace. Ca utz. = utz. %mor utz. %eng %spa bueno. P oma katij taj? %mor oma katij taj? %eng %spa o no lo come? Rik atz'am cha. %mor atz'am cha. %eng %spa sal. P asukal cha', kuya ruk' e saqmol cha'. %mor asukal cha', kuya ruk' e saqmol cha'. %eng %spa azucar, va dar con el huevo. Rik atzij a Pedra mero nan al Milia. %mor atzij a Pedra mero nan al Milia. %eng %spa es cierto Pedro es tu mera madre. Rik lal Mil chil la Pedra. %mor lal Mil chil la Pedra. %eng %spa la Emilia, la Emilia y el Pedro. N u, laj tz'el katil at e. %mor u, laj tz'el k-at/il at e. %eng %spa a ud. le miran mal. Rik lal steva le jun lal Mil utz ave. %mor lal steva le jun lal Mil utz ave. %eng %spa el Esteban y la Emilia. Rik in tat in a Pedra kacha ya'a. %mor in tat in a Pedra kacha ya'a. %eng %spa mi padre es el Pedro dice ella. Ca u', o chi ne:. = k'o: chi ne:. %mor /k'o: chi ne:. %eng %spa hay. *C12-49 Rik xane are kub'ajij ja le jun. %mor xane are kub'ajij ja le jun. %eng %spa solo lo va a clavar este. P atzij a Carlos? %mor atzij a Carlos? %eng %spa es cierto Carlos. Ca tzij taj. = tzij taj. %mor tzij ta-j. %eng %spa no es cierto. P atzij are a nan. %mor atzij are a nan. %eng %spa es cierto es tu madre. P at al Cu'z e'. %mor at al Cu'z e'. %eng %spa ud. la Cruz. Ca no'. = no'. %mor no'. %eng %spa no. P are taj. %mor are taj. %eng %spa no es. Ca no'. = no'. %mor no'. %eng %spa no. P jachin k'u la nan at. %mor jachin k'u la nan at. %eng %spa quien es tu madre. Ca ale june'. = are le june'. %mor are le june'. %eng %spa es ese. P jachin k'ule june'. %mor jachin k'ule june'. %eng %spa quien es ese. Ca al Lipa. = al Lipa. %mor al Lipa. %eng %spa es la Felipa. P iya, nku lal Cu'z, lal Cuz. %mor iya, nku lal Cu'z, lal Cuz. %eng %spa si y la Cruz, y la Cruz. Rik arena ku sib'ilaj uqotun. %mor arena ku sib'ilaj uqotun. %eng %spa es ella, y nuestras muchas. Rik chi le jun chike. %mor chi le jun chike. %eng %spa sillas, el otro. C jas ku'an la nan, a Carlos. %mor jas ku'an la nan, a Carlos. %eng %spa que hace tu mama Carlos. Ca tun. *** = kem. %mor kem. %eng %spa silla. P tun, kem. %mor tun, kem. %eng %spa silla, silla. Ca kem. = kem. %mor kem. %eng %spa tejido. C ah tem. %mor ah tem. %eng %spa tu silla. Rik tem chi. %mor tem chi. %eng %spa silla. N tun. %mor tun. %eng %spa silla. Ca kem. = kem. %mor kem. %eng %spa tejido. Rik ko kab'ij, ko kab'ij. %mor ko kab'ij, ko kab'ij. %eng %spa hay que decir, hay que decir. Ca kem. = kem. %mor kem. %eng %spa tejido. P jah? %mor jah? %eng %spa que. *C12-50 Ca kem. = kem. %mor kem. %eng %spa tejido. P kem. %mor kem. %eng %spa tejido. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P iya'. %mor iya'. %eng %spa no. Rik ko kab'ij chake. %mor ko kab'ij chake. %eng %spa hay que decir a nosotros. Rik xama kikitaj xa e sor. %mor xama kikitaj xa e sor. %eng %spa no oyen son sordos. C a kachob' la le kem at. %mor a k-0-a/ch'ob' la le kem at. %eng %spa ud. sabe tejer el tejido. Ca keb' jun chikilik. = jun ch'ikilik. %mor jun /ch'ik-il-ik. %eng %spa 2, un parado. C Carlos, a kach'ob' la le kun. %mor Carlos, a kach'ob' la le kun. %eng %spa Carlos ud. sabe tejer. P la ka'an kem at a Carlos. %mor la k-0-a/b'an kem at a Carlos. %eng %spa ud. hace tejido Carlos. Ca an taj. = ma kin'an taj. %mor *ma *k-0-*in/b'an ta-j. %eng %spa no lo hago. P kink'am b'i in e jun upuwi ri a Carlos. %mor k-0-in/k'am b'i in e jun u-puwi ri a Carlos. %eng %spa voy a llevar este sombrero Carlos. Ca ama'. = chakame'. %mor *ch-0-*a/kam-a'. %eng %spa lleva. P jachin impe ajchaqe kab'ij. %mor jachin impe ajchaqe kab'ij. %eng %spa quien es el due¤o lo que dice. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa es de Antonio. Ca xa 'e ki ta' tawa'. = xa ma ki ta tawa? %mor xa ma ki ta tawa? %eng %spa es muy dulce. Ca le mal e'. = rumal lale'. %mor r-umal lale'. %eng %spa por el. P xa n kaqata ta chi mas. %mor xa n k-0-qa/ta' ta chi mas. %eng %spa ya no lo escuchamos. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P m. %mor m. %eng %spa m. Rik mixsortaje choqa chare'. %mor mixsortaje choqa chare'. %eng %spa no son por dos diga a el. Rik a Carlos. %mor a Carlos. %eng %spa Carlos. Ca xa 'isol taj. = xa ma ixsor taj. %mor xa ma ixsor ta-j. %eng %spa no soy sordos. P paresa min ser taj. %mor paresa min ser taj. %eng %spa por eso no soy sordo. Ca solo taj a pelipe'. = ma sor taj a Pelipe. %mor ma sor ta-j a Pelipe. %eng %spa no es sordo Felipe. Rik a anan al Milia choqa chare Carlos. %mor a a-nan al Milia /cho'q-a chare Carlos. %eng %spa es tu madre la Emilia diga a el, Carlos. *C12-51 Ca a aman e pelipe? = a anan e pelipe? %mor a a-nan e pelipe? %eng %spa es tu mama Felipe. P in sor taj. %mor in sor taj. %eng %spa no soy sordo. C jas uwach. %mor jas uwach. %eng %spa que es. Ca anan al nita. = anan al nita. %mor a-nan al nita. %eng %spa es tu mama la Nita. C jachin nunan? %mor jachin nunan? %eng %spa quien es su madre. Rik a are anan al Milia. %mor a are anan al Milia. %eng %spa tu mama es la Emilia. Rik choqa chare a Carlos. %mor choqa chare a Carlos. %eng %spa diga a el Carlos. Ca a', anan al nita. = a', anan al nita. %mor a', a-nan al nita. %eng %spa es tu madre la Nita. C no nunan la re le al Cuz. %mor no nunan la re le al Cuz. %eng %spa no mi madre es la Cruz. Rik are anan al Milia a pedro choqa chare. %mor are a-nan al Milia a pedro /cho'q-a chare. %eng %spa es tu madre la Emilia Pedro diga a el. Ca ah noh. = ah noh. %mor ah noh. %eng %spa ah no. C a tzij, atzij nunan le al Cuz. %mor a tzij, atzij nunan le al Cuz. %eng %spa es cierto, es cierto mi madre es la Cruz. P sal xel la re le'. %mor sal xel la re le'. %eng %spa se salio ella. P are atate pelipe cha'. %mor are atate pelipe cha'. %eng %spa tu padre es el Felipe. Rik a at atin tat pelipe. %mor a at atin tat pelipe. %eng %spa tu padre es Martin Felipe. Rik choqa chare a Carlos. %mor choqa chare a Carlos. %eng %spa diga a el Felipe, Carlos. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. Rik a 'a tin tat choqa che le pelipe. %mor a 'a tin tat /cho'q-a che le pelipe. %eng %spa es Martin tu papa, diga a el a Felipe. Ca a' a'in tat. = a 'atin tat. %mor a 'atin tat. %eng %spa Martin tu padre. Rik kine awuk' pelipe choqa charech. %mor k-in/b'e: aw-uk' pelipe /cho'q-a charech. %eng %spa me voy contigo Felipe diga a el. Ca e' in awuk' pelipeh. = kine in awuk' pelipe. %mor *k-*in/b'e: in aw-uk' pelipe. %eng %spa voy contigo Felipe. C a tzij? a kate wuk'? %mor a tzij? a k-at/b'e: w-uk'? %eng %spa es cierto vas ir conmigo. Ca in'ek. = kinek. %mor *k-in/b'e:-ik. %eng %spa voy ir. *C12-52 C ah. %mor