*C-5 A Carlos *Age 3;1.25 *No. of utterances 227 *MLU 2.62 *C5-1 C a Carlos. %mor a Carlos. %eng %spa Carlos. S Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. C jas kab'an le chikop? %mor jas kab'an le chikop? %eng %spa que hace el animal. S k'olik pelipe, a utz xelik. %mor k'olik pelipe, a utz xelik. %eng %spa esta Felipe, salio bien. C utz. %mor utz. %eng %spa esta bien. Rik utz, waral. %mor utz, waral. %eng %spa esta bien aqui. C utz nan, jas ku'anale chikop? %mor utz nan, jas ku'anale chikop? %eng %spa esta bien, que hace el animal. C kamuxanik? %mor kamuxanik? %eng %spa nada. Ca a San. = a San. %mor a San. %eng %spa santos. S jah? %mor jah? %eng %spa que. C a san, ko jun chikop. = k'o: un chikop. %mor k'o: un chikop. %eng %spa santos hay un animal. S k'olik. %mor /k'o:-l-ik. %eng %spa hay. Ca le', wila mpe le', le', le', le'. = le', wila mpe le', le', le', le'. %mor le', *ch-0-aw/il-a mpe le', le', le', le'. %eng %spa mira ese. Rat utza chaya che la san. %mor utza ch-0-a/ya' che le: a san. %eng %spa esta bien se lo das a Santos. S jawi ra kan wi. %mor jawi ra kan wi. %eng %spa en donde lo trajistes. Ca no', chila le'. = no', chila le'. %mor no', chila le'. %eng %spa alli. Rik utza chixkulok. %mor utza ch-ix/kul-oq. %eng %spa esta mejor se sientan. S utz b'ala. %mor utz b'ala. %eng %spa esta bien. C jas kub'an le chikop? %mor jas kub'an le chikop? %eng %spa que hace el animal. Rat enaq chu anik ju nu man dar. %mor enaq chu anik ju nu man dar. %eng %spa se fue hacer un su mandado. Rat a ko chikop eqas tzij ay chiri. %mor a ko chikop eqas tzij ay chiri. %eng %spa hay animal, a si de veras. Rat b'awa q'as kub'ij ko chikop cacha ya'a. %mor b'awa q'as kub'ij ko chikop cacha ya'a. %eng %spa y es por eso dice, que hay animal. Rat xke'eb' kix chawik cha. %mor xke'eb' kix chawik cha. %eng %spa los 2 hablan. Rat kix tzijon ku koq cha. %mor kix tzijon ku koq cha. %eng %spa van hablar los 2 dice. C chikop. %mor chikop. %eng %spa animal. S a wan saje wa, ri. %mor a wan saje wa, ri. %eng %spa Juan venga por asi. Rik a Carlos. %mor a Carlos. %eng %spa Carlos. Ca nn. = nn. %mor nn. %eng %spa que. Rat xke'eb' kixtzijonik, xke'eb' li. %mor ix ke'eb' k-ix/tzijo-n-ik, xke'eb' li. %eng 2A two INCOMP-2A/talk-ABS-TIV, 2A two here. %spa 2 hablan, los 2 hablan. Rat kixtzijonik cha. %mor k-ix/tzijo-n-ik /cha'. %eng INCOMP-2A/talk-ABS-TIV /say. %spa ........... *C5-2 Ca tawen, tawen. = tawen, tawen. %mor tawen, tawen. %eng %spa esta bien. Rik xkeb' a Carlos. %mor xkeb' a Carlos. %eng %spa son 2 Carlos. Rik ja te chijon ruk' Carlos cha katij. %mor ja te chijon ruk' Carlos cha katij. %eng %spa anda hablar con el Carlos, para que. Rik jun a pach. %mor jun a pach. %eng %spa comas un tu pache. Rik cha katij pach kamik. %mor cha katij pach kamik. %eng %spa para que comas pache hoy. Ca ay chikop, a k'o puchi' ikaj. = ay chikop, a k'o puchi' ikaj. %mor ay chikop, a /k'o: pa u-chi' ikaj. %eng %spa ay animal, hay pache. C jawi ko wi le chikop? %mor jawi /k'o: wi le chikop? %eng %spa en donde esta el animal. Ca k'o: puche' le' le', jah? = k'o: puche' le' le', jah? %mor /k'o: pa u-che' le' le', jah? %eng %spa esta pues, ese, que. C jawi kawila chikop? la chikop? %mor jawi kawila chikop? la chikop? %eng %spa en donde esta el animal, el animal. S Carlos, la kixewi'? %mor Carlos, la kixewi'? %eng %spa Carlos, se van. Ra kota kuje wi kuje pajaron. %mor kota kuje wi kuje pajaron. %eng %spa no tenemos en donde, nos vamos a traer agua. C laj chikope'. %mor laj chikope'. %eng %spa un animalito. S jus uwach ku'anoh a Carlos? %mor jus uwach ku'anoh a Carlos? %eng %spa que es lo que Carlos. Ra jas ku'ano cha, ca. %mor jas ku'ano cha, ca. %eng %spa que hace dice. C jas kuano. %mor jas kuano. %eng %spa que hace. Ra jas kuan le junchikape cha. %mor jas kuan le junchikape cha. %eng %spa que hace el animal dice. Ca nn. = nn. %mor nn. %eng %spa que. S a xatuti'oh? %mor a xatuti'oh? %eng %spa te mordio. Rat k'o ju na che' apel. %mor k'o ju na che' apel. %eng %spa hay uno dice Felipe. C a maltiox nan. %mor a maltiox nan. %eng %spa gracias, mama. S jas. %mor jas. %eng %spa que. Ra ju na we at a San. %mor ju na we at a San. %eng %spa un tuyo santos. S qa tzi kaiya jun qatem. %mor qa tzi kaiya jun qatem. %eng %spa y nos das un asiento. C jawi ko wi le chikop. %mor jawi ko wi le chikop. %eng %spa en donde esta el animal. Ra jawi ko wi le chikop a Carlos cha. %mor jawi ko wi le chikop a Carlos cha. %eng %spa en donde esta el animal dice. S Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. Ca nn. = nn. %mor nn. %eng %spa que. S nku la wanab', dah. %mor nku la wanab', dah. %eng %spa y tu hermano. Ca chup ee luz e'. = xchup ee luz e'. %mor x-0/chup ee luz e'. %eng %spa se apago la luz. S jah? %mor jah? %eng %spa que. *C5-3 C chup la luz. %mor /chup la luz. %eng %spa se apago la luz. Ca chupa ee lus 'e. = xchup ee lus e'. %mor *x-0/chup ee lus e'. %eng %spa se apago la luz. S chup taj. %mor /chup ta-j. %eng %spa no se apago. C k'o taj jun luz, jawik'o wile luz? %mor k'o taj jun luz, jawik'o wile luz? %eng %spa no hay luz, en donde esta la luz. Rat ay, jas k'o le jun chikop, pele dale. %mor ay, jas k'o le jun chikop, pele dale. %eng %spa en donde esta el animal, mira muchacho. Rat le' le', a Carlos le'. %mor le' le', a Carlos le'. %eng %spa ese, Carlos. Ra ka'ano che Carlos. %mor ka'ano che Carlos. %eng %spa Carlos. C jas ku'ano? jas ku'ano le chikop. %mor jas k-0-u/b'an-o? jas k-0-u/b'an-o le chikop. %eng %spa que hace, que hace el animal. Ca kab'inik. = kab'inik. %mor k-0/b'in-ik. %eng %spa camina. C kutij jun mux? %mor k-0-u/tij jun mux? %eng %spa nada. Ca katij jun mus. = kutij jun mux. %mor k-0-u/tij jun mux. %eng %spa come un ladino. C a katij le mux? %mor a katij le mux? %eng %spa tomas un nado. C a kawe tam kamoxanik? %mor a kawe tam kamoxanik? %eng %spa sabes nadar. Ca akila ut a san. = chatkul k'ut a san. %mor *ch-at/kul-a k'u-t a san. %eng %spa sientate pues. S ja. %mor ja. %eng %spa que. Ca akila ut. = akila k'ut. %mor akila k'u-t. %eng %spa sientate pues. S tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. Ca tawen? = tawen? %mor tawen? %eng %spa esta bien. Rat chakula k'ut cha? %mor chakula k'ut cha? %eng %spa sientate pues dice. S kin kul awuk'. %mor kin kul awuk'. %eng %spa me siento contigo. Ca tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. S kaqa'an na taq awetz'ab'al. %mor kaqa'an na taq awetz'ab'al. %eng %spa vas hacer tus juguetes. Ca tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. S qa'anoh?? k'o intaq wuj. %mor qa'anoh?? k'o intaq wuj. %eng %spa lo haces? hay unos papeles. S xya chawe. %mor xya chawe. %eng %spa te lo dieron. Ca i. = i. %mor i. %eng %spa i. S a kako k'u lee nik'aj akrayon. %mor a ka /k'o: k'u lee nik'aj a-krayon. %eng %spa y tienes todavia tus crayones. Ca k'o taj, tzaqik. = k'o taj, xtzaqik. %mor /k'o: ta-j, *x-0/tzaq-ik. %eng %spa no estan, se perdieron. S ko kak'olom. %mor /k'o: ka a/k'ol-om. %eng %spa estan lo hemos guardado. Ca iwi'. = jawi'. %mor jawi'. %eng %spa en donde esta. C a utz kawil le wuj? %mor a utz kawil le wuj? %eng %spa te gusta tu papel. Ca utz. = utz. %mor utz. %eng %spa esta bien. S a utz kawiloh? %mor a utz kawiloh? %eng %spa te gusta bien. Ca utz. = utz. %mor utz. %eng %spa bien. S kaya kan chawij. %mor kaya kan chawij. %eng %spa lo pones detras. Ca o chib' b'a leh. = k'o chi b'a le'. %mor /k'o: chi b'a le'. %eng %spa esta alli. S jah? %mor jah? %eng %spa que. Ca o chib' b'a lee keyon. = k'o chi b'a lee krayon. %mor /k'o: chi b'a lee krayon. %eng %spa ya esta tu crayon. S no', re' la' le mu's e'. %mor no', r-e' la' le mu's e'. %eng %spa es del ladino ese. S xa kaqaj na cha' e. %mor xa k-0-a/qaj na /cha' e. %eng %spa solo vas a prestar dice. S k'o jun kasipax ne' ka no le nik'aj awe. %mor /k'o: jun k-0/sipa-x ne' ka no le nik'aj aw-e. %eng %spa tiene te lo regalan unos tuyos. S jawi k'o wi'? %mor jawi /k'o: wi'? %eng %spa en donde estan. Ca tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. S jawi k'o wi? %mor jawi k'o wi? %eng %spa en donde esta. Ca k'o: chili'. = k'o chiri. %mor /k'o: chiri. %eng %spa esta aqui. C k'o: le jun chik. %mor k'o: le jun chik. %eng %spa esta el otro. S nk'ule jun chik a Carlos? %mor nk'ule jun chik a Carlos? %eng %spa y el otro Carlos. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. S n k'u le jun chik? %mor n k'u le jun chik? %eng %spa esta el otro. Ca k'o chij. = k'o chirij. %mor /k'o: chi-r-ij. %eng %spa esta otros. S nk' la kamon ub'ik. %mor nk' le: a/k'am-on b'i-k. %eng and the 2E/carry-ABS here-T. %spa en donde lo has llevado. Ca k'o chili' jah? = k'o chiri jah? %mor /k'o: chiri jah? %eng %spa esta aqui, que? S nk'u lee nik'aj krayon chik? %mor nk'u lee nik'aj krayon chi-k? %eng %spa y los otros crayones. Ca tzaqik. = xtzaqik. %mor *x-0/tzaq-ik. %eng %spa se perdieron. Ca tzaq le' le nub'alit. = xtzaq ne le nub'alit. %mor *x-0/tzaq ne le nu-b'alit. %eng %spa se perdio mi. S jah. %mor jah. %eng %spa que. Ca kasuten chik. = kasutin chik. %mor k-0/suti-n chi-k. %eng INCOMP-3A/turn-ABS more-T. %spa da vueltas. L nu b'olita in. %mor nu b'olita in. %eng %spa mi bolita. S jah? %mor jah? %eng %spa que. C k'o jun nu b'olita in. %mor k'o jun nu b'olita in. %eng %spa tengo bolita. *C5-5 S jawi k'u wile'? %mor jawi k'u wile'? %eng %spa en donde esta. L lik. = k'olik. %mor k'olik. %eng %spa tengo. S jawi k'owi? %mor jawi k'owi? %eng %spa en donde esta. L lik, k'o nu b'olxa. %mor lik, k'o nu b'olxa. %eng %spa esta, esta en mi bolsa. S jawile? jawi la b'olxa le'? %mor jawile? jawi la b'olxa le'? %eng %spa en donde esta, en donde esta tu bolsa. L lik. = k'olik. %mor k'olik. %eng %spa esta. S jawile'? la b'olita. %mor jawile'? la b'olita. %eng %spa en donde esta tu bolita. S jawi xaloq' wi? jah? %mor jawi xaloq' wi? jah? %eng %spa en donde lo compraste? que? L xu ya watzanik. %mor xu ya watzanik. %eng %spa lo dio nico. S la Nik? %mor la Nik? %eng %spa Nico. L m. %mor m. %eng %spa que. S juerte k'u ruk'anik. %mor juerte k'u ruk'anik. %eng %spa tiene bastante nico. L m. %mor m. %eng %spa que. S n katetz'anik? %mor n katetz'anik? %eng %spa vas a jugar. L m. %mor m. %eng %spa que. S n katetz'an at chareh? %mor n katetz'an at chareh? %eng %spa vas a jugar con el. L no. %mor no. %eng %spa no. S jah? %mor jah? %eng %spa que. L nz'an taj. = ma kinetz'am taj. %mor ma kinetz'am taj. %eng %spa no juego. S jasche'? %mor jasche'? %eng %spa porque. Ra e. %mor e. %eng %spa e. L kul kaya jan la Nik. %mor kul kaya jan la Nik. %eng %spa es que rega¤a Nico. S ah, kaya janik la watz'anik. %mor ah, kaya janik la watz'anik. %eng %spa rega¤a mi hermano Nico. L m. %mor m. %eng %spa que. Ca awe ate', awe ate'. = awe ate', awe ate'. %mor awe ate', awe ate'. %eng %spa es tuyo? es tuyo? C maltiox, chaya le jun chech. %mor maltiox, chaya le jun chech. %eng %spa gracias, dale el uno al. C le, jas ab'i? %mor le, jas ab'i? %eng %spa ese, como se llama. S jas ab'i cha'. %mor jas ab'i cha'. %eng %spa como te llamas dice. L Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. S Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. *C5-6 C jun Carlos chik, le keb' a Carlos. %mor jun Carlos chik, le keb' a Carlos. %eng %spa otro Carlos los 2 Carlos. C chaya le jun a Carlos. %mor chaya le jun a Carlos. %eng %spa da el uno Carlos. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. S Carlos chaya lale jun cha'. %mor Carlos chaya lale jun cha'. %eng %spa Carlos da el uno dice. C ahje', y le jun awech, awe'. %mor ahje', y le jun awech, awe'. %eng %spa a si, y el tuyo, es tuyo. C jachike kawaj? %mor jachike kawaj? %eng %spa cual quieres. S Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. Ca utz e june'. = utz e june'. %mor utz e june'. %eng %spa esta bien esos. S utz b'a la'. %mor utz b'a la'. %eng %spa esta bien. C ah, le q'an. %mor ah, le q'an. %eng %spa ya el amarillo. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. S utz b'a la'. %mor utz b'a la'. %eng %spa esta bien. C utz, ah jo' le jun. %mor utz, ah jo' le jun. %eng %spa esta bien. S chaq'o ch'o a Carlos, jekab'an. %mor chaq'o ch'o a Carlos, jekab'an. %eng %spa tuersalo Carlos, a si lo. S la le chare le'. %mor la le chare le'. %eng %spa haces. Ca in'an e we'. = kin'ana lee we 'in. %mor *k-0-in/b'an-a lee w-e 'in. %eng %spa lo haga el. C Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. S m. %mor m. %eng %spa que. Ca in'an e we'. = kin'an lee we 'in. %mor *k-0-in/b'an lee w-e 'in. %eng %spa asi le hago asi. C la le q'an. %mor la le q'an. %eng %spa el amarillo. S ka'ana je q'an ewa, Pe'l. %mor ka'ana je q'an ewa, Pe'l. %eng %spa lo haces, asi lo haces Pel. S xaq xe wi le jun q'an? le. %mor xaq xe wi le jun q'an? le. %eng %spa solo el amarillo, ve. S cha'ana k'ut, chawila k'ut. %mor cha'ana k'ut, chawila k'ut. %eng %spa hagalo pues, miralo pues. S jase ku'an a Felipe le'. %mor jase ku'an a Felipe le'. %eng %spa como lo hace Felipe. C le jun chik. %mor le jun chik. %eng %spa el otro. S cha'ana k'ut chareh cha'ana k'ut. %mor cha'ana k'ut chareh cha'ana k'ut. %eng %spa hagalo, hagalo. C no, xaq le jun. %mor no, xaq le jun. %eng %spa no se el uno. S xaq xe wi la q'an ka'anoh a Carlos. %mor xaq xe wi la q'an ka'anoh a Carlos. %eng %spa solo el amarillo haces Carlos. Ra xaq xe wi la q'an ka'ano cha a Carlos. %mor xaq xe wi la q'an ka'ano cha a Carlos. %eng %spa solo el amarillo lo haces Carlos dice. S ka'ana le chare le. %mor ka'ana le chare le. %eng %spa lo haces asi. *C5-7 S kawil impele linaj taq etz'ab'al. %mor kawil impele linaj taq etz'ab'al. %eng %spa vas a ver los juguetillos. S ku patz kan chawach kamik. %mor ku patz kan chawach kamik. %eng %spa lo va hacer delante de ti hoy. S kak'ol k'ut. %mor kak'ol k'ut. %eng %spa lo vas a guardar. C jun lapiz. %mor jun lapiz. %eng %spa un lapiz. Ca lee jun chik. = lee jun chik. %mor lee jun chik. %eng %spa el otro. C ale jun chik. %mor ale jun chik. %eng %spa a el otro. S inku la we a Carlos'. %mor inku la we a Carlos'. %eng %spa y el tuyo Carlos. Ca nn. = nn. %mor nn. %eng %spa que. S no la Carlos. %mor no la Carlos. %eng %spa no Carlos. C le q'an, no xaq xewi', lo xib'. %mor le q'an, no xaq xewi', lo xib'. %eng %spa el amarillo, no solamente los 3. Ca jun chike'. = jun chike'. %mor jun chike'. %eng %spa otro. C ah je', le june', k'o:le jun lapiz. %mor ah je', le june', k'o:le jun lapiz. %eng %spa a si, el otro, esta el lapiz. Ca i. = i. %mor i. %eng %spa que. C jas kin tz'ib'an, na we tamtaj. %mor jas kin tz'ib'an, na we tamtaj. %eng %spa que voy a escribir, no se. C le asantos. %mor le asantos. %eng %spa Santos. S jas ka'an chare Felipe jun chik. %mor jas ka'an chare Felipe jun chik. %eng %spa que haces con Felipe, otro. S te kin'an che le jun rato chik. %mor te kin'an che le jun rato chik. %eng %spa te lo voy hacer dentro de un rato. C talvez juna k'al. %mor talvez juna k'al. %eng %spa talves un ni¤o. Ca nn. = nn. %mor nn. %eng %spa que. C a utz juna k'al? %mor a utz juna k'al? %eng %spa esta bien un ni¤o. Ca utz. = utz. %mor utz. %eng %spa esta bien. C juna Carlos. %mor juna Carlos. %eng %spa uno Carlos. Ca usutin ta' ale'. = ma kasutin b'a le? %mor *ma *k-#0/suti-n ta b'a le? %eng NEG INCOMP-3A/turn-ABS NEG EMPH that. %spa no da vuelta ve. S no kawilo le. %mor no kawilo le. %eng %spa no no veo. C kasutinik. %mor kasutinik. %eng %spa da vueltas. Ca a san e'. = a san e'. %mor a san e'. %eng %spa Santos. S nn, kawil impela' le ku'anoh. %mor nn, kawil impela' le ku'anoh. %eng %spa vas a ver que es lo que hace. S nku lanan? %mor nku le: a-nan? %eng %spa y tu mama. Ca enaq pa b'ay. = enaq pa b'a¤o. %mor /b'e:-inaq pa b'a¤o. %eng %spa se fue al ba¤o. S pu b'a¤oh. %mor pu b'a¤oh. %eng %spa al ba¤o. *C5-8 Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. C jawi kowi. %mor jawi kowi. %eng %spa en donde esta. S ma xat'e ta at? %mor ma x-at/b'e: ta at? %eng %spa no te vas a ir. Ca no e taj. = ma kin'e taj. %mor *ma *k-*in/b'e: ta-j. %eng %spa no voy a ir. S jasche. %mor jasche. %eng %spa porque. Ca n. = n. %mor n. %eng %spa no. S jah? %mor jah? %eng %spa que. Ca kontodo lal te'l e pa b'ay. = kontodo lal te'l x'e pa b'a¤o. %mor kontodo le: al te'l *x-0/b'e: pa b'a¤o. %eng %spa con Candelaria se fue al ba¤o. S jachinoq? %mor jachinoq? %eng %spa cual de. Ca lal te'l. = lal te'l. %mor le: al te'l. %eng %spa candelaria. S jachin lal tel. %mor jachin lal tel. %eng %spa quien Candelaria. S jachin lal tel. %mor jachin lal tel. %eng %spa quien Candelaria. Ca no nel, pajun chik. = no na junchik. %mor no na junchik. %eng %spa no va tambien. S qana qiyextaj na'. %mor qana qiyextaj na'. %eng %spa esperemos, esperemoslo. Ca na chi ut ee jun e'. = chana chi k'ut le jun e'. %mor *ch-0-*a/b'an-a chi k'u-t le jun e'. %eng %spa haga el uno. S la k'ute. %mor la k'ute. %eng %spa ya vistes. C juna kax. %mor juna kax. %eng %spa uno, cuesta. S kawil impela' kuqupij. %mor kawil impela' kuqupij. %eng %spa lo vas a ver, lo corta. S kin'an chi ku jun in a carlos. %mor kin'an chi ku jun in a carlos. %eng %spa yo voy hacer uno Carlos. S kin'an in lal lal. %mor kin'an in lal lal. %eng %spa voy hacer a. Ca n. = n. %mor n. %eng %spa que. S lal lal kin'anoh. %mor lal lal kin'anoh. %eng %spa lo, lo hago. Ca le' a san e'. = le' a san e'. %mor le' a san e'. %eng %spa ese Santos. S m. %mor m. %eng %spa que. Ca le' le' yoq'ol b'a q'ab'. *** = le' le' yoq'ol b'a q'ab'. %mor le' le' ya/q'ol b'a a-q'ab'. %eng %spa le pintaste su mano Santos. Ca aq'ol b'a la laq'ab'. *** = aq'ol b'a la laq'ab'. %mor a/q'ol b'a la le: a-q'ab'. %eng %spa lo pintaste su mano. Ca jawii k'o: ma te'i'. = jawii k'o: ma te'i'. %mor jawii /k'o: ma te'i'. %eng %spa en donde esta. Ca tzalb'ee jun e'. = xtzaloh ee jun e'. %mor x-0/tzal-oh ee jun e'. %eng %spa se descompuso el uno. S xawilo le alale', mkula we a lux. %mor xawilo le alale', mkula we a lux. %eng %spa ya vistes eso, y el tuyo Pedro. *C5-9 L nn. %mor nn. %eng %spa que. S inkula we'? %mor inkula we'? %eng %spa y el tuyo. Ra inkula we cha Carlos. %mor inkula we cha Carlos. %eng %spa y el tuyo dice Carlos. L ko pa raxe. %mor ko pa raxe. %eng %spa esta en verde. S ka'an awe at a Carlos. %mor k-0-a/b'an aw-e at a Carlos. %eng %spa vas hacer el tuyo Carlos. Ca inkuwin taj. = inkowin taj. %mor *k-in/kowin ta-j. %eng %spa no puedo. S jah? %mor jah? %eng %spa que. Ca kinkuuin taj. = ma kinkowin taj. %mor *ma k-in/kowin ta-j. %eng %spa no puedo. S jasche', katkowin ku ne'. %mor jasche', k-at/kowin ku ne'. %eng %spa porque, puedes pues. C chawiloh a Carlos? %mor chawiloh a Carlos? %eng %spa vistes Carlos. S chawilampe' a Carlos. %mor chawilampe' a Carlos. %eng %spa mira Carlos. C jas kowik, jun ak'al. %mor jas kowik, jun ak'al. %eng %spa que hay, un ni¤o. Ca juna k'al. = jun ak'al. %mor jun ak'al. %eng %spa un ni¤o. C junu k'ol, keb' ak'al. %mor junu k'ol, keb' ak'al. %eng %spa un ni¤o, 2 ni¤os. C ke xojawik. %mor ke xojawik. %eng %spa bailan. Ca junata le'. = b'onita le'. %mor b'onita le'. %eng %spa es bonito. S xawilo', chana ku la we at? %mor xawilo', chana ku la we at? %eng %spa vistes, haga el tuyo. Ra chana ku la we at cha CArlos. %mor chana ku la we at cha CArlos. %eng %spa haga el tuyo dice Carlos. C m. %mor m. %eng %spa que. Ra juna we at cha'. %mor juna we at cha'. %eng %spa un tuyo dice. C a kawaj? %mor a kawaj? %eng %spa quieres. Ca nn. = nn. %mor nn. %eng %spa que. S kach'ob'oh jas uwach le ri' Carlos. %mor kach'ob'oh jas uwach le ri' Carlos. %eng %spa sabes que es esto. Ra jas uwach le ri' cha' Carlos. %mor jas uwach le ri' cha' Carlos. %eng %spa que es esto dice Carlos. S kach'ob'oh? jas uwach? %mor kach'ob'oh? jas uwach? %eng %spa sabes que es. Ca me's. = me's. %mor me's. %eng %spa gato. C jas uwach la le'. %mor jas uwach la le'. %eng %spa que es eso. S kach'ob'oh jas ub'i a Carlos? %mor k-0-a/ch'ob'-oh jas u-b'i' a Carlos? %eng %spa sabes como se llama Carlos. Ca taj. = ma kinch'ob' taj. %mor *ma *k-0-*in/ch'ob' ta-j. %eng %spa no lo se. S ch'ob' taj. %mor *k-0-*a/ch'ob' ta-j. %eng %spa no lo se. *C5-10 Ca wik' ak'al. = jun wich' akal. %mor jun wich' akal. %eng %spa ni¤o peque¤o. S no ak'al taj. %mor no ak'al taj. %eng %spa no es ni¤o. C ak'al taj. %mor ak'al taj. %eng %spa no es ni¤o. S le'. %mor le'. %eng %spa ese. C me's. %mor me's. %eng %spa gato. S le' ekeb' chike' le, la kute kawilo kut ekijeb'. %mor le' ekeb' chike' le, la kute kawilo kut ekijeb'. %eng %spa son 2 ve, ya vistes que ves son 4. S ke, k'iyike le'. %mor ke, k'iyike le'. %eng %spa crecen ve. Ca echili', echila'. = le chiri', y le chila'. %mor le chiri', y le chila'. %eng %spa aqui, y alla. S le'. %mor le'. %eng %spa ese. Ca echila', le'. = echila', le'. %mor echila', le'. %eng %spa por alli. S xawilah? %mor xawilah? %eng %spa vistes. Ca le', la chi jun. = le', la chi jun. %mor le', la chi jun. %eng %spa ese, otro. C juna chi'. %mor juna chi'. %eng %spa un hombre. Ca echi ke'. = jun chike. %mor jun chike. %eng %spa otro. S chaqo'o k'ut. %mor chaqo'o k'ut. %eng %spa pintalo pues. L le we'in. %mor le we'in. %eng %spa el mio. Rat chaqo'o kut cha. %mor chaqo'o kut cha. %eng %spa pintalo dice. C ah je le rax. %mor ah je le rax. %eng %spa asi el verde. L le rax. %mor le rax. %eng %spa el verde. C le rax le, le awe'. %mor le rax le, le awe'. %eng %spa el verde, el tuyo. S aweat. %mor aweat. %eng %spa es tuyo. C jas kawaj? %mor jas kawaj? %eng %spa que quieres. S choqo'o kut a Carlos. %mor choqo'o kut a Carlos. %eng %spa pintalo pues Carlos. L je kaqan ruk la pal le'. %mor je kaqan ruk la pal le'. %eng %spa traigo mi pato. C ah je. %mor ah je. %eng %spa a si. L le jun dax. = le jun rax. %mor le jun rax. %eng %spa y asi el verde. S kaqa'o, qo'o le saq. %mor kaqa'o, qo'o le saq. %eng %spa pinta, pinta el blanco. S kaqo'o lasul. %mor k-0-a/q'o'-o le: asul. %eng %spa pinta el azul. C le sorq. %mor le sorq. %eng %spa el blanco. Ca ma q'om taj. = ma q'om taj. %mor ma /q'o'-om ta-j. %eng %spa no lo has pintado. *C5-11 S ri' kaqan tu ku la ruk' rax. %mor ri' k-0-qa/b'an tu ku la r-uk' rax. %eng %spa no lo vas a pintar con verde. S tajin ka'anoh le? %mor /tajin k-0-a/b'an-oh le? %eng %spa como lo estas haciendo. S are kaq'an le jun i', le'. %mor are k-0-qa/b'an le jun i', le'. %eng %spa vas a pintar esto. Ca utzaqik. = xtzaqik. %mor *x-#0/tzaq-ik. %eng %spa se cayo. Ra utz kute'. %mor utz kute'. %eng %spa esta bien pues. S chaqo'o k'ut. %mor chaqo'o k'ut. %eng %spa pintalo pues. C m. %mor m. %eng %spa que. S kaqan an chi jun chik a Carlos. %mor kaqan an chi jun chik a Carlos. %eng %spa que vamos a hacer otro Carlos. S utz aq'o'oh. %mor utz a/q'o'-oh. %eng %spa esta bien lo pintas. Ca qana chi 'ut ee. = qana chi k'ut e'. %mor *k-0-qa/b'an-a chi k'u-t e'. %eng %spa hagamos pues. Ca le', lee juni'. = le', lee juni'. %mor le', lee juni'. %eng %spa ese, el uno. Ca qana chi 'ut e jun i'. = qana chi k'ut ee le jun i. %mor *k-0-qa/b'an-a chi k'u-t ee le jun i. %eng %spa hagamos este uno. Ca qana chi 'ut. = qana chi k'ut. %mor *k-0-qa/b'an-a chi k'u-t. %eng %spa hagamos pues. S kol are kab'ij lunikaj kuent chuwe. %mor kol are k-0-a/b'i:-j le: u-nikaj kwent chi-w-e. %eng %spa es que me vas a decir a que el cuento. Ca qana'. = qana'. %mor /qana'. %eng %spa esperame. Rat chuweq cha katcha. %mor chuweq /cha' k-at/cha'. %eng %spa ma¤ana dice diga. Ca qana chi k'ut. = qana chi k'ut. %mor *k-0-qa/b'an-a chi k'u-t. %eng %spa hagamos pues. Rat ..... %mor ..... %eng %spa ....... S kaya chare k'ute'. %mor kaya chare k'ute'. %eng %spa dale a el. Ca cuse'. = al Cuse'. %mor *al Cuse'. %eng %spa Cus. S puyij chi le nik'aj chik. %mor *ch-0-*a/puyi-j chi le nik'aj chik. %eng %spa empuja a los otros. Ra puyij chi le nikaj chik. %mor *ch-0-*a/puyi-j chi le nikaj chik. %eng %spa empuja a los otros. S le rik'o. %mor le rik'o. %eng %spa este hay. Ra ..... %mor ..... %eng %spa ...... S ay kaqiq. %mor ay kaqiq. %eng %spa ay, aire. Ra jas kuche. %mor jas kuche. %eng %spa porque. S jas uwach. %mor jas uwach. %eng %spa que es. Ra kal waqan ta at. %mor kal waqan ta at. %eng %spa es mintiendo. Rat b'ay jawi kowi. %mor b'ay jawi kowi. %eng %spa vaya en donde esta. Ra ay le ju nik we. = ay le jun chik we. %mor ay le jun chik we. %eng %spa el otro mio. *C5-12 S jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es. Ra are la chikop, naj chikope'. %mor are la chikop, naj chikope'. %eng %spa es el animal, el animalito. S pares kimb'ij pan nik'aj in chawe. %mor pares kimb'ij pan nik'aj in chawe. %eng %spa por eso yo te voy a decir algo. Ra jas uwach a lu'. %mor jas uwach a lu'. %eng %spa que es. L naj chikope'. %mor naj chikope'. %eng %spa un animalito. S y xtix b'a'. %mor y xtix b'a'. %eng %spa se rego. C chikop. %mor chikop. %eng %spa animal. Ra tix kute, xa tel la vida le. %mor tix kute, xa tel la vida le. %eng %spa se rego pues, es roto. S xa. %mor xa. %eng %spa solo. Ra xa kute, chaya chupam. %mor xa kute, chaya chupam. %eng %spa si pues, pongalo adentro. Rat amalaya maja kel le pach. %mor amalaya maja kel le pach. %eng %spa vaya, no ha salido el pache. Ra maja kut, xa tel. %mor maja kut, xa tel. %eng %spa todavia no, esta roto. Ra xyataj le jun plastica cha'. %mor xyataj le jun plastica cha'. %eng %spa esta dado el plastico dice. Rat xa tel kut, xk'is ri le jaron. %mor xa tel kut, xk'is ri le jaron. %eng %spa esta roto pues, creo que se acabo el agua. Rat amalay xch'aqe ne lo la sut. %mor amalay xch'aqe ne lo la sut. %eng %spa vaya, creo que mojo tu sut. Ra laj tortuwa ne lo wa. %mor laj tortuwa ne lo wa. %eng %spa creo que es una fortuna. Rat ja, janik, koya pale jaron. %mor ja, janik, koya pale jaron. %eng %spa que, saber, estaba en el agua. S are la Carlos. %mor are la Carlos. %eng %spa es de Carlos. Rat are ku ma kecho'w ta ri keb'. %mor are ku ma kecho'w ta ri keb'. %eng %spa y ya no hablan los 2. Rat a k'alab' xaq xe wi ri kekayik. %mor a k'alab' xaq xe wi ri kekayik. %eng %spa ni¤os, solo miran. Ra taqen ya ke ch'awike. %mor taqen ya ke ch'awike. %eng %spa estan hablando. Rat a taqen ke ch'a wik. %mor a taqen ke ch'a wik. %eng %spa estan hablando. Rat inka ch'aw taya le june. %mor inka ch'aw taya le june. %eng %spa el uno no esta hablando. Ra akach'aw le jun chike. %mor akach'aw le jun chike. %eng %spa habla el uno. Ra kach'aw ta wa le june. %mor kach'aw ta wa le june. %eng %spa creo que no habla el uno. Ra tzixkamik xuna'o iwir. %mor tzixkamik xuna'o iwir. %eng %spa se murio sintio ayer. Rat aqatzix kamik a li. %mor aqatzix kamik a li. %eng %spa a si se murio. Ra je xu an chaqab'. %mor je xu an chaqab'. %eng %spa a si hizo por la noche. C jawi kowi le chikop? %mor jawi kowi le chikop? %eng %spa en donde estan los animales. Ra wich, wich, kamaqo ukasuqo'o chaqah cha. %mor wich, wich, kamaqo ukasuqo'o chaqah cha. %eng %spa que es lo que hace en la noche. *C5-13 C pa joron. %mor pa joron. %eng %spa a traer agua. Ra ki xu resaj pu waram lzix tilitatik cha. %mor ki xu resaj pu waram lzix tilitatik cha. %eng %spa lo saco cuando estaba dormido. Rat amalaya sea. %mor amalaya sea. %eng %spa vaya. Ra jasekub'ij, kolik. %mor jasekub'ij, kolik. %eng %spa que dijo. Rat y we chal desasiado laj akat wa. %mor y we chal desasiado laj akat wa. %eng %spa su orin, un ni¤o desasiado. Rat chulun qaj pale jaron kakixlaje. %mor chulun qaj pale jaron kakixlaje. %eng %spa orino en el agua, anda a regalo. Ra ay, xu kamisaje. %mor ay, xu kamisaje. %eng %spa ay lo mato. C jas kab'anoh? %mor jas kab'anoh? %eng %spa que haces. Ca nn. = nn. %mor nn. %eng %spa que. S Carlos chaq'o o kulenaj taq. %mor Carlos chaq'o o kulenaj taq. %eng %spa Carlos pinta tus juguetes. S awetzab'a'l. %mor aw/etz'an-b'a'l. %eng %spa C xa kawesaj le jun chikop. %mor xa kawesaj le jun chikop. %eng %spa matastes al animal. Rat k'ane a Carlos kinch'ab'ej. %mor k'ane a Carlos kinch'ab'ej. %eng %spa esta bravo Carlos lo voy hablar. Rat ekachau tiya lok. %mor ekachau tiya lok. %eng %spa no habla. S nojimal kech'awik. %mor nojimal kech'awik. %eng %spa poco habla. Rat kat ch'aw kut tat, kat chaw kut. %mor kat ch'aw kut tat, kat chaw kut. %eng %spa habla se¤or, habla. Ra chamolo cha' a Carlos. %mor chamolo cha' a Carlos. %eng %spa traigalo, dice Carlos. S che ma kawaj taj. %mor che ma kawaj taj. %eng %spa porque no quieres. Rat xa te tzam ta ne, kacha. %mor xa te tzam ta ne, kacha. %eng %spa es que no quistes jugar diga. Ra da cha'. %mor da /cha'. %eng %spa muchacho. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. Ra chama lo cha'. %mor ch-0-a/k'am-a lo /cha'. %eng %spa traigalo dice. Rat cha jun rato cha tzine. %mor cha jun rato cha tzine. %eng %spa solo un rato dice. Ra chayab'i le le riri le. %mor chayab'i le le riri le. %eng %spa dale este. Rat kichab'ej tana le kata lu tzij. %mor kichab'ej tana le kata lu tzij. %eng %spa no lo van hablar, oigamos lo que habla. Ra amaqel puch taqen kix peruk'. %mor amaqel puch taqen kix peruk'. %eng %spa estan viniendo frecuentemente. Ra a san. %mor a san. %eng %spa Santos. S Cada sema. %mor Cada sema. %eng %spa cada semana. Ra ni modo. %mor ni modo. %eng %spa asi. Ra a ko ku ni k'aj q'ij ki'anah? %mor a ko ku ni k'aj q'ij ki'anah? %eng %spa y vienen hacer mediodia. *C5-14 S no, xa jun rat. %mor no, xa jun rat. %eng %spa no solo un rato. Ra nimo. %mor nimo. %eng %spa asi. C jawi k'o wi le lapis? Carlos? %mor jawi k'o wi le lapis? Carlos? %eng %spa en donde esta el lapiz Carlos. Ra CArlos cha. %mor CArlos cha. %eng %spa CArlos dice. S chana kawe a Carlos. %mor chana kawe a Carlos. %eng %spa haga tu tambien Carlos. C katz'ib'aj, katz'ib'aj. %mor katz'ib'aj, katz'ib'aj. %eng %spa lo vas a escribir lo vas a escribir. C la, katkowin katz'ib'aj jun, jun akal. %mor la, katkowin katz'ib'aj jun, jun akal. %eng %spa puedes escribir un ni¤o. Ra chana jun ak'al cha'. %mor chana jun ak'al cha'. %eng %spa haga un ni¤o dice. Ca no. = no. %mor no. %eng %spa no. S a Carlos, k'o chinik'aj e. %mor a Carlos, k'o chinik'aj e. %eng %spa Carlos hay otros ve. Ca uwach. = jas uwach? %mor jas uwach? %eng %spa que es. Ra k'o chinakaj a Carlos. %mor k'o chinakaj a Carlos. %eng %spa hay otros Carlos. C kachob' uwach lale? %mor kachob' uwach lale? %eng %spa sabes eso. Ra Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. S patax e. %mor patax e. %eng %spa el pato ve. C patax e'. %mor patax e'. %eng %spa pato. S xaq loq xub'anoh, jun akej. %mor xaq loq xub'anoh, jun akej. %eng %spa solo te hizo un tu caballo. S jun taq utzam. %mor jun taq utzam. %eng %spa unos sus narices. C a utz we kintzib'aj? %mor a utz we kintzib'aj? %eng %spa est bien si lo escribo. Ra a utz kutzib'aj cha. %mor a utz kutzib'aj cha. %eng %spa esta bien si lo escribe dice. Ca tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. C utz. %mor utz. %eng %spa esta bien. Ca a tajin k'o jun wakax e'? *** = a tajin k'o jun wakax e'? %mor a /tajin /k'o: jun wakax e'? %eng %spa esta haciendo una vaca? Ra je, k'ula'. %mor je, k'ula'. %eng %spa a si. S le', xawilo? %mor le', x-0-aw/il-o? %eng %spa miraste. Ca wiloh. = kinwiloh. %mor *k-0-inw/il-oh. %eng %spa lo veo. S b'ay, chatak'al ku qanok. %mor b'ay, ch-at/tak'-al ku qan-oq. %eng %spa vaya parate pues. Ra chatakaloq kanoq cha. %mor chatakaloq kanoq cha. %eng %spa vaya parate dice. Ra kinxej wib' che powi', che powi. %mor kinxej wib' che powi', che powi. %eng %spa le tengo miedo, sombrero. S k'o chinik'aj qetz'ab'a'l. %mor k'o chinik'aj qetz'ab'a'l. %eng %spa tienen otros juguetes. *C5-15 C a utz jun elefante? %mor a utz jun elefante? %eng %spa esta bien un elefante. L no'. %mor no'. %eng %spa no. C a utz? %mor a utz? %eng %spa esta bien. L no'. %mor no'. %eng %spa no. C no, jas kawaj? %mor no, jas kawaj? %eng %spa no? que quieres. L jas sele a Carlos. %mor jas sele a Carlos. %eng %spa que, es Carlos. C jun chile. %mor jun chile. %eng %spa un otro. L m. %mor m. %eng %spa que. C jun chikop chik? jun patax? %mor jun chikop chik? jun patax? %eng %spa otro animal?, un pato. L patax kawaj in. %mor patax kawaj in. %eng %spa pato quiero yo. C ah, jun patax, jun patax. %mor ah, jun patax, jun patax. %eng %spa a un pato, un pato. L m, m. %mor m, m. %eng %spa que. C aje', jun patax. %mor aje', jun patax. %eng %spa a si, un pato. L mu's. %mor mu's. %eng %spa ladino. C si. %mor si. %eng %spa si. Ca ju we. = jun we. %mor jun w-e. %eng %spa un mio. C jun patax? %mor jun patax? %eng %spa un pato. L no'. %mor no'. %eng %spa no. C no'? jas kawaj? %mor no'? jas kawaj? %eng %spa no? que quieres? L jun wech ele a Carlos le'. %mor jun wech ele a Carlos le'. %eng %spa un mio, Carlos. L jun patax. %mor jun patax. %eng %spa un pato. C k'o: lee jun patax le'. %mor k'o: lee jun patax le'. %eng %spa hay un pato ve. L jun taj ma juntaj. %mor jun taj ma juntaj. %eng %spa uno es. C o jun elefante? no? %mor o jun elefante? no? %eng %spa un elefante. C k'o le june? rech a Carlos. %mor k'o le june? rech a Carlos. %eng %spa hay uno ve, es de Carlos. C le june'. %mor le june'. %eng %spa el uno. Ca ay, ay pales, ay. = pares. %mor pares. %eng %spa por eso. C jas uwach, a Carlos, jas uwach? %mor jas uwach, a Carlos, jas uwach? %eng %spa que es Carlos, que es. C le q'ojom? %mor le q'ojom? %eng %spa el la musica. Ca le k'o jun jun ta le tepa. = le ma k'o ta jun le. %mor le *ma /k'o: ta jun le. %eng %spa no hay uno ve. *C5-16 L atajin kapatz jun we in? %mor atajin kapatz jun we in? %eng %spa estas haciendo un mio. Ra tajin kapatz junaj awe at. %mor tajin kapatz junaj awe at. %eng %spa estan haciendo un tuyo. Ra a nim? dah. %mor a nim? dah. %eng %spa es grande muchacho. L nim taj. %mor nim taj. %eng %spa no es grande. Ra nimtaj, dah, chakayij kok. %mor nimtaj, dah, chakayij kok. %eng %spa no es grande, muchacho vende. Ca uy San, e we naj jun e'. = taqin ka'an le naj we? %mor /tajin *k-0-*a/b'an le naj w-e? %eng %spa estan haciendo el mio. C ah, le jun chik. %mor ah, le jun chik. %eng %spa a el otro. Ra le jun chik cha'. %mor le jun chik cha'. %eng %spa el otro dice. Ca uy le, le jun chike'. = uy le, le jun chike'. %mor uy le, le jun chike'. %eng %spa uy el uno. C jun chik. %mor jun chik. %eng %spa el uno. Ra Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. Ca mm, k'atat e'. = mm, k'atat e'. %mor mm, qa-tat e'. %eng %spa nuestro papa. C jachin? %mor