ah. %eng %spa ah. N kaqasipaj b'ik a Felipe. %mor k-0-qa/sipa-j b'i-k a Felipe. %eng %spa vamos a regalar Felipe. N a kak'amo, a Felipe. %mor a k-0-a/k'am-o, a Felipe. %eng %spa lo lleva, Felipe. Rik kuta taje kub'ij. %mor k-0-u/ta' ta-j e k-0-u/b'i:-j. %eng %spa no oye. N akas akas. %mor akas akas. %eng %spa es cierto. P akasipaj chi'. %mor akasipaj chi'. %eng %spa lo va a regalar. Ca kinya b'i lula le. = kinya b'i lula le. %mor k-0-in/ya' b'i lula le. %eng %spa voy a dar su. N kaqasipaj b'i chaweh. %mor k-0-qa/sipa-j b'i chi-aw-eh. %eng %spa te vamos a regalar. Rik le kat'ek cha. %mor le k-at/b'e:-ik /cha'. %eng %spa te vas ir. Rik kikiya b'i chawe. %mor k-0-ki/ya' b'i chi-aw-e. %eng %spa te vas a dar a ud. Rik a kak'am b'ik pelipe. %mor a k-0-a/k'am b'i-k pelipe. %eng %spa va a llevar Felipe. Ca ah noh. = ah noh. %mor ah noh. %eng %spa ah no. C a utz kate wuk'. %mor a utz k-at/b'e: w-uk'. %eng %spa es bueno vas ir conmigo. Ca ah noh. = ah noh. %mor ah noh. %eng %spa ah no. C no'. %mor no'. %eng %spa no. Ca mu'x. = mu's. %mor mu's. %eng %spa ladino. P jasche'? %mor jasche'? %eng %spa porque. Ca mu'x. = mu's. %mor mu's. %eng %spa ladino. Ca mux e pelipe. = mu's e pelipe. %mor mu's e pelipe. %eng %spa es ladino el Felipe. C ah. %mor ah. %eng %spa ah. P amat mu's pu at. %mor ama at mu's pu at. %eng %spa ud. no es ladino. Ca mu'x taj. = min mu's taj. %mor *ma *in mu's ta-j. %eng %spa no soy ladino. P jah? %mor jah? %eng %spa que. Ca mu's taj. = min mu's taj. %mor ma in mu's ta-j. %eng %spa no soy ladino. P jas k'a wach at. %mor jas k'a wach at. %eng %spa ud. que es. Ca o si le:. = k'o: sib' le:. %mor /k'o: si' le:. %eng %spa su le¤a. C kuje tzunik pa wachoch. %mor kuje tzunik pa wachoch. %eng %spa vamos a jugar en tu casa. *C12-53 P a utze kate ruk' cha. %mor a utze kate ruk' cha. %eng %spa es bueno vas ir con. P ka kate tz'an pa rachoch cha'. %mor ka kate tz'an pa rachoch cha'. %eng %spa vas a jugar en su casa. Rik juna wes cha' katuk'am b'ik. %mor juna wes cha' katuk'am b'ik. %eng %spa de una vez, te va llevar. Rik le chiri ka'ek cha', akawaj. %mor le chiri ka'ek cha', akawaj. %eng %spa cuando se va quieres. Rik kate ruk' Carlos. %mor kate ruk' Carlos. %eng %spa te vas con el Carlos. C xaq minister kate pasi. %mor xaq minister kate pasi. %eng %spa solo es menester te vas hacer le¤a. Rik axa pasi ka'e wi. %mor axa pasi ka'e wi. %eng %spa solo a buscar le¤a se va. P ka'ana si jela cha'. %mor ka'ana si jela cha'. %eng %spa vas ir hacer le¤a alla. Ca n ko, nkam pa kaxah. = kink'am pa kaxah. %mor *k-0-in/k'am pa kaxah. %eng %spa estoy en dolor. P jah. %mor jah. %eng %spa que. Ca ink'am pa kaxah. = kink'am pa kaxah. %mor *k-0-in/k'am pa kaxah. %eng %spa voy a llevar en la caja. P kink'am pa kaxa yah. %mor k-0-in/k'am pa kaxa yah. %eng %spa voy a llevar en la caja. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jasche'. %mor jasche'. %eng %spa porque. Rik jesus akal k'am chi Pa kaxa. %mor jesus akal k'am chi Pa kaxa. %eng %spa Jesus ni¤o lo llevaron en tu caja. Rik piaxa pat yawab'. %mor pia xa pa at yawab'. %eng %spa ud. esta enfermo. Ca in yawab'. = in yawab'. %mor in yawab'. %eng %spa estoy enfermo. P jas k'o: kax chaweh? %mor jas /k'o: kax chaweh? %eng %spa que te duele. Ca k'ax inpam. = k'ax nupam. %mor k'ax #nu-pam. %eng %spa me duele el estomago. Rik a ketzam ku na. %mor a k-0/etz'an ku na. %eng %spa y va jugar todavia. P k'ax a pam. %mor k'ax a pam. %eng %spa te duele el estomago. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. P jas xatijoh? %mor jas x-0-a/tij-oh? %eng %spa que come. Ca kunub'al. = kunub'al. %mor /kunu-b'al. %eng %spa medicina. P iya. %mor iya. %eng %spa si. Ca tzij. = tzij. %mor tzij. %eng %spa cierto. *C12-54 P xa sowara puch xatijo. %mor xa sowara pu-ch x-0-a/tij-o. %eng %spa son los que sobra es el que come. Ca tzij. = tzij. %mor tzij. %eng %spa cierto. P esaramey are le q'or kuya. %mor esaramey are le q'or kuya. %eng %spa es por el atol que. P kan al Cuz chawech. %mor kan al Cuz chawech. %eng %spa le da la Cruz a ti. Rik ah no sian ne le pach kin'an in. %mor ah no sian ne le pach k-0-in/b'an in. %eng %spa ah no, no voy hacer los paches. Ca a xi le'. = achi le'. %mor achi le'. %eng %spa es hombre. Rik are a nan al Milia choqa chare a Carlos. %mor are a nan al Milia choqa chare a Carlos. %eng %spa tu mama es la Emilia diga a el Carlos. Ca anan al nita. = anan al nita. %mor anan al nita. %eng %spa es tu mama la Nita. P are a nan al Lipa ya b'ay. %mor are a nan al Lipa ya b'ay. %eng %spa tu mama es la Felipa si. Ca jach b'a 'uxol wa'. = jach b'a 'uxol wa'. %mor /jach b'a 'uxol wa'. %eng %spa se departieron. Ca int'is jun b'aq chiweh. = kint'is jun b'aq chiweh. %mor k-0-in/t'is jun b'aq chi-iw-eh. %eng %spa te voy a meter una aguja a ud. P jah? %mor jah? %eng %spa que? Ca ma ita ta wa'. = ma kita ta wa'. %mor ma *k-0-i/ta' ta wa'. %eng %spa no lo oyen. Ca in, int'is jun b'aq chiwe keb'. = kint'is jun b'aq chiwe ix keb'. %mor *k-0-in/t'is jun b'aq chi-iw-e *ix keb'. %eng %spa te voy a meter una aguja a usted. Rik xama kut'is ta jun b'aq puxikin cha'. %mor xama k-0-u/t'is ta jun b'aq pa u-xikin /cha'. %eng %spa te va a meter una aguja en su oido. P jata at xat naq t'ixanik. %mor j-0-a/ta' at xat naq /t'ix-an-ik. %eng go-3A-2E/ask 2A if little /sew-ABS-TIV. %spa ud. lo ense¤o. Rik jasche'? %mor jasche'? %eng %spa porque. P laj k'an chike'. %mor laj k'an chike'. %eng %spa ya esta enojado. Ca o si' le:. = k'o: sib' le:. %mor /k'o: si' le:. %eng %spa hay le¤a. Rik uy ata ka k'ut a k'anal. %mor uy ata ka k'ut a k'anal. %eng %spa esta ense¤ando que ud. es bravo. Ca o si' le:. = k'o: sib' le:. %mor /k'o: si' le:. %eng %spa hay le¤a. P b'ay xama re, are kuk'ama la k'anal at e. %mor b'ay xama re, are k-0-u/k'am-a la k'an-al at e. %eng %spa es el, lo que lo lleva a ud. que ud. es bravo. *C12-55 Ca pelipe o sib' eh. = pelipe k'o: sib' eh. %mor pelipe /k'o: sib' eh. %eng %spa hay humo. Rik ey k'ana re kacha. %mor ey k'ana re kacha. %eng %spa esta bravo diga. P k'an ti ya'a. %mor k'an ti ya'a. %eng %spa si es bravo. C xe aqan. %mor xe aqan. %eng %spa debajo de su pie. Ca osib' jun sib' e', kelik e'. = k'o: sib' e', kelik e'. %mor /k'o: sib' e', k-0/el-ik e'. %eng %spa hay humol. P jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es. Ca jun sib'. = jun sib'. %mor jun sib'. %eng %spa humo. C le jun. %mor le jun. %eng %spa el uno. Ca a utz, a utz, a utz. = a utz, a utz, a utz. %mor a utz, a utz, a utz. %eng %spa es bueno, bueno, bueno. C utz b'a. %mor utz b'a. %eng %spa si es bueno. Ca ink'ama jun qa, jun che'. *** = kunk'ama jun q'aq, le jun che'. %mor *k-0-in/k'am-a jun q'aq, le jun che'. %eng %spa voy a traer fuego, un palo. Ca iya jun q'aq. = kinya pa le jun q'aq. %mor *k-0-in/ya' *pa *le jun q'aq. %eng %spa voy a meter en el fuego. C jun aq? %mor jun aq? %eng %spa un fuego. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa m. C q'aq. %mor q'aq. %eng %spa fuego. P jas upatan? %mor jas upatan? %eng %spa para que sirve. Ca noh jun dah le che'. = le jun che' le dah. %mor le jun che' le dah. %eng %spa alli esta un palo, ni¤o. P jawii kayawih? %mor jawii kayawih? %eng %spa donde se va? Rik jachinke k'o: radio ke'ek a Pedro. %mor jachinke k'o: radio ke'ek a Pedro. %eng %spa cual es, hay radio se fue Pedro. P jawi? %mor jawi? %eng %spa donde? Rik je le contro le moto kab'ij. %mor je le contro le moto kab'ij. %eng %spa si, el tontrol remoto que dice. P jawii je pu k'o: wih? %mor jawii je pu k'o: wih? %eng %spa donde esta. Rik iya le. %mor iya le. %eng %spa si. P iya taq emisa kachi ya. %mor iya taq emisa kachi ya. %eng %spa entran haciendo dice. Rik xane xinta kanoq tajin ka'an emisa. %mor xane xinta kanoq tajin ka'an emisa. %eng %spa solo lo escuche, que estan haciendo misa. *C12-56 P San Paras. %mor San Paras. %eng %spa San Francisco. Rik pares, jachin chike k'o radio ri. %mor pares, jachin chike /k'o: radio ri. %eng %spa por eso, cual es el radio. Ca ay qila chi nik'aj. = ay qila chi nik'aj. %mor ay *k-0-q/il-a chi nik'aj. %eng %spa ay, veamos los otros. C ah, le jun chik. %mor ah, le jun chik. %eng %spa ah el otro. P b'aya, la voz de zunil cha'. %mor b'aya, la voz de zunil cha'. %eng %spa baya, la voz de Zunil. Rik ma xata b'a utzil. %mor ma xata b'a utzil. %eng %spa la escucho. C la voz de la juvenil, zunileco. %mor la voz de la juvenil, zunileco. %eng %spa la voz de la juvenil zunileco. Ca utz e luz, li'. = utz e luz, ri'. %mor utz e luz, ri'. %eng %spa es bueno estos son luces, esto. C jawi k'o wi? le. %mor jawi k'o wi? le. %eng %spa donde esta? P ay, a kink'am b'ik? %mor ay, a k-0-in/k'am b'i-k? %eng %spa ay lo voy a llevar. Ca a ka'ama ink'am b'ik, enah. = a kak'ama, kink'am b'ik, enah. %mor a *k-0-*a/k'am-a, *k-0-in/k'am b'i-k, enah. %eng %spa lo va llevar, voy a llevar adios. C a kak'am b'ik? %mor a kak'am b'ik? %eng %spa lo vas a llevar. P la wal a Carlos. %mor la wal a Carlos. %eng %spa tu hijo Carlos. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. P laj awale? %mor laj awale? %eng %spa tu hijo. Ca mam. = mam. %mor mam. %eng %spa abuelo. N katij ta chik a Carlos. %mor k-0-a/tij ta chi-k a Carlos. %eng %spa ya no lo come Carlos. P jawii kate wih?, k'o:chi jun awetz'ab'al le. %mor jawii kate wih?, k'o:chi jun awetz'ab'al le. %eng %spa donde va? aqui tiene otro. P chilawilampe le? %mor chilawilampe le? %eng %spa tu juguete venga a ver. Rik di, ana kamin b'i le jun nu playera wa le. %mor di, ana kamin b'i le jun nu playera wa le. %eng %spa ud. no se mete mi playera. N chatija cha tija. *** %mor ch-0-a/tij a /cha' tija. %eng %spa te voy a llevar, come. Rik jun yochayik xa kape jun xinul. %mor jun yochayik xa kape jun xinul. %eng %spa en que se mira ladina. Rik k'o jun u yacho'ch. %mor k'o jun u yacho'ch. %eng %spa tiene un su vestido. P a tzij kakul le alaxib'al al Cuz. %mor a tzij kakul le alaxib'al al Cuz. %eng %spa es cierto va a sentar la Cruz. Rik kule la, ka'an utzil chare. %mor kule la, ka'an utzil chare. %eng %spa y el tuyo, lo va hacer la paz a el. P tekuri la kato awi che le chapanike. %mor tekuri la kato awi che le chapanike. %eng %spa y despues, te van a ayudar en tu trabajo. *C12-57 Rik chiri kula da, kinwar na panoq. %mor chiri kula da, kinwar na panoq. %eng %spa aqui es voy a dormir. Rik chab'ij impe kan chuwe a Pedra. %mor chab'ij impe kan chuwe a Pedra. %eng %spa diga me a mi Pedro. Rik terilo mas, xa kate chi. %mor terilo mas, xa kate chi. %eng %spa talvez y despues voy. Rik kinwalij wa, a kinwalij wa alas quatro. %mor kinwalij wa, a kinwalij wa alas quatro. %eng %spa levantar voy a levantar a las 4. P uwi ala xa tane tzi kinwalij wa cha. %mor uwi ala xa tane tzi kinwalij wa cha. %eng %spa no es cierto que voy a levantar. Rik te chi kinwalij wa kacha lenaj jun. %mor te chi kinwalij wa kacha lenaj jun. %eng %spa despues voy a levantar que dice el. P la kut at nkala ta chi mase. %mor la kut at nkala ta chi mase. %eng %spa a no ud. ya no oye. Rik kinta taj are utz ala wetz kato. %mor kinta taj are utz ala wetz kato. %eng %spa ya no escucho, ud. es mas bueno que oye. P kinto pues como enaj ak'al. %mor kinto pues como enaj ak'al. %eng %spa si escucho como soy ni¤o. Rik Jesus, naj tolo chi. %mor Jesus, naj tolo chi. %eng %spa Jesus, yo es viejo. P saj kut a Carlos. %mor saj kut a Carlos. %eng %spa venga pues Carlos. Rik junam wuk' kakule'ik kacha chi kuwa le. %mor junam wuk' kakule'ik kacha chi kuwa le. %eng %spa no soy igual con el, yo no voy a casar en el. P jah? %mor jah? %eng %spa que. Rik junam wuk' kakule' ik kacha chi kuwa le. %mor junam wuk' kakule' ik kacha chi kuwa le. %eng %spa no soy igual con el, yo no voy a casar en el. P iya nan. %mor iya nan. %eng %spa no mama. Rik xane kakule lare'. %mor xane kakule lare'. %eng %spa va a casar. P kakule tiya'a cha'. %mor kakule tiya'a cha'. %eng %spa se va a casar. N ke'e xa pa le chak kanimaj b'ik esa lo. %mor k-e/b'e: xa pa le chak k-0/animaj b'i-k esa lo. %eng %spa ud. solo lo obedece. P jaweii x'e wih? %mor jaweii x'e wih? %eng %spa donde se fue? N k'ax Guatemala. %mor k'ax Guatemala. %eng %spa peon si en Guatemala. P jachinoq? %mor jachinoq? %eng %spa quien es? Rik jas ku wa le ririri? %mor jas ku wa le ririri? %eng %spa que es este? N aya ku wa le grab'adora. %mor aya ku wa le grab'adora. %eng %spa ya es la grabadora. P maja' karaj na. %mor maja' karaj na. %eng %spa falta, falta. C Carlos, k'o:lik, jas k'o:pa q'ab'? %mor Carlos, k'o:lik, jas k'o:pa q'ab'? %eng %spa Carlos esta que es lo que tienes en tu mano? Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que? *C12-58 C jas uwach le june'? %mor jas uwach le june'? %eng %spa que es este? Ca k'ik. = ch'ich'. %mor ch'ich'. %eng %spa carro. C le jun ch'ich'? %mor le jun ch'ich'? %eng %spa un carro. Ca le jun. = le jun. %mor le jun. %eng %spa el otro. C jas upatan? %mor jas upatan? %eng %spa para que sirve. Ca ink'amoh. = kink'amoh. %mor *k-0-in/k'am-oh. %eng %spa voy a llevar. C kink'am b'i le jun i'. %mor k-0-in/k'am b'i le jun i'. %eng %spa voy a llevar este. Ca aj, kin'aj le nujalom. *** = kinch'aj le nujalom. %mor k-0-in/ch'aj le nu-jalom. %eng %spa voy a lavar mi. Ca