jachin? %eng %spa quien. Ca k'atat. = qatat. %mor qa-tat. %eng %spa papa. Ra utz. %mor utz. %eng %spa esta bien. C k'atat? %mor k'atat? %eng %spa papa. Ca ate't chi' a tet. = ate't chi' a tet. %mor ate't chi' a tet. %eng %spa Diego, Don Diego. C a tek. %mor a tek. %eng %spa Diego. Ca a tek, oy. = a tek, oy. %mor a tek, oy. %eng %spa Diego. C joropa? %mor joropa? %eng %spa cuantos. L tajin kaqayi chila le'. %mor tajin kaqayi chila le'. %eng %spa lo estamos poniendo alli. Ca a te k'ik e', ta k'e'ek e'. = a te k'ik e', ta k'e'ek e'. %mor a te k'ik e', ta k-0/b'e:-ik e'. %eng %spa Diego acaba de irse. Ra x'ek e'. %mor x-0/b'e:-ik e'. %eng %spa se fue. C x'ek e'. %mor x'ek e'. %eng %spa se fue. Ca a tik'ik e' pe le jun matz e. = a tik'ik e' pe le jun matz e. %mor a *k-0/tak'-e-ik e' pa le jun matz e. %eng %spa se va? en la culebra. Ra chija Carlos. %mor chija Carlos. %eng %spa sobre Carlos. Ca i xojowik e'. = kexojowik e'. %mor *k-*e/xojow-ik e'. %eng %spa bailan ve. C kexojowik, jun elefante. %mor kexojowik, jun elefante. %eng %spa bailan, un elefante. Ra elefante cha. %mor elefante cha. %eng %spa elefante dice. C a utz kawilo? %mor a utz kawilo? %eng %spa te gusta. *C5-17 Ca utz. = utz. %mor utz. %eng %spa esta bien. C k'ole jun utzam lele' y lale'. %mor k'ole jun utzam lele' y lale'. %eng %spa tiene la nariz ese. Ca le, n. = le, n. %mor le, n. %eng %spa ese. C jas ub'i lele'? %mor jas ub'i lele'? %eng %spa como se llama eso. Ra jas ub'i cha a CArlos. %mor jas ub'i cha a CArlos. %eng %spa como se llama dia Carlos. Ca patax. = patax. %mor patax. %eng %spa pato. C patax. %mor patax. %eng %spa pato. Ra a utz a Carlos? %mor a utz a Carlos? %eng %spa te gusta Carlos. Ca utz. = utz. %mor utz. %eng %spa me gusta. C utz? utz? %mor utz? utz? %eng %spa me gusta bien? Ca lee chikop. = lee chikop. %mor lee chikop. %eng %spa el animal. C jawi k'o wi'? %mor jawi k'o wi'? %eng %spa en donde esta. Ra le chikop cha'. %mor le chikop cha'. %eng %spa el animal dice. C ka'ek. %mor ka'ek. %eng %spa se va. Ra kasik. %mor kasik. %eng %spa vive. C ka'ek pajah lee chikop. %mor ka'ek pajah lee chikop. %eng %spa se va en la casa el animal. Ca b'e chi jewa' le'. = xb'e chi jewa ri'. %mor *x-0/b'e: chi jewa ri'. %eng %spa se fue por alli. L uy, xopan chik e jawa' li'. %mor uy, x-0/opan chi-k e jawa' li'. %eng %spa llego por alli. L Carlos le', le chenkke juni'. %mor Carlos le', le chenkke juni'. %eng %spa Carlos, este no esta bonito. L Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. C jawi ka'e wi le patax? %mor jawi ka'e wi le patax? %eng %spa en donde va el pato. Ra jawi ke'e wi le patax cha dacha. %mor jawi ke'e wi le patax cha dacha. %eng %spa en donde va el pato dice. L ay loqan xpele'. %mor ay loqan xpele'. %eng %spa ? L oy, tzaq b'i le jun, k'o china jun. %mor oy, tzaq b'i le jun, k'o china jun. %eng %spa se cayo el uno, ay otro. C jawi? %mor jawi? %eng %spa en donde. L chiri'. %mor chiri'. %eng %spa aqui. C ah jun chikop chik, jawi k'o wi'. %mor ah jun chikop chik, jawi k'o wi'. %eng %spa a otro animal en donde esta. L lapis. %mor lapis. %eng %spa lapiz. C lapis, k'o la lapis. %mor lapis, k'o la lapis. %eng %spa lapiz, tienes tu lapiz. L chile. = chiri. %mor chiri. %eng %spa aqui. *C5-18 C k'o le jun lapis. %mor k'o le jun lapis. %eng %spa esta el lapiz. L k'o chuxe' le chikach. %mor k'o chuxe' le chikach. %eng %spa esta debajo de la canasta. Ca chuxe' le chakach. = chuxe' le chakach. %mor chi-u-xe' le chakach. %eng %spa debajo de la canasta. C jawi'. %mor jawi'. %eng %spa donde. Ca chili'. = chiri'. %mor chiri'. %eng %spa aqui. C jawi'? %mor jawi'? %eng %spa donde. Ca chikach. = chikach. %mor chikach. %eng %spa canasta. L le kalan yon. %mor le kalan yon. %eng %spa el crayon. C chuxe le chikach? %mor chuxe le chikach? %eng %spa debajo de la canasta. Ra jawi le'. %mor jawi le'. %eng %spa donde. L no, le. %mor no, le. %eng %spa no, ese. Ra utz ala. %mor utz ala. %eng %spa esta bien esto. C lee jun. %mor lee jun. %eng %spa el uno. L lee ri chik. %mor lee ri chik. %eng %spa y este. Ra qana le. %mor qana le. %eng %spa gana. C utz. %mor utz. %eng %spa esta bien. Ca e k'o: chiikaj. = e k'o: chiikaj. %mor e /k'o: chi-kaj. %eng %spa esta arriba. L le in Carlos. %mor le in Carlos. %eng %spa yo Carlos. C a katz'ib'an, katz'i. %mor a katz'ib'an, katz'i. %eng %spa escribes, escribes. L ka'an taj le jun weh. %mor ka'an taj le jun weh. %eng %spa no hagas el tuyo. C ruk' jun crayon katz'ib'aj le jun b'aqwach. %mor ruk' jun crayon katz'ib'aj le jun b'aqwach. %eng %spa con un crayon escribes su ojo. L ala nikaj la qani'. = alaj le nikaj raqani. %mor alaj le nikaj raqani. %eng %spa son muy peque¤os esos sus pies. C y le xajab'? %mor y le xajab'? %eng %spa y tu zapatos. Ra y k'u la xajab' cha. %mor y k'u la xajab' cha. %eng %spa y tus zapatos dice. C katz'ib'an le xajab', uxajab'. %mor katz'ib'an le xajab', uxajab'. %eng %spa escribe tu zapatos, zapatos. C lele' le' b'aq wach. %mor lele' le' b'aq wach. %eng %spa ese, su ojo. Ca utz taj nucinta le'. = utz taj nucinta le'. %mor utz taj nucinta le'. %eng %spa no esta bien mi cinta. L lee we'in e'. %mor lee we'in e'. %eng %spa el mio. C lee cinta. %mor lee cinta. %eng %spa la cinta. Ca le nu. = le nu. %mor le nu. %eng %spa mi. *C5-19 C oh k'o: le cinta. %mor oh k'o: le cinta. %eng %spa esta la cinta. Ca utz taj we'in. = utz taj we'in. %mor utz taj we'in. %eng %spa no esta bien el mio. C ah utz, k'ola cinta. %mor ah utz, k'ola cinta. %eng %spa esta bien tu cinta. Ra cha kojo cha'. %mor cha kojo cha'. %eng %spa usalo dice. C ah utz a Carlos. %mor ah utz a Carlos. %eng %spa esta bien Carlos. C utz chiri. %mor utz chiri. %eng %spa esta bien aqui. Ca utz. = utz. %mor utz. %eng %spa esta bien. L ana taj we'in chik. = chana naj we in chik. %mor chana naj we in chik. %eng %spa hagame un mio. Ca at. = at. %mor at. %eng %spa ud. C le at, ko le b'aq wach la elefante. %mor le at, ko le b'aq wach la elefante. %eng %spa ud. tiene el ojo del elefante. L ay nu q'ab'e', le'. %mor ay nu q'ab'e', le'. %eng %spa ay mi mano. C la q'ab'. %mor la q'ab'. %eng %spa tu mano. L jawile'. %mor jawile'. %eng %spa en donde esta. Ca le', le'. = le', le'. %mor le', le'. %eng %spa alli. C jawi kowi lu qab'. %mor jawi kowi lu qab'. %eng %spa en donde esta tu mano. Ca lee jun chike', lee jun chik. = lee jun chike', lee jun chik. %mor lee jun chike', lee jun chik. %eng %spa el uno ve, el uno. C le jun chik? %mor le jun chik? %eng %spa el uno. L la oq wach e'in. = lee b'oqwach le we'ine'. %mor lee b'oqwach le we'ine'. %eng %spa el oyo, mio. C le. %mor le. %eng %spa ese. Ca k'o uqwach. = k'o: ub'oqwach. %mor /k'o: u-b'aqwach. %eng %spa tiene ojo. C le jun uwach, a utz? %mor le jun uwach, a utz? %eng %spa su ojo, esta bien. L kax juni. %mor kax juni. %eng %spa cuesta esto. C le uchih. %mor le uchih. %eng %spa su boca. L ko jun chik e june. %mor ko jun chik e june. %eng %spa esta el uno, el uno. C lutzam. %mor lutzam. %eng %spa su nariz. Ca le we in. = le we in. %mor le we in. %eng %spa el mio. C lu q'ab' lu q'ab' chiri'. %mor lu q'ab' lu q'ab' chiri'. %eng %spa su mano, su mano aqui. L ana chi kule junu q'ab' chik. %mor ana chi kule junu q'ab' chik. %eng %spa hagale la otra mano. C jun q'ab' chika k'o lu q'ab' chiri'. %mor jun q'ab' chika k'o lu q'ab' chiri'. %eng %spa otra su mano, tiene su mano. C chiri'. %mor chiri'. %eng %spa aqui, aqui. *C5-20 Ca che lee la qan chik. = che lee la qan chik. %mor che lee la qan chik. %eng %spa es que el amarillo. C le raqan. %mor le raqan. %eng %spa su pie. L ya le le la Carlos. %mor ya le le la Carlos. %eng %spa ya esta eso Carlos. Ca ya le', le' kule'. = ya le', le' kule'. %mor ya le', le' kule'. %eng %spa ya eso, y ese. L laj awele, laj ub'anom chike. %mor laj awele, laj ub'anom chike. %eng %spa y el tuyo, lo que ha hecho. L awe jun, ni kacha. %mor awe jun, ni kacha. %eng %spa es tuyo, saber diga. Ca le jun chik le'. = le jun chik le'. %mor le jun chik le'. %eng %spa el otro ve. C jun chik. %mor jun chik. %eng %spa otro. L la lele a Carlos le', na chenka taj. %mor la lele a Carlos le', na chenka taj. %eng %spa ese Carlos no es bonito. C lee jun ujolom, lee jolom chik. %mor lee jun ujolom, lee jolom chik. %eng %spa su cabeza, su cabeza. L nu q'eb'al. %mor nu q'eb'al. %eng %spa mi tinaja. C nu k'at. %mor nu k'at. %eng %spa ? Ra nu kat cha'. %mor nu kat cha'. %eng %spa ? C koq'ik. %mor koq'ik. %eng %spa entra. L jawi la wachoch? %mor jawi la wachoch? %eng %spa en donde esta tu casa. C chirij le iglesia kawetam le iglesia. %mor chirij le iglesia kawetam le iglesia. %eng %spa detras de la iglesia, sabes la iglesia. L nn. %mor nn. %eng %spa que. C le tiox. %mor le tiox. %eng %spa la iglesia. L nn. %mor nn. %eng %spa que. C chirij le tiox. %mor chirij le tiox. %eng %spa detras de la iglesia. L nn. %mor nn. %eng %spa que. Ca chikop. = chikop. %mor chikop. %eng %spa animal. C chikop. %mor chikop. %eng %spa animal. Ca jun chikop. = jun chikop. %mor jun chikop. %eng %spa un animal. C jawi k'owih? %mor jawi k'owih? %eng %spa en donde esta. Ca jun chikop. = jun chikop. %mor jun chikop. %eng %spa un animal. Ra a utz le kaya chiqaj. %mor a utz le kaya chiqaj. %eng %spa esta bien lo pones arriba. Ca jun chikop, jun chikop. = jun chikop, jun chikop. %mor jun chikop, jun chikop. %eng %spa un animal, un animal. C jawi k'owi la chikop? %mor jawi k'owi la chikop? %eng %spa en donde esta el animal. C chuxe le ab'aj, la ab'aj. %mor chuxe le ab'aj, la ab'aj. %eng %spa debajo de la piedra, la piedra. *C5-21 Ca lee we ine' nlaj ob'i naj jun chik. = lee we ine' nlaj ob'i naj jun chik. %mor lee we ine' nlaj ob'i naj jun chik. %eng %spa el mio ve, es peque¤o el otro. L le le tza'm. %mor le le tza'm. %eng %spa su nariz. C le tzam chik. %mor le tzam chik. %eng %spa su nariz. Ca k'o: luchi'. = kon todo luchi. %mor kon todo le: u-chi'. %eng %spa con su boca. C utzam. %mor utzam. %eng %spa nariz. Ca kontodo luchi, b'ana le jun chik i. = kontodo luchi, chab'ana le jun chik i. %mor kontodo le: u-chi', *ch-0-*a/b'an-a le jun chi-k i. %eng %spa con todo su boca, haga el otro. C le jun chik. %mor le jun chik. %eng %spa el otro. Ca kile', a San, a san akile'. = kile', a San, a san akile'. %mor kile', a San, a san akile'. %eng %spa mira Santos, mira. S yax tataj la paja lu kamajij tzijcha. %mor yax tataj la paja lu kamajij tzijcha. %eng %spa oyeron desde la casa que empezaron hablar. Ca akile'. = akile'. %mor akile'. %eng %spa mira. S pares kamajij tzij cha'. %mor pares kamajij tzij cha'. %eng %spa por eso va empezar hablar dice. Ca tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. S maja kak'is le jun lado Felipe. %mor maja kak'is le jun lado Felipe. %eng %spa todavia no termina el. Ca utz. = utz. %mor utz. %eng %spa esta bien. S maja ka k'is le jun todo. %mor maja ka k'is le jun todo. %eng %spa todavia no termina el 1er lado. C ah je. %mor ah je. %eng %spa a si. S maja, k'ale jun lodo re le cinta. %mor maja, k'ale jun lodo re le cinta. %eng %spa todavia no guardan el otro lado de la cinta. S maja k'isik. %mor maja k'isik. %eng %spa no termina. *xkis le nabe uwach le cinta C-5. *C5-22 Ra xch'akanike. %mor xch'akanike. %eng %spa llevatelo. S tzij wi katam pe kena kab'ix chawe. %mor tzij wi katam pe kena kab'ix chawe. %eng %spa de veras lo vas a oir te van a decir. L ule lam chikope le nij chikope. %mor ule lam chikope le nij chikope. %eng %spa el animalito ve. S jawile'? %mor jawile'? %eng %spa en donde esta. L ketzalab'ike. %mor ketzalab'ike. %eng %spa se descompone ve. S nkatampela la tzij at. %mor nkatampela la tzij at. %eng %spa vas oir la que dice. Ra jasche a kech'aw ta kut? %mor jasche a kech'aw ta kut? %eng %spa porque, hablan pues. S nn. %mor nn. %eng %spa que. C utz la elefante. %mor utz la elefante. %eng %spa esta bien tu elefante. Ra a utz la elefante cha'? %mor a utz la elefante cha'? %eng %spa esta tu elefante dice. L utz. %mor utz. %eng %spa esta bien. S pele elefante le'. %mor pele elefante le'. %eng %spa mira al elefante. C le xikin Carlos. %mor le xikin Carlos. %eng %spa tu oido Carlos. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. C le xikin ay. %mor le xikin ay. %eng %spa la oveja ay. Ca jun chike xikine'. = jun chile xikinaje. %mor jun chile xikinaje. %eng %spa una otra oveja. C jun chik xikine. %mor jun chik xikine. %eng %spa otra oveja ve. Ca jun chike xikine'. = jun chi lee xikinaje'. %mor jun chi lee xikinaje'. %eng %spa otra oveja. S nk'ota tz'ib'am, puwe at a Carlos? %mor n /k'o: ta a/tz'ib'-am, pa-w-e at a Carlos? %eng %spa no escribes Carlos. Ca n tz'ib'am taj. *** = ma tz'ib'am taj. %mor ma /tz'ib'a-m ta-j. %eng %spa no escribo. S jasche'. %mor jasche'. %eng %spa porque. Ca ana chi ut ee we 'in. = chana chi k'ut ee we 'in. %mor *ch-0-a/b'an-a chi k'u-t ee w-e 'in. %eng %spa haga pues el mio. S linaj taq winaqe'. %mor linaj taq winaqe'. %eng %spa las personas ve. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa donde. S le'. %mor le'. %eng %spa ese. L jela le ta u. = jelale ta kut. %mor jelale ta kut. %eng %spa sera por alli. L le'. %mor le'. %eng %spa ese. S eso xawilo le', nkula watz? %mor eso xawilo le', nkula watz? %eng %spa ya vistes, y tu hermano. Ca n. = n. %mor n. %eng %spa que. S n ku lawatz a tun? dah. %mor n ku le: aw-atz a tun? dah. %eng %spa y tu hermano Antonia. *C5-23 Ra kawil le k'oje taqale a San. %mor kawil le k'oje taqale a San. %eng %spa ves lo que esta alli Santos. S wile'. %mor wile'. %eng %spa en donde esta. Ca junchike'. = junchike'. %mor junchike'. %eng %spa otro ve. S juntaqa lit, xkule b'ata. %mor juntaqa lit, xkule b'ata. %eng %spa uno esta parado, se caso tu. S xkule b'ala ch'ab' lal. %mor xkule b'ala ch'ab' lal. %eng %spa movia. L nn. %mor nn. %eng %spa que. Ra utza ate jun koje lale'. %mor utza ate jun koje lale'. %eng %spa esta bien, el tuyo que es de alli. S a Carlos chat tz'ib'ana k'ut. %mor a Carlos chat tz'ib'ana k'ut. %eng %spa Carlos escribe pues. Ca le'. = le'. %mor le'. %eng %spa ese. C kat tzib'an. %mor kat tzib'an. %eng %spa escribes. S kaqa koj mamtoq ub'oq wach. %mor kaqa koj mamtoq ub'oq wach. %eng %spa le vamos a poner unos ojos grandes. Ca junchike'. = junchike'. %mor junchike'. %eng %spa otro ve. C kat tz'ib'an at, katz'ib'an le jun le jun uwach. %mor kat tz'ib'an at, katz'ib'an le jun le jun uwach. %eng %spa escribes tu, vamos a escribir tu ojo. Ra jaspe ci. %mor jaspe ci. %eng %spa que es muchacha. C jas xab'ij. %mor jas xab'ij. %eng %spa que dijistes. Ca ab'ion, ab'ion. = ab'ion, ab'ion. %mor ab'ion, ab'ion. %eng %spa avion, avion. C avion, jawi kowi le avion. %mor avion, jawi kowi le avion. %eng %spa avion, en donde esta el avion. C jawi ko wi lo avion? k'o:lik. %mor jawi ko wi lo avion? k'o:lik. %eng %spa en donde esta el avion, esta. C k'a puwi. %mor k'a puwi. %eng %spa esta encima. Ca lee, k'o taj taje'. = n k'o: taj. %mor n /k'o: ta-j. %eng %spa no esta, no esta. C jun tz'ikin. %mor jun tz'ikin. %eng %spa un pajaro. Ca jun tz'ikin. = jun tz'ikin. %mor jun tz'ikin. %eng %spa un pajaro. C le avion k'a puwi le sutz. %mor le avion k'a puwi le sutz. %eng %spa el avion esta encima de tu Sut. S a Carlos. %mor a Carlos. %eng %spa Carlos. S kawiloh. %mor kawiloh. %eng %spa ves. Rat a Carlos, a carlos, jasche inkal ch'aw taj'. %mor a Carlos, a carlos, jasche in k-at/ch'aw ta-j'. %eng %spa Carlos, Carlos porque no hablas. Ca inch'awik. = kinch'awik. %mor *k-in/ch'aw-ik. %eng %spa hablo. Rat ..... %mor ..... %eng %spa ...... Ca le wi in chiki. = le wi in chiki. %mor le wi in chiki. %eng %spa el mio ahora. *C5-24 S ja. %mor ja. %eng %spa que. L jun chike. %mor jun chike. %eng %spa otro ve. Rat a Carlos. %mor a Carlos. %eng %spa Carlos. C ah je jun chik. %mor ah je jun chik. %eng %spa asi otro. S dacha' a Carlos. %mor dacha' a Carlos. %eng %spa muchacho dice, Carlos. C jas uwach lale'. %mor jas uwach lale'. %eng %spa que es eso. Ca lesia. = lesia. %mor lesia. %eng %spa iglesia. Rik a Carlos. %mor a Carlos. %eng %spa Carlos. Ca jam? = jam? %mor jam? %eng %spa que. Rik jas uwach lale le'? %mor jas uwach lale le'? %eng %spa que es eso. Ca no' le jun le li'. = no' lee jun ri ri'? %mor no' lee jun ri ri'? %eng %spa no esto. Rik jah? %mor jah? %eng %spa que. Ca leeli'. = leeri'. %mor leeri'. %eng %spa este. Rik je'. %mor je'. %eng %spa asi. Ca no'. = no'. %mor no'. %eng %spa no. Rik jas uwach la le. %mor jas uwach la le. %eng %spa que es eso. Ca wache San. = jas uwach lale' asan. %mor jas uwach lale' asan. %eng %spa que es eso Santos. Ca uwache San asan. = uwache San asan. %mor uwache San asan. %eng %spa que es Santos, Santos. Ca wache a San, a San. = wache a San, a San. %mor wache a San, a San. %eng %spa que es Santos Santos. C ak'alab'. %mor ak'alab'. %eng %spa ni¤os. Ca asan. = asan. %mor asan. %eng %spa Santos. C ke xojowik pale q'ayes. %mor ke xojowik pale q'ayes. %eng %spa bailan en las hierbas. Rik xa pey katul chilale. %mor xa pey katul chilale. %eng %spa no va estar feo si vienes alli. S jah? %mor jah? %eng %spa que. Rik k'amo ma xa wil taj. %mor k'amo ma xa wil taj. %eng %spa que bueno que no vistes. L chinchike le weina. %mor chinchike le weina. %eng %spa cual es el mio. S m. %mor m. %eng %spa que. L chinchike le wein? %mor chinchike le wein? %eng %spa cual es el mio. *C5-25 S la we at. %mor la we at. %eng %spa el tuyo. L je. %mor je. %eng %spa si. S ri linaj awe'at a lux le. %mor ri linaj awe'at a lux le. %eng %spa aqui esta el tuyo feo. L wile jun chik. %mor wile jun chik. %eng %spa donde esta el otro. S ri'. %mor ri'. %eng %spa aqui. L n. %mor n. %eng %spa que. C k'ole jun chik. %mor k'ole jun chik. %eng %spa esta el otro. L le ay june le li'. %mor le ay june le li'. %eng %spa hay aqui tiene uno. C le june'. %mor le june'. %eng %spa el uno ve. C chinchike ewi'? %mor chinchike ewi'? %eng %spa en donde se fue. C ah je'. %mor ah je'. %eng %spa a si. S nkula we ata Carlos. %mor nkula we ata Carlos. %eng %spa y el tuyo Carlos. C ele juni'. %mor ele juni'. %eng %spa este uno. S le jun rax, elefante. %mor le jun rax, elefante. %eng %spa el elefante verde. C awena. %mor awena. %eng %spa esta bien. C le rax. %mor le rax. %eng %spa el verde. S nkula we at a lux? %mor nkula we at a lux? %eng %spa y tuyo lux. L ko chi le'. = kochila le. %mor kochila le. %eng %spa esta alli. S chaqo'o kut a Carlos. %mor chaqo'o kut a Carlos. %eng %spa pintalo pues Carlos. S ri chaqo'o ko le crayon. %mor ri chaqo'o ko le crayon. %eng %spa aqui esta el crayon pintalo. Ca kile'. = kile'. %mor kile'. %eng %spa mira. Ra chayaloq cha kilik cha. %mor chayaloq cha kilik cha. %eng %spa dalo dice, lo van a ver. Rat jachinoq. %mor jachinoq. %eng %spa cual. Ra la Carlos. %mor la Carlos. %eng %spa Carlos. Rat jas kub'ij. %mor jas kub'ij. %eng %spa que dice. S taqen katil loq. %mor taqen katil loq. %eng %spa te estan viendo. Ra kile kinil loq kachari. %mor kile kinil loq kachari. %eng %spa me estan viendo digale. S Carlos taqen katil loq. %mor Carlos taqen katil loq. %eng %spa Carlos te estan viendo. *C5-26 Ca kile'. = akile'. %mor akile'. %eng %spa mira. Ca le', le', akile'. = le', le', akile'. %mor le', le', akile'. %eng %spa mira ve. Ra jas kiwil chwe choqa pan chakech. %mor jas kiwil chwe choqa pan chakech. %eng %spa que me estan viendo digale. Ra ke'e ruk' intat, jeya kub'ij. %mor ke'e ruk' intat, jeya kub'ij. %eng %spa se va con mi papa asi dice. Ra are intat a le Felipe katcha b'i ri. %mor are intat a le Felipe katcha b'i ri. %eng %spa Felipe es mi papa dice. S a jastzij are atat a Felipe? %mor a jastzij are atat a Felipe? %eng %spa que quiera verdad que Felipe es tu papa. L uy a la kel ukrayon a Carlos. %mor uy a la kel ukrayon a Carlos. %eng %spa uy su crayon de Carlos. L a Carlos le'. %mor a Carlos le'. %eng %spa Carlos. C jas kab'an ruk' le crayon? %mor jas kab'an ruk' le crayon? %eng %spa que haces con tu crayon. S kujik wi'? %mor kujik wi'? %eng %spa lo saca. Ca e keb'chik e San. = e keb'chik e San. %mor e keb'chik e San. %eng %spa son 2 Santos. S jah? %mor jah? %eng %spa que. Ca keb'e chike'. = keb'e chike'. %mor keb'e chike'. %eng %spa ya son 2 ve. S xawilo', choq'o'o k'ut. %mor xawilo', choq'o'o k'ut. %eng %spa ya vistes digale. C joropa le crayon? %mor joropa le crayon? %eng %spa cuantos son los crayones. Rik ama ja kak'is ta jun viaje le. %mor ama ja kak'is ta jun viaje le. %eng %spa todavia no han terminado un viaje. S ya la'? %mor ya la'? %eng %spa creo que ya. C sib'alaj? %mor sib'alaj? %eng %spa mucho. Rik ya. %mor ya. %eng %spa ya. S katpempe cuand chiri kakis le jun. %mor katpempe cuand chiri kakis le jun. %eng %spa vas a venir cuando a terminado el uno. S le jun viaj, a kata b'i la chab'al. %mor le jun viaj, a kata b'i la chab'al. %eng %spa el viaje vas a oir tus palabras. Rik no, taqin chi kinta ri. %mor no, taqin chi kinta ri. %eng %spa no, ya lo estoy oyendo. S uy kach'aw tia. %mor uy kach'aw tia. %eng %spa y no hablas pues. L uy enaj awocho chi a Carlos. %mor uy enaj awocho chi a Carlos. %eng %spa uy tu cosita Carlos. Ra Carlos chi'. %mor Carlos chi'. %eng %spa Carlos dice. Rik Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. Rik taqin kach'aw ruk' a Felipe. %mor /taqin k-at/ch'aw r-uk' a Felipe. %eng %spa estas hablando con Felipe. Ca inch'awik. = kinch'awik. %mor *k-in/ch'aw-ik. %eng %spa estoy hablando. Rik jas kub'ij cha'? %mor jas kub'ij cha'? %eng %spa que dice, dice muchacho. *C5-27 Ra xa'am b'a la a ch'ajo'n. %mor xa'am b'a la a ch'ajo'n. %eng %spa hiciste el lavado de ropa. Rik xin'an k'ut. %mor xin'an k'ut. %eng %spa lo hice pues. C Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa mi. C a kachob' uwach lele'? %mor a kachob' uwach lele'? %eng %spa conoces eso. S Carlos, kach'ob' uwach? %mor Carlos, kach'ob' uwach? %eng %spa Carlos conoces. S kach'ob'oh. %mor kach'ob'oh. %eng %spa conoces. C kach'ob'oh, jas uwach le chikop le'. %mor kach'ob'oh, jas uwach le chikop le'. %eng %spa conoces a ese animal. C no chiri. %mor no chiri. %eng %spa no aqui. C Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. S chawilampe a Carlos le'. %mor chawilampe a Carlos le'. %eng %spa mira pues Carlos. Ca wile'. = wile'. %mor wile'. %eng %spa en donde esta. C jas xub'an le a Sant?, jas xub'anoh. %mor jas xub'an le a Sant?, jas xub'anoh. %eng %spa que hace, Santos que hace. Rik xul chik katcha'. %mor xul chik katcha'. %eng %spa ya vino diga. C jas xub'anoh? %mor jas xub'anoh? %eng %spa que hizo. Rik a Carlos. %mor a Carlos. %eng %spa Carlos. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. Rik a mier k'u xula juni. %mor a mier k'u xula juni. %eng %spa y llego hace rato este. Ca mi'el. = mier. %mor mier. %eng %spa hace rato. S jas k'u la taqin ku'an awuke. %mor jas k'u la taqin ku'an awuke. %eng %spa que es lo que esta haciendo contigo. Ra dacha'. %mor dacha'. %eng %spa muchacho. S Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. L la we' in? %mor la we' in? %eng %spa el mio. C aje', le rax. %mor aje', le rax. %eng %spa a si el verde. Ra xawil San, ja?, jo ruk' laxib'al. %mor xawil San, ja?, jo ruk' laxib'al. %eng %spa vistes santos que vamos con tu hermana. Ra jachike'. %mor jachike'. %eng %spa cual. L Carlos dah. %mor Carlos dah. %eng %spa Carlos muchacho. C ah, jas uwach? a Carlos, jas uwach? %mor ah, jas uwach? a Carlos, jas uwach? %eng %spa a que es Carlos que es. L Carlos, chi'. %mor Carlos, chi'. %eng %spa Carlos dice. Ra kech'aw taj. %mor kech'aw taj. %eng %spa no habla. *C5-28 C kech'aw wene. %mor kech'aw wene. %eng %spa habla talves. Ra no, k'o taj. %mor no, k'o taj. %eng %spa no, no esta. Ca a Sane'. = a Sane'. %mor a Sane'. %eng %spa Santos. RA kukayij cha'. %mor kukayij cha'. %eng %spa lo vende dice. L ale, Carlos, je. %mor ale, Carlos, je. %eng %spa ese, Carlos. Ra nk'u lal Cantel dah Carlos. %mor nk'u lal Cantel dah Carlos. %eng %spa y la Candelaria muchacho dice. Ra dah k'u lal tel. %mor dah k'u lal tel. %eng %spa muchacho y la candelaria. Ca enak pa b'aya. = enak pa b'a¤a. %mor /b'e:-inaq pa b'a¤a. %eng %spa se fue al ba¤o. Ra jachin rachi'il, b'ay. %mor jachin rachi'il, b'ay. %eng %spa con quien es su compa¤era. C jas uwach le chikop le'? Carlos. %mor jas uwach le chikop le'? Carlos. %eng %spa que es ese animal, Carlos. Ra jas uwach cha'. %mor jas uwach cha'. %eng %spa que es dice. S Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. L Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. Ca la jun chike'? = la jun chike'? %mor la jun chike'? %eng %spa el animal ve. C le jun chik. %mor le jun chik. %eng %spa el otro ve. L le naj we le Carlos le'. %mor le naj we le Carlos le'. %eng %spa el mio ve, Carlos. C jas uwach le jun chik? %mor jas uwach le jun chik? %eng %spa que es el otro. L k'ay china le q'ije. %mor k'ay china le q'ije. %eng %spa todavia alumbro el sol. C jas uwach lele. %mor jas uwach lele. %eng %spa que es eso. S Carlos cha. %mor Carlos cha. %eng %spa Carlos dice. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. S kach'ob'oh jas uwach lale? %mor kach'ob'oh jas uwach lale? %eng %spa sabes que es eso. Ca naj tz'ikin, tz'ikin. = naj tz'ikin, tz'ikin. %mor naj tz'ikin, tz'ikin. %eng %spa un pajarito, pajarito. C jas uwach le tz'ikin? %mor jas uwach le tz'ikin? %eng %spa que es eso, pajaro. C jun quetzalito. %mor jun quetzalito. %eng %spa un quetzalito. S jas uwach? kach'ob'oh Carlos jas. %mor jas uwach? kach'ob'oh Carlos jas. %eng %spa que es, sabes Carlos que. S uwach? %mor uwach? %eng %spa es. Ca tz'ikin. = tz'ikin. %mor tz'ikin. %eng %spa pajaro. S jah? %mor jah? %eng %spa que. Ca tz'ikin. = tz'ikin. %mor tz'ikin. %eng %spa pajaro. *C5-29 S ah, la k'ute. %mor ah, la k'ute. %eng %spa a ya vistes. L Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. S katkowin k'ut ka'an aweh? %mor k-at/kowin k'u-t k-0-a/b'an aw-eh? %eng %spa puedes hacer tuyo. Ca inkowin taj. = in kinkowin taj. %mor in *k-in/kowin ta-j. %eng %spa no puedo. S jah? cha'ana, a talvez kalkowinik. %mor jah? cha'ana, a talvez kalkowinik. %eng %spa haga ud. talves puede. C cha'ana. %mor cha'ana. %eng %spa hagalo. S wene katkowin chu'anik. %mor wene katkowin chu'anik. %eng %spa talves puedes hacer. Ca a no'. = a no'. %mor a no'. %eng %spa a no. S b'ay, kawetamaj ka'ana', ka'ana. %mor b'ay, kawetamaj ka'ana', ka'ana. %eng %spa vaya, vas a prender a hacerlo. S taq awetz'ab'al katetz'an chik. %mor taq awetz'ab'al katetz'an chik. %eng %spa tus juguetes, vas a jugar. S atukel le', cha'an k'ut a Carlos. %mor atukel le', cha'an k'ut a Carlos. %eng %spa solo hagalo pues Carlos. S nk'ule at alu'x, katkowinik. %mor nk'ule at alu'x, katkowinik. %eng %spa y tu Pedro, puedes. S jah? %mor jah? %eng %spa que. L in kin taj. = in kinkowin taj. %mor in kinkowin taj. %eng %spa no puedo. C jasche'? cha'an na. %mor jasche'? cha'an na. %eng %spa porque? lo haces. S jixb'a chujuyub'. %mor jixb'a chujuyub'. %eng %spa vayan a una monta¤a. Ca mm. = mm. %mor mm. %eng %spa que. S jix ruk' a Chep, la k'ut a lu'x. %mor jix ruk' a Chep, la k'ut a lu'x. %eng %spa vayan con Jose, ya vistes lux. Rik ..... %mor ..... %eng %spa ....... C xa'anah xa'ana uwa kan? %mor xa'anah xa'ana uwa kan? %eng %spa lo fuistes hacer, hicistes tus pies. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. C jas xxa'anah? %mor jas xxa'anah? %eng %spa que te paso. Ca no' xelix. = no' xelix. %mor no' xelix. %eng %spa salio. C tzelik. %mor tz/el-ik. %eng %spa salio. Ca xelik. = xelik. %mor x-0/el-ik. %eng %spa salio. L a juname? nime jun chawache. %mor a juname? nime jun chawache. %eng %spa es igual ve? es mas grande que ud. C kach'ob' uwach la chikop? %mor kach'ob' uwach la chikop? %eng %spa conoces al animal. L Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. C kach'ob' uwach le tz'ikin? Carlos. %mor kach'ob' uwach le tz'ikin? Carlos. %eng %spa conoces al pajaro Carlos. *C5-30 Ca n. = n. %mor n. %eng %spa que. C a kach'ob', uwach? jas kub'anoh. %mor a kach'ob', uwach? jas kub'anoh. %eng %spa sabes que es lo que hace. C le tz'ikin? %mor le tz'ikin? %eng %spa el pajaro. L Carlos, le we'ine, la. %mor Carlos, le we'ine, la. %eng %spa Carlos el mio ve. S Carlos, kachob' jas uwach le wari. %mor Carlos, kachob' jas uwach le wari. %eng %spa Carlos sabes que es esto. Ra jas k'uwach? %mor jas k'uwach? %eng %spa que es. L a ya chuwe ah. = kaya chuwe, dah. %mor kaya chuwe, dah. %eng %spa me lo vas a dar. S Carlos le'. %mor Carlos le'. %eng %spa Carlos. L a chup pum. %mor a chup pum. %eng %spa lo tienes apagado. Ra jas k'uwach la le', a San? %mor jas k'uwach la le', a San? %eng %spa y que es eso Santos. S inaj paisaje, pero ma xel ta b'ien. %mor inaj paisaje, pero ma xel ta b'ien. %eng %spa es un paisaje pero no salio bien. S xawilo Carlos le'. %mor xawilo Carlos le'. %eng %spa ya vistes CArlos ve. Ca uwach. = jas uwach. %mor jas uwach. %eng %spa que es. S kach'ob'oh? %mor kach'ob'oh? %eng %spa sabes. Ca q'ayes , q'ayej. = q'ayes , q'ayej. %mor q'ayes , q'ayej. %eng %spa hierba, hierba. S q'ayes taj, le jun laq juyub'. %mor q'ayes taj, le jun laq juyub'. %eng %spa no es hierba, unas monta¤as. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. C le ari. %mor le ari. %eng %spa este. S le jun taq juyub'ii, le sutz', le q'ije'. %mor le jun taq juyub'ii, le sutz', le q'ije'. %eng %spa unas monta¤as, las nubes, el sol. S y le ja le, are ja le wari. %mor y le ja le, are ja le wari. %eng %spa y por alli, es esto. S le wari, a we a lu'x. %mor le wari, a we a lu'x. %eng %spa este es tuyo pux. L no. %mor no. %eng %spa no. S kak'amb'ik? kuk'am b'i la lux. %mor kak'amb'ik? kuk'am b'i la lux. %eng %spa lo llevas, lo lleva lux. S cha a CArlos. %mor cha a CArlos. %eng %spa dice Carlos. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. S kuk'am b'i la lu' cha. %mor kuk'am b'i la lu' cha. %eng %spa lo lleva lux dice. Ca k'o chi na jun chik. = k'o chi na jun chik. %mor /k'o: chi na jun chi-k. %eng %spa hay otro dice. S m la k'ute, k'o chin taq. %mor m la k'ute, k'o chin taq. %eng %spa ya vistes, hay otros. C q'ayes. %mor q'ayes. %eng %spa hierbas. S k'o chi naj taq iglesia, xawilo? %mor k'o chi naj taq iglesia, xawilo? %eng %spa hay unas iglesias vistes. *C5-31 Ca q'ayes ay. = q'ayes ay. %mor q'ayes ay. %eng %spa hierba hay. C crayones, le jun crayon chik. %mor crayones, le jun crayon chik. %eng %spa crayones, al otro crayon. S a lu'xe? %mor a lu'xe? %eng %spa Pedro ve. L taq iglesia. %mor taq iglesia. %eng %spa iglesia. S xawilo'. %mor xawilo'. %eng %spa vistes. L n,n. %mor n,n. %eng %spa que. L ay le', laj glesia le. = le naj iglesia le. %mor le naj iglesia le. %eng %spa la iglesia ve. L Carlos le, kopin taq iglesia le. %mor Carlos le, kopin taq iglesia le. %eng %spa Carlos ve estan unas iglesia. S le', lu'xe'. %mor le', lu'xe'. %eng %spa ese, lux. L y le, medi kaj le', le panta ri'. %mor y le, medi kaj le', le panta ri'. %eng %spa elefante le le kaj e le7, k7ay la le kanta. L cae eso, el elefante. %mor cae eso, el elefante. %eng S le lefanta le ri? a kak'amoe? %mor le lefanta le ri? a kak'amoe? %eng %spa el elefante esta? lo llevas. L k'am b'ik. = kink'am b'ik. %mor kink'am b'ik. %eng %spa lo llevo. S kak'am b'ik, chak'ama b'ab'ik. %mor kak'am b'ik, chak'ama b'ab'ik. %eng %spa lo llevas, llevatelo. S lin taq winaqe? lintaq winaqe? %mor lin taq winaqe? lintaq winaqe? %eng %spa las personas ve, las personas ve. Ca inkowin ta 'in a san e. = ma kinkowin ta in a san e. %mor *ma *k-in/kowin ta in a san e. %eng %spa yo no puedo. S jah? %mor jah? %eng %spa que. Ca kowin ta 'in. = ma kinkowin ta in. %mor *ma *k-*in/kowin ta in. %eng %spa yo no puedo. S jasche'? jas, le xub'anoh? %mor jasche'? jas, le xub'anoh? %eng %spa porque, que hizo. Ca no'. = no'. %mor no'. %eng %spa no. S le katzapij? %mor le katzapij? %eng %spa lo cierras. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. S ah, ta saj k'ut. %mor ah, ta saj k'ut. %eng %spa venga pues. L .... %mor .... %eng %spa .... Ca inya le jan awech. = kinya jun awe. %mor *k-0-in/ya' jun aw-e. %eng %spa te voy a dar un tuyo. S m. %mor m. %eng %spa que. Ca inya le jun awech. = kinya jun awe. %mor *k-0-in/ya' jun aw-e. %eng %spa te voy a dar un tuyo. S kaya jun wech? %mor kaya jun wech? %eng %spa me vas a dar un tuyo. Ca tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. S chaya b'a loqe. %mor chaya b'a loqe. %eng %spa damelo pues. *C5-32 Ca utz june'? le june'? = utz june'? le june'? %mor utz june'? le june'? %eng %spa esta bien eso, ese uno. S jah? %mor jah? %eng %spa que. Ca utze june'? = utze june'? %mor utze june'? %eng %spa esta bien eso. S utza mampeloq, kajach jujun. %mor utza mampeloq, kajach jujun. %eng %spa esta bien traigalo, lo amarramos, un. S qech. %mor qech. %eng %spa nuestro. Ca tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa el tuyo. S kaya jun re la Felipe kaya jun re. %mor kaya jun re la Felipe kaya jun re. %eng %spa damelo uno a felipe, damosle uno. S la k'axel, a Carlos, kaya jun re. %mor la k'axel, a Carlos, kaya jun re. %eng %spa tu tocayo Carlos dale uno. S al lal, kaya jun wein. %mor al lal, kaya jun wein. %eng %spa me vas a dar un mio. S la kute, kaya jun re al lal. %mor la kute, kaya jun re al lal. %eng %spa ya viste le vas a dar una. C jas ukolor. %mor jas ukolor. %eng %spa que color. S kix tz'ib'an k'ut katcha'. %mor kix tz'ib'an k'ut katcha'. %eng %spa escriban pues, diga. Ca iya jun le la lu'x. = kinya jun re la lux. %mor *k-0-in/ya' jun r-e le: a lux. %eng %spa le voy a dar uno a lux. S kaya'o', awa ch'il kune, la lux. %mor kaya'o', awa ch'il kune, la lux. %eng %spa lo vas a dar, es tu compa¤ero lux. Ca utz juni'. = utz juni'. %mor utz juni'. %eng %spa esta bien este. S inkule re la Felipe le. %mor inkule re la Felipe le. %eng %spa y el de Felipe. C jas u kolor. %mor jas u kolor. %eng %spa de que color. S jas ukolor a Carlos? a Carlos. %mor jas ukolor a Carlos? a Carlos. %eng %spa de que color Carlos de que color. S kach'ab'oh jas u kolor le ri lu'x. %mor kach'ab'oh jas u kolor le ri lu'x. %eng %spa sabes de que color es esto Carlos. Ra Carlos cha'. %mor Carlos cha'. %eng %spa Carlos dice. S lu'x. %mor lu'x. %eng %spa lux. L m. %mor m. %eng %spa que. S kach'ob'o jas ukolor le ri. %mor kach'ob'o jas ukolor le ri. %eng %spa sabes de que color es este. L taj. = kinchob' taj. %mor kinchob' taj. %eng %spa no lo se. S kach'ob' taj. %mor kach'ob' taj. %eng %spa no lo sabes. L no. %mor no. %eng %spa no. S inkule june. %mor inkule june. %eng %spa y este. C le june. %mor le june. %eng %spa este. L taj. = kinch'ob' taj. %mor kinch'ob' taj. %eng %spa no lo se. S kach'ob' taj. %mor kach'ob' taj. %eng %spa no lo sabes. *C5-33 L no. %mor no. %eng %spa no. S ah, inkule at a Carlos? %mor ah, inkule at a Carlos? %eng %spa y ud. Carlos. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. S a kach'ob' k'u at lu kolor le ri. %mor a k-0-a/ch'ob' k'u at le: u-kolor le ri. %eng %spa y sabes de que color es este. Ca no' chob' taj. = no ma kinch'ob' taj. %mor no *ma *k-0-*in/ch'ob' taj. %eng %spa no no lo, ve. S in kach'ob' taj. %mor in k-0-a/ch'ob' taj. %eng %spa no lo se. Ca no'. = no'. %mor no'. %eng %spa no. S ah, jasche nik kach'ob' taj. %mor ah, jasche nik kach'ob' taj. %eng %spa porque no lo sabes. S jasche, kub'ij kulu kolor. %mor jasche, kub'ij kulu kolor. %eng %spa porque, dices su color. S chaq'e, jas ub'i'. %mor chaq'e, jas ub'i'. %eng %spa solo, como se llama. S le ri' saq kacha'. %mor le ri' saq kacha'. %eng %spa este es blanco diga. Ca saq. = saq. %mor saq. %eng %spa blanco. S le ri jun q'eq ko ruk lal la. %mor le ri jun q'eq ko ruk lal la. %eng %spa este es un negro, esta con. S y le jun ko ruk a lux jun raxi. %mor y le jun ko ruk a lux jun raxi. %eng %spa y el uno que esta con lux un verde. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. S jun rax k'o ruk' a luxe. %mor jun rax k'o ruk' a luxe. %eng %spa y un verde esta con Pedro. S y kule ko ruk' la Felipe jun. %mor y kule ko ruk' la Felipe jun. %eng %spa y el que esta con Felipe un. S kaqe xawiloh? %mor kaqe xawiloh? %eng %spa negro, vistes. Ca jun kaq. = jun kaq. %mor jun kaq. %eng %spa un negro. S xawiloh? %mor xawiloh? %eng %spa vistes. C kaq. %mor kaq. %eng %spa negro. Ca keq. = keq. %mor keq. %eng %spa negro. C keq ah je k'o wuk'. %mor keq ah je k'o wuk'. %eng %spa negro, asi, esta conmigo. Ca jak? = jak? %mor jak? %eng %spa que. C le keq ko wuk in. %mor le keq ko wuk in. %eng %spa el negro esta conmigo. Ra kuentale. %mor kuentale. %eng %spa el cuenta. S Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. Ca jah? = jah? %mor jah? %eng %spa que. S tasaj jewa chatz'ib'anoq. %mor tasaj jewa chatz'ib'anoq. %eng %spa venga aca para hablar. S la kut qatzu mulom chine le retzab'al la Carlos lo. %mor la kut qatzu mulom chine le retzab'al la Carlos lo. %eng %spa ya vistes Carlos tiene amontonado su juguete. *C5-34 C ko lu pantalon ne le, le cinta. %mor ko lu pantalon ne le, le cinta. %eng %spa tiene su pantalon, la cinta. S chat tzijonu la xlupam le wari. %mor chat tzijonu la xlupam le wari. %eng %spa habla desde adentro. S a Carlos, le katain pela la. %mor a Carlos, le katain pela la. %eng %spa Carlos vas a oir. S ch'ab'al pajun rato, le le. %mor ch'ab'al pajun rato, le le. %eng %spa sus palabras dentro de un rato. Ra ya k'ux tak'iik no maja. %mor ya k'ux tak'iik no maja. %eng %spa y ya se paro, no todavia no. S ka kis na le wari. %mor ka kis na le wari. %eng %spa tiene que terminar esto. Ra chike le kakis na. %mor chike le kakis na. %eng %spa cual tienes que terminar. S naj riri. %mor naj riri. %eng %spa este. Ra naj naj naranjado no. %mor naj naj naranjado no. %eng %spa un naranjado, no. S no naj nimi naj kafe ri. %mor no naj nimi naj kafe ri. %eng %spa es grandecito, es cafe. Ca kinta le'. = kinta le'. %mor k-0-in/ta' le'. %eng %spa voy a oir esto. S m. %mor m. %eng %spa que. Ca kinta le'. = kinta le'. %mor k-0-in/ta' le'. %eng %spa voy a oir eso. S jachin chike'? %mor jachin chike'? %eng %spa cual de ellos. Ca no. = no. %mor no. %eng %spa no. L le lale cha'. %mor le lale cha'. %eng %spa ese dice. S ah xawiloh? %mor ah xawiloh? %eng %spa a ya vistes. C junke, jas uwach lale'. %mor junke, jas uwach lale'. %eng %spa uno de nosotros, que es eso. Ca wu. = wu. %mor wu. %eng %spa papal. L le li li'. %mor le li li'. %eng %spa le riri. L este. %mor este. %eng %spa C le wuq. %mor le wuq. %eng %spa el papel. Ra jas ub'i l,a le cha. %mor jas ub'i l,a le cha. %eng %spa como se llama eso dice. S kach'ob'oh? %mor kach'ob'oh? %eng %spa sabes. Ra jas ub'i lale'. %mor jas ub'i lale'. %eng %spa como se llama ese. S kach'ob'oh jas ub'i la le' Carlos. %mor kach'ob'oh jas ub'i la le' Carlos. %eng %spa sabes como se llama eso Carlos. Ca le'e li'le. = le le riri. %mor le le riri. %eng %spa este. S jah? %mor jah? %eng %spa que. Ra jas ub'i cha. %mor jas ub'i cha. %eng %spa como se llama dice. S b'oton kacha'. %mor b'oton kacha'. %eng %spa boton diga. Ca no. = no. %mor no. %eng %spa no. *C5-35 S b'oton katcha. %mor b'oton katcha. %eng %spa boton diga. Ca no. = no. %mor no. %eng %spa no. Ra ka ari chiri. %mor ka ari chiri. %eng %spa lo haces aqui. C a Carlos. %mor a Carlos. %eng %spa Carlos. Ra Carlos cha. %mor Carlos cha. %eng %spa Carlos dice. C Carlos a utz kawilo. %mor Carlos a utz kawilo. %eng %spa Carlos te gusta. Ca Carlos cha. = Carlos cha. %mor Carlos /cha'. %eng %spa Carlos dice. L are Carlos le juni. %mor are Carlos le juni. %eng %spa es de Carlos este. Ra a utz kawiloh cha'? %mor a utz kawiloh cha'? %eng %spa te gusta dice. Ca utz, utz b'a a San. = utz, utz b'a a San. %mor utz, utz b'a a San. %eng %spa bien, bien santos. S n. %mor n. %eng %spa que. Ca ale', ale'. = lale'. %mor lale'. %eng %spa a ese. S m, re luz le riri. %mor m, re luz le riri. %eng %spa es de luz esto. S m k'aqakoj re luz katch'awa. %mor m k'aqakoj re luz katch'awa. %eng %spa se ponemos el de la luz vas hablar. Ca tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. S pares chatchaw b'a, kawil le taqen. %mor pares chatchaw b'a, kawil le taqen. %eng %spa por eso habla pues, vas a ver lo que. S katch'awike. %mor katch'awike. %eng %spa estas hablando. Ra kaltzijonik cha'. %mor kaltzijonik cha'. %eng %spa hablas dice. Ca tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. S kaltzijonik. %mor kaltzijonik. %eng %spa vas hablar. Ra chal ch'ow b'a le. %mor chal ch'ow b'a le. %eng %spa vas a hablar entonces. S chaya chi jun we tzab'al a Felipe. %mor chaya chi jun we tzab'al a Felipe. %eng %spa dame otro juguete Felipe. S katcha chare. %mor katcha chare. %eng %spa asi le dices. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. S chaya chi jun we tz'ab'al kalcha chare. %mor chaya chi jun we tz'ab'al kalcha chare. %eng %spa dame otro juguete le dices. S tachare, no chaya jun wetzab'al. %mor tachare, no chaya jun wetzab'al. %eng %spa pidale, no me vas a dar un juguete. S kalcha chare, chata chareh. %mor kalcha chare, chata chareh. %eng %spa asi le dices, asi le dices. S chata at a lux, we ne ku xipaj. %mor chata at a lux, we ne ku xipaj. %eng %spa pidale lux si no lo regala. S juna weh. %mor juna weh. %eng %spa un tuyo. L noh. %mor noh. %eng %spa no. *C5-36 Ca wik ak'al. = wik ak'al. %mor wich' ak'al. %eng %spa peque¤o ni¤o. Ra we ne kuya chi juna kuenta cha'. %mor we ne kuya chi juna kuenta cha'. %eng %spa talves te va a dar una cosa. Ca ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. Ra chaya jun wetzab'al. %mor chaya jun wetzab'al. %eng %spa dame un juguete. Ca kile'. = akile'. %mor akile'. %eng %spa miralo ve. Ra da. %mor da. %eng %spa muchacho ve. Ra da. %mor da. %eng %spa muchacho. S k'iya le tzab'al k'o ruk'e? %mor k'iya le tzab'al k'o ruk'e? %eng %spa tiene muchos juguetes. L Carlos le q'an juni'. %mor Carlos le q'an juni'. %eng %spa Carlos es amarillo este uno. Ca utz juni. = utz juni. %mor utz juni. %eng %spa esta bien esto. L eqaq. %mor eqaq. %eng %spa el rojo. Ra ka tu kunaj kanee mu's cha. %mor ka tu kunaj kanee mu's cha. %eng %spa te va a curar el ladino dice. C ko jun chikop. %mor ko jun chikop. %eng %spa hay un animal. Rat kalta k'ab'a chiri. %mor kalta k'ab'a chiri. %eng %spa te va parar aqui. Ra ew. %mor ew. %eng %spa bien. S nu Carlos, nkula wavion? %mor nu Carlos, nkula wavion? %eng %spa Carlos y tu avion. Ca tzaqik. = xtzaqik. %mor *x-0/tzaq-ik. %eng %spa se perdio. S jah? %mor jah? %eng %spa asi. Ca tzaqik. = xtzaqik. %mor *x-0/tzaq-ik. %eng %spa se perdio. S jasche' xtzaqik. %mor jasche' xtzaqik. %eng %spa porque se perdio. Ca no'. = no'. %mor no'. %eng %spa no. S jawi xa ya wih? %mor jawi xa ya wih? %eng %spa en donde lo pusiste. Ra a k'o pu ra vion? %mor a k'o pu ra vion? %eng %spa acaso tiene avion. S m. %mor m. %eng %spa que. Ra kataj. %mor kataj. %eng %spa no tiene. S ko naj avion tzi naj sutinle elis chare. %mor ko naj avion tzi naj sutinle elis chare. %eng %spa tiene un avion, dio vueltas muchos ratos. Ca wile'. = wile'. %mor wile'. %eng %spa en donde esta. S sutixik, jah? %mor /suti-x-ik, jah? %eng /turn-PASS1-TIV %spa dio vueltas. Ca wile. = wile. %mor wile. %eng %spa en donde esta. S jawi kuwih? %mor jawi kuwih? %eng %spa en donde esta. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. *C5-37 S la avion. %mor la avion. %eng %spa el avion. Ca nn. = nn. %mor nn. %eng %spa que. S jawi xayawih? %mor jawi xayawih? %eng %spa en donde lo pusistes. Ca neq. = nik. %mor nik. %eng %spa saber. S jawi xayowih. %mor jawi xayowih. %eng %spa en donde lo pusistes. Ca no, k'olik. = no, k'olik. %mor no, /k'o:-l-ik. %eng %spa no, esta. S k'olik. %mor k'olik. %eng %spa esta. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. C Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. Ca ntam ta la ch'ab'al e'. = wetam le chab'al e. %mor w/eta'-am le /ch'aw-b'al e. %eng %spa se su palabra. S la ta loq. %mor la ta loq. %eng %spa anda a pedirlo. C jas ku'an leh? %mor jas ku'an leh? %eng %spa que hace eso. Ra jas ku'an le winaq kalcha? %mor jas ku'an le winaq kalcha? %eng %spa que hace las personas diga. C jas ku'an le winaq? %mor jas ku'an le winaq? %eng %spa que hacen las personas. Ra kula kut. %mor kula kut. %eng %spa ? L Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. C xoj, jun chik uwach? %mor xoj, jun chik uwach? %eng %spa solo, de una clase. Ca ja'. = ja'. %mor ja'. %eng %spa que. C jun chikop chik. %mor jun chikop chik. %eng %spa otro animal. Ca utz june'. = utz june'. %mor utz june'. %eng %spa esta bien esto. C jas kawaj jun chikop chik. %mor jas kawaj jun chikop chik. %eng %spa que quieres, otro animal. Ca jun chikop. = jun chikop. %mor jun chikop. %eng %spa un animal. C a utz we kinb'an jun chikop chik. %mor a utz we kinb'an jun chikop chik. %eng %spa es bueno, si hago otro animal. L awena. %mor awena. %eng %spa esta bien. Ca awena. = awena. %mor awena. %eng %spa esta bien. C a utz. %mor a utz. %eng %spa esta bien. Ca ay. = ay. %mor ay. %eng %spa ay. C jas kub'ano, k'o chiki' lawi. %mor jas kub'ano, k'o chiki' lawi. %eng %spa que haces, hay uno de cabeza. Ca kelik. = jun kelik. %mor jun k-0/el-ik. %eng %spa hay de cabeza. C tzenik. %mor tzenik. %eng %spa se rie. *C5-38 S a kut kone la patare. %mor a kut kone la patare. %eng %spa ya vistes que esta el pato ve. L n jawile'. %mor n jawile'. %eng %spa en donde esta. S le', kaqe saj uwach la jun. %mor le', kaqe saj uwach la jun. %eng %spa vamos a copiar este uno. S a patare. %mor a patare. %eng %spa tu pato. Ca m. = m. %mor m. %eng %spa que. S kaqesaj uwach le jun ko june. %mor kaqesaj uwach le jun ko june. %eng %spa vamos a copiar el uno, hay uno. Ca jawi kuwile nu patax. = jawi kuwile nu patax. %mor jawi kuwile nu patax. %eng %spa en donde esta mi pato. S le jun nas jawi pu xaya