kinkaj b'ik. = kinch'aj b'ik. %mor k-0-in/ch'aj b'i-k. %eng %spa lo voy a llevar. C utz b'a. %mor utz b'a. %eng %spa si es bueno. Ca inkaj pa le jun achih. = kinch'aj b'i le jun achi. %mor *k-0-in/ch'aj b'i le jun achi. %eng %spa voy a lavar a un hombre. P xa jun k'o: ruk' are. %mor xa jun k'o: ruk' are. %eng %spa no solo uno el que tiene. C le june'. %mor le june'. %eng %spa este. N reina lal ton. %mor reina lal ton. %eng %spa reina la Antonia. P re in al al ton. %mor r-e in al al ton. %eng %spa es de la Antonia. Ca inkaj chile'. = kinch'aj chare'. %mor *k-0-in/ch'aj chare'. %eng %spa lo voy a lavar. P are kakoj chi le junaj, le junaj taq. %mor are k-0-a/koj chi le junaj, le junaj taq. %eng %spa va a usar el otro, los. P nik'aji, are le ri. %mor nik'aji, are le ri. %eng %spa otros este. Ca a saq chik? = a saq chik? %mor a saq chi-k? %eng %spa ya es limpio? Ca jo' ute'. = jo k'ut e'. %mor /jo k'u-t e'. %eng %spa vamos. C saq le june? %mor saq le june? %eng %spa este es limpio? Ca was ku lah. = awas ku lah. %mor awas ku lah. %eng %spa es pecado. Ca inkaqtisaj. = kinch'aqtisaj. %mor *k-0-in/ch'aq-isa-j. %eng %spa voy mojar. C kaqatzaj. %mor kaqatzaj. %eng %spa rojo. Ca inkaqisaj apantalon. = kinchaqtisaj lapantalon. %mor *k-0-in/chaq-isa-j *le: a-pantalon. %eng %spa voy a mojar tu pantalon. P qana mpe na n ku le jukula je. %mor /qana mpe na n ku le jukula je. %eng %spa espera y el. Ca chi kub'a chila lele'. = jun achi xkub'a chila lele. %mor *jun achi *x-0/kub'a chila lele. %eng %spa un hombre lo sento alli. *C12-59 P jas uwach ale a Carlos? %mor jas uwach ale a Carlos? %eng %spa que es ese Calros? C jawi'? %mor jawi'? %eng %spa donde? P le'. %mor le'. %eng %spa el. C le, le', lele jawi kate wi? %mor le, le', lele jawi kate wi? %eng %spa el, el donde va. C jawii kate wi?, oy jawii kate wi? %mor jawii kate wi?, oy jawii kate wi? %eng %spa donde va?, donde va. P kawil tab'a, da, jawii x'e wi ri'. %mor kawil tab'a, da, jawii x'e wi ri'. %eng %spa no va mirar donde se ha ido? P k'o: lib'ra le? %mor k'o: lib'ra le? %eng %spa hay libro. Rik dah enaq ri chachal ruk' e awion. %mor dah enaq ri chachal ruk' e awion. %eng %spa ni¤o, se fue el collar con el. Rik atpetinaq at. %mor atpetinaq at. %eng %spa avion ud. ha venido. P jawi? jawi? chele inta, xa pe. %mor jawi? jawi? chele inta, xa pe. %eng %spa donde? donde? yo, el. P e linaqe. %mor e linaqe. %eng %spa no ha salido. Ca an taj. = ka'an taj. %mor *k-0-*a/b'an ta-j. %eng %spa no lo haga. C katinchapoh, ay, ay, jo paja. %mor katinchapoh, ay, ay, jo paja. %eng %spa te voy a agarrar ay ay vamos. C jo pa ja', jasche kat, kinach'ayo? %mor /jo pa ja', jasche kat, k-in-a/ch'ay-o? %eng %spa en la casa, porque me va a pegar. Ca achin nab'eh. = jachin nab'eh. %mor jachin nab'eh. %eng %spa quien es el primero. C jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es? P xa utz xutzir rumal are ya le nab'e. %mor xa utz xutzir rumal are ya le nab'e. %eng %spa ya lo hizo es el primero. P a Carlos pele? kachomaj taj. %mor a Carlos pele? kachomaj taj. %eng %spa Carlos mira no lo piensa. Ca Pelipo. = Pelipo. %mor Pelipo. %eng %spa Felipe. P qalaji k'o chi chuwaja le, chaya chila. %mor qalaji k'o chi chuwaja le, chaya chila. %eng %spa talvez ya esta en el patio deja alli. P kape chuweq, Carlos, katpetik? %mor kape chuweq, Carlos, katpetik? %eng %spa va venir ma¤ana, Carlos, va venir. P jaya le welta katel chula jela. %mor j-0-a/ya' le welta k-at/el chi la jela. %eng %spa anda dar la vuelta va salir alli. Ca wena. = wena. %mor wena. %eng %spa bueno. P kawila b'a le? kula jela lele? %mor kawila b'a le? kula jela lele? %eng %spa va a mirar ese, entra alli. P pe chila'? %mor pe chila'? %eng %spa va venir? Ca ay, ana chi jutij. = chana chi jutij. %mor *ch-0-a/b'an-a chi jutij. %eng %spa haga otra vez. *C12-60 P jah? %mor jah? %eng %spa que? Ca ana chi na jutij. = chana chi na jutij. %mor *ch-0-a/b'an-a chi na jutij. %eng %spa haga otra vez. P jawi'? %mor jawi'? %eng %spa donde? Ca ekeb' e chi'ij e jah. = ekeb' k'o: chirij e jah. %mor e-keb' /k'o: chi-r-ij e jah. %eng %spa 2 son lo que esta atras de la cara. P akol mas naje chirije jah. %mor akol mas naje chirije jah. %eng %spa es mas lejos. Ca jah. = jah. %mor jah. %eng %spa que. P mas naje chirije jah. %mor mas naje chirije jah. %eng %spa mas lejos atras de la casa. Ca mas naj taj. = mas naj taj. %mor mas naj taj. %eng %spa no es lejos. P naj pues. %mor naj pues. %eng %spa si es lejos. C naj. %mor naj. %eng %spa lejos. Ca k'ix jun. = xk'is jun. %mor *x-0/k'is jun. %eng %spa se acab'o el. Ca le', le'. = le', le'. %mor le', le'. %eng %spa el, el. C yamero xk'isik. %mor yamero xk'isik. %eng %spa yamero se acabo. P yamero chaltzijinob'oqe. %mor yamero chaltzijinob'oqe. %eng %spa yamero va hablar. C ya. %mor ya. %eng %spa ya. P etek'uri, tek'uri kab'k'u awib'. %mor etek'uri, tek'uri kab'k'u awib'. %eng %spa y despues y despues vas a esconder. C menester kach'awik, kach'awik. %mor menester kach'awik, kach'awik. %eng %spa es menester que habla, halba. C y despues. %mor y despues. %eng %spa y despues. P Carlos cha yamero kakisike. %mor Carlos cha yamero kakisike. %eng %spa Carlos yamero se acaba. P nkate ta chikut, kata k'ut. %mor nkate ta chikut, kata k'ut. %eng %spa ya no vaya, escucha. N Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. P katak'una tasaj impe. %mor katak'una tasaj impe. %eng %spa va escuchar venga. P katak'ula kamik, saj k'ut. %mor katak'ula kamik, saj k'ut. %eng %spa va escuchar ahora, venga. P jakama lekaj chich'e kaqetzab'ej chuwaj. %mor jakama lekaj chich'e kaqetzab'ej chuwaj. %eng %spa anda a traer el carro vamos a jugar en el patio. *C12-61 Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que? P jamaloq. %mor jamaloq. %eng %spa anda a traer. Ca e ku wih. = e ku wih. %mor e ku wih. %eng %spa donde esta. P le junaj ch'ich. %mor le junaj ch'ich. %eng %spa el carro. Ca wih. = jawi k'o: wih. %mor *jawi /*k'o: wih. %eng %spa donde esta. Ca taj. = k'o taj. %mor /*k'o: ta-j. %eng %spa no esta. P chare le kayuquwik. %mor chare le k-0/yuq-uw-ik. %eng since that INCOMP-3A/carry-FA-TIV. %spa por eso se estira. P le, le k'o jelale le. %mor le, le k'o jelale le. %eng %spa el, esta alli. Ca k'o: wih le. = jawii k'o: wi le. %mor *jawii /k'o: wi le. %eng %spa donde esta. P le k'ola ruk'e wuje. %mor le k'ola ruk'e wuje. %eng %spa esta con ese papel. Ca naj le'. = le naj lale'. %mor le naj lale'. %eng %spa ese. P pares chama loq. %mor pares chama loq. %eng %spa por eso traigalo. C la le. %mor la le. %eng %spa el. *xk'is le cinta C-12.