wi. %mor le jun nas jawi pu xaya wi. %eng %spa y el chompipe en donde lo pusistes. Ca no' k'o pa jah. = no' k'o pa jah. %mor no' /k'o: pa jah. %eng %spa no, esta en casa. Ca n. = n. %mor n. %eng %spa que. S a ko kuk'e. %mor a ko kuk'e. %eng %spa y esta. Ca na k'enma'. = kenkama. %mor k-0-e-in/k'am-a. %eng %spa lo voy a traer. S ja. %mor ja. %eng %spa que. Ca naken ma'. = kenkama. %mor k-0-e-in/k'am-a. %eng %spa lo voy a traer. S jama b'a loq. %mor jama b'a loq. %eng %spa anda a traerlo. R awil. = jawi. %mor jawi. %eng %spa en donde. R nk7ama7a san. = kenk'am' a. %mor kenk'am' a. %eng %spa anda a traerlo Santos. S m jamax taj, b'aloq. %mor m jamax taj, b'aloq. %eng %spa anda a traerlo pues. Ca tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. S qaqimak chik la tun. %mor qaqimak chik la tun. %eng %spa esta dormido Antonio. S jasche'? jas xu'anoh? %mor jasche'? jas x-0-u/b'an-oh? %eng %spa porque, que hizo. Ca no', xutij ja' akile'. = no', xutij ja' akile'. %mor no', x-0-u/tij ja' akile'. %eng %spa no, tomo licor, mira. S ja n jasche xq'ab'arik. %mor ja n jasche x-0/q'ab'ar-ik. %eng %spa licor, porque se embolo. Ra q'ab'ar chirij lal kantel chaj. %mor q'ab'ar chirij lal kantel chaj. %eng %spa tomo por candelaria. L le jun me si. %mor le jun me si. %eng %spa este gato ve. S jasche. %mor jasche. %eng %spa porque. L le junu nose, le jun no's. %mor le junu nose, le jun no's. %eng %spa el chompipe, el chompipe. S ako ka we at e no's? %mor ako ka we at e no's? %eng %spa y tiene ud. chompipe. *C5-39 Ca taj. = k'o: taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no tengo. S k'o:taj, ni k'o:ta we le wakax. %mor k'o:taj, ni k'o:ta we le wakax. %eng %spa no hay, no tengo vaca. Ca taj. = k'o: taj. %mor /k'o: ta-j. %eng %spa no tengo. S mko ka we at lux, akoka we at. %mor mko ka we at lux, akoka we at. %eng %spa y tiene ud. lux. S le no's. %mor le no's. %eng %spa chompipe. L no'. %mor no'. %eng %spa no. S k'o paja'. %mor k'o paja'. %eng %spa esta en la casa. L no'. %mor no'. %eng %spa no. S nkule wakax? %mor nkule wakax? %eng %spa y la vaca. L kotaj. %mor kotaj. %eng %spa no tengo. S nkulee chij? %mor nkulee chij? %eng %spa y oveja. L taj, k'otaj. %mor taj, k'otaj. %eng %spa no tengo. Ca le chij? = le chij? %mor le chij? %eng %spa la oveja. S le tz'i'. %mor le tz'i'. %eng %spa el perro. L taj. %mor taj. %eng %spa no tengo. S nkota tz'i' ta. %mor nkota tz'i' ta. %eng %spa no tiene perro. L no. %mor no. %eng %spa no. S k'o: ya'a'. %mor /k'o: ya'a'. %eng %spa acaso no tienes. L no. %mor no. %eng %spa no. Ca enkama nuwuuj a San. = kenk'ama nuwuj a San. %mor *k-0-e-in/k'am-a nu-wuj a San. %eng %spa lo voy a traer a Santos. L k'olik le qa tz'i' uj. = k'olik le qa tzi uj. %mor k'olik le qa tzi uj. %eng %spa tenemos nuestro perro. S k'olik li tz'i'ix. %mor k'olik li tz'i'ix. %eng %spa uds. tienen su perro. L ae katix kachion le elal yajeha. %mor ae katix kachion le elal yajeha. %eng %spa pego al de Rogelio. S m kationik. %mor m kationik. %eng %spa mordio. L m. %mor m. %eng %spa que. S jas ub'i le kationik. %mor jas ub'i le kationik. %eng %spa como se llama el que muerde. L eno le le le lo jelia. %mor eno le le le lo jelia. %eng %spa no el de Rogelio. S a le re la nojelia. %mor a le re la nojelia. %eng %spa el de Rogelio. Ra ko kuna karaja le naj kuenta li. %mor ko kuna karaja le naj kuenta li. %eng %spa y todavia le falta a este cuento. Ra maja kakisike. %mor maja kakisike. %eng %spa todavia no termina. *C5-40 L alton chi lu wach, akinta. %mor alton chi lu wach, akinta. %eng %spa Antonio de su ojo al Quinta. S ya mero ku kisik, m la kute. %mor ya mero ku kisik, m la kute. %eng %spa yamero termina, ya vistes. S yala. %mor yala. %eng %spa que ya. L kapel. %mor kapel. %eng %spa Felipe. Rik. %morRik. %eng %spa unaja kakisike. L todavia no termina. %mor todavia no termina. %eng S maja kaqa tana, yamero la. %mor maja kaqa tana, yamero la. %eng %spa todavia no hemos oido, yamero. Ca nk'oma chi june. *** = kenk'ame chi jun. %mor *k-0-*e-in/k'am-a chi jun. %eng %spa van a traer otro. S tawena jamaxtaj chi b'a. %mor tawena j-0-a/k'ama-xtaj chi b'a. %eng %spa esta bien anda a traerlo pues. L ub' chi naj lele. %mor ub' chi naj lele. %eng %spa esta este. S xechi naj xile yamero kok'isik. %mor xechi naj xile yamero kok'isik. %eng %spa ya solo un poco, yamero termina. N qalaj puch le kak'isik. %mor qalaj puch le kak'isik. %eng %spa se ve pues cuando termina. Ra are wa le naj kuentale'? %mor are wa le naj kuentale'? %eng %spa creo que es ese cuento. S are le naj kuentale yakak'isik. %mor are le naj kuentale yakak'isik. %eng %spa es ese casa que yamero se termina. Ca a san a san. = a san a san. %mor a san a san. %eng %spa Santos, Santos. L xaq chi ka'ana, kat kolwi malina? %mor xaq chi ka'ana, kat kolwi malina? %eng %spa S m. %mor m. %eng %spa que. L takal wu maline. %mor takal wu maline. %eng %spa se paro por mi. S katak'e'ik, chench ke lex tak'eile. %mor katak'e'ik, chench ke lex tak'eile. %eng %spa se para, cual se paro. S la naj. %mor la naj. %eng %spa el. L le naj patax. %mor le naj patax. %eng %spa el patito. S le naj wakaxi, le, nko awe at. %mor le naj wakaxi, le, nko awe at. %eng %spa la vaquita, tienes tu. S le patax lux. %mor le patax lux. %eng %spa el pato lux. L no'. %mor no'. %eng %spa no. S k'otaj. %mor k'otaj. %eng %spa no hay. L no'. %mor no'. %eng %spa no. S le xtak'e'ike, k'o uwantes le'. %mor le xtak'e'ike, k'o uwantes le'. %eng %spa se paro, tienes grandes ve. S kojo at. %mor *ch-0-*a/koj-o at. %eng %spa pongalo tu. Ca kile'. = a kile'. %mor a kile'. %eng %spa en donde esta. S ja, xawilo le. %mor ja, xawilo le. %eng %spa que, ya vistes. N sus Dios sche ma kamululij na kanoq. %mor sus Dios sche ma kamululij na kanoq. %eng %spa sus Dios, tienes que juntarlo. *C5-41 N le etz'ab'al? %mor le etz'ab'al? %eng %spa el juguete. Rat keb' enaj taq etz'ab'al kuya kan. %mor keb' enaj taq etz'ab'al kuya kan. %eng %spa va a dejar 2 juguetes. Rat le Felip chawe le, kuya kan. %mor le Felip chawe le, kuya kan. %eng %spa Felipe te lo va a dejar. Rat awech at. %mor awech at. %eng %spa es tuyo. Tx re la nima Juan. %mor re la nima Juan. %eng %spa es de Juan grande. Rat kaqatana jun awe che le Felip. %mor kaqatana jun awe che le Felip. %eng %spa te vamos a pedir uno a Felipe. C a Carlos. %mor a Carlos. %eng %spa Carlos. Rat ama k'o jun a carro kuya'oh. %mor ama k'o jun a carro kuya'oh. %eng %spa no te va a dejar un carro. Rat kuya jun awe at. %mor kuya jun awe at. %eng %spa te va a dar uno. C k'o la jun chik. %mor k'o la jun chik. %eng %spa esta el otro. Rat le kape china jun cha'. %mor le kape china jun cha'. %eng %spa va a venir otro dice. Rik utz ala kate chik. %mor utz ala kate chik. %eng %spa esta bien despues. Rik utz ala intat te kaqa ya chi. %mor utz ala intat te kaqa ya chi. %eng %spa esta bien papacito despues. Rik jun re. %mor jun re. %eng %spa te damos a vos a el. Rat teka qaya che la k'al. %mor teka qaya che la k'al. %eng %spa despues le damos al ni¤o. Rik te kaqaya che jun re. %mor te kaqaya che jun re. %eng %spa despues le damos uno a el. Rat ma la q'ij tat keqe saj chuwach. %mor ma la q'ij tat keqe saj chuwach. %eng %spa por favor lo sacamos delante de al. Rat tat, tz'i tzel tz'i laj ajchak. %mor tat, tz'i tzel tz'i laj ajchak. %eng %spa es perro malo, el ni¤o. Rat are jas rub'e'al. %mor are jas rub'e'al. %eng %spa saber cual es su modo. Rik in tat che lak'al. %mor in tat che lak'al. %eng %spa le voy a pedir al ni¤o. Rat xe loq'om laj tira elaq'om laj. %mor xe loq'om laj tira elaq'om laj. %eng %spa es ni¤o, muy de altivo. Rat ak'al. %mor ak'al. %eng S kata b'ala la tzij a Carlos. %mor kata b'ala la tzij a Carlos. %eng %spa vas a oir tus palabras Carlos. S chatzijona kut, chasikij. %mor chatzijona kut, chasikij. %eng %spa habla pues, lo vas a llamar. S pana le lala. %mor pana le lala. %eng Rik k'o katzijonik kel kula la. %mor k'o katzijonik kel kula la. %eng %spa habla duro, y va a salir. Rik yamero xa in xil chik. %mor yamero xa in xil chik. %eng %spa yamero ya solo un poco. S yamero, chatzijon nub'i juxil. %mor yamero, chatzijon nub'i juxil. %eng %spa yamero, habla un poco. Rik le chatzijoni lo 'ub'ik. %mor le chatzijoni lo 'ub'ik. %eng %spa ve, y habla pues. Rik cha ch'aw b'e la b'i la San. %mor cha ch'aw b'e la b'i la San. %eng %spa hablale a Santos. *C5-42 Ca juna jale'. = jun jale'. %mor jun jale'. %eng %spa una tu masarca. S m. %mor m. %eng %spa que. Ca una ja, an sutinik e'. = kasutinik e'. %mor *k-0/suti-n-ik e'. %eng INCOMP-3A/turn-ABS-TIV that. %spa da vuelta. S xawilo le', kata b'a la'. %mor x-0-aw/il-o le', k-0-a/ta' b'a la'. %eng %spa ya vistes, lo vas a oir. S kata b'a la' pa jun rato, katzijonik e. %mor k-0-a/ta' b'a la' pa jun rato, k-at/tzijo-n-ik e. %eng INCOMP-3A-2E/hear EMPH EMPH in a bit, INCOMP-2A/talk-ABS-TIV that. %spa lo vas a oir, lo habla. Rik ..... %mor ..... %eng %spa ....... S kak'is na. %mor k-0/k'is na. %eng %spa se tiene que terminar. Rik Jesus le jun at. %mor Jesus le jun at. %eng %spa Jesus ud. Rik jun ka nasikij ta chik. %mor jun ka n-0-a/sik'i-j ta chi-k. %eng %spa ya me llamas. S pares, yamero', yamero le'. %mor pares, yamero', yamero le'. %eng %spa por eso, yamero, yamero. Rik te kana sikij chik. %mor te kana /sik'i-j chi-k. %eng %spa despues me vas hablar. Ra yamero inxil chi karaj e, le. %mor yamero inxil chi k-0-r/aj e, le. %eng %spa yamero, falta poco. Ra le in tzit chike. %mor le in tzit chike. %eng %spa ya solo un poco. L Carlos. %mor Carlos. %eng %spa Carlos. Ra ka'an ta kut. %mor k-0-a/b'an ta ku-t. %eng %spa lo hagas. Ra ma'am pa ne ruk' lal Cu's. *** %mor ma'am pa ne r-uk' le: al Cu's. %eng %spa no lo hagas con el con Cus. S yamero la Carlos le'. %mor yamero la Carlos le'. %eng %spa yamero Carlos ve. Ix chaya pan jela. %mor chaya pan jela. %eng %spa pongalo por alla. Rik chalch'aw ilo b'a ku b'ik. %mor ch-at/ch'aw ilo b'a ku b'i-k. %eng %spa habla pues. Rik yamero kak'isik cha. %mor yamero k-0/k'is-ik /cha'. %eng %spa yamero lo llamas dice. Rik a katpe chi k'u na wuk' a San cho'qa chee la San. %mor a k-at/pet chi k'u na w-uk' a San /cho'q-a chee le: a San. %eng %spa y vas a ver todavia conmigo Santos, digale a Santos. Ca impe cha'a wuk' a san? *** = a katpe chi na wuk' a san? %mor a k-at/pet chi na w-uk' a san? %eng %spa y vas a venir conmigo. S kimpe chi na'. %mor k-in/pet chi na'. %eng %spa voy a venir pues. S kimpe chi na wukub'ix awuk'. %mor k-in/pet chi na wukub'ix aw-uk'. %eng %spa voy a venir en la otra semana contigo. Ca tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. S m, kimpe chi na. %mor m, k-in/pet chi na. %eng %spa voy a venir todavia. Ca tawen. = tawen. %mor tawen. %eng %spa esta bien. S pero kaltzijon wuk'. %mor pero k-at/tzijo-n w-uk'. %eng but INCOMP-2A/talk-ABS 1E-with. %spa pero vas hablar conmigo. S xakatisaj b'a ni lenaj kwenta ri a. %mor x-0-a/k'at-isa-j b'a ni le inaj kwenta ri a. %eng %spa pero arrima esta casa. S Carlos, xk'atik. %mor Carlos, x-0/k'at-ik. %eng %spa Carlos, se encendio. *C5-43 Ca tik. = xk'atik. %mor x-0/k'at-ik. %eng %spa se encendio. S jasche? y la no's xk'at ne lo kuje'? %mor jasche? y la no's x-0/k'at ne lo kuje'? %eng %spa porque? y tu chompipe se encendio tambien? S ma xk'at taj. %mor ma x-0/k'at ta-j. %eng %spa no se encendio. S maja b'a kak'isik. %mor maja b'a k-0/k'is-ik. %eng %spa todavia no se termina. *xk'is le cinta C-5.